Quaestio 1

ARTICVLVS I. Vtrum Pater & Filius diligant se invicem Spiritu Sancto?

AD primum sic proceditur: videtur quod ista sit falsa, Pater & Filius diligunt se Spiritu Sancto: quia diligere vel ibi sumitur essentialiter, vel notionaliter? Notionaliter non: quia quae notionaliter sumuntur relationem important; dilectio autem non dicitur quid relatum, sed quid absolutum. Si essentialiter? Tunc Pater & Filius non diligunt se Spi¬ ritu Sancto, sed charitate, quae est Divina essentia, ergo nullo modo verificatur dicta propositio.

Praeterea: arguit Aug. 7. de Trin. cap 1. quod si Pater est sapiens sapientia genita, cum sapere sit idem quod esse, tunc Pater erit Filio quod falsum est, ergo cum in Divinis sit diligere idem quod esse, si Pater & Filius diligunt se Spiritu Sancto sunt Spiritus Sanctus.

Praeterea: sicut dicere Verbo est idem, quod generare Verbum: sic diligere Spiritu Sancto est spirare Spiritum Sanctum, sed non conceditur, quod Pater generat se Verbos nec quod generet Verbo: ergo nec concedi debet quod Pater & Filius spirent Spiritu Sancto, & si non spirant Spiritu Sancto, non diligunt Spiritu Sancto: cum tale diligere sit idem, quod spirare. Praeterea: semper ablativus potest exponi per accusativum cum hac prepositione per, vel cum aliqua prepositione denotante causalitatem, sed Spiritus Sanctus respectu Patris & Filij non habet rationem principij, neque causae, ergo &c.

In contrarium est: quia Spiritus Sanctus procedit a Patre & Filio ut amor, sed quilibet diligit alium amore a se procedente, ergo Pater diligit Filium, & e converso. Spiritu Sancto.

Praeterea: Aug. 6. de Trin. cap. 5. ait Spiritus, Sanctus est charitas Patris & Filij.. Quo uterque coniungitur, quo genitus a gignente diligatur.

RESOLVTIO. Pater & Filius diligunt se Spiritu San¬ cto: quia est amor ab ipsis procedens.

REsp. dicendum, quod de hoc sunt diRversae sententiae. Quidam enim dicunt quod iste propositiones: Pater diliigit Filium Spiritu Sancto, & Filius diligit Patrem Spiritu Sancto, sunt fallaeEt Aug. retractavit eas in suo simili: E nam cum retractavit istam, Pater est sapiens sapientia genita, retractavit praedictas. Sed illud improbatur. Primo per auctoritates Sanctorum in littera, quae expres Se volunt quod Pater & Filius diligant se Spiritu Sancto: cum Spiritus Sanctus sit amor Patris & Filij.

Praeterea per rationem: quia si Pater dicit se Verbo ab eo procedente, Pater & Filius diligunt seSpiritu Sancto, qui ab eis procedit: & quod dicunt de Aug. Respondetur: quia non est consuetudo sua retractare in simili, sed in propria forma: possumus tamen aliter dicere, quod non est simile de esse sapiens sapientia genita, & de diligere se Spiritu Sancto: quia una potest concedi, alia non, ut infra patebit.

Propter hoc est alius modus dicendi, scilicet, quod illa propositio est vera; est tamen impropria, & debet sic exponi: Pater & Filius diligunt se SpirituSancto, hoc est, diligunt se amore essentiali, qui amor essentialis Spiritui Sancto appropriatur. Sed hoc non videtur bene dictum: quia pari ratione posset concedi quod Pater sit sapiens sapientia genita: quia est sapiens sapientia essentiali, quae appropriatur Filio.

Praeterea: ut patebit, diligere ibi non solum sumitur essentialiter, sed notionaliter

Propter hoc est alius modus dicen di, quod ille ablativus debet exponi per praepositionem per, ut sit sensus Pater & Filius diligunt se Spiritu Sancto. hoc est, per Spiritum Sanctum, & est sit mile sicut cum dicitur: Pater operatur Filio, hoc est, per Filium. Sed illud non videtur bene dictum: quia ista prepositio per, designat rationem principij; & Spiritus Sanctus non habet rationem principij respectu Patris & Filij. Et quod dicunt de Filio non est simile: quia licet Filius non habeat rationem principij respectu Patris, habet tamen respectu operis; sed in illa locutione nihil dicitur respectu cuius Spiritus Sanctus habeat rationem principii. Propter hoc dicitur aliter, quod ille o ablativus construitur ibi ratione signi: d nam sicut generatio terminatur ad Filium: ita spiratio terminatur ad Spiritum Sanctum, quae spiratio per dilectionem designatur: & ideo cum dicitur Pater & Filius diligunt se Spiritu Sancto, est sensus, Pater & Filius se diligunt, & signum huius est: quia spirant Spiritum Sanctum, Sed hoc improbatur: nam etiam creatura est signum, quia Pater & Filius sediligunt: quia cum procedat creatura per modum voluntatis, & ratio quare procedit creatura sit amor in Primo existens, iuxta illud Dionysij amor, qui est in Deo, non sinit esse ipsum infoecundum ergo & creatura est signum, quare Pater & Filius se diligant & quod amor ha beat esse in Divinis; & tamen non conceditur Pater & Filius diligunt se creatura.

Praeterea: ut tangebatur, Spiritus Sanctus procedit a Patre & Filio ut amor, ergo quasi formaliter potest concedi Pater & Filius diligunt seSpiritu Sancto, & dico quasi formaliter: quia proprie forma non denominat nisi inhaeres, & nisi quod habet rationem prin cipij, quorum utrumque est alienum a Spiritu Sancto: quia nec est forma inhaerens Patri & Filio, nec est eorum principium.

Propter hoc est alius modus dicendi, quod cum dicitur Pater & Filius diligunt se Spiritu Sancto: illud, Spiritu Sancto, construitur in habitudine quasi effectus formalis, & dico quasi formalis: quia proprie in Divinis non est causa & effectus. Illud autem quidam exponentes dicunt, quod ille ablativus construitur in habitudine quasi effectus formalis, idest, in habibitudine actus. Ad cuius intelligentiam sciendum, quod non solum forma denominat id, cuius est forma, sed etiam actio: nam non solum ignis calefacit caliditate, sed etiam calefacit calefactione: & non solum fertur sursum levitate, sed etiam fertur sursum latione: & dato quod operatio alicuius agentis esset aliquid in se subsistens, adhuc denomina ret agens. Vnde & licet amor qui procedit a Patre & Filio sit Persona in se subsistens; nihilominus tamen denominat Patrem & Filium, ut dicatur quod Pater & Filius diligunt se Spiritu Sancto.

Vt tamen appareat quomodo in habitudine actus construitur praedictus ablativus: notandum quod in Divinis dupliciter potest designari actio, sicut potest dupliciter intelligi aliquid ab alio progredi: nam semper actio intelligitur ut progrediens ab agente, iste autem progressus potest esse secundum rem & secundum rationem: si sit secundum rationem? Sic actio essentialiter sumitur: quia etiam prout Pater essentialiter se: diligit, intelligitur amor quidam secudum rationem ab ipso procedere, sed prout diligere sumitur notionaliter: sic amor procedens realiter ab amante distinguitur. Nam Spiritus Sanctus, qui procedit a Patre & Filio, est realiter distinctus al illis: qualitercumque autem sumatur actio sive essentialiter, sive notionaliter, ibi est duo considerare, actum ipsum, & formam, quae est ratio agendi: & quodlibet istorum denominat diligentem. Possumus ergo dicere quod Pater & Filius quadrupliciter se diligunt: diligunt enim se amore essentiali, ut amor dicit actum. Secundo se diligunt amore es sentiali vel charitate, quae est Divina essentia, ut charitas & amor dicunt formam, quae est ratio agendi: licet amor essentialiter sumptus, acceptus ut forma non differat realiter a se ipso ut nominat actionem. Si vero amor sumatur notionaliter: tunc si amor inominat formam, quae est principium huius actus, dicetur Pater diligere Filium ipsa proprietate, vel notione communi, quae est principium processionis Spiritus Sancti, sicut paternitas est principium generationis Filij. Si autem nominet in sam actionem procedentem: sic Pater diligit Filium Spiritu Sancto. Sed ista quaestio dupliciter deficit. Primo: quia notio communis non est principium dilectionis, notionaliter sumpte, sive processionis Spiritus Sancti, nec paternitas est principiu generationis Filij nam Pater est non potens generae paternitate, sed natura. Secundo quia ut patebit, cum dicitur Pater & Filius diligunt se Spiritu Sancto, non construitur in habitudine actus, sed in habitudine constituti per actum.

Siciendum igitur, quod agens actio tionem aliquam tripliciter potest dici agere. Primo forma. Secundo actione Tertio exactione constituto: quae iom nia patere possunt, & in his quae sunt ex parte intellectus, & in his quae sunt ex parte voluntatis. Ex parte autem intelectusad praesens tria est considerare. 2. formam per quam actus intelligendi progreditur. 2. actum. 3. quod ex actu intelligendi constituitur, ut verbum: iplae autem actiones intellectus locutio nes vel dictiones quaedam dici possunt; ut vult Aug. 15. de Trinitate cap. 10. loquendo autem de tali locutione sivede tali dictione: tripliciter dicens dicit Primo specie informante intellectum tanquam forma:nam sicut calidum calefacit calore tanquam forma, sive formaliter, quia calor est illud, a quo formaliter progreditur actus calefaciendi: sic intelligens dicit, vel cogitat huiusmodi specie formaliter, quia a tali specie intelligibili formaliter egreditur talis actus. Secundo dicens dicit dictione anquam actu: nam sicut calidum caefacit calefatione tanquam actu, quia calefactio dicit actum calidi: ita dicens dicit dictione tanquam actu: quia dictio dicit actum dicentis. Tertio: dicit verbo non tanquam forma, nec tanquam actu, sed tanquam eo quod per actum constituitur: nam ex actu dicendi, vel ex actu intelligendi verbum constituitur in esse, & sicut ex parte intellectus est tria considerare, Sic ex parte voluntatis tria accipere possumus: quibus amans amare dici potest. Primo id a quo actus dilectionis, quasi formalite egreditur, ut in actu dilectionis gratuite habitum charitatis, vel amicitiam in actu dilectionis politicae, & secundum hoc diligens diligit charitate quasi forma vel formaliter. Secundo est ibi considerare ipsum actum dilectionis, & sic amans amat amore, sicut dicens, dicit dictione. Tertio id quod per actum amoris constituitur: nam sicut ex parte intellectus, cum intelligit, in intelligedo aliquid format, quod dicitur verbus, sic ex parte voluntatis, ut superius dictum fuit: cum amans amat, in amando ali¬ quid format: illud autem formatum, quia non habuit nomen proprium appeliatur amor, igitur amare amore dupliciter intelligi potest, vel tanquam actu vel tanquam ex actu constituto Nam & actus & ex actu constitutum amor dicitur: & sicut in Trinitate increata Filius non sumitur ad similitudinem actus intelligendi in nobis; sed adsimilitudinem verbi, quod ex actu intelligedi constituitur, unde cum dicimus Pater dicit seFilio, ibi Filio non construitur in habitudine actus, sed in habitudine ex atu constituti: sic Spiritus Sanctus in illa Trinitate non sumitur ad similitudinem actus dilectionis in nobis, sed ad simili tudinem eius, quod ex actu amoris in esse constituitur. Vera est igitur Pater & Filius diligunt se Spiritu Sancto: quia est amor ab ipsis procedens, sicut est ve ra: Pater dicit se Filio, qui est Verbum ab ipso emanans: igitur ille ablativus, Spiritu Sancto, non construitur in habitudine actus, sed in habitudine ex actu constituti. Et hoc forte voluit intelligere illa positio, quae dicitur Hugonis videlicet, quod Spiritu Sancto dicit habitudinem, quasi effectus formalis: & dicitur, quai, quia ad hoc quod verificetur oportet extendere nomen effectus & nomen formae: nam omne ex aliquo actu constitutum (large accipiendo esfectum) effectus quidem dici potest. Rursum one quod denominat quodammodo induit rationem formae: licet igitur proprie loquendo Spiritus Sanctus non sit effectus Patris & Filij, quia non est effectus, sed procedens; tamem eo ipso quod per actum amoris esse accipit: effectus quidam dici potest. Rursum licet non sit forma Patris & Filij, tamen eo quod ipsos aliquo modo denominat, in duit quamdam rationem ibi formae.

Respod. ad arg. Ad 1. cum dicitur) Pater & Filius diligunt se Spiritu Sancto, quomodo sumatur ibi amor vel dilectio? Dicendum, quod dilectio potest. referri vel ad ipsum actum amandi vel ad Spiritum Sanctum: nam diligere se Spiritu Sancto idem est quodidiligere se: amore: si referatur ad Spiritum Sanctum, tunc dilectio non tenetur ibi essentialiter nec notionaliter: tali modo accipi posset notio, si tenetur ibi personaliter, Sed si dilectio referatur ad ipsum actum, tunc potest teneri essentialiter & notio?: naliter, ut patebit.

Ad 2. dicendum, quod licet in Deo idem sit diligere & esse, quod sapere & esse, tamen propter diversum modum habitudinis concedimus, quod Pater & Filius diligant se Spiritu Sancto; non tamen concedimus, quod Pater sit sapiens Filio: secundum tamen eos qui dicunt quod diligere tenetur solum notionaliter cum dicimus Pater & Filius diligunt se Spiritu Sancto, de levi solvitur ratio: quia sapere in Divinis solum essentialiter sumitur; diligere vero essentialiter & notionaliter: ideo licet haec sit falsa, Pater est sapiens Filio: quia sapere notionaliter teneri non potest; tamen haec est vera, Pater & Filius diligunt se Spiritu Sancto: quia diligere notionaliter teneri potest.

Ad 3. dicendum, quod si idem est dicere & generare; ratione tamen differunt: & propter hanc differentiam concedi mus quod Pater dicat Filio, non quod generet Filio, sic dato quod idem sit diligere & spirare; tamem quia non eodem modo significant, cocedimus quod Pater & Filius diligant se Spiritu S. non quod spirent.

Ad 4. dicendum, quod Spiritus Sanctus, ut patet per habita, non habet rationem causae, nec principij respectu Patris & Filij; nisi vellemus appellare habere rationem principij quidquid denominat: & ideo quia magis importatur ratio causalitatis, cum dicitur Pater & Filius diligunt se per Spiritum Sanctum, quam Spiritu Sancto, & si utraque potest concedi ratione denominationis: quia Spiritus Sanctus est talis denominationis principium; non tamen ita proprie dicitur quod diligant se per Spiritum Sanctum, sicut Spiritu Sancto; quod si tamen exponeretur cum hac praepositione, a, ut si diceretur quod diligunt se a Spiritu Santo, nullo modo concedenda esset: quia, a, denotat causalitatem efficientiae, vel principij productivi. Ad formam autem arguendi cum dicitur quod ablativus semper potest exponi per praeposi¬ tionem denotantem causam, pa¬ tet quod non est verum, nisi accipiatur causalitas large ad omne illud, quod est ali¬ quo modo denomi¬ nationis prin¬ cipium.

ARTICVLVS II. Vtrum Pater diligat se ipsum Spiritu sancto?

QEcundo quaeritur: utrum Pater diligat se ipsum Spiritu Sancto? Et videtur quod non: quia ibi diligere vel sumitur essentialiter, vel notionaliter? No essentialiter: quia, ut tactum fuit suprasic diligunt se charitate, quae est Divina essentia, ergo tenetur notionaliter. Sed contra: actus notionales reciprocationem non suscipiunt: nam Pater non spirat seSpiritu Sancto, ergo &c.

Praeterea: quae conveniunt Patri secundum se, conveniunt ei non intellecto Filio, ergo posset h se diligere Pater Spiritu Sancto, etiam si non produceret Verbum, quod est inconveniens: cum ordine naturae generatio Verbi praecedat productionem Spiritus. Praeterea: Spiritus Sanctus habet similitudinem cum amore nostro, qui est charitas, sed charitas semper tendit in alterum, ut charitas esse possit, igitur semper homo diligit alium ex charitate, ergo Pater non se ipsum, sed Filium Spiritu Sancto diligit: cum Spiritus Sanctus sit illud, ad cuius exemplar efficitur habitus charitatis in nobis.

Praeterea: si Pater diligit se Spiritu Sancto, pari ratione & Filius se Spiritu Sancto diligit, sed & Spiritus Sanctus se Spiritu Sancto diligit, sed quod convenit tribus est essentiale, ergo ibi diligere essentialiter tenetur: sed, ut habitum est, falsum est quod Pater & Filius diligant se Spiritu Sancto, accipiendo actum dilectionis essentialiter, ergo &c.

In contrarium est: quia eodem amore Pater amatFilium & se ipsum, sed amat Filium Spiritu Sancto, ergo &c. Praeterea: sicut dicere se habet ad Verbum, sic amare se videtur habere ad Spiritum Sanctum: nam sicut per actum dicendi gignitur Verbum, sic per actum diligendi producitur Spiritus, sed Pater dicit se Verbo, ergo diligit se Spiritu Sancto,

RESOLVTIO Pater diligit se Spiritu Sancto, sive dilectio accipiatur essentialiter, sive notionaliter.

REspond. Quidam sic dicunt, quod Rcum dicitur Pater diligit se Spiritu Sancto, potest intelligi de dilectione essentiali vel notionali. Si de essentiali: sic sicut nec Filium diligit Spiritu Sancto, ita nec Spiritu Sancto se diligit, sed sic se diligit charitate essentiali & operatione essentiali. Si vero intelligatur: de dilectione notionali: sic sicut & Filium; ita & se Spiritu Sancto amat: quia diligere notionaliter sumptum nihile aliud dicit, quam esse principium amoris, personalis, qui est Spiritus Sanctus, quia amor significatur per modum operationis, denominat Patrem a quo est: ut, Pater dicatur se Spiritu Sancto disigere. Sed illud dupliciter deficit: quia primo, ut habitum est, Spiritus Sanctus non significatur per modum operationis vel per modum actus, sed per modum ex actu constituti. Secundo: quia sive diligere sumatur essentialiter, sive notionaliter, secudum fundamenta eorum, ut videtur, semper concedere possumus, quod Pater se & Filium Spiritu Sancto diligat, & quod Filius etiam se & Patrem diligat Spiritu Sancto.

Ad cuius evidentiam notandum, quod dicimus Patrem se diligere Spiritu Sancto, non quia Spiritus Sanctus habeat rationem principij respectu Patris disigentis, nec respectu actus dilectio: is: nam etiam si dilectuo notionaliter sumitur, secundum quem modum ab omnibus conceditur propositionem habitam esle veram, non possumus dicere, quod respectu talis, actus Spiritus Sanctus habeat rationem principij: quia nulus actus notionalis egreditur a Spiritu Sancto. Ex hoc igitur verificatur propositio dicta: quia Spiritus Sanctus per actum diligendi accipit esse: Nam, ut dictum est, agens dicitur agere, non soum forma vel actione, sed etiam eo quod per actionem constituitur: igitur omnis ille actus, secundum quem Spiritus Sanctus esse accipit a Patre, potest competere Patri Spiritu Sancto: & quia non solum per actus notionales Personae accipiunt esse, sed etiam aliquo modo, ut patebit, per actus essentiales, eo quod essentia intelligitur, ut radicale principium omnium notionalium actuum: non solum Pater diligit se Spiritu Sancto, accipiendo actum dilectionis notionaliter, sed diligit se, etiam si dilectionis actus essentialiter accipiatur, Haec autem sic declarantur. Dicimus enim quod Pater dicendo se producit Verbum, & intelligendo se generat verbum. Et tamem dicere, proprie sumptum es notionale: utroque ergo modo producitur Verbum & actu essentiali & notiona, li, licet non eodem modo: & quia Pater & dicendo seVerbum producit, & intelligendo se Verbum generat: secundum utrumque actum Verbum Patrem denominat. Dicimus enim quod Pater dicit seVerbo, & quod intelligit se in Verbo: & sicut Pater dicendo se & intelligendo se Verbum producit, sic Pater & Filius & diligendo se dilectione notionali, quae respondet ei, quod est dicere, Spiritum Sanctum spirant: & ideo secundum utramque dilectionem Spiritus Sancti denominat Patrem & Filium. Diligit ergo Pater se Spiritu Sancto, sive accipiatur dilectio essentialiter, sive notionaliter.

Sed dicet aliquis quod cum ex parte Filij sumebatur actus essentialiter, Fi lius denominabat Patrem in ablativo non simpliciter, sed cum hac praepositione, in: non enim Pater intelligit Filio, sed in Filio. Cum vero actus notionaliter sumebatur simpliciter in ablativo, Fidlius nominabat Patrem, dicendo Pater dicit se Filio sive Verbo, igitur cum dilectio accipietur notionaliter concedi poterit quod Pater & Filius diligant se Spiritu Sacto. Sed si accipiatur essentialiter concedi non debet, quod diligant se Spiritu Sancto, sed in Spiritu Sancto Tales autem obiectiones non multum ponderant: nam si omnia essentialia idem significant; non tamen habent eundem modum significandi: & quia construc tiones casuum recipiunt modum signi ficandi & diversitatem habitudinis, aliquid concedimus de uno essentiali, quod non concedimus de alio: & ideo licet concedamus quod Pater diligat sel Spiritu Sancto, non accipedo dilectionem essentialiter; non tamen concedimus quod Pater intelligat se Verbo sed inVerbo propter aliam & aliam habitur dinem importatam per diligere, & in telligere. Negantes autem Patrem diligere se Spiritu Sacto dilectione essentiali, de necessitate negare coguntur, quod essentia sit radicale principium notionalium actuum. Coguntur enim dice re quod Pater non generat natura; sed pa¬ ternitate, & quod relatio sit principiu & ratio notionalis actus, ut quod paternitas sit potetia generadi in Patre non nantura, ut patet per habita. Et quia negantes hanc, Pater diligit se Spiritu Sancte dilectione essentiali, aliquando concesserunt, quod relatio esset ratio notionalium actuu; ut quia paternitas esset potentia generandi in Patre, & communis notio potentia spirandi in Patre & Filio cum retractassent secundum & non primum, melius dixerunt prius quampostmodum: quia scientifice loquedo melius est vel saltem minus malum in duobus male dicere si nihil repugnans dicat, quam sibi contradicere, dato quod in altero benedicat. Patet ergo verum esse & qualiter verum sit quod Pater se Spiritu Sancto diligat: quia suppositis fundamentis Doctorum videtur esse concedendum, quod Pater se diligat Spiritu Sancto dilectione essentiali, tamen quia hoc non tenetur communiter non utar hoc taquam propositione communi, sed tanquam eo quod sequitur ex com muni fundamento.

Respond. ad arg. Ad 1. dicendum, quod, ut videtur, potest teneri essentialiter, & notionaliter, & quod dicitur, quia essentialiter diligit se charitate, quaeest Divina essentia, hoc non obstat: quia unus & idem actus attribuitur agenti forma, actu, & eo quod per actum constituitura igitur Deus Pater diligit se dilectione essentiali non solum essentia Divina tanquam forma, vel ipsa dilectione tanquam actu, sed etiam diligit se Spiritu Sancto inquantum dilectio essentialiter sumpta, sive voluntas est radicale principium productionis Spiritus Sancti, & quia amans amat amorem, quem producit amando: cum possit concedi quod Pater & Filius diligedo se dilectione essentiali producunt Spiritum Sanctum, sic conceditur quod Pater intelligendo se generat Verbum, licet intelligere solum essentialiter sumatur. Concedere debemus modo quo dictum est, quod Pater & Filius diligunt se Spiritu Sancto dilectione essentiali. Rursum Pater dili igit se Spiritu Sancto dilectione notionali: & quod arguitur, quod huius modi actus non sunt supra se reciproci dicendum, quod huiusmodi actus all quando sic sumuntur, quod denotant rationem principij respectu termini, & tales actus non possunt esse reciproci: quia idem non habet rationem principij super se ipso, & sic significatur actus per generare spirare: & ideo Pater non generat se Filio, nec spirat se Spiritu Sacto. Aliquando autem non denotatur ratio principij respectu termini, & sic im portatur actus per dicere & diligere. Potest enim terminari actus dicendi ad se ipsum absque eo quod dicens super se ipso, qui dicitur, auctoritatem habeat, & simile est de diligere: & ideo concedimus quod Pater dicat se Verbo, & quod diligat se Spiritu Sancto.

Ad 2. dicendum quod, non intellecto Verbo, Pater non intelligitur spirare duplici ratione. Primo quia non intellecto Filio vel Verbo Pater non remanet Pater: & ideo non spiraret Pater, si non esset Verbum: quia Pater non esset. Secundo hoc ostenditur: quia amor, secundum quod de amore loquimur, non progreditur nisi ab intelligente: & ideo quia si in Divinis non esset Verbum, hypostasis Patris non intelligeret, non intelligens non spiraret amorem. Si igitur Pater non diligeret Spiritu Sancto, nihil in Divinis esset verbum. Hoc non est: quia Pater aliquid re cipiat a Verbo, vel quod Pater sit insufficiens ad producendum amorem spira tum. Secundo quia per amotionem Verbi sequitur ex consequenti diminutio vel amotio perfectionis in Patre: quia non esset Pater perfectus nisi Verbum produceret. Multae enim sunt causae in inferendo, quae non sunt causae inessendo; arguit enim & infert productio Verbi productionem Patris, licet illius non sit causa, neque principium: & quia est sufficiens principium Pater ad spirandum amorem, & suffic ens principium Filius, & non est ex indigentia alicuius, quod ambo simul spirant, non solum unus diligitalium Spiritu Sancto, sed quilibet se ipsum Spiritu Sancto amat, cum quilibet existat sufficies principium productionis ipsius.

Ad 3. dicendum, quod amor charitatis non solum tendit in al terum, sed etiam tendit in se ipsum: nam & se ipsum homo ex charitate tenetur diligere. Vnde 1. de Doctrina Christiana, dilectio sui ipsius inter quatuor diligenda ex charitate computatur: & ideo Pater non solum Filium, sed etiam se ipsum diligit charitate, quae Spiritus Sanctus est.

Ad 4. dicendum, quod Spiritus San¬ ctus diligit se Spiritu Sancto dilectione essentiali: quia sicut quaelibet Persona ipsa est, ita se ipsa diligit & intelligit, & cum Pater & Filius diligunt se dilectione essentiali Spiritu Sancto modo quo patuit: & ratio haec improbans est soluta; non tamen eodem modo vel eadem habitudinem retinet iste ablativus, Spiritu Sancto, cum dicitur Pater & Filius se¬ Spiritu Sancto diligunt, & cum dicitur Spiritus Sanctus se Spiritu Sancto diligit, accipiendo etiam dilectionem essentialiter utrobique: nam in prima locutione, Spiritu Sancto, construitur in habitudine quasi effectus formalis, accipiendo effectum formalem modo quo dictum est; non autem in secunda, cum Spiritus Sanctus sui ipsius effectus esse non possit. Sicut igitur Pater intelligit se in Filio, & illo eodem intelligereFilius se ipso intelligit, non tamen secundum eandem habitudinem: propter quam diversitatem habitudinis concedimus quod Filius se intelligat in se ipso, & se ipso; Pater autem se intelligat in Filio & non Filio: sic illa eadem dilectione, qua Pater & Filius diligunt se Spiritu Sancto, Spiritus Sanctus diligit se se ipso: non tamen secundum cundem modum habitudinis. Si vero quaeratur utrum Spiritus Sanctus diligat se se ipso dilectione notionaliter sumpta cum concedamus Patrem & Filium se Spiritu Sancto sic diligere. Dicendum quod notio dicitur aliquando ipsa proprietas, aliquando ipsa origo notionale quid dicitur, tertio omne id, quod non convenit tribus inter notionalia compitatur, & sic quaelibet Persona notionale quid dicitur: & quia quaelibet Persona est ita simplex ut essentia: sicut quaelibet Persona est essentia sua, ita est se ipsa; & quia Spiritus Sanctus se ipso se ipsum diligit, cum essentia sua se diligat, diligit, se ipsum se ipso dilectione notios nali: cum Persona sua amor & dilectio dicatur, & inter notionalia computari possit: & ex hoc apparet quod non secundum eandem habitudinem Pater & Filius diligunt se Spiritusancto notionaliter loquendo, & Spiritus Sactus se se ipso diligit. Nam primo modo verificatur propositio, quia Pater & Filius sunt, principium amoris personalis, & Spiritum Sanctum spirant, quo se diligunt: quod de Spiritu Sancto dicere non possumus, cum sui ipsius principium esse non possit, sed verificatur propropositio modo quo dictum est.

ARTICVLVS III. Vtrum Pater, & Filius diligant nos Spiritu Sancto?

TERtio quaeritur: utrum Pater & Filius diligant nos Spiritu Sancto? Et videtur quod non: quia actus distinguuntur per obiecta, ergo secundum diversitatem obiectorum est dare diversitatem actuum: non ergo eodem amore Deus diligit se & creaturam: cum sint tam differetia obiecta creatura & Deus, sec cum Pater & Filius diligant se Spiritu Sancto non diligent creaturam eo dem amore.

Praeterea: diligere Divinum respectu creaturae dicit quid essentiale: nam respectum ad opus dicitur essentia liter; sed Spiritus Sanctus ad amorem notionalem pertinet, prout ei proprie convenit ratio amoris, ergo &c. Praeterea: cum dicitur Pater & Filius diligunt se Spiritu Sancto, hoc quod dico SpirituS ancto constituitur in habitudine alicuius ex actu constituti, sed per actum quo Deus creaturam diligit, Spiritus Samctus constitui non potest: quia cum ille actus actualiter non dicat respectum ad creaturam nisi ex tempore, ergo Spiritus Sanctus non procederet actualiter nisi ex tempore.

Praeterea: si Pater & Filius diligunt nos Spiritu Sancto, videtur quod Spiritus Sanctus habeat rationem principij respectu Patris & Filij, quanti ad hanc actionem, quae est nos diligere: nam illud quo aliquis agit aliquid, videtur importare rationem principij, sed Spiritus Sanctus in nullo habet rationem principij respectu Patris & Filij, erge &c.

In contrarium est: quia Pater dicendo se Verbo non solum dicit se, sed alia a se: quia Verbum illud non solum, est expressa similitudo Patris, sed etiam Est ars quaedam omnipotentis atque sapientis Dei plena omnium rationum viventium: ut dicit Aug. 6. de Trin. cap. ultimo, ergo Verbum non solum habet manifestare Patrem, sed alia: sed sicut Pater dicit se Ver bo, ita Pater & Filius diligunt se SpirituSancto: sed Pater dicendo se Verbo dicit alia, ergo Pater & Filius diligendo se Spiritu Sancto diligunt alia. Praete rea: omne, quod quis diligit, diligit illud amore a se procedente. Cum igitur Spiritus Sanctus sit amor procedens a Patre & Filio, cum Pater & Filius diligant nos, huiusmodi amore nos diligunt.

RESOLVTIO. Pater & Filius diligunt nos Spiritu Sancto essentialiter & notionaliter.

REspond. dicendum, quod sicut est in intelligendo, ita est in diligendo, sed in intelligedo sic se habet, quod cum intellectus noster intelligit in verbo quo gignit: per huiusmodi verbum non solum manifestatur ipse intelligens, sed etiam alia: sic suo modo est de Verbo Divino, quia per Verbum Divinum non solum manifestatur Deus Pater, sed etiam alia ibi relucent: in hoc ergo convenit verbum nostrum cum Verbo Divino, quia sicut verbum nostrum est ma nifestativum eius a quo procedit & aliorum, sic & Divinum Verbum; licet modo converso hoc esse habeat: quia verbum nostrum primo manifestat alia ab intellectu, & manifestando alia ipsum intellectum manifestat; sed Verbum Divinum per se & primo manifestat Deum Patrem, & manifestando ipsum, quasi ex consequenti manifestat creaturam, igitur Deus Pater dicendo se dicit alia; intellectus vero noster dicendo alia dicit se. Haec autem sic declarantur: quia secundum Comm. in 3. de anima. Intellectus noster tenet ultimum gradum in genere intelligibilium, sicut materia prima in genere entium: & ideo sicut prima materia in nullum actum exire potest nisi informetur aliqua forma, ita nec intellectus noster nisi informetur aliqua specie. Vnde non potest intelligere se, nisi prius intelligat alia: propter quod in 3. de anima scribitur: Intellectus noster se ipsum intelligit: sic scilicet, intelligendo alia. Deus autem, qui est primum in genere intelligibilium, modum contrarium habet: quia intelliigit se ipsum per se & primo, & intelligendo se cognoscit alia. Ideo in 12. Meta. vult Philosophus quod primum nihil intelliigit extra se, quod verum est per se & primo; dicit, ergo Deus Pater se & alia uno verbo & dicendo se dicit alia: & quia sic est ex parte voluntatis, Deus primo & principaliter se diligit & vult, & volen¬ do se & diligedo vult & diligit omnia, Sicut igitur ista est vera: Paterdicit onia Verbo, ita haec est vera, Pater & Filius diligunt omnia Spiritu Sancto. Modus autem veritatis eius sic haberi potest: na cum dicitur, Pater & Filius diligunt nos vel alia a se Spiritu Sancto, hoc verbum diligere, duplicem actum importare potest, essentialem & notionalem, & utro que modo potest habere veritatem propositio dicta, aliter tamen & aliter ad cepta. Nam si essentialiter sumitur, tund in diligere importatur efficientia totius Trinitatis, sed in Spiritu Sancto importatur ratio efficiendi: quia licet quodlibet opus a tota Trinitate efficiatur: quia indivisa sunt opera Trinitatis, sicut est indivisa ipsa substantia, ut vult Damasc lib. 3. cap. 14. ratio tamen emanandi & efficiendi sumitur ab aliqua Personarum: nam cum Filius procedat a Deo ex eo quod se intelligit: & Spiritus 5. a Patre & Filio eo quod suam bonitatem volunt: cum Deus intelligendo se intelligat alia, & volendo se velit alia, Filius erit ratio omnium eorum, quae procedunt ab ipso tanquam ab artifice, & per modum intellectus: & Spiritus Sanctus erit ratio omnium eorum, quae procedunt a Deo ut volita, non enim proprie spiritus ipse procedit ut volitum, sed ut ratio volendi alia: verum est igitur Patrem & Filium nos diligere Spiritu Sancto, sumendo dilectionem essentialiter: quia licet efficientia, quae importatur per tale diligere, toti Trinitatis extira attribuatur; ratio tamen efficiendi Spiritui Sancto convenit, non quod per talem rationem efficiendi importetur auctori tas in Spiritu Sancto respectu Patris & Filij, sed respectu nostri. Diligunt ergo nos Pater & Filius Spiritu Sancto dilectione essentiali. Diligunt etiam nos eo amore notionali: quia spirant Spiritum S. qui est ratio & exemplar onis effectus perD modum liberalitatis creature communicati

Respon. ad arg. Ad 1. dicendum, quod actus diversificantur: penes obiecta principalia, sed in dilectione Divina unum est obiectum principale, scilicet, Divina bonitas: & quia bonitas creata non diligitur a Deo principaliter & primo, eodem actu dilectionis vel eodem amore diligit se & alia, vel diligit se & nos.

Ad 2. dicendum, quod licet effectus sit a tota Trinitate, & quid essentia¬ e dicat: ratio tamen efficiendi potest attribui alicui Personae; & propter hanc attributionem dicimus quod Pater & Filius diligunt nos Spiritu Sancto.

Ad 3. dicendum, quod licet origines, secundum quas Personae producuntur, relationem importet, & quid notionale dicant; potentia tamen producendi Personam simpliciter dicit quid absotum, licet ei competat aliquis modus respectivus, ut potentia generandi est ipsa natura in Patre: & quia huiusmodi potentia quid absolutum dicit: ideo dicimus quod Pater intelligendo se generat Filium, & Pater & Filius volendo bonitatem suam spirant Spiritum Sanctum, & etiam creaturam producunt. Per illud igitur & idem velle, per quod Pater & Filius volendo bonitatem suam Spiritum Sanctum spirant, etiam creaturampro ducunt: & licet sit idem velle secundum quod procedit Spiritus Sanctus & creatura; non tamen eodem modo accipitur ut secundum illud procedit creatura & Spiritus: nam Spiritus Sactus per huiusmodi velle producitur, inquantum Pater & Filius unus Deus existentes bonitatem suam volunt: ita quod dato quod Pater & Filius nullam aliam bonitatem a bonitate sua vellent nec per se, nec exconsequentis Spiritum Sanctum produducerent; sed si nullam aliam bonitatem, a bonitate sua vellent, nec per se, nec ex consequenti, nunquam creaturaproducerent.

Et ex hoc sequitur quod productio Spiritus Sancti tripliciter differt a productione creaturae. Primo quia Pater & Filius de necessitate Spiritum S. spirant non necessitate coactionis, sed necessita te immutabilitatis; sed non de necessitat creaturam producunt: quia Deus d necessitate vult se ipsum & bonitatem, suam, cum non sit alius finis voluntatis DDivinae quam Divina bonitas: & cum in

finem de necessitate tendamus, & quidquid apprehendimus ut finem, secundum quod huiusmodi de necessitate velimus: & quia Pater & Filius cum non possunt velle & non velle bonitatem, suam. sed necessario eam velint, respectu productionis Spiritus Sancti non se habent ad opposita, sed eum de necessitate producunt. Sed cum creatura non procedat in esse, nisi Deus aliquo modo aliam bonitatem a, se velit, & si non per se, & primo, tamen exconsequenti cum aliam bonitatem a se non de necessitate velit: quia in ea, quae sunt ad finem, non necessario tendimus, potest Deus creaturam producere & non producere: cum respiciat omnem bonitatem, creatam tanquam ea, quae sunt ad finem. Secundo: huiusmodi productiones differunt: quia productio Spiritus Sancti est quodammodo naturalis, nam licet per modum voluntatis procedat, procedit tamen per modum voluntatis concomitante natura: quia cum producatur Spititus Sanctus ex eo quod Pater & Filius suam bonitatem volunt, quam aspiciut quasi finem, cum in fine tendamus quodam modo naturaliter, ut potest haberi a Philosopho. 3. Ethi. Spiritus Sanctus aliquo modo naturaliter emanat. Vnde & per huiusmodi productionem illa eadem naturam communicatur ei, quae est in Patre & Filio, quod non esset, si nullate nus esset eius productio naturalis, sed cum in ea, quae sunt ad finem, non feramur naturaliter, creatura ita procedet a Deo ut volita, quod ei non communicabitur natura Divina. Tertio differt productio Spiritus Sancti a productione creaturae: quia productio eius est ratio, quare creatura producatur: nam cum Deus volendo bonitatem suam alia velit, cum Spiritus Sanctus producatur ex eo quod bonitatem suam vult; creatura vero in esse progrediatur, eo, quod aliquo modo vult bonitatem aliam, emanatio Spiritus erit ratio emanationis, creaturarum: ideo diligunt nos Pater & Filius Spiritu Sancto, quia Spiritus Sanctus est ratio omnis bonitatis communicatae nobis ab ipsis. Patet igitur quod per illud idem velle, secundum quod procedit creatura, emanat Spiritus Sanctus; sed non eodem modo: & propter istam diversitatem modi Spiritus Sanctus est ab aeterno: cum respectu productionis eius Pater & Filius non se habent ad opposita. Creatura vero est temporalis: quia eam possunt producere & non producere: non igitur concludit ratio quod oporteat Spiritum Sanctum esse extempore, licet creatura sit temporalis.

Ad quartum dicendum, quod Spiritus Sanctus, quo Pater & Filius diligunt creaturam, habet rationem principij non respectu Patris & Filij, sed respectu creaturae, ut dictum est.