Quaestio 1

ARTICVLUS I. Vtrum aliquid dicatur de Deo relative. ex tempore?

AD 1. sic proceditur: videtur quod nihil dicatur de Deo ex tempore relative: quia vel diceretur de eo: per se, vel per accidens. Per se non: quia quod est per se, est semper, cum per se addat causalitatem supra de omni, secundum quod de omni determinatur in lib. Poster, de omniautem ibi deter¬ minatum non solum dicit universalitatem subiectorum; sed etiam & temporum: quia non solum non est in aliquo sic, & in aliquo non: sed etiam non est aliquado sic & aliquando non: ut ibi dicitur: ergo non dicuntur per se de eo. Nec per accidens, quia ut scribitur ab Aug. 5. de Trin. cap. 5. In Deo nihil secundum accidens dicitur.

Praeterea: si aliquid de Deo dicitur ex tempore, hoc maxime est praedicatione causali: quia si dicitur de cosaliquid ex tempore, hoc est prout in tempore aliqua faciat. Sed ea, quae dicuntur de Deo praedicatione causau, sunt, ab ipso producta: ut dicitur Deus spes nostra praedicatione causali: quia in nobis spem efficit. Si igitur Deus dicitur Creator vel Dominus ex tempore praedicatione per causam, ergo ex tempore efficit Creatorem & Dominum: quod falsum est.

Praeterea: licet piad relationem non sit motus per se, ut

probat Philosophus 5. Phy. est tamen ad eam motus per accidens:, quia cum quis movetur ad albedinem per se, ad similitudinem movetur per accidens; sed in Deo non est motus nec per se nec per accidens, ut probatur 8. Phy ergo. nihil de novo de eo relative dici tur.

In contrarium est Aug. 5. de Trin. cap. 14. qui ait: quod Licet Spiritus Sanctus sit coaeternus Patri & Filio de eo tamen dicitur aliquid ex tempore: veluti hoc ipsum quod donatum diximus: Nam sempiterne spiritus donum, temporaliter autem donatum: sed exeo quod est datus refertur ad eos, quibus est datus secundum Aug. 5. de Trin. cap. 14. cum ergo Spiritus Sanctus sit Deus de Deo, aliquid ex tempore relatis ve dicitur.

VIterius quaeritur: utrum diceret tur aliquid de Deo ex tempore, si mun dus fuisset ab aeterno secundum quod phylosophi posuerunt? Et arguitur quod non: quia tota causa, quare aliquid dici tur de Deo relative ex tempore, est quia creatura incepit esse; sed cum, hypothe si data, creatura semper fuerit, secundum dictam hypothesim nihil de Deo diceretur ex tempore relative.

Praeterea: Deus non coepit esse Dominus temporis in tempore: quia ante tempus non fuit tempus; coepit tamem esse Dominus temporis: quia non semper fuit tempus; sed si semper fuisset tempus, non coepisset esse Dominus temporis. Cum ergo secundum datam hypothesim semper fuerit creatura, non coepit esse Dominus creaturae; sed ex hoc ex tempore de Deo relatio dicitur: quia de novo incipit esse Dominus creaturae, ergo &c

In contrarium est: quia dato quod mundus fuisset ab aeterno, nihilominus tamen aliqua de novo producerentur in tempore, ergo illorum novorum Deus ex tempore inciperet esse Domihus, & sic ei relationes de novo alique convenirent.

RESOLVTIO. Aliqua dicuntur de Deo relative ex tempo. re, sive relatione secundum esse rationis, sive secundum dici: & tales relationes, temporales secundum actuatem respectum, aeternae possunt dici, prout in habitu ipsum important.

REspond. dicendum, quod primum quaesitum manifeste determinat Aug. 5. de Trin. cap. ult ostendens de Deo aliqua ex tempore relative dici nam secundum ipsum ibidem dicimus Deum non esse Dominum sempiternum ne cogamur etiam creaturam sempiternam dicere: quia ille sempiterne non dominaretur, nisi etiam ista sepiterne famularetur. Sicut autem non potest esse servus, qui non habet Dominum. sic nec Dominus, qui non habet servum: propter quod ibidem ait: quia ista appellatio relativa est de Deo ex tempore, hanc autem veritatem rationabiliter ponere cogimur: nam cum Deus sit principium omnis creaturae etiam secudum triples genus causae, ut dicit Comm. 12. Meta. & principium semper relative dicatur ad id cuius est principium: quia secundum Philosophum 1. Phy. principium enim cuiusdam aut quorumdam est: necesse est Deum ad creaturam relative dici

Relationes autem Dei ad creatura aliquae sunt habituales, aliquae actuaBles: refertur enim relatione habituali

Verbum Divinum ad creaturas, quia posito Verbo Divino non oportet po nere creaturam: ut vult Aug. 5. de Trin cap. 11. relatione autem actuali refer tur Deus ad creaturam, prout est ipsius Creator & Dominus: & de hac relatione loquitur Aug. in auctoritate pretacta: ubi vult quod Deus non est Dominus sempiternus: quia non est sempiter na creatura. Est autem differentia inter relationes habituales & actuales: quia relationes habituales non ponunt utrunque relativorum in actu: & ideo potest esse Verbum Divinum aeternum & creatura temporalis, licet dicat respectum ad ipsam: quia huiusmodi respectus non est actualis, sed habitualis; sed relatio actualis ponit utrumque extremorum in actu, potissime cum huismodi relationes dicunt quid reale in aliquo extremorum, huiusmodi sunt relationes inter Deum, & creaturam; igitur propter has relationes actuales cogimur ad dicendum ali¬

qua de Deo dici ex tempore relative: cum creatura non habeat esse sempiternum Verum quia solutio questionis data fundatur super diversitate relationum deDeo dictarum: quia aliquae sunt habiDtuales, aliquae actuales: ad faciliorem in¬

tellectum quaestionis propositae, & aliarum, quae per distinctionem eorum, quae de Deo relative dicuntur, solvi possunt. Et ut possimus videre cuiusmodi relativa sunt illa, quae dicuntur de Deo ex tempore: utrum sint secundum esse, vel secundum dici, vel utroque modo?

Notandum, quod relationes de Deo dictae quadrupliciter distinguuntur: quia quaedam sunt reales, quaedam rationis quaedam secundum esse, quaedam se¬ cundum dici, quaedam temporales, quae dam aeternae, quaedam habituales, quae dam secundum actum. Relationes reales sunt relationes originis, secundum quas Personae referuntur ad se invicem, Relationes rationis sunt Dei ad creaturam, ut intra patebit. Relationes secun dum esse sunt illae, quae ipsas habitudi nes significant: nam cum nomen imponitur ad significandum ipsam habitudinem, tunc per tale nomen importatur relatio serundum esse: & sic significat relationem similitudo, aequalitas, & cetera huiusmodi. Sed quando nomen imponitur ad significandum aliquid aliud prae dicamentum a relatione, cui significa to competit quidam respectus: tunc talis relatio est secundum dici. Vnde scientia est relativum secundum dici: quia imponitur ad significandum quamdam qualitatem, vel quamdam perfectionem ut extendatur nomen scientiae ad scie tiam Divinam, cui significato convenit quidam respectus respectu scibilium, Relationes temporales importantur per ea, quae dicuntur de Deo relative ex tempore. AEternae, quae ab aeterno habituales relationes sunt, quae non ponunt utrunque relativorum in actu; actuales autem, quae ponunt. Membra quidem istarum distinctionum non sibi directe corespondent, immo ut plurimum se habet, ut excedentia & excessa: nam relationes secundum esse possunt esse reales, & rationis, & temporales, & aeternae secundum habitum, & secundum actum. Nam illa nomina important relationem secundum esse, quae ad significandas ipsas habitudines imponuntur, & sic Pater est relativum secundum esse: eo quod paternitas, quae importatur per tale nomenquaedam habitudo est Patris ad Filium. Rursum Diis relationem secundum esse significat; & tamen Pater dicit in Deo relationem realem: Dominus vero secundum rationem; igitur relationes secundum esse possunt esse reales, & rationis: possunt etiam esse temporales, & aeternae: nam Dominus dicit relatio nem temporalem: Pater vero aeternam; possunt esse habituales & actuales: namn donum dicit relationem habitualem, ut patet per Aug. 5. de Trin. cap. 15. qui dicit Spiritum Sanctum ab aeterno fuisse donum: Quia sic procedebat ut esset donabile, iam donum: Dei erat, & antequam esset cui daretur Quod autem relationes secundum esse possint esse actuales, satis apparet per habita; & sicut relationes secundum esse dividuntur secundum dictas tres divisiones, sic & relativa secundum dici praedicto modo distingui possunt: quia quaedam sunt secundum remquaedam secundum rationem. Nam scientia nostra & scientia Divina sunt relativa secundum dici: quia huiusmodi nomina non imponuntur ad significandum ipsas habitudines, vel respectus; sed significant perfectiones quasdam, quibus competit quidam respectus; & tamen scientia nostra refertur realiter ad suum bscibile; sed scientia Dei secundum ra¬

tionem: & sicut relativa secundum dici quaedam sunt realia, quaedam secundum rationem; ita quaedam sunt aeterna, quaedam ex tempore: nam sicut scientia est relativum secundum dici; ita & creatio: nam sicut scientia non imponitur ad significandum ipsam habitudinem, sed aliquid aliud, ut perfectionem quam dam, cui tamem significato convenit respectus quidam: ita & creatio principaliter no significat respectum ipsum, sed aliquid aliud, ut actionem Divinam, cui convenit respectus quidam: & licet in hoc conveniat scientia, & creatio: quia utrumque est relativum secundum dici: scivit tamen Deus res producendas in tempore, ab aeterno ante quam fierent; tamen eas creavit in tempore: ideo unum istorum importat relationem aeternam; aliud temporalem. Rursum huiusmodi relativa distinguuntur per esse actuale & habituale: nam scientia Dei, ut dicitur scientia visionis, quemdam respectum importat ad res producendas non actualem, sed habitualem. Nam & futura fienda, antequam fiant, huiusmodi scientia concernuntur, creatio vero actualem respectum importat. Apparet igitur quod prelationes Dei ad creaturas tam secundum esse, quam secundum dici temporales esse possunt, inquantum important respectum actualem; aeternae vero, ut important ipsum in habitu.

Respond. ad arg. Ad 1. dicendum, quod in huiusmodi relationibus duo est considetare. 1. habitudinem ipsam. 2. id in quo fundatur habitudo: ut in eoquod dico Dominus, est ibi considera re respectum, & virtutem ipsam Divinam, propter quam Deum Dominum dici¬ nus: quae virtus tali respectui quodam modo respondet, ut fundamentum: quantum ad tale fundamentum huiusmodi relationes Deo competunt per se: & al. eterno: cu nunquam Deus fuerit sine virtute sua, sed sit suavirtus; sed quantum ad habitudinem ipsam sic praedicantur de Deo per accidens: ut planc innuit Aug. 6. de Trin. cap. ult. sed non per accidens quod sit in Deo; sed quod est in creatura: & ex hoc apparet solutio ad auctoritatem Aug. qui ait: quod In Deo nihil secundum accidens dicitur: quod verum est de accidente, quod sit in eo; sed non de accidente quod est in alio. Vel possumus dicere, quod accidens aliquando dicit aliquid contra substant am divisum, prout continet novem praedicamenta: & sic de Deo nihil secundum accidens dicitur; aliquado vero per accidens idem sonat quod per aliud: & sic huiusmodi relationes dicuntur de Deo per accidens, hoc est per aliudenam quia creatura refertur ad Creatorem secundum rem, secundum modum intelligendi Creator refertur ad ipsa; non tamem intelligendum est quod respectus, qui Deo convenit per accidens, creaturae coveniat per se: ut quod Deus creet per accidens, & creatura per se; sed quia aliqua relatio realis est in creatura: propter quam secundum modum intelligendi non talis respectus, qui est in creatura, sed ei oppositus est in Creatore.

Ad 2. dicendum, quod aliqua dici de Deo praedicatione causali, dupliciter potest intelligi. Primo quia talia causat, & sic dicitur spes nostra inquantum in nobis spem efficit. Secundo: non quia talia causet; sed quia habitudinem causae importat: & sic ex eo quod creaturam causat, Creator dicitur, non quia Creatorem efficit; sed quia in creatione habitudo causae importatur; deficiebat ergo ratio periaequivocationem.

Ad 3. dicendum, quod

ad relationem est motus peri accidens, non solum quia motus non terminatur ad relationem per se; sed etiam quia potest aliquid dici relative, cum prius non diceretur, non per mutationem factam in eo, sed in alio: ut vult Philosophus 5. Physi. & sic est de relationibus Dei ad creaturas: sunt enim huiusmodi relationes ex tempore non per mutationem factam in ipso; sed in creatura, accipiedo large mutationem, ut etiam creatio mutatio dici possit.

Ad id autem quod vlterius quaeritur: utrum aliquid diceretur de Deo ex tempore, si mundus fuisset ab aeterno Dicendum, quod sic. Ad cuius eviden tiam notandum, quod tota causa, quare aliquid de Deo relative dicitur ex tempore est: quia reperitur novus ordo inter Deum & creaturam, qui secundum re est in creatura, secundum modum intelligendi in Deo: ordo autem in rebus tripiiciter accipi potest. Primo secundum quod totum universum ordinatur ad Deum, velut totus exercitus ad suum ducem. Secundo, prout una pars universi ad aliam ordinatur velut una acies exer citus ad aliam: qui etiam ordo partium inter se respicit Deum inquantum propter ipsum est, & ab ipso institutus: nam sicut omnis ordo, qui est in partibus exercitus, est propter dacem, sic omnis ordo, qui est in partibus vniversi, est propter Deum: unde & Philosophus 12. Meta. hac proportionem exequens totum universum, & Deum assimilat exercitui, & duci, vel Domino, & Patritamilias, Tertio modo potest accipi ordo secundum quod quaelibet pars universi imnediate habet ordinem ad ipsum Primum; non enim sic Deus est causa rerum, loquedo etiam de rebus quas producit mediantibus creaturis, prout avus est causa nepotis mediante silio: quia accidit filio, quod sit ex multis patribus: & praecedentes patres sic sunt causa mediata, quod non immediata: Deus autem ita est causa immediate, quod immediata operatur in quolibet opere naturae: & ideo quodlibet opus quantumcunque novum, quantumcunque per causas medias, & inferiores pruductum de necessitate ordinem immediate hapet ad Deum, inquantum ad productionem eiusdem immediate operatus est: unde licet aliqua respectu eius possint habere ordinem immediatum tantum, ut ea, quae solum immediate producit: nihil tamem potest habere ordinem mediatum solum: cum nihil a Deo mediate producatur, quod ad eius productionem nullo modo immediate operetur. Ideo dato quod mundus esset aeternus: tamem quia aliqua de novo semper producuntur in tempore: cum talia de necessitate habeant novum ordinem ad Deum, oportet, aliquas rela¬ tiones Deo convenire ex tempore: quod declarare volebamus. Verum: quia quae stio spetialiter mota est propter diversitatem opinionum, bene se habet quaestionem exequi secundum opinio nes diversas

Advertendum igitur, quod de relationibus inter Deum & creaturas, quantum ad ponentes mundum incepisse; & non incepisse est diversimode loquendum & non diversimode. Nam secundum ponentes mundum incepisse: omnium crea turarum Deus incepit esse Dominus: quia secundum hanc hypothesim totum universum incepit esse; non tamen incepiesse Dominus in tempore vel ex tempo¬

re, sed solum eorum incepit esse huiusmodi Dominus, quae simul cum tempore non inceperunt esse. Nam temporis non incepit esse Dominus ex tempore: cum non sit intelligibile ante tempus fuisse tempus, nisi tempus aequivoce sumeretur. Sed ponentes mundum non incepisse: non solum in tempore non incepit esse Dominus omnium, sed etiam simpliciter non incepit sic esse Dominus: ex eo quod secundum hanc hypothesim, & si omnia habuerunt principium factionis; non tamen habuerunt dura tionis initium, nihilominus tamen secundum istam viam; eorum quae non simul inceperunt cum tempore, Deus ex tempore Dominus esse coepit; & ideo secundum utramque positionem tenemdum est, quod non omnium Deus in cepit esse Dominus in tempore; sed solum eorum, quae non simul cum tempore inceperunt: & quia sic est mota quaestio: utrum aliquae, relationes dicerentur de Deo ex tempore, si mundus non hubuisset durationis initium? Cum in hoc sit aliquo modo uniformiter loquendum, sive mundus inceperit, sive non; ex quo aliqua dicuntur ex tempore de Deo cogimur dicere secundum veritatem, ut Deus dicatur ex tempore relative ad creaturam, etiam si mundus non incepisset, secundum quod aliqu philosophi posuerunt: & quia ista est sic manifesta veritas, Aug. 5. de Trin. cap. ult. quaest. de relationibus ex tempore de Deo dictis pertractans, omnem in stantiam removens, ostendit de necessitate aliqua de Deo dici ex tempore relative: nam si tu instes quod Deus non incopit esse Dominus omnium ex tempore: quia temporis ex tempore Dominus esse non coepit: quia tempus in tempore non incepit: arguit quod incepit esse Dominus ex tempore. Nam homo, secundum quod littera Cenesis sonare videtur, sexta die factus est, & non simul cum tempore incepit. Quod si rursum aliquis instaret quod omnia creata sunt similiter; volens tenere quod qui vivit in aeternum creavit omnia simul; etiam distincte arguit, quod mei, vel tui de necessitate in tempore Dominus esse coepit: quia & si homo simul cum tempore incepit, hic tamen homo particularis est in tempore generatus. Quod si etiam aliquis in positione sua obstinatus etiam negare

vellet mei vel tui Deum non incepisse esse Dominum in tempore, asserens esse veram positionem Origenis, quod fuerunt simul ab initio omnes animae concreatae: ideo mei non incepit esse Dominus in tempore; quia anima mea non in tempore est producta. Argnit quod saltem huius ligni vel illius incepit esse Dominus in tempore: quia cum forme materiales per se habere esse non posunt, ante productionem rei materialis esse non potuerit: quod si etiam aliquis instare vellet dicens, quod talia ante sui productionem sunt in potentia materiae, propter quod cum esse incipiunt, Deus eorum non incipit esse Dominus: quia ante eis dominabatur, cum in materia existebant. Hanc cavil lationem removens Aug. ait: quia aliud, est esse Dominum materiae, aliud iam, factae naturae: alio enim tempore est homo Dominus ligni, & alio arcae ex ipso ligno fabricatae. Cogimur ergo om, ni cavillatione remota aliqua de Deo dici ex tempore relative: quod ideo veritatem habet, ut ostensum est: quia etiam quaelibet pars universi immediate ordinatur ad Deum, inquantum ad productionem eius Deus immediate operatur: & secundum hanc viam intemdit Aug, ut patet per habita, cum probet ex productione huius, vel illius de Deo dici aliqua ex tempore relati veResp. ad arg. Ad 1. ddm, quod licet crea¬

tura simpliciter sumpta semper fuerit secundum positionem phylosophorum; tamen haec vel illa incepit esse: & quia quaelibet pars universi ad Deum aliquo modo immediate ordinatur, de neces¬ sitate aliqua diceretur de Deo relative ex tempore, etiam si mundus fuisset eternus: & per hoc patet soluno ad secundum: quia & si semper fuit creatura, non taquen semper fuit haec, vel illa.

ARTICVLVS II. AEtrum relationes temporales sint in Deo realiter?

Ecundo quaeritur: utrum huiusmodiSrelationes sint realiter in Deo? Et videtur quod sic: quia secundum Phylosophum relatio scientiae ad scibile est, secundum rem, sed scibilis ad scientiam est secundum rationem: sed cum Deus sciat non tantum se ipsum; sed etiam crea turas: & Deus sit sua scientia, cum scientia habeat relationem realem ad scibile, Deus refertur realiter ad creaturas. Preterea: secundum Philosophum 5. Meta. relatio, quae est inter agens & patiens, est in utroque extremorum realiter; sed Creator & creatura sic se habent, ut agens & actu: ergo Creator, & creatura referuntur ad invicem relatione, quae est in utroque extremorum realiter, & tuc idem, quod prius.

Praeterea: si aliquid est propter quod Deus non referatur ad creaturam relatione reali, hoc non est, nisi quia Deus sine mutatione sui creaturam producit, sed Deus sine mutatione sui producit Filium; & tamen habet realem relationem ad Filium, ita licet Deus sine mutatione sui creaturam producat, habebit tamen realem relationem ad ipsam.

Praeterea: relationes, quae dicuntur modo numeri secundum Philosophum in 5. Meta. habent esse realiter in utroque extremorum; sed sola relatio eiusdem ad se ipsum non videtur esse modo numeri: quia idem non est aliud ens a se ipso, & non ponit in numerum cum se ipso, sed Deus est aliud. ens, quam creatura, igitur relatio, quae est inter Deum & creaturam, est relatio dicta modo numeri, ergo &c.

In contrarium est: quod relationes, quae realiter sunt in aliquo, cum prius non essent, ponunt realem mutationem in eo, cui adveniunt, actualem vel possibi: lem saltem: quia licet in relatione non sit mo¬ tus per se: ut dicitur in 5. Phy. est tamen in ea motus per accidens: quia cum aliuid movetur ad albedinem, per accidens movetur ad similitudinem: & quia in Deo non est motus, neque per se neque per accidens realiter loquendo: ut probat Philosophus in 7. Physi. nulla relatio ex. tempore in Deo erit: & quia huiusmodisunt relationes Dei ad creaturam, in Deo relatio respectu creaturae realiter non erit.

Praeterea: non dicitur aliquid habere realem relationem ad aliud, nisi quia realiter ordinatur ad illud, sed Deus non ordinatur realiter ad creaturam; immo quia creatura realiter ordinatur ad creatorem, intelligimus Deum ad creaturam referri: & ita solum secundum modum intelligendi huiusmodi relationes in Deo sunt: ut plenius in alia quaestione patefiet.

RESOLVTIO. Relationes temporales in Deo non sunt, realiter, sed solum secundum mo¬ dum intelligendi nostrum.

REsp. dicendum, quod ut pateat veRritas huius quaestionis, duo consideranda occurrunt. 1. utrum relatio habeat esse reale? 2. dato quod sic: oportet nos distinguere de modis relativorum, ut appareat quae sunt illa, quae rea liter referuntur, & quae non. Propter primum notadum, quod licet Verum, & calsum sunt in anima:bonum & malum sunt, in rebus, ut dicit Philosophus ino. Meta. Et ideo sipossumus probare, quod relatio habeat rationem boni; ex hoc sequeretur, quod eale quid existat: & quia Philosophus in 12. Meta. distinguit duplex bonum bonum ordinis, quod est bonum exer citus, sive universi; & bonum ducis, quod est bonum Dei; & licet bonum Dei incomparabiliter excedat bonum ordinis, & bonum universi; tamen ipsum bonum ordinis aliquod bonum est: propter quod & ipse ordo potest dici bonum: & quia ipse ordo relationem dicit, ipsa relatio prout est in rebus habebit rationem boni: & ita ipsa relatio prout hapet esse in rebus est quid reale; licet prout significatur in transitu, & ratione suae quidditatis non sit quid reale absolutem, loquendo, sed tantum aliquo modo; prepter quod bene dictum est a om. in 12. quod habet minimum deesse.

Habito igitur quod non sit contra rationem relationis habere esse reale: distinguendum est de modis relativo rum, ut sciamus quae habent relationem realem, & quae non. Propter quod notandum, quod Philosophus in 5. Meta. omnia relativa quasi ad tres modos relativorum reducit. Est enim primus modus relativorum, quae dicuntur modo numeri, ut duplum ad dimidium, & triplum ad subtriplum, & universaliter totum ad partem, & e converso. Secundus est secundum potentiam, ut calefaciens ad calefactum, & edificans ad edificatum, & universaliter agens ad patiens, & movens ad motum. Tertius est, secundum quod dicitur mensura ad mensuratum, scibile ad scientiam, intelligibile ad intellectum, sensibile ad sensum, & universaliter mensura ad id, cuius est mensura. Et est differentia secundum cundem ibi inter duos primos modos & tertium modum: quia relativa secundum duos primos modos habent realem relationem ad se invicem modo converso: quia aedificans realiter refertur ad aedificatum, & e converso: & duplum ad dimidium, & e converso: sed relativa secundum tertium modum realiter ponunt aliquid in uno extremorum solum; in alio autem quid rationis tantum: nam scientia realiter refertur ad scibile, scibile autem refertur ad scientiam secundum rationem: quia exeo quod scientia refertur ad scibile, secundum modum intelligendi scibile refertur ad scientiam.

Sed si sic dicimus, tunc occurit nobis gravis dubitatio: quia relatio, quae est inter Deum & creaturam, videtur esse relatio secundum potentiam: & quo est inter agens & actum, & movens & motum, sed huiusmodi relativa secundum re sunt in utroque extremorum, igitur Deus realiter ad creaturas refertur.

Propter hoc advertendum, quod actio, quam relatio consequitur, vel transit in exteriorem materiam, vel no? uod si non transit: tunc planum est quod ista relatio est in agente: & ideo relationes, per quas constituuntur Perso nae Divinae, quia non sunt transeuntes in exteriorem materiam, realiter sunt, in Deo: sed de talibus ad praesens non est quaestio: quia actio, per quam creatura constituitur in esse, est actio transiens in exteriorem materiam. Et propter hoc advertedum, quod quotiescunque ex actione transeunte in exteriorem materiam consequitur ipsum ages aliquam relationem: si illa relatio est quid reale, oportet quod aliqua mutatio facta sit in agente: non enim potest esse, quod aliquid realiter in aliquo habeat esse, quod prius non fuerit, nisi aliqua mutatio facta sit in eo, vel saltem sit possibilis ficri: & propter hoc quaecumque penitus non mota movent, & non Sacta agunt, secundum rationem referun¬

tur ad principiata; principiata autem realiter referuntur ad ipsa: & iste modus relativorum, & si reducitur ad secundum modum relativorum, qui est secundum potentiam; tamen non differt a tertio, qui habet esse per modum mensurae: & ideo quae sic fiunt relativa secundum potentiam, sive ut agens, & actum, sunt, etiam relativa ut mensura, & mensuratum: propter quod cum Philosophus in 10. Meta investigasset in quolibet genere unum, quod esset mensura omnium in illo genere: ut in genere colorum album: in genere neumatum diasis, ingenere ponderum unciam: subdidit: Sic est etiam in genere substantiae: quod est, dare unam substantiam mensuram omnium? quod exponens Comm. ait: Hoc, ss quod est mensura omnium, est primum princi¬

lium, quod est motor aeternus absolutus ab omni materia, qui est actus ultimus, cui non admiscetur omnino potentia, qui est principium, ut motor & forma & finis. Propter hoc ex5. propositione Procli scribitur, quod Omnium Deus mensura est entium: igitur quae sic referuntur, ut motor & motum, quod tamen referunt r, ut mensura, & mensuratum: tunc idem iudicium est de motore & moto, quod de mensura, &

mensurato: & quia mensura non realiter refertur ad mensuratum, mensuratum autem realiter refertur ad mensuram, Deus non realiter refertur ad crea turam; creatura autem realiter refertur ad ipsum.

Resp. ad arg. Ad 1. dicendum, quod de scientia nostra, & scientia Dei est similitudo incontrarium: quia sicut scibile habet mensurare scientiam nostram & intellectum nostrum: quia scientia, nostra causatur a rebus quantum ad renaturales. Sic modo contrario scientia Dei non mensuratur a rebus, sed mensurat res: non causatur ab eis, sed causat cas. Vnde & Commentator ait 12. Meta. quod Scientia Dei causat res: scientia nostra causatur a rebus: ideo econtrario debebat concludi, scilicet, quod Deus non rea liter refertur ad res; res autem realiter referuntur ad Deum. Ad secundum dicendum, quod cum agens agit actum, & movens movet motum, tunc relatio est in utroque extremorum realiter: quia tunc sic relativa non reducuntur per se ad mensuratum & mensuram, quod non est in proposito: quia Deus non mo tus movet, non actus agit. Ad tertium dicendum, quod non est simile de actione per quam constituitur Persona Divina, & per quam constituitur creatura: quia una transit in exteriorem materiam; alia non transit, ut patuit. Ad quartum dicendum, quod non debet ntelligi modo numeri, hoc est, quod sint duo extrema; sed est intelligedum modo numeri, hoc est, secundum relationes repertas in numeris: ut duplum & dimicium: triplum, & subtriplum: & ideo aequivocabat in modo numeri.

ARTICVLVS III. Vtrum tales relationes sint in Deo secun¬ dum rationem, vel secundum mo¬ dum intelligendi?

TTERtio quaeritur: dato quod istae relationes non sint realiter in Deo: utrum sint in Deo secudum intelligedi modun sive secudum rationem?

Et videtur quod noquia ea, ad quae non attingit ratio, non possunt habere aliquid secundum rationem; sed ad Deum non attingit ratio: cum careat phantasmate, & Dionysius dicati, 1. de Divi. nom. quia Deus est supra intellectum & rationem: ergo Deus nihil habet secundum rationem.

Praeterea: aut isti rationi respondet aliquid in re aut nihil? Si nihil, tunc intellectus est vanus Si aliquid, ergo realiter sunt in Deo quod est improbatum.

Praeterea: quod ratione solum est, amota ratione iam non est: quia si esset, ergo solum secundum rationem non esset. Sed amota, omni ratione& intellectu, adhuc Deus est Dominus omnium; sed hoc nomen Dominus, est, relatio ad creaturam, ergo non est in Deo secundum rationem tantum.

Praeterea: quae sunt solum secundum rationem non attribuuntur rebus. nisi prout sunt in intellectu. Si igitur Deus referretur ad creaturam, solum secundum rationem intelligeretur esse Diis, sed non esset, quod falsum est, ergo &c.

In contrarium est: quia Deus est principium creaturae; sed principiu relative dicitur ad principiatum, ergo Deus relative dicitur ad creaturam; sed omnis relatio vel est secundum rem, vel secundum rationem, igitur cum non dicatur realiter, dicetur secundum rationem,

ergo &c.

Praeterea: vult Philosophus in 4. Meta. quod mensura referatur ad mensuratum secundum rationem; sed Deus est mensura substantiarum, & omnium entium, ut patet ex sententia Philos. 10. Meta. ergo Deus secundum rationem refertur ad omnia alia entia.

RESOLVTIO. Relatio Dei ad creaturam est secundum rationem in Deo, & secundum rem in creatura.

PESpondeo dicendum, quod ea, quae Rsunt in intellectu, aliquando habent reale fundamentum in re extra; aliquado non: & cum apprehesioni intellectus nihil respondet in re extra, tunc intellectus est cassus, & vanus: & tunc huiusmodi quae sic habent esse, ita sunt, entia apud animam, quod amota anima iam non sunt. Aliquado autem contingit quod conceptionibus intellectus respondet fundamentum in re extra, & illud potest esse duplex: quia vel est proximum, vel remotum. Proximum autem fundametum habet nomina realia primae intentionis, sicut homo, leo, & huiusmodi, & haec simpliciter sunt. Aliquando au tem contingit quod coceptioniintellectur non respondet immediatum fundamentum in re, sed immediatum fundamen¬

tum in anima habet: & quia illud quod est in anima, immediate fundatur in re& ex hoc sequitur quod & hoc in remediate fundetur. Vt si aliquis intellectus uniendo se sensui apprehendit Sorem, vel Platonem, huicapprehensioni immediatum fundamentum res extra respondet postmodum: quia cognoscit intellectus quod hoc apprehensum, non praedicatur depluribus, nominat ipsum individuum, ita quod hoc indivi¬ duum immediate fundatur in apprehesione intellectus, & mediate fundatur in re: haec autem, quae non immediatum fundamentum habent in re, duplex esse habent: quia quaedam sunt, quae intellectus ex sua subtilitate investigando perquirit, & haec sunt nomina secunda simpositionis vel intentionis: aliqua sunt, quae intellectus ex sua subtilitate non

investigando perquirit; sed ex suo modo intelligendi ipsa de necessitate cone sequitur, & huiusmodi sunt relationes

ecundum rationem. Nam cum intellectus vult intelligere aliquod relativum, ut relatum est: quia esse relativorum est ad aliud se habere, non potest intelligere unum relativorum, quin aliquo modo apprehendat & aliud, ut non possum intelligere mensuratum inquantum mensuratum, quin aliquo modo apprehedam mensuram: nec possum intelligere mensuram sub ratione qua mensura, nisi intelligam mensuratum: & quia secundum modum intelligendi nostrum est depentia mensurae ad mensuratum, & mensurati ad mensuram, secundum modum intelligendi mensura ad mensuratum retertur: & quia dependentiae secundum intellectum mensurati ad mensuram respondet dependentia in re, sed dependentiae mensurae ad mensuratum non respondet dependentia in re, nec aliquis ordo secundum que sumitur realis relatio: ideo prima relatio est secundum rem. Secunda est sesundum rationem solum: & ista depemdentia, quae est secundum rationem, immediatum fundamentum habet in conceptione intellectus, & in re extra respondet sibi duplex fundamentum, unum per accidens, & hoc ex parte dependentiae, & illud fundamentum est dependentia realis mensurati ad mensuram; & illud. per accidens non est in omni relatione secundum rationem; sed solum in relatione, quae realiter ponit aliquid in alte ro extremorum. Aliud fundamentum est

per se, sed illud est mediatum: ut dependentia mensurae ad mensuratum secundum intellectum per se, & primo fundatur in apprehensione mensurae: & quia apprehensio mensurae fundatur in ipsa re, quae dicitur mesura: dicitur ipsa de pedentia habere mediatum fundamentum in re: non quia ipsa res dependeat: sed quia ipsa res est fundamentum apprehensionis intellectus, quae depende: Et ideo apparet quod apprehensio: intellectus quadrumpliciter habet esse: nam ea, quibus reale fundamentum immediate respondet, habent esse potissimum in genere huiusmodi. Illa autem, quibus nullum fundamentum respondet, habet esse minim im. Ea autem, quibus respondet fundamentum in re, non immediatum sed mediarum, habet esse modo medio, & istorum sunt duo genera: quia quaeda magis appropinquant eis, quae haben esse potissimum: quaedam magis, eis quae habent esse minimum. Nam secundae intentiones, quae non de necessitat consequuntur ad intelligendi actum; magis appropinquant eis, quae habent mi¬

nimum de esse; sed relationes secundum rationem: quia de necessitate ad actum intelllgendi consequuntur, ex ipsa necessitate magis de esse acquirunt: & ita magis appropinquant eis, quae habent immediatum fundamentum in re. Est ergo hic ordo, quod primo sunt ea, quae immediatum fundamentum habent in re. Secundo autem relationes secundum rationem. Tertio nomina secundae intentionis. Quarto opinabilia. Ex hoc autem ordine apparet quae sunt extrema, & quae sunt mediat & quando ad invicem comparantur.

Sed ut pateat, quae sunt relationes secundum rationem: quia de hoc est principalis quaestio ad praesens. Notandum, quod illa proprie realiter dicuntur reterri, quorum utrumque ad alterum realem habet ordinem: ea autem, quae secundum rationem referuntur, secundum rationem habent ordinem: & quae, referuntur & non referuntur realiter, denecessitate referuntur secundum rationem. Sed quod aliqua habeant realem ordinem tria requiruntur. Primo, quod utrumque habeat rationem entis: quia nihil ad aliquid, vel alicuius ad nihil Dnon potest esse realis dependentia. Se¬

cundo requiritur, quod utrumque esse habeat distinctum ab altero: quia indistinctorum realiter non potest esse realis ordo: nam & ordo realis realem distinctionem postulat. Tertio requititur, quod unum realiter ordinetur ad aliud, & quodcumque istorum deficiat, non est relatio secundum rem; sed secundum rationem. Possent autem ista tria reduci ad duo: licet de hoc no sit nobis cunrae ad praesens. Propter primum deficit a relatione reali, relatio futuri ad futu rum, vel praesentis ad futurum: quia in tali relatione, vel utrumque extremorum, vel alterum est non ens. Propter secundam conditionem deficit a relatione reali relatio eiusdem ad se ipsum: quia quodlibet a se ipso indistinctum habet esse realiter. Propter tertiam conditionem potest deficere a relatione reali, quando utrumque non ordinatur ad utrumque, nec utrumque est quid ordinabile Quod dupliciter contingere potest. 1 si unum est quid ordinabile, aliud est, ipse ordo: & sic deficit a relatione reali relatio patris ad paternitatem, filij ad filiationem, & universaliter relativi ad suam relationem. 2. quando non utrum que est ordinabile, sed unum est quid ordinabile, aliud est terminus ordinis, & sic deficit a relatione reali relatio scibilis ad scientiam, sensibilis ad sensum, & universaliter mensurae ad mensuratum, Et secundum istum modum relationis, secundum rationem est relatio inter Deum & creaturam. Differt autem iste modus ab omnibus alijs modis relationis secundum rationem: quia ista relatio secundum rationem, licet sit secundum rationem in uno extremorum, est tamen secundum rem in alio. Sed in omnibus alijs modis quodam modo per se loquendo est relatio secundum rationem in utroque extremorum,

Respon. ad arg. Ad primum dicendum, quod licet non attingat intellectus ad intelligendum naturam Dei; at tingit tamem ad intelligendum ipsum in ratione causae, vel in ratione motoris, quia sic intelligere ipsum est intelligere ipsum per effectus: & hoc sufficit ad huiusmodi intellectum. Ad secundum dicendum, quod respondet isti rationi aliquid in re modo, quo patuit. Ad tertium & quartum dicendum, quod licet Deus sit verus Dominus; non tament

propter hoc habemus quod non sit illa relatio secundum rationem: nam & aliquid verissime est idem sibi: & tamen cum dicimus idem eidem idem relationem secundum rationem facimus,

ARTICVLVS IV. Vtrum huiusmodi nomina dicta de Deo ex tempo¬ re significent Divinam relationem?

QVArto quaeritur: utrum huiusmodi nomina, quae dicuntur de Deo ex tempore, significent Divinam essentiam?

Et videtur quod non: quia in cognitione Divinae essentiae naturaliter venire non possumus; sed phil. naturali cognitione cognoverunt ipsum per huismodi nomina: nam 1. Cael. & Mund Philosophus dicit eum Esse Creatorem omnium. S. Physico. dicit ipsum Esse motorem immo bilem, 12. Meta. concludit eum Esse Prim cipem universi; sed omnia haec conveniunt Deo ex tempore. Si igitur talia Divinam essentiam significaret, Divina esSetia ductu rationis cognosci posset. Preterea: quidquid significat Divinam essentiam convenit Deo ab aeterno, cum Divina essentia aeterna sit; sed haec conveniunt Deo ex tempore: ergo Divinam essentiam significare non possunt. Praeterea: missio dicit quid temporale, sed concedimus quod Persona Personam mittat, ergo quae dicuntur de Deo ex tempore, non solum sunt essentialia, sed etiam personalia.

Praeterea: Deus dicitur spes nostra, & patientientia nostra, sed hoc non convenit ei ab aeterno; sed ex tempore: cum igitur talia quamdam imperfectionem importent, non quidquid convenit Deo ex tempore, indicabit Divinam essentiam, cum in Divina essentia nulla imperfectio esse possit.

In contrarium est: quia huiusmodi temporalia sumuntur secundum respectum ad creaturam; sed respectus ad creaturam dicit respectum ad opus; sed opus toti Trinitati convenit: quia Indivisa sum opera Trinitatis secundum Aug. 1. de Trin. cap. 4. igitur talia essentialia sunt: cum sit essentiale quod convenit tribus. Praeterea: secundum Aug. 5. de Trin. cap. 13. Pater & Filius & Spiritus Sanctus: sun unus Deus, & relative ad creaturam unum principium. Nam secundum cundem sicut Pater est Deus, & Filius est Deus, & ambo simul non duo dij; sed unus Deus: ita Pater est principium, & Filius principium, & Spitus Sanctus principium, & simul non tria principia; sed unum principium sed quae de qualibet Person: dicuntur singulariter, & de omnibus non plu¬ raliter, sunt essentialia: ergo quae dicuntur de Deo tem¬ poraliter, vel per respe¬ ctum ad creaturam es¬ sentialia sunt.

RESOLVTIO. Nomina dicta de Deo ex tempore importare possunt habitudinem tam ex parte principit, quam termini indicantem essentiam simpliciter, possunt tamen aliquo modo indicare Per¬ ionam: & hoc ratione termii tripli¬ citer, exemplariter, secundum similitudinem, & secun¬ dum esse.

REspond. dicendum, quod Deus potest significari nomine coveniente ei temporaliter dupliciter: vel quod dicatur ipsa res temporalis: vel quod dicatur per respectum ad huismodi rem. I Si1. modo, tunc nihil temporaliter de Deo formaliter predicatur; sed solum secundum causalitatem: ut dicitur spes nostra, quia facit nos sperare: & gaudium nostrum, quia facit nos gaudere. Si vero dicitur per respectum ad rem temporalem, tunc quia ipsa res temporalis opus quoddam dicit: videtur quod huiusmodi respectus semper sit quid essentiale: quia Indivisa sunt opera Trinitatis: verum quia ex ipso opere potest resultare qui dam respectus, qui terminatur in Deum tanquam in terminum: cum huiusmodi respectus possit non solum esse essentia sed persona: ratione huiusmodi res pectus, qui potest terminari ad Personam, nomen temporale personale esse potest.

Et propter hoc aliqui sic distinguunt quod habitudo ad creaturam dupliciter potest Deo competere, vel in ratione principij, vel in ratione termini. Si in ratione principij, tunc absque distinctione concedunt huiusmodi nomen essentiale esse: quia opus toti Trinitati convenit: & Pater & Filius & Spiritus Sanctus respectu creaturae sunt unum prin. cipium. Si vero sumatur huiusmodi habitudo ratione termini, tunc tale nomenlpersonale & essentiale esse potest. Sed hoc non videtur bene dictum: nam sihabitudo ad creaturam sumpta secundum rationem principij solum quid essentiale diceret, tunc cum Verbum dicat respectum ad opus, & huiusmodi respectus sit secundum rationem principij quia secundum Aug. 15. de Trin. cap. 11. Initium omnis operis Verbum: Verbum in Divinis non personaliter, sed solum essentialiter sumeretur. Rursum secun¬ Aug. in fine 6. de Trin. Non confuse, accipiendum est, ex quo omnia, per quem omnia, un quo omnia: quod non solum per appropriationem verum est, sed etiam quodammodo proprie: sed cum talia quamdam habitudinem principij importent, ergo & talis habitudo personaliter dici potest.

Dicamus ergo, quod habitudo, ad creaturam, sive sumatur in ratione principij, sive in ratione termini, aliquo modo potest indicare essentiam & Personam, quod sic ostenditur: nam causa quare indivisa sunt opera Trinitatis se cundum Damasc. 3. lib. cap. 14. est. quia es. indivisa substantia: sicut ergo loquimur oc substantia Divina sive de viture Terio: arum, sic de opere, & de ratione principij per comparationem ad cre: turam ioqui possumus. Omnium autem trium est una substantia indivisas tamen secundum quedam modum se habendi differt, prout est in una Persona & in alia: nam in Patre est non per generationem commumcata; in Filio autem per generatiore communicata exiiut: & sicut est de substantia, sic est de quolibet absoluto. Nam sicut est una es sentia omnium triu, sic & est una sapientia: illa tame sapientia est in Patre, ut no ab alio accepta; in Filio autem est ut per generatione communicata: & ratione huius differentiae absoluta aliquo modo accipi possunt, quod solum uni Persone conveniunt: nam licet sapientia absolute sumpta convemat tribus; nata tamem sapientia dicitur de solo Filio. Sic etiam est ex parte operis, & etiam ex parte principij: (ut sumitur principium respectu creaturae) nam licet respectu cuiuslibet creati Pater & Filius & Spiritus Sanctus unt unum principium: Pater tamen est principium sine principio: Filius autem principium de principio. Nam sicut cocedimus quod Filius est Deus de Deo: & non Pater, licet non sit alius Deus, quam Deus Pater: sic concedimus quod Filius est principium de principio, & non Pater, licet non sit aliud principium Filius a Patre: & ratione huius differentiae Pater est principium ex quo omnia, & Filius per que omnia, & Spiritus Sanctus in quo omnia. Etiam propter hanc differentiam Verbum, cum sit quid personale, dicit respectum ad opus: quia principium respectu creaturae tali modo sumi potest quod non toti Trinitati comperit; sed personaliter sumitur: nam sicut dictum est, Filius respectu creaturae dicitur principiu; tamem quia quod sit huiusmodi habet a Parre: ideo dicitur princium de principio: licet ergo principium quid essentiale sit; principium tamem de principio personaliter sumitur. Dicamus ergo quod habitudo ad creaturam sumpta secundum rationem principisimpliciter dicit quid essentiale: quia esse principium creaturae est toti Trinitiatra commune; potest tamem designare Personam, eo quod huiusmodi principium secundum aliquam habitudinem determinatur; sicut Deus essentialiter sumitur, tamen Deus genitus, vel Deus de Deo supponit pro Persona.

Viso quid dicit habitudo ad creaturam sumpta secundum rationem principij. Restat videre quid dicat sumpta in ratione termini: ideo notandum, quod & sic sumpta potest dicere essentiam & Personam. Quod autem dicat essetiam planum est: quia per huiusmodihabitudinem consurgere possumus in cognitionem essentiae; sed quando talis habitudo terminatur ad Personam, notandum, quod hoc potest esse tripliciter, exemplariter, secundum similitudinem, & secundum esse. Exemplariter, sic donum, charitatis terminatur ad Spiritum Sanctum quasi adiquoddam exemplar: nam sicut Pater & Filius uniuntur Spiritu Sancto, sic nos charitate unimur. Vnde Dominus rogabat, quod nos essemus unum per donum charitatis, sicut ipsi unum sunt, per Spiritum Sanctum, qui appropriate charitas dicitur. Secundum esse, sicut In parnatio terminatura dFilium: nam humana natura assumpta est ad esse, & ad anitatem Divinae Personae, non naturae: & hoc est singulare in Filio; quia nulla alia Persona est incarnata. Tertio huiusmodi terminus potest sumi quantum ad similitudinem: & sic opera a tota Trinitate facta, inquantum habet similitur dinem cum proprio alicuius Personae. quamdam habitudinem ad Personam illam importare possunt, sicut dona pertinem tia ad illuminationem intellectus habent similitudinem cum proprio Filij, qui procedit ut Verbum: & dona inflamantia affectum habent similitudinem. cum proprio Spiritus Sancti, qui emanat ut amor. Et ideo per prima dona consurgimus in intellectum Filij: & protanto dicitur in eis mitti Filius, quia per ea terminatur intellectus noster ad cognitionem Filij. Et in donis inflammantibus affectum mittitur Spiritus Sanctus: quia

per talia intellectus noster potest consurgere in cognitionem eius. Et propter hoc mitti est cognoscere quod ab alio sit, ut potest haberi ab Aug. 4. de Trin. cap. 20. Patet igitur quomodo nomina, quae conveniunt Deo ex tempore importare possunt habitudinem indicantem essentiam: & quomodo Personam

Respond. ad arg. Ad 1. dicedum, quod Divina essentia licet intellectu essentiali naturaliter cognosci non possit; per causalitatem tamen cognosci potest: nam cognoscere Deum Creatorem, Motorem, & Principem est ipsum cognoscere ut causam. Ad secundum dicendum, quod nomina, quae conveniumr Deo ex tempore, significant semper quandam habitudinem, vel principaliter s sunt relativa secundum esse, ut Dominus: vel ex consequenti si sunt secundum dici, ut Creator. Nam creare est relativum secundum dici: quia significat quid absolutum, ut Divinam actionem, quam concomitatur quidam respectus, ratione cuius quamdam habitudinem ex conequenti significat: haec autem habitudo, ratione cuius talia nomina Deo temporaliter conveniunt, non est Divina essentia, nec est res aliqua in Deo sed est in eo secundum modum intelligendi solum; verum quia tali habitur dini ut fundamentum quodam modo respondet Divina essentia: ideo talia Divinam essentiam significare dicuntur. Ad tertium dicendum, quod in missione est duo considerare, opus a tota Trinite factum, & relationem, quae respicit Personam aliquam tanquam terminum: propter quod mitti Personae competit, & ut habitum est, non est in conveniens, quae Deo conveniunt ex tempore, respicere Personam ut terminum.

Ad 4. patet solutio per iam dicta: nam Deus dicitur spes nostra, non quod sit ipsa spes: sed quia in nobis spem causat: cum igitur in talibus intelligatur quaedam nabitudo principij & cansae, secundum quod Deo conveniunt, simile est de huiusmodi nominibus, & aliis. Argumenta autem in contrarium arguunt de nomi¬ nibus, quae conveniunt Deo ex tempore, ut important rationem principij simplici ter: & sic, ut dictum est, essentialiter sumuntur.