Quaestio 2

ARTICVLUS I. Vtrum in Divinis proprie reperiatur Verbum?

AD primum sic proceditur: vide tur quod in Divinis non proprie fumatur Verbum: quia verbum dicitur a verberando acrem; sed hoc non convenit nisi voci corporali, ergo in Divinis verbum proprie non existet, ubi vocem corporalem non ponimus. Praeterea: ea, quorum esse significat in fieri, Deo proprie non sunt attribue da, sed verbum significat in fieri, sive accipiatur pro verbo in voce, sive proverbo in mente. Si pro verbo in voceplanum est: quia semper in loquendo est successio quaedam ratione motus aeris, qui requititur ad vocem, sicut ad ceteros sonos. Rursum si accipiatur pro verbo in mente, sic etiam quamdam successionem importare videtur quia huiusmodi verbum conceptionem quamdam ex actione intellectus forma tam importat, sed hoc non videtur esse sine successione, ergo &c.

Praeterea: verbum alicuius videtur esse similitudo llius, ut vult Anselm. Monol. 32. sed Deus Pater non intelligit se per similitudinem, sed per essentiam, ergo extali intelligere non formatur Verbum, & sic Verbum ibi proprie non erit. Praeterea: quod dicitur de Deo ad similitudinem eorum, quae sunt in nobis, non videtur convenite Deo proprie, sed metaphorice, sed, ut patet per August. multis in locis, Verbum in Divinis sumitur ad similitudinem verbi in nobis, ergo&c.

In contrarium est: quia secundum Comment. 12. Metaph. Scientia proprie de Deo dicitur. Sed de scientia alicuius gignitur verbum eius: & sicut alicui ponimus scientiam, sic debemus ponere verbum: si ergo in Deo proprie est scientia, erit ibi proprie Verbum.

Praeterea: ea, quae perfectionem important, magis proprie conveniunt Deo quam crea turis, sed verbum perfectionem impor tat, cum non conveniat proprie ni¬ si rebus intellectualibus, quae inter cetera per¬ fectiora viden¬ tur, ergo &c.

RESOLVTIO. Verbo Divino maxime competit nomen verbi tam ex veritate, quam ex manife¬ statione, unde verbi ratio desumitur.

REsp. dicendum, quod ex hoc aliquid dicitur esse proprie tale, ex eo quod ratio illius ei maxime competit: ut ex hoc diceretur aliquid proprie unum, si indivisio, in qua consistit ratio unius, ei proprie conveniret: ratio autem alicuius nominis ad praesens dupliciter sumi potest. 1. ex etymologia eius. 2. ex significato ipsius, ut si quis venari vellet: utrum aliquid esset proprie & maxime bonum, dupliciter hoc facere posset. 1. ex eo unde dicitur bonum: nam bonum dicitur a boare quod est vocare. Et haec est causa, quare bonum est latius ente: quia & si se cundum ambitum non excedit ens, eoquod bonum, & ens convertuntur; in suppositis secundum rationem causali atis videtur excedere: nam ens, quod dicitur ab esse, secundum quod huius modi, non habet rationem causae nisi respectu eorum, quae esse participat: sed bonum, quod dicitur a boare quod est, vocare, cum quodam modo vocentur ea, quae non sunt, inquantum bonum desiderant, etiam ad ea, quae sunt pocentia talia, se extendit ratio bonitatis. Et secundum hanc viam proprie & ma cime bonum dicitur, cui maxime competit sic vocare: sive quod maxime est illud, in quod alia ordinantur. Secundo modo aliquid maxime dicitur bonum, si ei maxime competit quod significat nomen boni: ratio autem, quam sigD nificat nomen, est diffinitio: diffinitio autem boni est quod sit motivum appetitus: sic enim diffinierunt ipsum PhiBonum est quod omnia appetut: & ideo quod maxime appetitum movet, maxime bo num dicitur. Istae autem duae viae praetactae ad cognoscendum aliquid esse proprie tale, maxime sequendae sunt,

quando sibi invicem correspondent: & una in alia includitur, ut apparet in exemplo proposito: nam boare, a quo bonum dicitur, non est nisi inclinare, & movereappetitus rerum.

His duabus vijs investigare possumus in Divinis maxime proprie esse Verbum. Verbum enim dicitur uno modo a verberando aerem, & iste me dus etymologiandi competit verbo in voce. Alio modo dicitur verbum quod verum boans sive dicens. Et iste modus interpretandi potest competere verbo in mente: & quia verbum in mente magis habet rationem verbi, quam habeat in voce prolatum, ut vult Aug. 15. de Trinit, cap. 11. qui ait: quod verbo interius proprie competit nomen verbi. Verbum autem quod profertur, vox verbum dicitur: & ideo istum mo

dum sequentes dicamus maxime esse verbum, cui maxime competit esse verum: unde & August. 15. de Trinit cap. 15. ait: At enim nec verbum dicendum est quod verum non est: & cum verum est vebum nostrum, tunc recte verbum vocatur: & rquia ratio veritatis magis competit Ver bo Divino, quam alicui alij verbo: ideo ei potissime competit nomen verbi

Est enim triplex esse rerum: quia eres sunt in se ipsis, in Verbo Divino, & Cin scientia nostra: & secundum illuci ntriplex esse colligitur talis ordo, quod pres verius sunt in se ipsis, quam in sciemtia nostra; in Deo autem habent esse verius, quam in se ipsis. Hoc autem proubat Anselm. Monolog. 34. dicens: Nulle dubium est creatas substantias multo aliter esse in se ipsis, quam in nostra scientia. In se ipsis nanque sunt per ipsam suam essentiam; in nostra vero scientia non sunt earum essentiae, sed earum similitudines. Restat igitur, ut tanto verius in se ipsis sint, quam in nostra scientia, quanto verius sunt per suam essentiam, quam per similitudinem. Omnis tamen creata substantia tanto verius est in Verbo, id est, in in telligentia Creatoris quam in se ipsa, quanto magis existit creatrix, quam creata essentia: unde idem Monolog. 29. vult, quod Verbum Divinum non sit similitudo factorum, sed simplex veritas. Tanto igitur illud Verbum maigis merebitur nomen verbi prae ceteris verbis, quanto ei magis competit ratio veritatis: unde & August. 15. de Trin. cap. 15. dicit: Magna illius Verb potentia est non posse mentiri. Et quia semper verum est, potissime ei competit nomen verbi.

Secunda via ad intelligendum Verbum Divinum debere maxime dici Ver bum sumitur ex verbi significatione dicit enim verbum quid manifestativam habens virtutem: nam proprium est verbi indicare, vel manifestare alia, & manifestando alia manifestat se ipsum ut potest haberi ab August. 8. de Trin cap. 8. cui ergo magis competit rati manifestandi, magis competit nomer verbi. Magis autem manifestare dupliciter potest intelligi, extensive & intesive: extensive, ut dicatur aliquid ma gis manifestare: eo quod plura com prehendit, & repraesentat: intensive eo quod illud, quod manifestare debet magis intense demonstrat: utroque modo Divinum Verbum maxime ob tinet nomen verbi. Primo, quia cum non sit determinatum ad aliquod genus, omnia repraesentat, & singula in eo relucent: unde 6. de Trin. cap. ult. dicitur: Ars omnipotentis Dei plena omnium rationum viventium. Secundo, cum sit per omnia Patri similis & aequalis, u dicitur. 15. de Trin. cap. 14. nullum verbum creatum adeo manifestat il lud, cuius est verbum, ut Verbum Di vinum Deum Patrem. Apparet igitur duplici via declaratum esse, Divino Verbo maxime competere nomen iquiebi. Primo ex veritate, unde dicitur nomen verbi. Secundo ex manifestatio ne, quam verbum significat, vel in qua consistit ratio verbi: & hae duae viae bonae sunt, ut patet per doctrinam su perius assignatam: eo quod una in aliincludatur: quia ratio manifestationis in veritate clauditur. Nam secundum Philosophum in libro Priorum: oportet omn verum sibi ipsi manifestum esse. Igitur quam tum ad id quod verbum significat, proprie in Divinis reperitur Verbum; sed quantum ad nominis impositionem seoquod nomina prius sut imposita creaturis, cum talia prius in cognitionem nostram veniant) substineri potest nomen verbi esse a creaturis ad Divina translatum.

Respond. ad arg. Ad primum dicendum, quod vox corporalis non adeo dicitur verbum, ut verbum in men te: & ideo non debet sumi etymoloigia verbi a verberatione aeris, qua competit verbo in voce; sed a veritate dicendo vel boando, quae competit verbo in mente. Vel dicendum, quod non semper attendenda est nominis interpretatio: quia non oportet quidquid laedit pedem esse lapidem: & quod non comprehendit litteras non esse syllabam. Ad 2. dicendum, quod non est de ratione verbi, unde verbum, quod discursum importet vel successionem; sed ratione qua verbum est verbum nostrum: & bene concedimus verbum eo modo, quo est in nobis, non propsie esse in Deo.

Ad 3. dicendum, quod non oportet, quod Deus Pater ad hoc quod intelligendo, verbum concipiat, quod intelligat se per similitudinem, sed in similitudine. Nam intelligens non proprie intelligit per verbum, quod concipit, sed in verbo: & cum ipse DeiFilius sive Verbum sit simisitudo characteris, & figura Patris. Et in eo intelligat omnia Deus Pater: ut dicit August. 15. de Trin. cap. 14. Omnia Deus Pater in sui similitudine novit: eo quod omnia cognoscit in filio.

Ad 4. dicendum quod non dicitur Verbum in Divinis ad similitudinem verbi in nobis: eo quod in nobis dicatur verbum proprie. in Deo vero translative: sed quia in nobis verbum imitatur undecumque Verbum Divinum: unde magis proprie dictum est, quod verbum nostrum dictum sit ad similitudinem illius, quam converso.

ARTICVLVS I. Vtrum Verbum in Divinis dicatur essentiali ter, vel personaliter solum?

SEcundo quaeritur: utrum Verbum dicatur in Divinis essentialiter, velD personaliter solum? Et videtur, quod possit dici essentialiter: quia verbum gignitur ex actu intellectus: nam intellectus intelligendo, verbum gignit, sed quaelibet Persona intelligit, ergo quaelibet Verbum gignit: sed hoc esset, si Verbum sumeretur personaliter solum: cum personalia non conveniant omnibus, ergo &c.

Praeterea: verbum dicit manifestationem quamdam, sed manifestatio est quid essentiale, & cuilibet ersonae competit, ergo &c.

Praeterea: secundum August. 9. de Trin. cap. 10. Verbum est cum amore notitia: sest notitia dicitur essentialiter, ergo & Verbum

Praeterea: secundum August. 15. de Trin. cap. 13. Verbum ex scientia gig. nitur, sed scientia dicitur essentialiter, ergo & Verbum, quod procedit de scientia, essentialiter dicetur.

Praeterea: sicut per actum intellectus producitur Verbum, ita per actum voluntatis procedit amor, sed amor in Divinis diciur essentialiter & personaliter, ergo& Verbum.

In contrarium est August. 15. deTrin. cap. 17. qui ait: In hac Trinitate non dicitur Verbum Dei nisi Filius, nec donum Dei nisi Spiritus Sanctus: ergo &c. Praeterea: ea, quae dicuntur essentialiter, de qualibet Persona dicuntur singulariter, & de omnibus non pluraliter: ut Pater est Deus, Filius Deus, Pater & Filius simul unus Deus. Sed secundum August. 6. de Trin. cap. 2. Pater & Filius Non simul ambo Verbum, sed solus Filius Verbum, ergo &c.

RESOLVTIO. Verbum in Divinis personaliter solum sus mitur.

REspondeo: quidam sic dicunt quod verbum nihil nominat aliud, quam speciem intelligibilem, vel operationem intellectus: sed tam per specie intelligibilem, quam per operationem intellectus, quasi formaliter intelligimus, & tunc si verbum noncopeteret nisiFilio, tunc Pater intelligeret Filio, quod est contra August. 7. de Trin. cap. 1. qui ait: quod Pater non est sapiens Filio: quia ibi sapere idem est quod esse. Si igitur Patri competeret sapere vel intelligere Filio, sive per Filium, haberet esse per Filium, quod falsum est: & ideo dicunt isti, quod non est dicendum Verbum solum per sonaliter dici.

Propter hoc dicunt, quod Verbi secundum unam acceptionem essentia liter dicitur; & secundum aliam personaliter. Quod sic declarant: quia Verbum dicit rem absolutam cum quodam respectu, sicut scientia. Sed in hoc differt, quia scientia non dicit relationem originis, sicut Verbum dicitu: aquia Vierbum refertur ad dicentem. Ea autem quae dicunt relationem ad illud a quod procedunt, aliquando distinguuntur ab eo realiter, aliquando non, ut operatio quae refertur ad operantem. Aliquando distinguitur realiter ab ipso, aliquando secundum rationem. 1. modo est distinctio inter actionem creaturae & creaturam. 2. modo inter actionem Dei & Deum: & sicut actio aliquando distinguitur realiter ab agente, aliquando secundum rationem: ita verbum aliquando distinguitur realiter a dicente; aliquando secundum rationem: & cum Verbum dicit quid realiter distinctum, tunc sumitur personaliter; cum vero distinguitur secur dum rationem, essentialiter dicitur. Sed ista positio tripliciter deficit. 1. quia verbum nec dicit speciem intelligibilem, nec actionem intellectus. 2. quia verbum non est illud, per quod formaliter intelligimus; sed illud in quo intelligimus. 3. quia Verbum non dicit quid absolutum cum quodam respectu, sed ut sumitur in Divinis, directe relationem dicit. Primum sic ostenditur: quia secundum August. 15. deTrin. cap. 11. Verbum, quod foris sonat, signum est verbi, quod intus lucet. Igitur hoc est verbum in mente, quod significat verbum in voce: quia ea, quae sut nin voce, signa sunt eorum quae sunt in

inima: sed vox exterior non significat peciem intelligibilem, nec actum intellectus, sed conceptum mentis. Nam cum dico, leo, non intendo significare leonis speciem informatem memoriam, nec actionem intellectus sive ipsum intelligere, per quam leonem inntelligo; sed significat id, quod intellectus concipit de leone. Rursum: verbum non est id, per quod formaliter intelligimus. Quod 2. dicebatur improbandum: nam verbum rei est ipsa dif finitio rei, quod potissime veritatem habet in intellectu simplicium: nam intellectus intelligendo simplicia, diffinitionem format: sicut intelligendo composita, orationem constituit. Quod ipsum verbum sit diffinitio, patet per August. 9. de Trinit, cap. 10. qui ait: quod diffinitio temperantiae, & quid est temperantia, hoc est verbum eius interius, quod verbum exterius repraesentat: verbum autem exterius ipsam diffinitionem significat, iuxta illud 4. Metaph. Rtatio, quam significat nomen, est dif¬ finitio. Diffinitio autem est illud in quo ntelligimus: unde Diony. 2. de Angel Hierar. diffinitionem speculationem vocat. Quod Hugo in comm. suo exponens ait: Diffinitionem autem idcirco peculationem vocat quoniam diffinitio rei quasi speculum est, in qua ipsius rei natura cernitur: sicut in speculo appositi corporis imagovidetur. Non igitur verbum, cum sit diffinitio rei, proprie loquendo, est ilud, per quod intelligimus, sed in quo& ideo non oportet, si Verbum convenit soli Filio, quod Pater intelligat Filio vel per Filium, sed in Filio. Tertio deficit praedicta positio: quia dicit

Verbum dicere quid absolutum, quod calsum est, accipiendo Verbum, secundum quod sumitur in Divinis, prout hic de Verbo loquimur. Hoc autem plenius in sequenti art. patebit.

Dicamus ergo quod Verbum solum personaliter sumitur: eo quod realem relationem importat. Et ut melius ap¬

areat veritas quaestionis: notandum, quod ad actum intellectus ex parte ipsius intellectivae potentiae sex concur runt. 1. ipsa intellectiva potentia. 2. species informans eam. 3. actus intelligendi. 4. res intellecta. 5. conceptus mentis informis, qui dicitur cogitatio. 6. conceptus mentis formatus, qui dicitur verbum. Differt autem verbum ab omnibus alijs quinque: nam verbum distinguitur a re intellecta: quia res ntellecta aliquando est extra mentem; verbum autem semper in intellectu exi stit. Differt etiam a potentia intellectiva, quia verbum non est ipse intellectus, sed in intellectu existit. Differt a specie intelligibili: quia per speciem formaliter intelligimus, sed non proprie

intelligimus per verbum, sed in verbo. Differt ab actu intellectus: quia per actum intellectus constituitur verbum. Differt a cogitatione, sive a conceptu mentis informi, sicut differt perfectum ab imperfecto: quia cogitatio dicit quid informe, & imperfectum; verbi autem dicit quid perfectum & formatum ut potest haberi ab August. 15. de Trinit. cap. 16. igitur verbum, proprie lo quendo, quemdam conceptum mentis formatum dicit: & quia talis conceptus sine emanatione esse non potest, semper verbum, quid emanans a dicente importat. Et quia in Divinis ema natio, & processio, & generatio, & talia personaliter sumuntur, secundum Sanctorum sententiam. Verbum sempel personaliter sumitur: unde August. 5. de Trin. cap. 2. vult, quod Pater & Filius non ambo simli sint Verbum, sed solus Filius Verbum. Et 7. de Trinit, cap. 1. ait: Verbo aequali sihi quo semper atque incommutabiliter dicit se ipsum. Non est enim ipse Verbum, sicut nec Filius, nec imago Non igitur essentialiter sumitur Verbum quia in essentialibus non est distinctio esset enim Pater Verbum, si essentialiter sumeretur. Quod etiam solum personaliter sumatur, habetur ab eodem 7. de Trin. cap. 2. & 15. cap. 17.

Respond. ad arg. Ad primum dicendum, quod sicut Pater non est potens gignere nisi natura: ita quod natura in Patre est illud, per quod producit Filium: & cum Filio & Spiritui Sancto non competat producere Filium, licet habeant illam eandem naturam, quam habet Pater: eo quod in eis non est coniuncta illi respectui talis e, natura, cui est coniuncta prout est in

Patre: ita illud idem intelligere, per d quod Pater in intelligendo se, Verbum Vgignit, communicatur Filio & Spiritu Sancto; & tamen Filius & Spiritus Sanctus per tale intelligere non producunt. DVerbum: quia intelligere, ut est in eis, non est coniunctum illi respectui cui est unitum, ut est in Patre. Igitur si¬

cut natura quid essentiale nominat; Filius tamen, qui producitur virtute naturae, personale quid dicit: sic intelligere quid essentiale nominat; Filius tamen, qui producitur virtute naturae, personale quid dicit: sic intelligere est quid essentiale; Verbum autem quod per modum intellectus concipitur, quid personale dicit: Ad 2. dicendum, quod non quodlibet, quod manifestare habet, verbum dicitur; sed quod manifestat ut emanans per modum intellectus: & sic manifestare non est quid essentiale, sed quid personale, Ad 3. dicendum, quod, sicut habitum est, verbum dicit conceptionem intelle ctus, quae sine emanatione esse non potest: unde notitia non proprie dicitur verbum, sed appropriate: sicut si Filium nominaremus intelligentiam. Et si proprie notitia dicit verbum, non est accipienda notitia pro actu intelle¬ ctus, sive pro intelligere; sed pro conceptu, qui per modum intellectus producitur: & sic accipiendo notitiam non est quid essentiale, sed personale.

Ad 4. dicendum, quod licet scientia dicatur essentialiter; non tamen oportet Verbum essentialiter dici, licet de scientia producatur: sicut Filius personaliter dicitur, licet essentia & similia essentialiter sumantur: & de Patris essentia, vel substantia Filius generetur, Ad 5. dicendum, quod, sicut patuit in 10. distinctione, ex parte voluntatis non habemus illa distincta vocabula, ut habemus ex parte intellectus: & ideo solum Verbum particulariter sumitur, licet amor essentialiter, & personaliter sumi possit.

ARTICVLVS III. Vtrum Spiritui Sancto competat nomen Verbi3

TErtio quaeritur: utrum Spiritui Sancto competat nomen Verbi? Et videtur, quod sic: quia Verbum duo importat, notitiam, & amorem, ut patet per auctoritatem August, supe rius inductam, sed notitia se tenet exparte intellectus, & amor ex parte vountatis, ergo qua ratione Filius dicitur Verbum: quia procedit per modum intellectus, & Spiritus Sanctus Verbum dicetur, qui per modum voluntatis emanat.

Praeterea: Verbum dicitur, quod verum boans: unde quod non est verum, non meretur nomen verbi, ut patuit per August. 15. de Trin. cap. 15. sed Spiritus Sanctus dicitur Spiritus veritatis, ergo ei competit nomen Verbi. Praeterea: Verbum semper procedit a dicente, sed Filio competit dicere: quia dicere summo Spiritui nihil est aliud, quam cogitando intueri, ut potest haberi per Anselm. sed hoc competit Fiio, igitur filius dicit: sed si dicit, Verbum producit: sed non producit nisi Spiritum Sanctum, ergo ipse Spiritus S debet dici Verbum. Praete rea: ut vult August. 7. de Trin. cap. 2. & 8. Verbum quamdam manifestaitionem importat, sed Spiritus Sanctus habet elarificare & manifestare Filium: iuxta illud loannis: Ille me clarificabit: quia de meo accipiet, ergo &c. In contrarium est August. 7. de Trinit, cap. 2. qui ait: Filius eo Verbum quo Filius, & quod Pater & Filius non sunt, unum Verbum: quia non sunt unus Filius: sed Spiritui Sancto non competit nomen Filii, ergo nec nomen Verbi.

Praeterea: idem dicit auctoritas August, superius inducta: quod in illa Trinitate non est Verbum nisi Filius, ne que donum nisi Spiritus Sanctus: non igitur Spiritui Sancto competit nomen Verbi.

RESOLVTIO. Spiritui Sancto Verbi nomen non competit.

REspond. dicendum, quod secundum quosdam Verbum dicit quid absolutum, cui competit quidam dmodus respectivus: unde distinguunt, it quod quaedam nomina relativorum im

onuntur ad significandos respectus ip sos, sicut hoc nomen similitudo: quedam ad significandum aliquid ad quod sequitur respectus: sicut hoc nomen, scientia, imponitur ad significandum qualitatem quamdam, quam consequitur respectus quidam. Et hanc diversitatem invenimus in nominibus relativis de Deo dictis ab aeterno, & ex tempore, Nam Dominus, quod ex tempore Deo convenit, imponitur ad significandum ipsum respectum. Creator autem, quod etiam de Deo dicitur ex tempore, non imponitur ad significandum ipsum respectum; sed ad significandam actionem, quam quidam respectus sequitur. Et sicut est in nominibus, quae competunti Deo ex tempore: quia aliqua imponuntur ad significandum ipsum respectum: aliqua ad significandum quid absolutum, quod consequitur respectus: sic est in his, quae competunt Deo ab aeterno: quia aliqua imponuntur ad significandum respectum ipsum, ut Pater, Filius, & huiusmodi: aliqua imponuntur ad significadum aliquod absolutum, quod consequitur quidam respectus: & huiusmodi est nomen, Verbum. Et si iste modus esset bonus, quod Verbum significaret quid absolutum, quod consequeretur quidam respectus, sicut scie¬ tia quid absolutum significat, Verbum non solum competeretFilio, sed etiam posset competere Spiritui Sancto: quia essentialiter sumi posset. Sed hoc stare non potest.

Ad cuius evidentiam notandum, quod licet verbum in creaturis dicat: quid absolutum cum quodam respectu; in Divinis tamen secundum relationem dicitur: nam sicut dicebamusS de persona, quod secundum significationem dicit quid distinctum in intellectuali natura; & quia talis distinctio in creaturis est per absoluta: ideo in eis quid absolutum nominat. In Divinis autem, ubi solum est distinctio per relata, relationem importat: sic & det Verbo dicere possumus, videlicet, quod Verbum dicit aliquid emanans per modum intellectus: unde licet in creaturis possit dicere quid absolutum; in Divinis autem, ubi emanatio, & origo, & omnia que ad distinctionem pertinent, relationem important, solum relativi sumitur: unde secundum August. 7. deTrin. cap. 2. Non eodem modo in Divinis dicitur Verbum sicut sapientia: quia sapientia, ad se dicitur; Verbum autem non ad se, sed tantum relativet ad eum, cuius est Verbum, ut Filius ad Patrem. Advertendum tamen, quod licet Verbum in hoc conveniat cum Persona, quod sicut persona in creaturis dicit quid absolutum; in Divinis secundum relationem sumitur: sic & Verbum relationem in Divinis importat: licet in creaturis quid absolutum significet. In hoc tamen differt: quia Persona non importat relationem hanc vel illam, sed relationem in communi: quia non dicit hunc modum distin ctionis, vel illum; sed in quadam communitate distinctionem significat; Verpum autem importat: quemdam specialem modum relationis. Nam cum Verbum dicat quid emanans per modum intellectus, solum illam relationem importabit, quae competit Personae per modum intellectus procedentis talis autem relatio est filiatio: unde & Magist. in littera vult, quod eandem proprietatem, quam importat Filius, importet Verbum, genitus, & imago. Et hoc concordat cum verbis August. 7. de Trin. cap. 11. qui ait: Sicut enim Filius ad Patrem refertur, non ad se ipsum di¬ citur: ita & Verbum ad eum, cuius Verbum est, refertur. Eo qui pe Filius quo Verbum, & to Verbum, quo Filius: & quia Verbum specialem modum relationis importat, ut filiationem, sive proprietatem illam quam consequitur Persona procedens per modum intellectus: cum Spiritus Sanctus non debeat dici Filius, nec emanat per modum intellectus, ei non competet nomen Verbi: immo solus Filius ibi dicetur Verbum, sive solus ipe ibi Filius nuncupatur.

Respond. ad arg. Ad primum dicendum, quod verbum dicitur notitia ecum amore: quia, ut habitum est, dicit conceptionem intellectus perfecta & formatam. Semper autem ad actionem perfectam in rebus, quibus competit delectari, sequitur delectatio & a¬

mor, ut potest patere per Philosophum 10. Eth. Et ideo ad insinuandum in Divinis semper esse conceptionem perfectam, & Verbum habere rationem perfectionis, diffinitur Verbum, quod est notitia cum amore: unde amor pertinet ad t. rationem Verbi, quasi aliquid conco¬

mitans ipsum: sicut delectatio pertinet ad rationem cuiuslibet actionis per fectae: unde & in descriptione illa data de Verbo ponitur notitia in recto, & amor in obliquo: quia magis se tenet ex parte Verbi notitia, quam amor. Ad 2. dicendum, quod verum & falsum, sunt in intellectu: unde illi Personae debet appropriari veritas, quae procedit per modum intellectus: & Verbum dicitur importare veritatem: quia ex suo modo procedendi consequitur esse verum: unde licet Spiritus Sanctus sit veritas, non tamen proprie dicitur Verbum: quia non procedit per modum intellectus. Sic ergo potest distingui auctoritas illa, quod Spiritus S. dicitur Spiritus veritatis, dupliciter, quia est Spiritus Christi, sive Spiritus Filij, cui appropriatur veritas, & tunc ratio non habet apparentiam; vel est Spiritus veritatis: quia est ipsa veritas, & vera do cens; nec tamen propter hoc debet dici Verbum: quia non accipit, quod sit talis veritas procedendo per modum in tellectus, ut Verbum; sed per modum voluntatis, ut amor.

Ad 3. ddm, quod licet, dicere, large sumptum competat tribus; tamen proprie sumptum, ut dieere idem est quod concipere Verbum, competit soli Patri, qui solum producit Verbum: & ideo non valet, si Filius dicit, ergo Verbum producit: quia per dicere quod competit Filio, Filius non producit Verbum.

Ad 4. dicendum, quod non quidquid manifestat aliud quocumque modo habet rationem Verbi; sed quod manifestat aliud ema nans ab ipso per modum intellectus, quod non competit Spiritui S.

ARTICVLVS IV. Vtrum verbum semper dicat respectum ad opus a

Varto quaeritur: utrum verbum semper dicat respectum ad opus Et videtur, quod non: quia relativa posita se ponunt, & perempta se perimunt, sed posito verbo non ponitur creatura: cum verbum sit quid aeternum, creatura sit quid temporale ergo &c.

Praeterea: August. 15. da Trin. cap. 11. ponit convenientiam inter verbum nostrum & Verbum Divinum: quia sicut posito verbo nostro non statim sequitur opus, ita posite Verbo Divino non statim sequitur crea tura; sed, ut dictum est, posito uno relativorum ponitur reliquum, ergo &c. Praeterea: secundum August. 7. de Trin. cap. 11. Verbum est eo quippe Filius quo Verbum, & eo Verbum, quo Filius. Sed 5. deTrin. cap. 4. datur differentiam inter Filium, & Spiritum S. quia Filius solumrefertur ad Patrem: sed Spiritus Sanctus, cum sit quoddam datum, non solum refertur ad eum qui dedit ipsum, sed ad nos qui accipimus eum. Sed Filius non refertur ad creaturam, sed tantum ad Patrem, cum sit eo verbum quo Filius, nec verbum dicit respectum ad opus sive ad creaturam.

Praeterea: Verbum dicitur relative ad dicentem, sed creatura non comparatur ad Verbum ut ad dicens, cum Verbum aeternum non dicatur per creaturam.

Praeterea: verbum non dicitur relative nisi ad id, cuius est verbum; sed Verbum aeternum non est verbum creaturae: ut dicitur Monolog. 32. ergo &c.

In contrarium est: quia Verbum dicitur ars Patris, sed ars quemdam respectum importat ad artificiatum. Praeterea: August. 15. de Trin. cap. 11. dicit: Verbum esse initium omnis operis, sed initium dicit quadam relationem ad id, cuius est initium, ergo &c.

RESOLVTIO. Verbum Divinum ad Patrem dicit respectum, & ad creaturas, sed in sex differt talis respectus comparatus ad Patrem, & ad creatutas. Et istae in Verbo dicuntur tripliciter. 1. inquantum in eo repraesentantur. 2. prout per ipsum, & in pso fiendae disponuntur. 3. prout sunt possibiles in sua operativa po¬ tentia.

REspondeo: quidam sic dicunt, quod Verbum potest habere respectum ad opus, & non habere: quia Verbum dupliciter accipi potest, secundum quod dicens Verbum in Verbo potest. intelligere. 1. se ipsum vel Verbum. 2. alia a se & a Verbo: & est simile de Verbo, sicut de imagine. Nam in imagine, quia dupliciter ferri potest, vel secundum quod imago vel secundum quod reso quaedam: si fertur in imaginem, secun dum quod res quaedam, sic imago non dat intelligere id, cuius est imago. Si vero feratur in ipsam, ut imago est: sic dat intelligere id, cuius est imago: ita suo modo est de Verbo Divino. Nam Divinum Verbum est completa similitudo Divinitatis sive Dei Patris, & quia est completa similitudo eius habet quod repraesentet omnem creaturam: unde sicutsuper verbo nostro dupliciter converti possumus. Vel secudum quod est similitudo operis nostri, & tunc eademD est conversio in verbo & in opere. Vel secundum quod res quaedam est, & tunc ad opus respectum non habet: ita est suo modo ex parte Dei Patris respectu Verbi sui: Differenter tamen: qui a in nobis est alia & alia conversio, ut convertimur in verbum, & ut est res quaedam, & ut est similitudo operis, sive rei. Sed Deus Pater una & eadem operatione in Verbo suo cognoscit se, & omnia: & licet sit una & eadem conversio; tamen secundum modum intelligendi differt: & ita apparet, quod Verbum potest dicere respectum ad creaturam, & non dicere. Sed ista distin ctio supervacua est. Nam cum omne relativum sit aliquid excepto eo, quod relative dicitur, ut habetur 7. de Trin. cap. 1. de quolibet relativo dici posset secundum istam viam, quod uno modo dicit respectum ad suum correlativum, & non alio. Igitur non esset simpliciter concedenda, quod Pater dicit respectum ad Filium; sed esset distinguenda: quia Pater ut est res quaedam, & est aliquid excepto relativo, non dicit huiusmodi respectum; ut tamen relative sumitur, respectum importat: & cum tales orationes non distinguantur, gpraedicta distinctio superflua est, & ad quaestionem non satis facit.

Ideo notandum, quod Verbum Divinum ex scientia Dei nascitur, ut dicitur 15. de Trin. cap. 13. Rursum extota scientia Dei oritur: unde quidquid est in Patre, & in scientia Patris, totum est in Verbo: unde scribitur 15, de Trinit, cap. 14. Perinde tanquam se ipsum dicens, Pater genuit Verbum sibi aequale per omnia: non enim se ipsum integre perfecteque dixisset, si aliquid minus, aut amplius esset in eius Verbo, quam in ipso: unde ibidem subditur: Quidquid est in ea scientia, de qua genitus est, & in ipso est. Vnde & Anselm. Monolog. 33. ait, uno eodemque Verbo dicit Deus Pater se ipsum, & quaecumque fecit. Nam licet sint tam differentia creans & creatura, aeternum & temporale, uno cum Verbo dici pos sunt: quia ut scribitur Monol. 34. Opus, quod fit secundum aliquam artem, non solum quando sit, verum antequam siat, & postquam disolvitur sem per est in ipsa arte non aliud, quam quod est ari psa. Si igitur uno & eodem Verbo dicitur Deus Pater, & creatura, huiusmodi Verbum non solum habet respectum ad Deum Patrem, sed etiam ad creaturam.

Sed ut melius pateat veritas quaestionis, notandum, quod in sex differt respectus ille, prout Verbum respicit Deum Patrem, & prout respicit creaturam. 1. quia Deus Pater respectu Verbi sui se habet, ut dicens, & dictum: nam cum Pater dicat se Verbo, & est dicens ipsum, & dicitur ab eo. Creatura autem ita per Verbum dicitur, quod tamen tale Verbum non dicit: non enim aliquid creatum dicit se illo Verpo, sed a Deo Pater per illud Verbum dicitur. 2. differt: quia per tale Ver¬ bum Deus Pater dicitur principaliter, sed creatura dicitur ex consequenti. Sic enim habitum est per Anselmum: quod Pater dicendo se dicit aliquid: sit ergo non dicit aliquid, nisi dicendo se, alia (ut creaturas) dicit ex consequenti; se vero principaliter. 3. huiusmodi Verbum est similitudo Dei Patris: unde Monolog. 32. dicitur, quod Verbum respectu Dei Patris Sicut similitudo: ita imago, & figura, & character dici potest. Sed si comparatur Verbum ad creaturas non debet dici similitudo earum, ed simplex veritas: unde Monol. 29. scribitur: quod Verbum illud non est similitudo factorum, sed simplex veritas. Nam ut scribitur Monolo. eodem non est hoc Verbum magis & minus verum: eo quod creaturis magis & minus est simile, sed potius omne creatum tanto magis est, quanto similius est illi. 4. tale Verbum non debet dici creaturae Verbum, sed Verbum Dei Patris: nam Verbum est illius cuius est similitudo, sed Verbum illud est similitudo Dei Patris; non est similitudo creaturae: immo magis e converso, creatura est similitudo eius: eo quod ipsa imitetur tale Verbum, non Verbum ipsam: ideo concludit Anselm. quod Deus Pater Verbo suo, non Verpo creaturae, dicit se & creaturam. 5. huiusmodi Verbum ad Deum Patrem dicit respectum in actu; ad creaturam vero respectum in habitu. Nam cum huiusmodi Verbum esse accipiat a dicente, non potest intelligi esse nisi per respectu actualem ad Deum Patrem, a quo esse suscipit; sed ad creaturam non dicit respectum in actu, sed in habitu. Nam cum huiusmodi Verbum non accipiat esse a creatura, sed creatura ab ipso: nec statim cum habuit esse, creatura accepit esse, huiusmodi respectum, qui est inter Verbum & creaturam, non oportet esse actualem; sed sufficit habitualem existere. Et hoc voluit August. 15. de Trin. cap. 12. quod posito Verbo Divino non statim ponitur opus. 6. huusmodi Verbum respectu Dei Patris habet relationem realem: nam talis relatio est originis, & relationes originis reales sunt (ut superius est ostenlum) sed respectu creaturae habet relationem secundum rationem: quia om¬ nes relationes Dei ad creaturam secun¬ dum rationem sunt.

Viso, quod Verbum non solum dicit respectum ad Deum Patrem, sed ad creaturam: eo quod non solum, Deus Pater dicitur per tale Verbum, sed etiam creatura: & viso quomodo differt tale Verbum prout respicit Deum Patrem, & creaturam: ut plene dissolvatur quaestio.

Tertio declarare restat: quomode tali Verbo dicitur creatura. Sciendum igitur quod triplex creatura dicitur in Verbo Divino, uno modo dicitur inuantum in eo repraesentatur: & illud dicitur pertinere ad scientiam speculaivam, sive ad scientiam simplicis notitiae. Nam cum tale Verbum sit speculum sine macula, producendo Pater cale Verbum, omnia dicit in ipso, prout omnia in eo relucent, & omnia repraesentat. Secundo modo creatura tali Verbo dicitur prout per ipsum, & in pso fienda disponitur. Et secundum hunc modum loquitur Anselm. Monolog. 30. dicens: Eius enim, quod nec fuit, nec est, nec futurum est, nullum Verbum esse potest: quia non disponuntur per hus usmodi Verbum, nisi quae fuerunt, sunt, & futura sunt. Tertio modo dicitur per tale Verbum creatura, prout in ipso est tanquam in operativa potentia. Nam eo ipso, quod Pater genuit tale Verbum, per quod tanquam per operativam potentiam cuncta fiei possibilia facere potest, dicendo tale Verbum, omnia sic possibilia dixit. Et secundum istum modum loquiur Aug. 83. qq. q. 63. dicens: quodcum dicitur In principio erat Verbum. Quod graene dicitur logos, latine & rationem & Vernum significat. Sed hoc loco melius Verbum interpretamur, ut significetur non solum ad Patrem respectus, sed ad illa etiam, quae per Verpum facta sunt operativa potentia. Ratio autem, & si nihil per illam fiat, recta ratio dicitur. Cum igitur tripliciter Verbum dicatur: dicetur uno modo, prout in eo es repraesentantur, & manifestantur. 2. prout in eo disponuntur. 3. prout in ipso sunt tanquam in operativa potentia. Secundum primum modum dicendi Verbum non solum dicit creatu ram, sed etiam Creatorem. Nam & ipse Pater per Verbum repraesentatur, & manifestatur. Sed secundum modum 2. nec Creator dicitur, nec omnis crea¬ tura possibilis. Nam ibi non fuerunt, disposita, nisi fienda. Fiendum autem non est, nec quod habet esse increatum, nec omnis creatura possibilis; sed solum illa creata sic dicuntur, quae compraehenduntur sub scientia visionis. Secundum 3. modum dicendi licet non dicatur Deus Pater, tamen dicitur omnis creatura non solum facta, vel fienda, sed etiam fieri possibilis: quia omnia creata etiam fieri possibilia sunt in Verbo, tanquam in causa, & in activa potentia.

Respond. ad arg. Ad primum dicendum, quod relativa, quae dicunt respectum actualem, posita se ponunt, & perempta se perimunt; Verbum autem ad creaturas non oportet, quod dicat respectum in actu, sed in habitu.

Et per hoc patet solutio ad 2.

Ad 3. dicendum, quod licet non alia relatio realis sit in Filio ex eo, quod est Filius, & ex eo quod est Verbum: tamen secundum modum intelligendi aliquis respectus ad creaturam importatur per Verbum, qui non importatur per hoc nomen Filius.

Ad 4. dicendum, quod Verbum non solum respicit dicentem, sed etiam quod dicitur: & ad creaturam habet respectum, non quia per illam dicatur; sed quia illam dicit, Ad 5. dicendum, quod Verbum per se & primo dicitur relative ad id, cuiuo est Verbum, ut ad dicentem sive ad Patrem: sed ex consequenti dicitur relative ad creaturam, cuius non est Verbum: quia non est illius similitudo, sed simplex veritas.