Prologus Expositio

PVTTNTES &. Magister huic operi praemit

tit quemdam prologum, in quo volens inducere auditores, & lectores ad amorem huius operis, illud tripliciter commendat. 1. ex eorum de quibus determinat, dignitate: 2. ex modi procedendi rationalitate: 3. ex fructu, & vtilitate, quam inde habebimus: istum triplicem modum commendandi scientiam tangit Phil. in principio de Anim. 1. quia dicit illam scientiam esse honorabilem ex subiecti dignitate, & hoc quantum ad 1. modum: secundo commendat scientiam de Anim. ex certitudine, & rationabilitate, & hoc quantum ad 2. 3. exfructu, & vtilitate, & hoc quantum ad 3. Et ideo post

primas duas commendationes, subdit tertiam dicens: videtur autem, & ad veritatem omnem cognitio ipsius maxime proficere: propter quod praesens prologus dividitur in 3. partes: 1. enim ponitur materiae huius operis dignitas. 2. subiungitur modi procedendi rationabilitas: 3. annectitur fructus, & vtilitas. 2. pars incipit ibi horum igitur, & Deo odibilem Ecclesiam &c. 3. ibi Non igitur debet hic labor &c. Dignitas materiae alicuius operis tripliciter investigatur: 1. ex nostro defectu ad illam, & tenuitate quia ad ea, quae sunt manifestissima in natura, se habet intellectus noster, sicut oculus noctuae ad lucem diei, ut dicitur 2. Metaph. c. 2. & ideo quanto magis sumus tenues ad aliquam materiam pertractandam, tanto illa materia est magis digna. Secunda via est ex remotione a sensibilibus, sive ex rei arduitate: quia quanto res est magis ardua, tanto dignior, & nobilior: propter hoc concluditur 6. Metaph. cap. 1. quod Metaphysica est nobilior ceteris, & prima dignitate, quia est de maxime abstractis, & de rebus arduis. Tertia via est ex invidorum detractatione, & mordacitate: quia quanto materia est magis digna, & magis ardua, tanto magis latet; & quanto magis latet, tanto homines facilius mentiuntur detrahedo, & mordendo doctrinam de eo traditam: & ideo scribitur circa finem 4. Ethic. cap. 7. vbi determinatur de lactantia, & eius remedio, quod homines de facili mentium tur, vbi in mendacio comprehendi non valent: propter hoc in ostendendo huius operis dignitatem materiae tria facit: secundum quod tripliciter hoc ostendit. 1. ex sua tenuitate: 2. ex operis arduitate: 3. ex contradicentium mordacitate. Sccunda ibi ardua scandere. 3. ibi non valentes siudioso: um siatrum. Et quia quodlibet istorum, ex quibus ostenditur huius operis materiae dignitas, habet rationem difficilis, & retractivi, cuilibet retractivo adiungit suum incitativum. Nam contra retractivum ex sua tenuitate adiungit desiderium proficiendi; contra aliud exoperis, arduitate adiungit mercedem a Christo promissa. Contra tertium ex invidorum mordacitate, adiungit profectum fratrum, & sociorum: dicit ergo 1. cupientes supple proficere, & addiscere. Aliquid de penuria, ac tenuitate nosnua. In quo triplicem suum defectum denotat. 1. Quia dicit eliquid, non multa, & magnalia. 2. quia subdit de penuria. 3. quia addit tenuitate. 1. potest referri ad defectum in genij: quia homines alti in genij multa, & magnalis possunt: ipse autem propter humilitatem dicit se solum posse aliquid. Penuria potest referri ad defectum vsus scientiae, vel eloquentiae: quia penuria videtur rerum exin riorum, & per dicta in exteriores scientiam transfundimus. Tenuitas referatur ad effectum ipsius doctrinae, vel cientiae: quia tenuitas rerum interiorum videtur esse, & scientia inter interiora computatur. De ista tenuitate ua cum paupercula vult mittere aliquid in gagophilacium Domini: in quo alludit historiae, quae tangitur Luce 21. Caxophilacium dicitur arca, vbi ponebatur Thesaurus, & oblationes, sive locus in quo illa arca erat: & dicitur a gaxa, quod est divitiae in lingua Persica, & Phiase, quod est servare; quasi reservatorium divitiarum. Istud autem gaxophilacium Domini ponitur hic pro Saera Scriptura; vbi divitiae spirituales, rationes, scilicet ter quas Sacra Scriptura defenditur, ponuntur.

Posita dignitate huius operis ex Magistri tenuitate, & posito Magistri incitativo ex proficiendi cupiditate. Sequitur secuda ratio dignitatis ex materiae arduitate, cum subiungitur ardua, &c. quae pars dividi potest in partes tres quia 1. ponitur ratio dignitatis, per quod habetur difficultas, & retractivum ad hoc opus faciendum: 2. subiungitur incitativum ad opus perficiendum: ibi consummationis iduciam: 3. incitativa, & retrahentia comparantur ad seinvicem: ibi delectant nos &c. Dicit ergo andua scandere, in Divina ascendere: dicuntur Divina ardua propter eorum sublimitatem: ad ea scandimus, quia per quosdam gradus ascendendo, ad ipsa pertingimus. Isti gradus quatuor sunt: quia primo debemus relinquere sensibilia, propter quod Divina excedunt scientiam naturalem. 2. debemus praeterire ea, quae sunt in sensibilibus; propter quod excedit Mathematicam. 3. debemus transcendere ea, quae habent sensibilia partem sui subiecti: qua propter supra Metaphysicalia Theologica collocantur: & his gradibus pertransitis in quarto gradum Divina conspicimus. Assignatur gradus, & aliter: quia primus gradus est sensus: Secundus est phantasia: Tertius ratio naturalis: quos gradus scandimus, cum imus ad Diviua. Adua ergo seandere est ad Divina ascendere. Opus ultra vires nostras agere praesumpsimus, quia nisi inniteremur Divino auxilio, non sufficeret intellectus. Deinde ponit incitativum contra illud retractivum, cum dicitur. Consummationis fidaciam, laboris que mercedem in Samaritano statuentes, qui Samaritanus

prolatis in curatione semivivi duobus denarijs supereroganti, hoc est supe rexpendenti vitra summam dictam cuncta eddere professus est. Iste Samaritanus Christus est. Semivivus, ille est homo per peccatum expoliatus gratuitis, rulneratus in naturalibus: duo denarij sunt duo testamenta: opera supererogationis sunt ea, quae ad expositionem duorum testamentorum componimus: & quia Magister talem compositionem fecit, sperabat habere mercedem a Christo qui supereroganti cuncta reddere professus est. Deinde dicit delectat nos &c. Vbi comparat retrahentia ad incitativa. Et duo facit 1. comparat ea ad se invicem. Secundo ostendit incitativa vincere zxelum. Secunda ibi, quam vincit & dicit ergo delectat nos verita e posicentis, quantum ad secundum incitativum. Sed terres it:

N IXICTISIRI. imensitas laboris, quantum ad secundum retractivum: quia opus vltra vires assumpserat. Desiderium hortatur proficiendi quantum ad primum incitativum, quod notaverat, cum dixit tupientes. Sed dehortatur infirmitas deficiendi, quantum ad primum retractivum: quia sentiebat se tenue, & penuriam habentem. Deinde ponitur incitativorum victoria, cum dicitur, quam vincit: quasi diceret retrahentia pugnent, vtopus non incipiat, incitativa tamen vincunt; unde dent, quam, scilicet, infirmitatem, sive laboris immensiutem, quae retrahentia sunt. Vincunt celus Domus Dei, hoc est mor intensus, quem habeo ad Ecclesiam, quo, scilicet, amore intenso in ardescentes, id est, inflammati Fidem nostram adversus errores carnalium, atque animalium hominum: per carnales possimus intelligere errantes propter corporales voluptates: per animales errantes propter intellectus depraesionem: quia sensibilibus immersus non sapit, quae Dei sunt, ani malis homo. Davidicae Turi is, hoc est, Ecclesiae. sive Sacrae Scripturae, copeis, id est, rationibus munire, vel potius munitam ostendere, quia rationes, quas adducit, Sanctorum sunt: unde Fidem nostram non munit clypeis Turris Davidicae, hoc est, rationibus Sacrae Scripturae, sed potius munitam ostendit a Sanctis. Ac Theologicarum inquisitionum abdita aperire quantum ad tres libros. Nec non, & Sacrammtorum Ecclesiasticorum pro modulo intelligentiae nostrae notitiam tradere siudaimus, quantum ad materiam quanti libri Non valentes, positis duabus rationibus, per quas colligitur dignitas huius doctrinae, quae retrahentia sunt, ut patuit, & addiis duobus incitativis: hic ponit tertiam viam ad investigandam dignitatem huius operis, quae est tertium retractivum: ibi quanvis non ambigamus &c. Dicit ergo non valentes studiosorum frati um votis, hoc est, desiderijs ture resistere: eorum in Christe laudabilibus studijs lingua, ac sij lo, nos servire flagitantium, sive rogantium: quas bigas in nobis agitat Christi Charitas: biga bigae est currus habens duas rotas, & sicut per currum vehitur aliquid mediantibus rotis, ita per linguam, & seylum, quasi per duas rotas biga, hoc est, Sacra Scriptura a Magistro in discipulum trasfunditur, & has bigas Charitas Christi agitat: ita quod Charitas ibi se habet, quasi bos, vel equus: Sacra Scriptura se habet, vt biga. Stvlus, & lingua se habent vt rotae, quae verba sumpta sunt ab Aug. in principio 3. de Trin. Deinde ponitur retractivum, circa quod duo facit: quia 1. ponitur detrahentium loquacitas: 2. ponitur detrahentium causa: ibi quia dissentientibus &c. Dicit ergo, quamvis non ambigamus onnem humani eloquij sermonem calumniae, atque contradictioni aemulorum, sive in dividorum, semper fuisse obnocium, id est, suppositum, sive substractum. Deinde ponitur contradictionis causa: circa hoc duo facitqquia primo ponit dictam causam: 2. subdit tales contradictores veritatem non cosequi: ibi qui non rationi erc Circa primum duo facit: quia primo ponitur causa in trinseca, 2. extrinseca: ibi, quam Deus &c. Dicit ergo, quia dissentientibus voluntatum motibus disseitiens quoque terret animnam sensus, quasi dicere ex malitia in affectu gignitur caecitas in intellectu: vt cum dictum omne veri ratione perfedum sit, tamem dum aliud alijs, aut videtur: quantum adcaecitatem in intellectu, aut placet, propter malitiam in affectu, veritati non intellect: quantum ad primum, vel offendenti. quantum ad secundum. Nam aliquis ex veritate offenditur: quia mala coluntas eius reprehenditur. Impietatis error omittatur, quantum odintellectu, ac voluntatis invidia resultet, quantum ad affestum. Deinde ponitur causa extrinseca, cum dicitur, quam, scilicet, invidiam, sive detrahendi voluntatem, Deus ham saeculi, hoc est, Diabolus, qui dicitur Princens mundi, hoc est mundanorum hominum, operatur in filijs diffidentiae, vt habetur ad Eph. 2. tunc sequitur illa pars, qui non rationi in qua ostenditur, tales non assequi veritatem; circa quod tria facit: 1. ostendit tales veritatem non consequi:. 2. manifestat eos non concordare cum modis sequentium veritatem: ibi non veri &c. 3. ostendit eos in suit dictis falsitatem habere: ibi halent rationem &c.

Quod aliquis non consequatur veritatem triplex est causa. 1. quia non sequitur regulam rationis, & quantum ad hoc dicit, qui non rationi voluntatem subijciunt. 2. quia doctrinae studium non impedit, & quantum ad hoc subdit, nec doctrinae siudium impendunt. Propter primum impeditur inveniens: propter secundum addiscens; tertio impeditur, si non aequat ea, quae sunt in mente, rebus sed res vult adaequare his, quae sunt in mente. Et quantum ad hoc subdit, sed his, quae somniarunt, sapientiae verba coapiare. nituntur. Deinde sequitur illa pars, non veri, in qua ostendit modum istorum discordare a modo sequentium veritatem: & duo facit: 1. facit hoc. 2. epilogat ibi, quorum prefessio. Circa primum tria facit: quia triplex est modus sequentium veritatem: 1. quia debent ratiocinari propter veritatem, non propter placita, & quantum ad hoc dicit, non veri, sed placiti ratiocinationem sectantes. 2. quia hoc debent facere, vt veritatem intelligant, non vt poDsitionem defendant: & quantum ad hoc subdit, quos ini¬

qua voluntas non ad intelligentiam veritatis, sed ad defensionem lacentium incitat. 3. hoc debent facere, vt doceantur iux. a veritatem, non vt convertantur ad fabulas: & ideo subiungitur, non de doctrma veritatis, sed ab ea, ad fabulas conver tententes auditum. Deinde epilogat quantum ad haec tria dicens: quorum professio est magis placita, quam docenda conquirere, & hoc quantum ad primum. Nec docenda desiderate quantum ad secundum. Sed desideratis doctrinam coaptare, quantum ad tertium. Deinde cum dicit, habent ostendit eos in suis dictis falsitatem habere, & tria facit. 1. ostendit quod dictum falsum est in se. 2. quod est falsum in comparasione ad alia: ibi salsae doctrinae institutis. 3. ostendit eos contra veritatem bellare ibi, qui contentioni. Falsitas eorum deprehenditur tripliciter: nam falsum inaequationem dicit. Prima falsitas eorum est, quia superficies non concordat profundo. Et quantum ad hoc dicit, habent rationem sapientiae in super stitione, id est, in quadam superficie. Et sequitur quia Fidei defectionem sequitur hopocrisis mendax, quia exterius protendunt veritatem in profundo mendacium. becundo verbis non concordat conscientia, & quantum ad hoc subdit. Vt sit in verbis pietas, quan amissit conscientia. Tertio quia ipsa verba ad invicem non concordant, & quantum ad hoc subdit, ipsam que simulatam pietatem, omni verborum mendacio impiam reddunt. Deinde, cum dicit, falsa, ostendit falsitatem istorum contra alia. Et primo contra Fidei Sanctitatem: cum dicit falsae doctrinae institutis Fidei Sanctitatem corrumpere molientes, id est, desiderantes, vel nitentes. Secundo quantum ad ipsos Fidei susceptores: cum subiunigitur aurium que pruut iginem &c. Dicitur enim doctrina eorum prurigo, & modus novellus: quia cum fabulae sint, & fabula composita sit ex miris, generatur quidam pruritus in auribus, semper audiendi nova. Deinde cum dicitur qui contentioni &c. Ostendit eos contra veritatem bellare. Et duo facit. 1. facit quod dictum est. 2. causam assignat ibi inter veri namque &c. Dicit ergo, qui, scilicet, detractores, contentioni studentes contra veritatem sine foedere, hoc est sine pacto, sed cum clamoribus solum bellant, huius causam subdit dicens: inter veri namque assertionem, quantum ad veraces, & placiti defensionem, quantum ad detractores, pertinax pugna est, dum se veritas tenet, & se voluntas erroris tuetur horum igitur. Assignata huius operis materiae dignitate, sequitur assignare ipsius quantum ad modum rationabilitatem: rationabile opus est ex eo, quod per causam incedit. Et ideo quatuor facit secundum quadruplicem causam. 1. ponit causam finalem: 2. efficientem, ibi, in labore: 3. naterialem, ibi ex testimonijs. 4. formalem, ibi, in quatuor. Circa primum duo facit, secundum quod duplicem finem assignat. 1. oppilare ora constituentium odibilem Feclesiam, sive imitantium diabolum, ne virus nequitiae in alios effundant, quod habetur; cum dicitur horum &c. A 2. veritatem elucidare, quod notatur cum subiungitur, & lucernam in candelobro exaltare ec. Postea notatur causa efficiens: cum dicitur, in labore muito, ac sudore, hoc Deo praestante, quantum ad causam efficientem principalem. Compegimus, quantum ad instrumentalem. Notat causam materialem, cum subdit: ex testimonijs veritatis in aeternum fundatis. Deinde cum dicit: in quatuor libris subdit causam formalem. Et duo facit; secundum quod duplex est causa formalis: distinctio capitulorum, sive forma tractatus, quod notat, cum dicit in quatuor libris, distinctum. Et modus tractandi, quod habetur, cum subiungitur, in quod ere. Circa quod quinque facit, secundum quod circa quinque eius modus versatur. 1. est exemplorum positivus, quod habetur, cum dicitur;, in quo maiorum exempla &c. 2. est fraudulentiae haereticorum improbativus, quod habetur, cum dicitur: in quo per Dominicae Fidei sanceram profestionem uipereae doctrine; & dicitur doctrina haereticorum doctrina viperea; quia pariendo filios, pereunt, vel viperea, quia vi pariunt, in eo quod textui violentiam faciunt. 3. est aditus veritatis manifestativus: ibi aditum demonserandae veritatis complexi, id est, complectentes. 4. est particula erroris vitativus: ibi nec periculo &c. In quo dicit se temperato inter vtrumque: moderamine vtentem: quia inter errorem Arrij, qui separavit substantiam, & Sabellij, qui confusit personas. Quinto est Patrum limitibus adhaesivus, ibi: sic vbi vero parum. Tunc sequitur illa pars, non igitur debet, in qua ostendit huius operis vtilitatem: & quatuor facit, secundum quod quadrupliciter operis, huius vtilitas colligitur. 1. ex ipsius brevitate, quod notatur ibi: non igitur debet inc labor. 2. ex ipsius firmitate: quia hoc opus est per Patrum testimonia confirmatum; ibi appo sitis eorum testimonijs. 3. ex ipsius profunditate, ibi in hoc autem tractatu non selum prum lectorem, sed etiam liberum correctorem desidero, & dicit liberam: quia liber est sui gratia, vt dicitur 1. Meta. Tunc est libri corrector, quando gratia correctionis, non invidiae, & impugnationum corriigit: & sequitur: ubi prosunda veritatis versatur quaestio. Quarto, & vltimo vtilitas huius operis colligitur ex ipsius ordinabilitate, quod notatur ibi, vt autem quod quaeritur.