Quaestio 2

ARTICVLVS I. Vtrum Deus sit mensura omnium substantiarum?

AD primum sic proceditur. Vide¬ tur quod Deus non sit mensura omnium substantiarum: quia secundum Phil. in 10. Metaph. Mensura est unigenea mensurato, sed Deus non est eiusdem generis cum substantijs creatis, ergo &c. Praeterea: aliquarum substantiarum mensura est tempus, sive nunc temporis: quia Omnia mobilia, & corruptibilia mensurantur tempore secundum Philos. 4. Phys. cum igitur Deus non habeat rationem temporis, & variabilis, non est mensura omnium substantiarum. Praeterea: diversorum generum quaerimus diversas mensuras: unde non est una mensura colorum, & ponderum: quia secundum Phil. 10. Metaph. Si omnia entia essent colores, album esset mensura eorum: & si pondera uncia. Sed non minus distant a se invicem substantiae creatae, quam pondus & color; immo plus: quia pondus & color utrumque corporale est, sed aliqua substantia creata est corporalis, aliqua spiritualis, ergo &c.

Praeterea: omnia mensurantur minimo sui generis, & oportet esse proportionem inter mensuratum & mensuram, sed Dei ad creaturas non est proportio, cum unum sit finitum, aliud infinitum, ergo &c.

In contrarium est Phil. 10. Metaph. qui vult quod oportet quaerere unam substantiam mensuram omnium substantiarum: & ista est Deus secundum Comm.

Praeterea: primus co lor est mensura omnium colorum, ergo prima substantia est mensura omnium substantiarum, sed prima substantia, secundum quod mensurae competit primum, ratione simplicitatis dicitur ipse

Deus, ergo &c.

RESOLVTIO. Deus omnium substantiarum est mensura.

REspond. dicendum, quod oportet nos dare aliquam substantiam esse mensuram omnium substantiarum: & quod ista substantia est una, & quod talis una substantia est Deus.

Primum sic patet. Nam duplex est causa, quare nos quaerimus mensuram in entibus. Primo, ex eo quod reperitur ordo essentialis in eis: quia ex eo quod colores secundum quemdam ordinem participant gradus lucis, quaerimus unum colorem mensuram omnium colorum, ut ille color, qui plus habet de luce. Ille autem ordo essentialiter non reperitur, In eadem specie: & ideo non quaerimus unum album mensuram omnium alborum, quia licet secundum gradus in esse sit ordo inter alba; secudum gradus in essentia non est ordo inter ipsa: & quia mensura dicit ordinem essentialem & per se: quia essentialiter & per se habent ordinem mensurata ad mensuram: ideo inter ea, in quibus mesuram quaerimus, esse oportet essentialem analogiam. Secundo, mensuram quaerimus in entibus: quia ad perfectionem entis creati pertinet mensuratio. Nam sicut esse Divinum est dignum, & perfectum: quia est sine mensura, ita creatum est perfectum in suo genere, eo quod est mensuratum: ut patuit cum disputavimus de vestigio. Et quia maior est analogia inter substantias, quam inter colores; & substantiae sunt dgniores coloribus & alijs passionibus & quantitatibus: ide si quaerimus aliquam mensuram om nium eorum, debemus quaerere substantiam omnium substantiarum. Prop ter hoc dicitur 10. Metaph. Erg. si in passionibus, & qualitatibus, & in quantitabus & in motu quaerimus aliquid nume rum & mensuram eorum, & non est hoc in substantia. Et sequitur & in substantijs ne cesse est similiter se habere: quasi diceret dignius est quod in substantijs quaeramus talem mensuram, quam in passionibus quia sunt digniores eis, & magis per ana logiam dictae.

Est autem aliqua substantia mensura substantiarum una: quod 2. propone batur. Nam mensura dicitur esse quid certum: cum non contingat nec additio, nec diminutio: quod ex eodem 10. haberi potest. Hoc autem cum sit quid simplicissimum, & primum semper est unum de se, nisi per accidens plurificetur: in substantijs autem primis, & maxime in omnino prima non est aliquid per accidens, ut potest haberi ex 7. Metaph. Item semper mensura est una secundum speciem, & numerum respectu omnium mensuratorum, sicut es unus color secundum speciem mensura omnium colorum, ut album. Sed isubstantijs simplicibus non est plurificatio secundum numerum in eadem specie. Cum igitur mensuram substantiarum oporteat esse substantiam simplicem: quia omnia mensurantur minimo sui generis, mensuram substantiarum oportet esse aliquam unam substantiam, non solum unam secundum naturam, sed etiam unam simpliciter,

Quod autem ista substantia sit Deus de levi patere potest. Nam ut tactum est, isti substantiae non convenit nec additio, nec diminutio, & non est in ea aliquid per accidens, & est prima sub stantiarum. Huiusmodi autem est solum primum: quia solum ei nullo modo convenit nec additio, nec diminutio, ut patet per Aug. S de Trin. cap. 3. nec in eo est aliquid per accidens, & est prima substantiarum: quia simplicissima, & quanto simplicius aliquid tanto prius, Patet igitur quod est aliqua substantia mensura omnium substantiarum, & hec est una, & est Deus ipse. Vnde Comm. in 10. Metaph. ait: quod Sicut in coloribus est unus color mensura colorum, ita in sub¬ stantiis est una substantia mensura omnium substantiarum, & ita est primus motor, aeternus, absolutus ab omni materia, actus vltimus, cur non admiscetur potentia omnino, scilicet Deus ipse.

Respond. ad arg. Ad primum dicendum, quod mensura dicitur esse eiusdem generis, cum mensurato, non proprie accipiendo genus, sed dicitur esse in eodem genere ratione cuiusdam analogiae & unigeneitatis, quae est inter ipsa. Ad secundum dicendum, quod licet substantiae mensurentur tempore, in eo quod mobiles sunt; mensurantur tamen prima substantia in eo quod substantiae sunt: & unius & eiusdem secundum diversos modos accipiendi non est inconveniens esse diversas mensuras: unde 10. Meta ph. dicitur: quod Non semper quaerenda est una mensura, sed aliquando plures. Ad tertium dicendum, quod diversorum in eo quod diversa quaerimus diversas mensuras; sed diversorum inquantum habent esse unum quaerimus unam: nam omnium entiu in eo quod entia, unam mensuram quaerimus.

Ad 4. dicendum, quod licet in ter Deum & substantias creatas non siproportio commensurationis, est tamer ibi proportio ordinis, & hoc sufficit ad rationem mensurae.

ARTICVLVS II. Vtrum Deus sit mensura omnium entium?

SEcundo quaeritur utrum Deus sit mensura omnium entium? Et vide tur quod non: quia non est eadem men sura partis, & totius, ut non est eadem mensura colorum, & entium: cum igitur substantia sit pars entis, non est eadem mensura substantiarum & entium. sed Deus est mensura substantiarum, ergo &c.

Praeterea: si Deus esset mensura omnium entium, tunc eadem esset men sura substantiarum, & accidentium; sed mensura accidentium est accidens, & mensura substantiarum substantia, quia secundum Philosophum. 4. Phy. unitates mensurantur unitate, aequi aequo, tempus tempore, er go substantia substantia, & accidens accide te, sed non est possibile idem esse substantiam, & accidens: quia ut scribitur 1. Phy. quod vere est nulli accidit: non eigo est eadem mensura omnium entium. Praeterea: si omnium entium eadem esset eadem mensura, vel hoc esset secundum quod entia differunt, vel secundum quod conveniunt? Secundum quod differunt, non: quia differentium in co quod differentia non est dare unam mensuram. Secundum quod conveniunt. non: quia omnia entia maxime conveniunt in ente, & uno, ergo ens & unum essent mensura omnium, quod negat Philosophus 4. Meta. ergo &c.

Praeterea: ut scribitur 10. Meta. mensura est unigenea mensurato, sed potentia videtur esse uni genea potentiae & actus actui, ergo potentialia mensurabuntur potentiali, & actualia actuali: cum igitur Deus sit actus purus sine potentia, potentialia non mensurabuntur Deo: sed aliqua entia sunt huiusmodi, ergo &c.

Praeterea mensura entium est ens, sed Deus non est ens iuxta illud Diony. 1. de Divi.¬ nom. Deus est non intelligibilitas, in nominabilitas, sed nihil existentium existens.

In contrarium est: quia semper privationes mensurantur per habitum, unde vult Philosophus in lib. Ethic. quod virtuosus si aliorum mensura: unde iustum, & iustitia sunt mensura aliorum: cum igitur omnia importent privationem per comparationem ad Deum, omnia a Deo mensurabuntur.

Praeterea: scientia artificist est mensura artificialium, sed omnia entia comparantur ad Deum, velut artificialia ad artificem, ergo Deus est mensura omnium.

RESOLVTIO. Deus mensura omnium entium est & appropriati omnium substantiarum.

Espondeo dicendum, quod non eoa dem modo comparantur praedicamem ta ad ens, & ea, quae sunt in genere, ad ge nus: quia quae sunt in genere addunt aliquam perfectionem supra genus, de quanon praedicatur genus; quia differentia, quam addunt ea, quae sunt in genere, supra genus, est extra rationem generis, & quia ratio mensurae sumitur ex actualitate & perfectione, potest aliqua ratio mensurae competere his, quae sunt, in genere, quae non competit generi, ut quia color addit supra qualitatem aliuid, quod non est qualitas, potest esse aliqua mensura colorum, quae non erit mensura qualitatis. Sed praedicamenta. non addunt aliquam perfectionem supra ens, ut hic de additione loquimur: quia sic additum est extra rationem eius, cui fit additio, sed nihil est, quod non participet ente: & ideo nihil est men ura alicuius praedicamenti secundum se totum, quod non sit mensura entis, quia non est descensus ab ente in praedicamenta mediante aliqua perfectione addita, ratione cuius aliquid sit mensura praedicamenti, quod non sit mensura entis: unde Comm. 10 Meta. com. 24. ait: quod hoc nomen ens & unum significat in praedicamento substantiae, aut quantitatis, aut qualitatis, prima significatione, & sine medio, non quemadmodum genus significat species. mediantealio: & ita patet quod non competit mensura praedicamento, nisi in quantum ens: non igitur quaeremus aliam mensuram omnium entium, quam mensuram omnium substantiarum: Deu igitur ipse, qui est prima substantia, & mensura substantiarum omnium, ipse es primum ens, mensura entium singulorum.

Advertendum tamen, quod licet mensura omnium entium sit mensura omnium substantiarum appropriate; non tamen debet dici, quod appropriate sit mensura omnium quantitatum, vel omnium qualitatum, ita quod alijs praedicamentis quodam speciali modo non respondet una mensura, sed substantiae solum. Causa autem huius duplex esse potest. Prima: quia, ut dictum est, non quaerimus mensuram toti predicamento nisi mensuram totius entis, cum non addat supra ens aliquid, quod sit extra rationem entis: sed praedicamenta accidentium non sunt entia, nisi quia sunt, entis, hoc est substantiae: non igitur mensura totius entis appropriabitur nisi substantiae, cum alia non sint entia, nisi per analogiam ad ipsam: Secunda ratio ad hoc idem est ex eo quod mensura habet rationem principij; sed eadem sunt principia substantiae, & omnium entium: ut dicit Comm. 12. Meta. ergo in sola substantia hoc reperiemus, quod eadem sit mensura substantiae, & omniu entium. Patet igitur, quod Deus est mensura omnium entium, & quod ipse appropriate est mensura omnium substantiarum. Vnde Diony. loquens do Deitate ait: quod tota principia, & ordi¬ nes determinat, & est super omnem principatum, & ordinem collocata, & mensura est existentium, & aevum super aevum. Et sequitur: existens supra mentem, supravitam, & supra substantiam. Et Proclus causa 15. prop. ait: quod omnis Deus mensura est entium. Resp. ad arg. Ad primum dicendum, quod non est eadem mensura partium, & totius, nisi sit talis pars ad quam ordinetur totum: unde quia ad colores non ordinantur omnia entia, non est eadem mensura colorum, & omnium entium; sed quia ad substantiam omnia alia ordinantur, est eadem mensura substantiarum, & omnium entium.

Ad 2. dicendum, quod accidentia mensurantur accidente (si quaerimus mensuram accidentium in eo quod ac cidentia) ut colores colore; sed si quaerimus mensuram accidentium inquantum entia, cum non sint entia nisi per substantiam, mensura accidentium erit substantia prima, Deus ipse, qui est mensura omnium entium.

Ad 3. dicendum, quod omnium entium est una mensura secundum quod conveniunt. Sed convenire entia potest intelligi dupliciter, vel in aliquo nomine communi, sive in aliquo universali, vel in aliquo communi principio, cum dicimus omnium entium esse mensuram unam secundum quod conveniunt: intelligendum est secundum quod conveniunt in aliquo communi principio: quia Deus est commune principium omnium, & est mensura omnium; non autem intelligendum est secunum quod conveniunt in aliquo communi nomine, sive in aliquo universali, vel analogo, nisi forte ex consequenti, ilquantum commune sumit originem ex communi principio: ratio autem procedebat, ac si communitas nominis in hoc esset principaliter attendenda.

Ad 4. dicendum quod illa unigeneitas dicit quamdam analogiam, & quia est analogia inter potentiam, & actum, potentia actu mensurari debet, sicut privatio habitu. Ad 5. dicendum, quod Deus dicitur non existens, non quia deficiat ab essendo, sed oropter superexcelientiam entitatis.

ARTICVLUS III. Vtrum Deus dicatur mensura entium proprie?

TErtio quaeritur: utrum Deus dicatur mensura entium proprie? Et videtur, quod non: quia Mensura per se & primo reperitur in quantitate discreta, ut vult Comm. in 10. Meta. quia ab uno in numero transfertur ratio mensurae ad aliam, sed Deus non habet rationem quantitatis discretae, nec unius, quod est, principium numeri, ergo &c.

Praeterea: de ratione mensurae videtur esse replicatio, ut unitas replicata mensurat numerum; sed Deus non replicatur in men¬

surando entia, ut dicatur decies Deus constituit lapidem, ergo &c.

Praeterea: quanto aliquid habet magis rationem numeri & continentis, tanto magis habet rationem mensurati, sed Deus habet rationem infiniti numeri, cum infinitae perfectiones sint in ipso: est enim omnia continens: non igitur est mensura proprie, sed mensuratum.

Praeterea: cum per mensuram proprie mensurentur alia, & propter quod unumquodque tale, & ipsum magis, ergo mensura maxime est mensura: sed Deus est nsinitus, & immensus iuxta illud Dionyultimo de Div. nom. quod Deus habet in se omnem infinitatem secundum omnem excessum, & super omnem terminum exte itum, a nullo captum aut comprehensum.

In contrarium est: quia Deus magis habet rationem simplicitatis, & unitatis respectu entium, quam album respectu colorum, sed album non dicitur trantur perfectiones non dicantur de Deo

sumptive mensura colorum, ergo nec Deus entium.

Praeterea: esse mensura aliorum dicit rationem perfectionis: unde quia albus color est perfectissimus co lorum, est eorum mensura: cum igitransumptive, sed proprie, ut ostensum fuit, cum disputavimus de Divinis attributis, ergo &c.

RESOLVTIO. Deus est mensura propria & communis: propria secundum rem significatam; & trasumpta se¬ cundum nominis impositionem, ut proprium contra transumptum dividitur.

REspond. dicendum, quod proprie dupliciter accipitur. Vno modo dicitur proprium, quod dividitur contra commune, & sic dicemus aliquidproprium, quod convenit soli. Alio men do dividitur proprium contra transum) tum, & sic dicitur aliquid proprie com petere alicui, quod competit ei directem & principaliter. Cum ergo quaeritur utrum Deus sit mensura entium propria? Si loquamur de proprio, quod dividitur contra commune, sic Deus est mensura communis, & propria: communis, quia omnium est artifex, omnem habens virtutem: est enim mensura propria, nam ex hoc est mensura rerum ex eo quod per intellectum producit res: licet autem sit unus, qui omnia producit, non tamen secundum eandem rationem producta sunt omnia; sed singuda rationibus proprijs. Vnde Aug. 83. ques. q. 46. ait: omnia ratione sunt condita. Nec eadem ratione homo qua aequus, hoc enim absurdum est existimari. Singula igitur proprijs sunt creata rationibus. Has autem ratio nes, ubi esse arbitrandum est, nisi in ipsa mentecreatoris? Si autem accipiamus proprius ut dividitur cotra transumptum, sic etiam con cedendum est Deum proprie dici mensuram.

Nam de ratione mensurae duo videntur esse. Primo habere rationem mitnimi: quia omnia mensurantur mini mo sui generis. 2. adaequatio: quia est quaedam analogia mensurati ad mensuram: quia mensura semper est unigenes mensurato, quod propter analogiam est, dictum. Minimum autem tripliciter dicitur. Primo propter uniformitatem: quia quanto aliquid est magis plurificatum, tanto difformius. Secundo propter simplicitatem: quia quanto aliquid compositius, tanto plurificatius. Tertio propter indivisionem: quia de ratione minimi est quod sit indivisibile. Secundum has tres acceptiones minimi tripli citer mensurantur entia: quia secundum uniformitatem reperitur mensura in motibus, nam ut vult Philosophus 10. Meta. omnes motus mensuratur motu Divino. Oportet igigitur Divinum motum habere rationem minimi, & tamen est motus maximus, sed dicitur minimus ratione uniformitatis. Secundum simplicitatem sumitur mensura in qualitatibus, sic enim dicemus album esse mensuram colorum (ut ex eodem 10. patere potest) quod nor est nisi ratione simplicitatis: quia color ille plus accedit ad lucem, & ad actuali¬ tatem, & per conseques ad simplicitatem, quam aliquis color; & sic iminimum in talibus idem sonat, quod simpliciter. Secundum indivisibilitatem sumitur mensura in quantitatibus, secundum quod unitate mensuramus nume ros, & aliqua invisibili quantitate alias quantitates. Et secundum istum modum loquitur Philosophus 10. Meta. quod mensura habet rationem indivisibilis, vel simpliciter vel quia volumus. Secundum, quod vide tur esse de ratione mensurae est adequatio. Hoc autem dupliciter potest accipi, secundum quod in adaequatione duo considerantur conformitas, & imitatio. Potest igitur esse adaequatio inter aliqua

ratione conformitatis, vel etiam imitationis. Imitatio autem dupliciter potest esse, vel quantum ad accidentalia, vel quantum ad substantialia, & secundum hoc etiam triplicatur mensura. Nam si adaequatio dicit conformitatem solum, sic scientia nostra etiam speculativa est mensura rerum: unde & Protagoras, ut s scribitur 10. Meta. dicebat hominem men uram omnium: nam secundum quod sensiens erat mensura sensibilium, secunquod intelligens, intelligibilium: & quia omnia sunt sensibilia, vel intelligibilia omnium hominem mensuram dicebat: quia per sensum & intellectum omni bus conformatur. Sed si acciperemus mensuram prout cum conformitate dicit imitationem, sic scientia nostra speculativa non mensurat res: quia res non adaequantur scientiae, sed scientia adaequatur rebus: & ideo sic accipiendo mensuram non est scientia nostra mensura rerum, sed mensurata: credidit tamen Protagoras, quod scientia nostra proprie esset mensura rerum: quia existimavit, quod quid quid videretur, esset verum, ut Comm. ait. Secundo modo accipitur mensura prout cum conformitate importat imitationem in accidentalibus, & sic mensura re¬

rum est scientia nostra, non speculativa, sed practica. Nam ars, quae est recta ratio ractibilium, secundum quam practice operamur, non solum importat conformitatem ad artificialia, sed imitationem: quia artificialia imitat ir artem, non econverso. Sed ista imitatio non est in substantialibus, sed in accidentalibus: quia omnes formae artificiales sunt accidentia, ut vuli Comm. 2. Phy. Sed si sit imitatio quantum ad substantialia, sic dicimus, quod i s scientia intelligentiarum moventium or

bes est mensura eorum, quae hic inferiu generantur: quia generata hic inferius recipiunt mensuram ex quantitatibus motuum Stellarum, ut dicit Comm. in 12. sed ista quantitas motus reducitur in intellectum intelligentiae: quia intelliguntiae intelligendo movent.

Cum ergo quaeritur, utrum Deus sit mensura transumptive? Dicendum quiod non: quia omnes transferentes se cundum aliquam similitudinem tras ferunt. Deus autem non secundum aliquam similitudinem est mensura: quia omnia, quae sunt de ratione mensurae, in Deo inveniuntur: nam si accipitur mensura ex eo quod habet rationem mini mi, in Deo invenitur omnis ratio minimi superius assignata; ipse enim est sint plex: Quia est actus purus, cui non admiscetur potentia, ut vult Comm. in 10. Metaph. Ipse est indivisibilis: quia omnis creatura est numerus respectu eius. Nam ipse est vere unus, in quo nullus numerus secundum Boetium, & est semper in eo uniformitas: quia Nec augeri potest nec minui, ut dicitur 8. de Trin. cap. 3. Si autem consideramus mensuram ratione adaequationis, sic ipse proprie est mensura: quia res non solum habent aliquam conformitatem cum Deo, secundum quod scientia nostra dicebatur mensura; sed etiam imitantur ipsum non solum in accidentalibus, ut artificialia artem, nec solum in formis quibuscum que, ut in accidentalibus, vel substam tialibus, ut naturalia motrices orbium, sed quantum ad totum, quia secundum se totas non solum quantum ad formam, sed etiam quantum ad materiam a Primo processerunt in esse. Patet igitur, quod quantum ad ea, quae sunt de ratione mensurae, Deus magis proprie dicitur mensura, quam aliquid aliuda quia nihil creatum est, quod congreget in se omnia, quae sunt de ratione mensurae. Sed aliqua dicuntur mensura ratione simplicitatis, aliqua ratione uniformitatis, aliqua uno modo, aliqua alio: Deus autem per omnem modum mensura est. Sed si non consideramus rem significatam per hoc nomen mensura, sed nominis impositionem, tunc nomer mensurae a creaturis, quibus prius est nomen impositum, ad Creatorem est trasumptum Est igitur Deus mensura pro¬ pria, & communis, & propria secundum rem significatam, & transumpta secundum nominis impositionem, ut proprium contra transumptum dividitur.

Respond. ad arg. Ad primum dicendum, quod illa transumptio a quantitate discreta ad Deum est secundum nominis impositionem; non secundum rem sionificatam, ut dictum est.

Ad 2. dicendum, quod replicatio non est de ratione mensurae simpliciter, sed de ratione mensurae repertae in quantitate, Ad 3. dicendum, quod numerus in quantitate, & in formis non accipitur; uniformiter: quia quanto quantitas ha

bet rationem maioris numeri, tanto est magis composita, & magis habet ratio nem mensurati. In formis autem non est sic: quia album, in quo reperiuntur plures gradus lucis, respectu colorum est mensura non mensuratum. Ad quartum dicendum, quod ratio non arguit ut debet, non enim valet, si propter causam causantur alia, ergo causa magis causatur: sic non valet: si propter mensuram mensurantur alia, ergo mensura ra magis mensuratur. Et ad formam ar arguendi dicendum, quod propter quod unumquodque tale, & ipsum magiintelligendum est quantum ad ea, inquibus causatum imitatur causam: unde & communiter dicitur, quod illa propositio tenet in univocis, non ineo taibsissVtrum autem hoc sit verum, quod in univocis valeat talis modus arguendi, infra patebit. Sed in exercendo mensuram, non imitatur mensuratum mensuram: & ideo non valet ratio.