Quaestio 2

ARTICVLUS I. Vtrum Spiritus Sanctus procedat magis, a Pa¬ tre, quam a Filio?

AD primum sic proceditur: videtur quod magis procedat a Patre, quam a Filio: quia quod agit per virtutem acceptam ab alio, non videtur ita plene agere, sicut quod agit per pirtutem, quam habet a se, sed Filius habet virtutem spirativam a Patre, Pater igitur magis spirat.

Praeterea: arguit Philos. in 1. Post. si credimus conclusioni propter principia, principijs ma igis credimus, ergo si Filius spirat per virtutem, quam habet a Patre, Pater magis spirat.

Praeterea: arguit Philos2. Metaph. quod Semper primum est illud, uod est causa totius, Sed Pater est primum omnis processionis in Divinis; Filius autem non, ergo Pater est primum principium processionum: sed ut vult Phil. in eodem 2. Metaph. Primum in omni genere est illud, quod est maxime tale, igitur Pater maxime erit principium processionis, ergo in spirando magis habebit rationem principij Pater, quam Filius.

Praeterea: 2. de Divinis nom. dicitur: Pater est fontana Deitas; Filius autem & Spiritus Sanctus Deigenae Deitatis: sed ta oportet dicere, pullulationes Divinae naturae, & sicut flores; sed fons, & stipes magis videntur influere, quam alia, ergo &c.

In contrarium est quod in Symbolo legitur, quod In Divinis nec est maius, nec minus.

Praeterea: si aliquid consequeretur illam eandem virtutem, quam aliud habet, non diceretur minus plene agere, quam illud: quia ab eadem virtute immutabiliter se habente non egre ditur actus magis, & minus plene: sed illam eandem virtutem, quam habet Pater in spirando, habet & Fitius, erga &c.

Praeterea: Filius est Patri per omnia similis & aequalis, ut dicitur 15. de 9. Trinit, cap. 14. sed hoc non esset, si spiraret minus plene, quam Pater, crgo &c.

RESOLVTIO. Spiritus Sanctus non magis a Patre, quam a Filio procedit.

REspondeo dicendum, quod tota causa quare dubitatur Spiritum Sanctum magis procedere a Patre, qua a Filio, est: quia virtutem spirativam habet Filius a Patre, Pater a nullo; & quia propter quod unumquodque, & illud magis, crediderunt aliqui rationis ignari Spiritum magis procedere a Patre, quam a Filio: ideo si bene declarabimus propositionem praefatam, apparebit veritas quaestionis,

Notandum ergo propositionem illam veritatem non habere nisi in his, quae habent ordinem per se ad invicem: quia non est unum propter aliud nis ordinetur ad illud. Rursum quia pro positio illa proponitur tanquam per se avera & universalis, cum ea, quae sunt per accidens, contingat non esse, & separabilia sint, non sufficit esse ordinem tinter talia, nisi sit ibi per se, & essentiaplis ordo. Per se autem ordinem in in ndividuis eiusdem speciei secudum quod st huiusmodi reperire non possumus: nam; cum per se eadem sit natura omnium eorum, quae sunt unum in specie, setcundum illam naturam per se ordinem habere non possunt: quia secundum tquod talia non differunt. Sed differen:tia eorum per se est secundum esse; ex consequenti autem differunt in natura: non igitur propositio illa intelligi habet de eis, in quibus natura specifica reperitur univoce. Nec etiam intelligi potest de his, quae penitus sunt diversa: nam sicut de his, quae conveniunt in una natura specifiea, propositionem illam verificari non dicimus: quia inter ea per se, & essentialis ordo inveniri non valet: ita de eis, quae nullo modo in natura aliqua uniuntur, verificari non potest: quia secundum quod huiusmodi in eis ordo, ut de eo loquimur, esse non potest. Propter primum non valet, ignis genitus est calidus propter ignem generantem, ergo ignis generans est magis calidus: nam cum gignens & genitum sint eiusdem speciei, & talia per se ordinem ad se invicem non habeant, non oportet propositionem illam ordinem per se requitentem in talibus verificari. Propter secundum non valet, iste est calidus propter motum, ergo motus est magis calidus: quia secundum formam caliditatis motus & calefactum nullatenus uniuntur: propositio ergo dicta, non valet in penitus univocis, nec in penitus aequivocis

Restat videre quomodo valeat in analogicis; cum sint diversi modi analogiae solum in his per se valet, in quibus aliqua una natura reperitur, aliter tamen, & aliter: quia in uno per se & quasi essentialiter: in alio per particiationem, & secundum ordinem ad ilud, quia solum in his reperitur ordo per se secundum naturam unam. Nam si aliqua uniuntur in una natura analogice, & secundum quosdam gradus, oportet unam naturam aliquo modo reperiti in omnibus illis; sed hoc non esse essentialiter solum: quia tunc in eis non esset ordo, nec haberent illam naturam secundum certos gtadus, sed aequaliter. Nec per participationem solum: quia tunc inter ea non esset per se, & directus ordo. Quia quod est per participationem, per se & principaliter ordinatur ad illud, quod est per essentiam, non ad illud, quod est per participationem. Ergo talis propositio solum verificabitur in habentibus unam naturam, quorum unum habet eam per se, & quasi essentialiter; aliud vero per quamdam participationem: & sic verificando propositionem dictam, non solum habet veritatem in omnibus, sed est per se nota: cum praedicatum sit quodam modo de tatione subiecti. Nam si una natura reperitur in pluribus secundum analogian: quia in uno per essentiam, in alio per participationem, cum in eis non reperiatur aequaliter, quod ex ipso nomine haberi potest. quia participare idem est quod partem alicuius sumere, secundum quod hic participare accipimus, sequitur quod existens per se tale, est magis tale, quam quod est per participationem. Cum ergo dicitur Propter quod vnumquodque, & illud magis: si intelligimus terminos in propositione positos, statim eam probamus auditam: quia illud propter quod alia sunt talia, est per se tale. Ea, quae sunt talia per ipsum, sunt huiusmodi per participationem, ut ostensum esta & idem est esse secundum partem, vel secundum participationem tale, quod esse minus tale: & esse totaliter, & per se tale, quod esse magis tale. Igitur sicut statim huic assentimus: Omne totum est maius sua parte, si terminos in ea positos cognoscimus: ita statim approbamus hanc: Propter quod unumquodque est tale, & illud magis, si rationes terminorum ibi positorum cognoscimus. Est ergo dicta propositio non solum vera, sed etiam per se nota, & si non cuilibet: quia non quilibet rationem illorum termihorum agnoscit; est tamen per se nota sapientibus, quibus rationes ter minorum sunt cognitae. Patet igitur propositionem illam veram esse in his, quorum unum est per se, aliud per participationem, quod exemplariter patere potest: ut quia ignis est per se calidus, & maxime calidus in genere calidorum, quidquid est calidum, est calidum: quia participat naturam ignis, sequitur ignem esse magis calidum, per se loquendo, quam aliquod ignitorum. Rursum quia veritas per se reperitur in principijs; in conclusionibus autem secundum quod participant veritatem. principiorum, sequitur principia esse magis vera conclusionibus: semper ergo quod comparetur quod est per se ad id, quod est per participationem, ut ignis ad ignitum, non ignem ad ignem, vel ignitum ad ignitum: semper per se propositio vera esset, licet per accidens verificetur in alijs. Ex hoc etiam apparet, quare non valet hoc est calidum propter motum, ergo motus est magit calidus: quia calefactum non participat naturam motus ex eo, quod cale facit; sed naturam ignis: & ideo ignis est magis calidus, & non motus. Ex hoc forte habuit ortum illa distinctio: quia illa propositio valet in univocis, non in aequivocis: quia in habendo aliquid D per essentiam, & per participationem est ibi aliquis modus univocationis; tamen simpliciter distinctio non est vera: nam maxima univocatio est in specie specialissima; propter quod si verum esser quod dictum est, maxime ibi locum haberet propositio illa, cuius contrarium videmus ad sensum: quia ignis genitus, qui est cali dus propter ignem gignentem, non est minus calidus igne gignente.

Habito, quod propositio illa veri¬ tatem non habet in his, quae sunt eiusdem speciei, sed in alijs. Notandum quod licet in Divinis vere non sit species, est tamem ibi aliquid ad similitudinem speciei. Nam si consideramus relationes Personarum, invenimus ibi aliquo modo diversitatem secundum speciem: cum in pluribus Personis non plurificentur relationes similes; sed disparatae, & opposite, quae differunt specie. Sed si consideramus naturam, non solum reperitur una natura specie in omnibus Personis Divinis, sed etiam una numero: propter quod si Pater, & Filius spiraret Spiritum S. secundum quod sunt distincti relationibus, forte haberet aliquam ap¬

parentiam quod unus spiraret magis alio: cum huiusmodi relationes specie differre videantur, non tamen verum esset: quia & si sic esset, cum non sit una relatio, quae reperiatur in Patre, & Fisio, in Patre per essentiam, in Filio per participationem, dato quod secundum relationes repertas in ipsis Pater, & Filius spirarent, unus non spiraret magis: verum quia non spirant Pater, & Filius, ut relationibus sunt distincti; sed ut Deitate sunt uniti, secundum quod ostem dit Anselmus in de Proces. Spiritus Sacti dicens: Si eadem est Deitas Patris, & Filij, nequit intelligi quomodo procedat de Deitate Patris per Deitatem Filij, & non de eiusdem Filij Deitate, nisi forte quis dicat Spiritum Sanctum non procedere de Deitate Patris, sed de Paternitate, nec per Deitatem Filij; sed per filiationem, quae opinio sua se patenti fatuitate suffocat. Cum igitur una sit Deitas Patris & Filij, de qua procedit Spiritus Sanctus, non solum est falsum unum spirare magis alio, sed & non habet apparentiam. Nam si propositio dicta, veritatem non habet in his, quae sunt eiusdem speciei; quia eandem naturam participant aequaliter, multo minus est vera in Patre, & Filio, qui secundum quod spirant Spiritum Sanctum habent unam eandem virtutem spirativam, sive unam eandem Deitatem, non solum pecie, sed numero. Et quia non competit Patri Deitas per essentiam, Filio per participationem, nec magis est Deitas unius, quam alius: cum de Deitate eorum emanet Spiritus; non magispirat unus, quam alius, & ista est via Anselmi in de P. roces. Spir. S. qui ait Si ergo non magis est Pater Deitas, unde Spi¬ ritus Sanctus est, quam Filius, intelligi nequit cur magis sit de Patre, quam de Filio.

Resp. ad arg. Ad primum dicendum, quod si agens accipit virtutem ab alio aliam, & per participationem, tunc verum est, quod dictum est, ut patet per habita; Filius tamen habet eandem virtutem, & eandem Deitatem cum Patre, & per essentiam, sicut Pater, non per participationem.

Ad 2. dicendum, quod hoc est: quia non est tanta veritas in conclusionibus, sicut in principijs. In Filio autem est tanta virtus quanta in Patre, & eadem, ideo non valet.

Ad 3. dicendum, quod in Divinis proprie non sumitur causa, sed principium, & hoc sine prioritate, ut dictum est. Ita etiam sine magis, & minus: quia quod dictum est veritatem non habet, nisi in causis, & agentibus, quae habent virtutes separatas, cuiusmodi non sunt Pater, & Filius.

Ad 4. dicendum, quod Pater dicitur fontana Deitas ratione auctoritatis, quae est in ipso: quia ipse non accipit Deitatem ab aliis, sed alij ab eo, non propter maiorem plenitudinem. Et quod dicitur de fonte & stipite, dicendum, quod non est per omnia simile.

Nota, quod ista propositio Propter quod &c. Vera est; non tamen in penitus univocis, id est, in individuis eiusdem speciei. Ideo non sequitur ignis genitus est calidus propter ignem generantem, ergo ignis generans est magis calidus: quia differunt praecise secundum esse; non in natura, nisi ex consequenti, ideo non habent ordinem es sentialem ad invicem, quod etiam requititur ad veritatem illius propositionis, scilicet, quod inter ea, inter quae fit talis comparatio, sit ordo essentialis, Nec est vera in penitus aequivocis: quia etiam in talibus ordo essentialis non reperitur, nec in una natura conveniunt. Ideo non sequitur iste est calidus propter motum, ergo motus est magis calidus: quia motus, & iste non participat eandem naturam caliditatis.

Valet ergo ista propositio, & consequetia in analogicis participantibus eandem naturam, quorum unum quidem habet essentialiter, aliud per participationem, & in ordine ad aliud: & idequd illa propositio est per se notan¬

ARTICVLVS II. Vtrum Spiritus Sanctus procedat a Patre me¬ diante Filio?

SEcundo quaeritur: utrum Spiritus DSSanctus procedat a Patre mediante Filio?

Et videtur quod non: quia quanto agens est principalius, tanto immediatius agit. Sed Pater spirat principaliter, ut dictum est, ergo non spirat mediate, sed immediate.

Praeterea: aut spirat mediate solum, aut mediate & immediate, aut immediate solum? Mediate solum, non: quia cum Pater, & Filius sunt unum principium Spiritus S. ut patuit per Aug. non est intelligibile ex quo Spiritus Sanctus procedit a Filio immediate, quin etiam sic procedat a Patre. Mediate & immediate simul non: quia cum ista sint opposita, non conveniunt eidem respectu eiusdem actus, ergo spirat immediate solum, ergo non mediante Filio.

Praeterea: si duo agentia agunt, ita quod unum agit mediante alio, quodlibet illorum videtur imperfectum: sicut videmus ignem agere mediante corpore coelesti: quia imperfectus est, cum non possit agere non adiutus virtute alterius. Rursum quia Sol generat hominem mediante homine, etiam imperfectus est: quia non potest omnem effectum producere, nisi determinetur per particulare agens. Sed Pater, & Filius sunt agens perfectissimum, ergo non agit unum mediante alio.

Praeterea: quae agunt, in eo quod unum, agunt eodem modo, sed Pater, & Filius spirant in eo, quod unum, ut patuit per Anselm. ergo spirant eodem modo, sed Filius non spirat mediante Patre, ergo nec Pater mediante Filio.

In contrarium est: quia quod procedit ab aliquo per aliquid, procedit ab eo mediante illo, sed Spiritus Sanctus traditur, vel procedit a Patre per Filium, ut innuit Damasc. 1. lib. cap. 11. ergo &c.

Praeterea: in Trinitate creata amor procedit a mente mediante verbo, vel mediante intelligentia, sed mens, vel memoria repraesentat Patrem, intelligentia Filium, amor Spi¬ ritum Sanctum, ut dicitur 15. de Trinit, cap. 23. ergo &c.

RESOLVTIO. Spiritus Sanctus immediate a Patre & Filio procedit; a Patre vero etiam mediate in quan¬ tum Pater communicat Filio virtutem spirativam, per quam immedia¬ te spirat Spiritum S.

REspond. dicendum, quod si Pater, & Filius non essent plures spiram tes: sicut non spirant in eo quod plura: quaerere utrum procedat a Patre mediante Filio, non haberet locum cum talis processio distinctionem requirat inter gentia. Ideo ex pluralitate agentium poterimus investigare veritatem quaestionis.

Notandum igitur, quod plura agertia concurrunt ad unum effectum qua¬ drupliciter. Nam aliquando plura agetia concurrunt ad unum effectum, quorum unum efficit, aliud non efficit sed disponit, & sic procedunt a Deo, & a causis secundis omnia, quae sunt in aliqua materia, vel in aliquo subiecto non tamen de potentia eius, in quo sunt, educuntur. Et isto modo procedit anima rationalis a Deo, & a corpore supercaeleti, sive a virtute in semine decisa ex lumbis patris: nam Deus eam creat, vel efficit, causae secundae ad eius introductionem disponunt. Secundo modo uniuntur plura agentia, ita quod utrumque efficit; non tamen hoc facit proprie unum, quod aliud. & sic idem filius procedit a patre, & avo, sed ab avo procedit per accidens, cum accidat filio procedere ex multis patribus, ut Comm. ait: perse autem pater producit filium, & avus patrem Tertio modo causae uniuntur ad productionem alicuius, ita quod utraque facit, & hoc una, quod aliqua; non tamen similiter agunt: & sic producitur forma materialis a Deo, & ab agente in materia: nam illam eandem formam ignis, quam inducit particularis agens, producit & Deus; sed non similiter: quia Deus principaliter, ignis instrumentaliter. Quarto modo agentia uniuntur, ita quod utrumque efficit, & hoc unum quod aliud, & similiter; tamen ab uno per aliud, & sic proce¬ dit creatura a Deo Patre, & Filio: quia uterque efficit: quia non solum Pater operatur, sed Filius, & haec operatur Filius, quae Pater, & similiter: unde in loanne legitur: Quaecumque enim Pater fecerit, haec & Filius similiter facit, tamen operatur Pater per Filium: quia ipse est quem constituit heredem universorum, per quem fecit & saecula.

Quomodo autem hoc sit, sic est videre: quia illam eandem virtutem, quam habet Pater, habet & Filius; sed Filius habet eam a Patre. Ideo quidquid procedit a Filio inquantum procedit ab ipso, etiam procedit a Patres sed inquantum procedit a Patre non procedit a Filio. Ideo Pater operatur immediate inquantum per illam eandem virtutem, per quam agit Filius, agit & Pater & operatur per Filium: quia secundum quod Filius agit, & Pater agit: ideo dicitur Filius operativa potentia Patris secundum Ang. S83. quaest, q. a6. Cum igitur Spiritus Sanctus procedat a Patre, & Filio, qui sunt plures spirantes, si volumus videre quaestionem praetactam, videamus quomodo se habeant praedicti spirantes in productione Spiritus Sancti: non enim habent se, ut causa efficiens, & disponens: quia tunc Filio non competeret spirare, sicut non competit caelo creare animam; nec ut avus, & pater in productione filij: quia tunc alterum illorum per accidens faceret ad productionem ipsius, nec ut Creator & creatura in productione rerum materialium: quia non esset eadem virtus ipsorum; sed si se habet Pater, & Filius in productione Spiritus Sancti, sicut se habet Pater & Filius, vel tota Trinitas in productione creaturae, secundum quod spectat ad praesentem quaestionem. Nam sicut in tali productione Pater efficit & Filius, & hoc facit Pater quod Filius, & similiter ut Pater & Filius, tamen operatur Pater per Filium: ita in productione Spiritus Sancti non solum spirat Pater, sed Filius, & cundem Spiritum producit Pater, quem Filius, & similiter, ut Pater spirat, & Filius, tamen Pater spirat per Filium. Et istam viam venatur Anselmus in de Proc. Spirit. dicens: Quaecuque enim Pater fecerit, haec & Filius similiter facit.

Dicamus igitur: quia cum Spiritus Sanctus procedit a Patre per Filium,

procedit & a Filio similiter: sicut quae facta sunt a Patre per Verbum, facta sunt ab ipso Verbo. Et propter hoc bene distinguit Ric. 5. de Trinit. dicens: esse triplicem processionem, aliquam esse mediatam solum, aliquam immediatam tantum, aliquam mediatam & immediatam simul, quod in creaturis videre possumus. Nam cum Eva facta fuerit ex costa Adae, quidquid processit ab Eva, mediate processit ab Adam: ideo Filius Adae, & Evae ab Eva proces sit immediate solum, ab Adam mediatem & immediate: immediate inquantum ipse operatus fuit ad productionem illius filij: mediate inquantum ille fiius processit ab Eva, & Eva ab Adam sequitur quod processit ab Adam mediante Eva: mediata solum processio esset, si ab illo filio alius filius generare tur, ad cuius productionem non operarentur Adam & Eva, propter quod sequeretur, quod solum ab eis mediate procederet: quia procedit a filio eorum, qui processit ab eis. Ex quo patere potest quomodo procedit Spiritus

S. a Patre, & Filio: quia a Filio procedit solum immediate; a Patre mediate & immediate: immediate inquantum spirat ipsum Spiritum; mediate, quia eo quod procedit a Filio, procedit a Patre: cum Filius hoc habeat a Patre quod ab ipso procedat Spiritus Sanctus: & hoc innuit Aug. 5. de Trin. cap. penult. ostendens Spiritum Sanctum procedere a Patre prout procedit a Filio; non tamen e converso. Huico sententiae concordant verbaHilarij, quo habentur in littera, quod Spiritus Sanctus est, & mittitur a Patre per Filium.

Resp. ad arg. Ad primum dicendum, quod mediate, & immediate potest umi dupliciter, vel quantum ad virtu tem, vel quantum ad agentia. Primo modo: quanto agens est superius, tanto magis immediate agit: quia pancio ribus virtutibus innititur vel nullis, s est supremum. Secundo modo: quantem agens est inferius, tanto magis proximo agit, & immediatius. Sed hoc non plene transferre possumus ad Divina: nam mediatum, & immediatum quantum ad virtutem ibi nullo modo esse potest. cum eadem sit virtus Patris, & Filij, per quam spirant: quantum ad agentia est ibi eo modo, quo diximus, non sicut in creaturis. Et quando dicitur: quanto agens est principalius, tanto magis immediate agit, intelligendum est de immediatione quantum ad virtutem, quae ibi esse non potest.

Ad 2. dicendum, quod Pater spirat mediate, & immediate: sed ista non opponuntur, quia non accipiuntur eodem modo, ut patuit.

Ad 3. dicendum, quod mediatum, & immediatum dicunt imperfectionem in creaturis: quia in nulla reservatur tota virtus, per quam producitur effectus, ut in Sole non reservatur per omnem modum virtus patris, nec in patre virtus Solis; sed in Deo Patre, & Filio reservatur tota virtus & eadem, per quam producitur Spiritus.

Ad 4. dicendum, quod propter mediationem, & immediationem ibi non ponitur disumilitudo actionis; sed solum ordo originis.