Quaestio 1

ARTICVLVS I. Vtrum aliqua conformitas esse possit inter Divinam voluntatem & nostram.

D primum sic proceditur: videtur, quod nulla sit conformitas inter Divinam voluntatem & nostram: quia inter aequivoca conformitas esse non potest. Sed voluntas sive liberum arbitrium secundum Damasc. lib. 3. cap. 9. aequivoce dicitur in Deo, hominibus, & Angelis, ergo &c.

Praeterea: inter infinite distantia non potest esse conformitas; sed voluntas Divina ab humana distat in infinitum, cum inter creaturam & Creatorem fuerit infinita distantia, ergo &c.

Praeterea: conformia sunt illa quae participant unam formam: sed ni¬ hil est commune Creatori & creaturae: non ergo inter ea potest esse conformi tas, cum non uniantur in aliquo univo co nec in aliqua forma.

Praeterea: quae sunt conformia, conveniunt & differunt: quia si solum differrent, essent penitus difformia; si solum convenirent, essent idem: sed quae conveniunt & differunt sunt, composita: quia habent aliquod in quo conveniunt; & aliquid in quo differunt: in Deo autem nulla compositio esse potest, ergo aliorum ad ipsum conformitas, esse non valet.

In contrarium est: quia semper regulatum conformatur suae regulae: sed voluntas nostra potest, & debet regulari secundum voluntatem Divinam, ergo &c.

Praeterea: secundum Procul. 31. propositione: Omne procedens ab aliquot convertitur ad illud, a quo procedit: sed cum hujusmodi conversio sit per quamdam conformitatem & assimilationem, sed omnia illa, quae sunt in voluntate nostra, a voluntate Divina processerunt, ergo voluntas nostra suae voluntati conformatur.

RESOLVTIO In quo nostra voluntas Divinam imitari valet, ad illam potest habere conformitatem.

REspond. dicendum, quod conformitas in quadam assimilatione consistit: assimilatio autem vel similitudo secundum Dionysium 9. de Div nom. triplex esse potest. Primo ejusdem rei ad se ipsam. Secundo ex ordine unius ad aliud. Tertio ex ordine duorum ad tertium. Dicitur aliquid simile sibi il si, cum semper manet immobile, & no est, assignare in ipso variationem, propter: quam sibi dissimile esse possit: & haec assimilatio proprie reperitur in Primo. Nam in omni creatura est aliqua diversitas, & aliqua dissimilitudos cum quodlibet ens creatum sit alicui variationi subjectum. Vnde Dionysius 9. de Div. nom. ait: Similem porro Deum siquis ut eundem dicat, ut totum omnino sibi constanter & individue similem: non erit i nobis similis in Deo nomen improbandum. Secundo attenditur conformitas & assimilatio ex ordine unius ad aliud. Et sic om tnes effectus aliqualiter suae causae conn formantur, & omne repraesentativum: alterius conformatur ei, quod repraesentat: nam effectus habet ordinem ad suam causam, & repraesentativum ad id, quod repraesentat: ut imago ad id cujus est imago: & sic accepta conformitas sive assimilatio non est conversiva: nam licet effectus habeat ordinem adsuam causam; causa tamen, secundum quod huijusmodi, non habet ordinem ad effectum, nisi intelligatur ordo secundum rationem: ut quia effectus refertur ad causam, dicatur causa referri ad ipsum: ideo Diony, ubi de tali assimilatione loquitur, ait: In causa & effectis non ap.¬ probabimus reciprocationem. Tertio modo attemditur conformitas ex ordine duorum ad tertium. Nam si aliqua duo participantiunam formam, secundum illam assimilari dicuntur: unde duo albapropter comparationem quam habent ad aliquod tertium, ut ad formam albet dinis, assimilari dicuntur. Talis autem assimilatio vel conformitas semper est conversiva: quia tunc proprie duo habent aliquem ordinem ad tertium, quando tale tertium est differens a quolibet illorum: oportet ergo, si propter ordinem ad tertium, ut ad formam albedi nis, duo alba conformari dicuntur, hus jusmodi albedinem differne a quolibet alborum, & nullum tale album esse sua albedinem; sed habere eam per par ticipationem. Nam si unum esset album per essentiam, & aliud per participationem, non esset assimilatio inter ea per ordinem ad aliquod tertium, sed per ordinem umus ad alterum: quia semper id, quod est per participationem, ordi¬ natur ad id quod est per essentiam. Rur sus forma albedinis non esset differens aquolibet alborum: quia album per essentiam esset sua albedo: ponere ergo duo alba per essentiam, ut duas albedines separatas, non est possibile: oportet ergo, quae conformantur per comparationem ad tertium, ut ad a nam formam quam habent, vel ad una m formam quam imitantur, ut ad eam quae praeexistit in causa communi, quod libet eorum habere illam per part icipationem & quod eodem modo cer aparatur utrumque ad illam, ut qui quodlibet eorum habet illam per par ticipationem & non per essentiam, assin ,ilatio convertitur, ut qua rationeut num assimilatur alteri, pari ratione a terum assimilatur eidem: propter quod A Dionysius ait Ea quidem, quae sunt esus ordinis, fieri potest ut inter se similia sint, utr inque reciprocetur similitudo. Cum ergos: creatura ordinetur ad ipsum Creatorer n tanquam productum ad suum prot luctivum, potest esse conformitas inter ea non secundum aliquam unam forr nam, quam participet Deus & creatur a, secundum quod in tertio modo co nformitas contingebat; sed quia creatu ra suum imitatur Creatorem: propte r quod inter Deum & ip¬. sam secundus modus conformitatis existit, & talisrotest esse conformitas nostrae voluntiatis ad Divinam: eo quod nostra volur, itas potest illam in aliquo imi tari. Verum quia secundus modus non erat conversiri us, sic voluntas nostra volunt: ti Divin, ae conformatur, quod non concedim us nostrae voluntati conformariDivirnam.

Respond. ad arg. Ad 1. dicendum quod Damasc. accipit aequivocum lar ge pro analogo. Est enim analogia quae dam inter Creaporem & creaturam, inquantum unum imitatur aliud: & quia in tali imitatione est quaedam conform tas, voluntas nostra voluntati Divina potest esse conformis.

Ad 2. dicendum, quod inter inffinite distantia non potesesse proportio commensurationis, potest tamen esse proportio ordinis, & (ut habitum est) ex hoc nostra voluntas conformatur Divinae, inquantum imitatur eam, & habet ordinem ad illam. Ad 3. dicendum, quod, ut patet per habita, non conformatur voluntas nostra Di¬ vine voluntati propter participationem unius formae, prout dicebantur aliqua conformia quantum ad tertium modum conformitatis assignatum: sed exeo quod nostra voluntas habet ordinen ad illam: ut secundus modus propone bat. Et per haec patet solutio ad quar tum: quia illa, quae sunt conformia per participationem unius formae, sunt conposita. Nam quod participat albedinem & non est sua albedo, est in eo aliquid realiter ab albedine differens: & ita est quid compositum. Nulla autem creatura conformatur Creatori, quod una forma participetur ab utroque, sed est ibi acoformitas, eo quod creatura suum Crea torem imitatur. Vnde non est convenientia & differentia inter ipsa, eo quod in Creatore sit aliquid, in quo convenit cum creatura, & aliquid in quo differt: sed quia creatura non potest perfecte totam entitatem Creatoris suscipere, differt ab illo in quantum non totam suscipit; conformatur ei, prout aliqualiter entitatem Creatoris participat.

ARTICVLVS II. In quo principaliter attenditur talis con¬ formitas?

SEcudo quaeritur: in quo principaliter Datteditur conformitas voluntatis nostrae ad voluntatem Divinam? Et videtur quod attendatur in volito. Nam potentiae distinguuntur per actus, & actus per obiecta secundum Phm. Sed ex eodem aliquid trahit speciem, & est ab his distinctum, ergo potentiae & actus sumunt speciem & perfectionem ex obpectis, cum per ea distinguantur: sed potissime aliquid conformatur alij secudum id, a quo trahit speciem & perfectionem, er go in volito, a quo voluntas nostra vel ejus actus speciem sumit, potissime conformatur Divinae voluntati.

Praeterea: vel attenditur conformitas in volito: vel in modo volendi? In modo volendi non: quia modus agendi sequitur modum naturae: nam licet secunda agentia, in quantum mediantibus illis Deus aliqua producit; cundem effectum efficiant, quem Deus efficit; modus tamen efficiendi semper est alius: igitur cum voluntas nostra ad Deum comparetur, quasi secundum agens ad primum, nunquam conformitas voluntatis nostrae ad Divinam erit in modo volendi, sed solum in volito.

Praeterea: vel attenditur in volito talis conformitas, vel in eoquod nos Deus vult velle: sed non in eoquod nos Deus vult velle: quia quotiescumque aliquis explanet voluntatem suam per voluntatem alterius, vult id velle alterum, per quem suam voluntatem implet: aliter enim nollet se velle quod vult: sed secundum Aug. in En chi. Deus per malos homines suam volutatem implet, sed cum Deus velit suam voluntatem impleri, vult malos velle quod volunt: sed voluntas malorum non est conformis Divinae, ergo non est attendenda conformitas in volendo quod Deus nos velle vult.

Praeterea: si dicatur talem conformitatem attendi in bono, eo quod oblectum voluntatis est bonum, Contra: voluntas non est non bonis quia malum est praeter voluntatem & praeter intentionem, igitur omnis voluntas erit conformis Divinae, quod fal Sum est.

Praeterea: ratio bonitatis sumitur ex fine: sed contingit aliquem operari propter bonum finem, & tamen peccare, ut si furatur, ut det eleemosynam: cum igitur peccans non conformet vo luntatem suam Divinae, non est attendenda talis conformitas secundum finem vel secundum rationem bonitatis.

In contrarium est: quia secundum Aug. in Enchi. Aliquando fieri potest, ut homo mala voluntate velit quod Deus vull bona. Ergo potest esse, quod sit idem volitum a mala voluntate hominis, & a bona Dei: sed mala voluntas non conformatur Divinae, ergo in volito non est attendenda talis conformitas.

Praeterea: quae uni & eidem sunt conformia, inqua tum talia sibi ipsis conformantur: sed semper bonae voluntates conformatur Divinae: cum ergo aliquando contraria sint volita a bonis voluntatibus (ut patet per Magistrum in littera) in volito non est attendenda talis conformitas.

RESOLVTIC Conformitas cum Divina voluntate principa¬ liter consistit in velle recta intentione ex charitate, & quae Deus vult nos velle.

REspond, dicendum, quod ( ut haRbitum est) conformitas nostrae vo luntatis ad Divinam non est ex eo quod aliquid ordinatur ad se ipsum: nec per participationem alicujus forme, ut per respectum ad tertium: sed ex eo quod unum ordinatur ad aliud: ut quia nostra voluntas ordinatur ad Deum, & imitatur eam, tanquam effectus suam causam. Ideo si talem conformitatem videre volumus, nos videre oportet, quomodo effectus ad suam causam conparatur. Est autem conparatio effectus ad suam causam, quantum ad praesens, tripliciter, quam Proclu35. propositione manifeste ostendit, ait e¬ dit ab ipsa, & convertitur ad eam, quae sic declaratur. Nam sicut ea, quae deducut tur de pontentia materiae, dicuntur aliqualite 2. in materia esse. Vt probat Commen. 12. n. Meta. quia nihil extrahitur ab aliquo ni si in eo aliquomodo sit: sic ea, quae educutur per virtute agentis, in ipso agente bexistunt, & potissime cum est ages prinncipale: immo magis manent producta d in efficiente, quam in materia: quia in materia sunt imperfecte: sed in agete & potissime in Deo per amplius & perfectius producta existunt. Secundo non solum effectus in causa manet, sed ab ea procedit. Nam causatum est in causa se cundum modum causae, non secundum modum suum: sic dicimus quod creatura in Creatore non est aliud, quam creatrix essentia. Si ergo effectus solum maneret in causa, & ab ea non procederet, non distingueretur ab illa. Ex his duobus sequitur tertium, videlicet, quod effectus quilibet ad suam causam convertatur: nam conversio effectus ad suam causam est assim latio ejus ad illam, prout illam imitatur: sequitur enim hoc ex primis duobus. Nam imitati aliud est esse productum ad sim: litudinem illius: ratione ergo qua effectus procedit a causa, habet rationem produ cti: ratione qua manet in ea, est ad simi litudinem ejus: imitatur ergo effectus causam vel producitur ad similitudine ejus: quia procedit ab illa, & manet in ea. Cum igitur conformitas voluntatis nostrae ad Divinam in quadam imitatione consistat, & imitatio cuilibet causato conveniat (ut ostensum est) ex conparatione, quam habet efsectus ad suam causam, quidquid in nobis Deus operatur, secundum illud conformamur eidem. Solum autem in eo sumus difformes, quod Deus non oparatur in nobis,

Sunt autem ex parte voluntatis tria, quae in nobis Deus operatur. Primo voluntas ipsa. Secundo actus. Tertio per fectio ejus. Quantum ad primum om nes homines & etiam semper Deo su conformes: quia secundum talem con¬ formitatem attenditur assimilatio secundum imaginem. Est enim homo imago Dei, prout habet memoriam, intellige tiam, & voluntatem: & quia sic accep ta imago, nulla difformitas tollet imaginem, & semper haec tria habet quili bet: & semper secundum voluntatem Deo conformatur, eo quod absque voluntate (prout voluntas potentiam nominat)nunquam aliquis esse potest: sed homo quilibet in habedo voluntatem, & in eo, quod potest libere agere, & non agere, semper Deum imitatur. Secudo Deo conformatur quantum ad voluntatis actum: nam ipsum velle in se consideratum, ut est natura aliqua, exemplatum est a Divino velle, ut nostra voluntas ab ejus volun tate. Vnde secundum tale velle in se ac ceptum Deo conformamur; non tam semper, quia voluntas nostra non sem per suo actui est conjuncta. Prima ergo conformitas, quae respicit ipsam potentiam, est tam bonorum, quam malorum & etiam semper. Secunda vero est exit, bonorum & malorum, sed non semper, eo quod non semper volumus. Conformatur enim ipsi mali in aliquo Divinae voluntati: quia sicut non est dare pure malum, sic non est dare aliquid, quod Deo penitus sit difforme. Tertio Deo conformari possumus quatum ad perfectionem actus. Perfectio autem actus quaduupliciter potest accipi. Primo ex oblecto. Secundo ex fine. Tertio ex habitu. Quato ex efficiente. Ex obfecto autem ineiperfectio actui, cum actioi versatur circa debitam materiam: ut cum quis agit quae sunt de genere bonorum vel vulcea quae secundum se bona sunt:Ex, an. enim inest ei bonitas, cum aliquis bona intentione ad bonum finem referedo facit quae facit. Ex habitu autem inest actui perfectio, cum delectabile est calicui bene agere: Nam signum generati habitus est delectationem, vel tristitiam fieri in opere, ut dicitur secundo Ethicorum: Nam & ipsa virtus, a qua tanquam a bo no habitu procedit actus, actui bonitatem confert, cum virtus habentem perficiat, & opus suum bonum reddat. Ex agente autem actui bonitas inest, cum actus est ab agente, cui naturale est bene agere: & ideo cum volumus, quae Deus vult nos velle, eo ipso quod Deus vult talem actum, quadam perfectionem B & bonitatem ipse actus contrahit, Cum ergo Deus non solum operetur in nobis velle, sed velle & proficere, conformamur Deo non solum in eo, quod volumus, sed in eo, quod perfecte volumus.

Habito secundum quae voluntati Divinae conformamur, quia secundum voluntatem sive secundum potentiam, secundum actum, & secundum perfectionem ejus, apparere potest in quo principaliter conformitas nostra ad voluntatem Divinam attenditur, quod princialiter quaestio quaerere videbatur Nam in eo principaliter attenditur talis conformitas, in quo principaliter attenditur ratio bonitatis: bonitas autem simpliciter non consideratur secundum na turam rei, sed secundum perfectiones additas. Ideo qui habet naturam humanam & caret virtute non dicitur bonus simpliciter, sed bonus in eo quod homo: ergo talis conformitas non attendenda est in voluntate, vel in velle simpliciter sumpto, quae quodammodo naturaliter omnibus convenire videntur, sed in perfectione actus: igitur Divinae voluntati conformamur, simpliciter loquendo, non inquantum voluntatem habemus, vel volumus, sed in eo quod perfecte volumus. Haec autem perfectio, licet insit actui ex obiecto, fine, habitu, & efficiente: ex objecto tamen, secundum quod materialiter sumitur, prout ipsum volitum objectum voluntatis dicitur, non considerata ratione volendi, principaliter perfectio actui inesse non potest: cum a materia non sumatur ratio rei simpliciter: non ergo attenditur talis conformitas in voito, ut quia volumus quod Deus vult; sed ex fine, habitu, & efficiete. Coformamur enim Divinae voluntati secundum inem & intentionem, cum volumus bo na intentione, & propter Divinam gloriam, quae volumus. Secundum autem habitum ei conformamur, cum ex charitate volumus, ut Deus vult. Cum vero volumus quod Deus vult nos velle, ratione efficientis nostra voluntas Divi nae conformatur. Simpliciter ergo loquendo, non conformamur Divinae voluntati, quia voluntatem habemus, vel quia simpliciter volumus, vel etiam quia volumus quod Deus vult: sed quia vo umus bona intentione, ex charitate, & quae Deus vult nos velle.

Respond. ad arg. Ad 1. dicendum uod volitum non est obiectum volun tatis, nisi inquantum habet rationem bonis & ideo principaliter attemdenda est conformitas, unde sumitur ratio bonitatis: Sed ratio perfectionis & bonitatis actus non sumitur principaliter ex volito, secundum quod materialiter comparatur ad voluntatem (ut ostensum est) ideo in volito non est principaliter conformitas attendenda.

Ad 2. dicendum, quod licet modus volendi noster non possit esse idem cum Divino, potest tamen in aliquo imitari illum, ut cum volumus ropter Divinam gloriam, ut Deus vult, & ex charitate, ut ipse: Ad 3. dicendum, quod cum Deus per malos voluntatem, suam implet, est ibi duo considerare, volitum, & modum volendi: ut quiae inordinate volunt. Nam licet sudaei vellet passionem Christi, quam Deus volebat, volebant tamen eam inordinate: quia hoc affectabant propter afflictionem Christi, non propter redemptionem humani generis, & quia Deus non implet voluntatem suam per malos ratione inordinationis, sed ratione volii: cum non sit in eis malitia ratione talis voliti, sed ratione inordinationis quod mali volunt, ut mali sunt, non vult Deus eos velle.

Ad 4. dicendum, quod voluntas non semper est boni simpliciter, sed aliquando est aestimati boni: ideo non semper mali suam voluntatem Divinae conformant.

Ad 5. dicendum, quod actus activorum sunt in patiente & disposito. Nam semper dehitus actus requirit debitam materiam, non tamen propter hoc ratio rei sumitur principaliter a materia, sed ab actu. Si ergo opus debet esse bonum, oportet bonam intentionem versari circa debitam materiam, principalius tamen sumitur ratio bonitatis, actus ex bona intentione, quam ex debita materia: & quia furtum non est debita materia: ideo qui furatur, ut eleemosynam det, peccat, & propter bonam intentionem non excusatur totaliter: quia talis bonitas depravatur propter materiam indebitam: ideo sic facientes suam voluntatem Divinae non conformant.