Quaestio 1

ARTICVLUS I. Vtrum quatuor relationes in Divinis possine dici quatuor res?

AD primum sic proceditur: vide tur, quod quatuor relationes sint; quatuor res: quia, ut habitum est, uelibet illarum relationum habet esse reale in Divinis, sed quod habet esse ¬ reale est quaedam res: si igitur quatuor sunt ibi relationes habentes esse reale, erunt quatuor res.

Praeterea: nos intelligimus in Deo paternitatem, filiationem, processionem, & notionem communem: aut ergo omnibus istis respondet aliquid in re, aut non? Si dicitur quod respondeat aliquid in re, ergasunt, quatuor res. Si autem alicui praedictarum non respondet aliquid in re, tunc non est ibi dare vere Trinitatem: quia quacumque praedictarum relationum amota quantum ad esse reale, removetur distinctio alicuius Per sonae ab alijs.

Praeterea: si aliqua est causa, propter quam quatuor relationes non dicantur quatuor res, hoc est, quia paternitas a communi spiratione, prout est in Patre, non distinguitur realiter, vel non est alia res: nec filiatio ab eadem communi notione, prout talis, notio est in Filio, realiter est distincta. Sed contra: quae existunt in aliquo, & non distinguuntur realiter in illo, unum praedicatur de alio, ut sapientia Divina est ipsa Divina bonitas; sed nos non concedimus, quod communis notio, quae est in Patre, sit ipsa paternitas: ergo realiter differunt istae duae relationes prout sunt in Patre, & non secundum rationem, veluti differunt sapientia & bonitas, ut sunt in Deo.

Praeterea si paternitas & communis notio sunt, una res, aut sunt una res relata, autD una res absoluta? Si absoluta, sic iste modo quaecumque sunt in Divinis, sunt, una res: & tali unitate non obstante dicimus in Divinis esse res plures ergo, tali unitate non obstante, paterni tas & communis notio sunt plures res, Si vero dicatur, quod sunt una res relata. Contra: realis relatio est idem quod res relata, ergo si sunt una res relata, sunt una relatio realis, quod non conceditur.

In contrarium est: quia communis notio, & paternitas sunt una res: quia filiatio, & processio sunt duae res quia Filius, & Spiritus S. ergo quatuor predictae relationes sunt tres res, & non quatuor.

Praeterea: ponere quaternitatem in Divinis est haereticum, sed in Divinis est vera Trinitas, quia sunt ibi tres res, ergo esset ibi vera quaternitas, si essent ibi quatuor res; sed cum ibi quaternitatem non ponimus, quatuor praedictae relationes quatuor res esse non poterunt.

RESOLVTIO. In Divinis quatuor sunt relationes & tres res: quia communis notio, utpote a paternitate & filiatione indistincta realiter, non est diversa res; est tamen diversa relatio utpote dis¬ similis: quia tales similitudinem habent cum relationibus di¬ versarum specierum.

REspond. dicendum, quod quatuor praedicta sunt quatuor relationes & tres res: sed quomodo hoc sit, videre non est facile. Quidam autem hoc sic declarant: quia quidquid differt, differentia differt, & quae differum differentia unius, & non differunt differentia alterius, sunt unum tale, cuius differentia non differunt: & non sunt unum tale, cuius differentia differunt. Sicut videmus, quod aequilaterus, & gradatus sunt eadem figura; non sunt, tamen idem triangulus: quia differunt differentia trianguli, & non differum differentia figurae: nam cum dividitur figura per suas differentias, gradatus & aequilaterus in eandem partem cadunt; sed cum dividitur triangulus per suas differentias, cadunt in partes diversas Idem est etiam de numero denarios quia idem est numerus decem canum, & decem hominum; sed non est idem denarius: quia decem homines, & decem canes non differunt differentia nu meri, sed differunt differentia denarij & istum modum tradit Philosophus in fine 4. Phys. & in 5. Metaph. cap. De uno. Et istam viam sectantes quidam, dicunt, s quod non possunt dici plures res, nisio quae differunt differentia rei: differentia autem rei sumitur per oppositionem relationis, & ideo non potest dici, quod sint plures res, nisi secundum quod exigit talis oppositio: unde paternitas, & filiatio sunt duae res; sed paternitas & communis spiratio non sunt duae res: quia non opponuntur relative; sunt, tamen duae relationes, quia distinguuntur differentijs relationis. Cum enim relatio dicatur per respectum ad alterum, differentiae relationis erunt secundum quod est ad diversa. & quia Pater per paternitatem refertur ad Filium, per communem notionem ad Spiritum Sanctum, paternitas & communis notio sunt duae relationes, licet sint una res.

Illud autem licet aliquid contineat veritatis: quia paternitas & communis notio sunt duae relationes, eo quod per eas Pater ad plura refertur; sunt tamen una res, quia sunt ipse Pater. Mo dus tamen declarandi hanc veritatem dupliciter d. ficit. 1. quia secundum quod dicimus, quod aequilaterus & gradatus sunt eadem figura, non idem triangulus: unitas ilia, vel identitas est secundum rationem non secundum rem: nam, reasiter loquendo, semper plurificato inferiori plurificatur supetius, ut probat August. 8. de Trin. cap. 6. nam secundum viam praetactam hono, & leo sunt duo animalia, & unum corpus: eo quod differunt differentiae animalis, non corporis: & tamen nullus diceret, quod essent unum corpus secundum rem, sed secundum concep tionem intellectus: igitur paternitas & comunis notio erunt duae res secundum rei veritatem, sicut homo & leo duo corpora; sed erunt una res per intellectus acceptionem, quod falsum est: quia secundum rei veritatem sunt una res: unde secundum praedictum modum venandi possunt esse plures res secundum rei veritatem, quae non differunt differentia rei, sicut sunt plura corpora, quae non differunt differentiae corporis. 2. deficit dicta declaratio: nam non est universaliter verum, quod sem per quando plurificatur respectis, plua rificetur relatio: nam si unus pater haberet plures filios, non tamen ex hoc quod referretur ad pluta, haberet plures paternitates: quia non est intelliigibile duo aliqua eiusdem speciei esse t in eodem supposito, ut duas albedines pin uno albo, vel duas paternitates in uno patre: ideo cum aliquae relationes diversificentur secundum modum tactum, aliquae non; tradentes relatio¬ num distinctionem, insufficienter dicunt, si hanc diversitatem non assignant.

Incedentes ergo alia via dicamus, quod licet distinctio relationum Divinarum sit ex ordine & oppositione, quam habent ad invicem, ut praedicta positio innuebat, licet eam incompetenti venatione ostenderet; secundum tamen quod spectat ad praesens quaesitum magis investigandum est: quomodo ea, quae sunt relationes plures propter distinctionem terminorum ad quos sunt, posiunt esse res una propter unitatem suppositi, in quo existunt.

Ideo notandum, quod ad hoc, quod nelatio sit realis, quantum ad praesens spectat, duo requirit. 1. quod ponat aliquid reale, in quo existit. 2. quod dicat realem differentiam relatorum. Propter primum non est realis relatio scibitis ad scientiam: eo quod dependentia illa, in qua videtur fundari, non est realiter in scibili, sed in scientia: & deo huiusmodi relatio nihil secudum ri ponit in scibili, sed solum secudum intel lectum. Propter secundum non refertur realiter idem ad se ipsum: nam & sipossumus solvere aliquid reale esse in aliquo, ratione cuius dicatur idem sibi, ut ussitatem in substantia: eo quod talis unitas facit idem; tamen quia non est realisdistinctio eiusdem ad se ipsum, talis relatio dicitur secundum rationem consequitur enim haec duo relatio, secundum quod duplicem comparationem habet: comparatur enim d subjectum in quo existit, & ad terminum quem respicit: ut comparatur paternitas ad Patrem tanquam ad subectum, & ad Filium tanquam ad terninum: & si debet esse talis relatio cealis: eo quod comparatur ad Patrem, ponit aliquid realiter in ipso; ex eo auem quod respicit Filium, facit realem listinctionem ab eo. Et licet praedicta duo requirantur ad relationem realem, & quodcumque dictorum deficiat, non sit realis relatio; ad quodlibet tamen eorum non eodem modo comparatur: nam ad positionem realem in subjecto directe comparatur realis relatio, ex eo quod est res quaedam. Distinctionem autem relatorum directe respicit, ex eo quod est relatio: nam cum res, secundum quod hic de re loquimur, dicatur ab eo, quod est esse ratum & firmum, realis relatio per comparationem ad subjectum directe habet quod sit res; & per comparationem ad terminum habet quod sit relatio: cum relativa sint quorum esse est ad aliud se habere, non obstat, quod ratio rei ex quidditate sumitur. Propter quod forte videretur esse dicendum, quod sicut relatio per suam quidditatem, & respectum ad ter minum realiter dicitur, sic & res dici debet: nam, ut ex superioribus haberi potest, non est simile de relatione, & ceteris entibus: quia relatio secundum suam rationem quidditatis non est aliquid, ut cetera entia. Et ideo licet non distinguantur, quod aliqua est albedo secundum rem, aliqua secundum rationem: quia ipsa albedo secundum se est aliquid; relatio tamen non semper est res, sed aliquando est ratio solum, ut cum rationi quidditatis eius non respon det reale esse, vel reale fundamentum: non ergo obstante, quod quodlibet est res secundum quidditatem suam; relatio tamen dicitur res per comparationem ad id, in quo est, & propter esse reale, quod habet in illo: non quod non sit res aliquomodo per suam quidditatem formaliter, sed quia sua quidditas hoc ei conferre non valet, nisi praesupposito reali esse, quod habet in eo, in quo existit: attamen semper ei confert, quod sit relatio per comparationem ad suum oppositum, vel ad terminum.

Propter quod apparet dicendum esse ex distinctione terminorum relationes reales distingui secundum quod relationes sunt. Sed ex differentia rerum, in quibus existunt, distingui exeo, quod res quaedam existunt: ita quod nunquam plures relationes sunt plures res, nisi sint in pluribus rebus, ut in pluribus suppositis, vel in pluribus fundamentis: igitur si aliqua duo haberent unitatem ex parte rei, in qua existunt, & distinctionum ex parte terminorum, illa duo essent duae relationes reales, & una res: & quia paternitas, & communis notio habent unitatem realem ex parte rei, in qua existunt, ut ex parte Patris: & distinctionem ex parte terminorum, ut ex parte Filii, & Spiritus Sancti, cum Pater per paternitatem referatur ad Filium, per commu nem notionem ad Spiritum Sanctum, praedicta duo erunt duae relationes reales. Nam quaelibet illarum ponit aliquid reale in eo, in quo est, ut in Patre; & dicit distinctionem relatorum, ut distinctionem Patris ad Filium, & dicitur paternitas; Patris autem ad Spiritum Sanctum communis notio. Quaelibet igitur illarum est realis relatio, & sunt duae relationes ratione distinctionis ter minorum, & una res propter unitatem eius in quo existunt: & sicut praedicta duo, videlicet, paternitas, & communis notio sunt una res propter unitatem eius, in quo existunt: quia sunt in Per sona Patris, quae est una res simplicissima: & duae relationes: eo quod per eas refertur Pater ad duo, ut ad Filium, & ad Spiritum Sanctum, secundum quod duo sunt. Ita si esset possibile, quod aliquid esset in duabus rebus, secundum quod duae sunt, & per illud referrentur illa duo ad unum, sequeretur, quod illud esset duae res, & una relatio, posito quod in eis relationes plurificari secundum numerum non possent, ut in proposito se habet: unde si communis notio esset in Patre, & in Filio, qui sunt plures res, non secundum quod sunt unum, sed secundum quod sunt duo, cum per illam referantur ad unum aliquid, ut ad Spiritum Sanctum, communis notio esset duae res, & una relatio, sicut talis notio, & paternitas sunt una res, & duae relationes: sed quia Pater & Filius habent unam communem notionem, non in eo quod plura, sed in eo quod unum, talis notio, & una res, & una relatio existit. Apparet ergo communem notionem, paternitatem, & filiationem esse tres relationes; sed non tres res. Et si diceretur, quod plurificato inferiori plurificatur superius: ergo quot sunt ibi relationes reales, tot sunt res. Dici posset, quod quae sunt in Divinis non proprie habent rationem universalis, nec ibi proprie superius, & inferius reperitur: unde possunt esse plures relationes reales una res, licet quaelibet illarum res quaedam sit: quia simul stat pluralitas terminorum cum unitate sup positi, vel fundamenti, in quo relationes existunt: sicut plures Personae Divinae sunt unus Deus, non obstante, quod illarum quaelibet Deus est: quia simul stat pluralitas relationum, vel rerum relatarum cum unitate essentiae Arguit tamen indubitanter praedicta ratio contra illos, qui ex differentia & indifferentia superiorum & inferiorum pluralitatem, & unitatem rerum & relationum Divinarum volebant asserere

Concludentes igitur veritatem quaesiti dicamus, quod quia communis notio, ut est in Patre, est non realiter distincta a paternitate, ut est in Filio non est alia res a filiatione: & ideo non ponit in numerum realiter cum predictis sicut Pater, & Filius, & essentia non sunt tres res: eo quod essentia, ut est in Patre, non est realiter distincta ab ipso: & ut est in Filio, non est alia res ab eo: & quia praedicta tria sunt tres relationes, & duae res, cum processio sit quae dam relatio realis realiter distincta a qualibet praedictarum quatuor, erum in Divinis quatuor relationes, & tres res, quod declarare volebamus. Advertendum tamen, quod relationes dupliciter distinguuntur, secundum numerum, & secundum speciem: relationes secundum numerum non differunt nisi propter diversitatem in esse: quia es se relationum est esse, quod habet in supposito, talis distinctio in relationibus est ex distinctione rerum, in quibus sunt, dum tamen illis rebus competant diversa esse: & ideo pater habens plures filios per unam paternitatem refertur ad omnes illos, quia pluralitas relationum in eadem specie non est ex distinctione terminorum. Sed plurificatio relationum secundum diversitatem specierum, cum talis plurificatio sit se ecundum rationem quidditatis per se & 1. & non secundum esse, & ratio quidditatis relativorum sit ad aliud se habe re, ex distinctione terminorum plurifiicabuntur tales relationes: & quia in Divinis non plurificantur relationes similes, sed dissimiles, quae habent similitudinem cum relationibus diversarum specierum, arguere paternitatem, & acommunem notionem esse duas relationes propter distinctionem Filij ad sSpiritum Sanctum, valet in proposito, psive in Divinis, ubi plurificantur solum relationes dissimiles, licet non valeat simpliciter: propter quod supplendus est defectus prius assignatus, quare, sci¬ licet, aliquando ex distinctionem terminorum sequitur distinctio relationum, & aliquando non. Ex quo ulterius apparet, quare in proposito praedicta argumentatio continet veritatem.

Respond. ad arg. Ad primum dicendum, quod relationes illae sunt, realiter in Deo, ut patet; non tamen sunt quatuor res: nam & sapientia, & bonitas sunt realiter, & secundum rei veritatem in Deo; non tamen sunt duae res, sed una.: Ad 2. ddm, quod omnibus respondet aliquid in re, sed non omnibus respondet diversa res: nam in omnibus attributis Divinis respondet aliquid in re; non tamen tot sunt res in Deo ( secundum quod hic de re loquimur) quot ibi attributa existunt: Ad 3. ddm, quod non est simile de sapientia & bonitate, & de paternitate & notione communi: quia bonitas & sapientia in Deo non manent quantum ad aliquod commune secundum nomen primae: intentionis, quia quaelibet earum transit in substantiam; sed paternitas, & communis notio manent quantum ad aliquod commune, vel quantum ad suum genus, sive quantum ad relationem: sed quotiescumque aliqua duo dividunt aliquod commune, unum non praedicatur de alio, ut illud commune dividunt: ut quia hominem alius Sortes, alius Plato, Sortes non est Plato, sic quia relationum Divinarum alia est paternitas, alia communis notio, paternitas non est communis notio. Sic etiam & attributa, si accipiantur secundum aliquod nomen commune, ut secundum nomen quasi secundae impositionis: ut quia quodlibet eorum dicitur attributum, tunc unum de alio non praedicabitur: nam, unum attributum non est aliud attributum, licet sapientia sit bonitas: nam licet homo sit animal, species non est genus.

Ad 4. ddm, quod possunt dici una res relata, cum sint ipse Pater; non tamen possunt dici una relatio realis, licet realis relatio sit ipsa res relata: quia, ut habitum est, in relationibus realibus aliter accipitur distinctio, ut relationes sunt; aliter ut res quaedam existunt: ideo possunt dici una res: licet sint plures relationes reales ut potest patere per ea, quae dicta sunt.

ARTICVLVS II. Vtrum Pater sit Pater, quia generat: vel ge¬ neret, quia Pater?

SEcundo quaeritur: utrum Pater sit Pater, quia generat: vel generet, quia Pater? Et videtur, quod Pater sit

Pater quia generat: quia secundum Philosophum 5. Metaph. relationes ad actiones consequuntur vel ad qualitatem, vel ad huiusmodi. In Deo autem nos non ponimus relationes, nisi quae ad actiones consequuntur: & quia generare, & procedere in actionem sonant. relationes ad huiusmodi actiones consequuntur: & si sic, tunc Pater, quia generat, est Pater.

Praeterea: in istis inferioribus sic videmus, quod pater carnalis, generando Filium, consequitur istum respectum, scilicet, esse Patrem, ergo a simili in superioribus, Pater Caelestis. quia generat, habet, quod sit Pater.

Praeterea: hoc idem videtur dice re Magist, qui vult, quod Pater: quia generat, ideo est Pater, ergo &c. Praeterea: Filius, quia est genitus, est Filius, ergo Pater, quia generat, est Pater,

In contrarium est: quia in omnibus agere praesupponit esse, & prius oportet, quod aliquid sit, quam agat; sed Pater habet esse per paternitatem, suam: si ergo habet paternitatem, quia generat: tunc habet esse, quia agit quod non est intelligibile: quia nullus habet esse, quia agit; sed potius econtrario, agit, quia habet esse¬

RESOLVTIO. Et si intelligendo paternitatem, ut proprieta constitutiva Personae, prius intelligatur Persona Patris, quam generet; non est conceden¬ dum quod Pater: quia Pater generat. Sed accipiendo paternitatem sub ratione, qua relatio est, potest aliquomodo concedi, quod Pater, quia generat, est Pater.

REspond. dicendum, quod de hoc sunt diversae sententiae. Quidam enim videntes, quod in creaturis relationes consequuntur ad actus: ut pater carnalis: eo quod generat, est pater, concesserunt simpliciter istam: Pater, quia generat, est Pater. Sed, ut habitum est, simpliciter non est concedenda: quia si Pater, quia generat, esset Pater, tunc agere in Patre, secundum modum intelligendi, praecederet esse, quod esse non potest.

Et ideo alij aliam partem sine di stinctione concedunt, scilicet, quod Pater, quia Pater generat, assignando dissimilitudinem inter creaturam & Patrem Caelestem: quia creatura, sive pater carnalis non habet esse per paternitatem: & ideo potest intelligi, quod agat, & quod generet, non intellecta paternitate, & ideo simpliciter est concedenda; sed in Patre Caelesti hoc esse non potest: quia in esse constituitur per paternitatem, & ideo non potest intelligi, quod agat, non intellecta paternitate: & ideo simpliciter est concedenda, quod Pater, quia Pater generat, in Patre Caelesti. Sed illud non est bene dictum, quia cum dicimus hoc agit, quia tale: illud, quia, rationem agedi importat, & illud, in quo assimilatur actum agenti: & ideo Philosophus in lib. de ensu, & sensa. Vult, quod ignis non calefacit, quia ignis, sed quia calidus: quia in calore calefactum assimilatur igni ca lefacienti: licet igitur non sit intelligibile, quod ignis calefaciat, vel actionem aliquam agat, nisi sit ignis; attamen non conceditur, quod ignis calefaciat, quia ignis, sed quia calidus: & si ista negatur, multo magis ista debet negari: Pater, quia Pater, generat: quia est magis impropria, ut patebit. Nam si Pater, quia Pater, generaret, tunc Pater generaret

Patrem: & ideo cum nunquam in relatione assimiletur procedens ei, a quo procedit, sed semper opponatur sibi, ut Pater generat filium; filiatio autem & paternitas sunt relationes oppositae, nunquam relatio potest esse ratio agendi, nec aliquo modo concedi debet, Pater, quia Pater, generat. Est enim magis impropria, Pater, quia Pater, generat, qua ista, Ignis, quia ignis, calefacit: quia cum ignis calefacit, habet ignire, & calefaciendo, calefactum in igneitate sibi assimilat: & ideo potest aliquomodo concedi, Ignis, quia ignis, calefacit: ita quod illud, quia ignis, non dicat rationem proximam calefaciendi, sed rationem prin cipalem & primam; sed ista, Pater, quia Pater, generat, nullo modo concedi potest: quia cum Pater generat, & Filius gignitur, nullo modo Filius in pater nitate redditur similis: sed ista, Pater, quia generat, est Pater, aliquo modo concedi potest.

Ad cuius evidentiam notandum, quod generatio prout est in Patre, vel generare prout competit Patri, & paternitas secundum rem idem dicunt: quia cum Persona sit simplicissima, ibi compositio esse non potest, nec realis diversitas: & ideo tota distinctio consideranda est secundum intellectum. Secundum intellectum autem non est inconveniens, quod paternitas secundum unum modum intelligendi sit prior ipso generare; & generare secundum alium modum praecedat ipsam paternitatem: nam huiusmodi conversa prioritas etiam in his, quae realiter differunt, inveniti potest: ut potio praecedit sanitatem, & sanitas potionem, secundum quod u num est causa alterius, & e converso: ita ex parte ista suo modo: nam, secun dum diversos intelligendi modos, inter paternitatem & generare est conversa prioritas. Nam paternitas dupliciter considerari potest. Vno modo prout rest constitutiva Personae Patris, & sic

praecedit generare, & licet sit praecedens generare; non tamen est ratio generandi: quia Pater non generat, quia Pater. Nam plus dicit ratio agendi, quam a dicat prioritas actionis: licet paternitas

raecedat actionem sic acceptam, tamenm in paternitate, ut habitum est, genitum gignenti non redditur simile: ratio autem agendi utrumque includit, & prioritatem, & assimilationem: & ideo licet possit concedi, secundum unum modum intelligendi, quod Pater prius est Pater, quam generet; tamen nullomodo concedi debet, quod Pater, quia Pater generat. Secundum autem alium modum intelligendi, videlicet, accipiendo paternitatem sub ratione qua relatio; non sub ratione qua Patrem constituit, sic generare est prius, quam sit paternitas: & quia relatio ad ipsam actionem consequitur, quasi ab ea eausata (ut causalitas ad relationem terminari potest) potest aliquomodo con¬ cedi quod Pater, quia generant, est Pater: ita quod secundum istum modum accipiendi generare non solum praecedit paternitatem, sed etiam est ratio paternitatis, & eam inducens. Et licet distinguendum sit inter generare & paternitatem, & non sit simpliciter concedendum, Pater quia generat est Pater; tamen inter generari & filiationem non habet iocum ista distinctio: quia simpliciter est concedendum, quod filius silius est, quia genitus: nam fia liatio nullo modo praecedit secundum intelligendi modum generationem filij,

Respond. ad arg. Ad primum dicendum, quod paternitas sequitur ad generare non simpliciter, sed sub ratione qua relatio, ut patuit.

Ad 2. dicendum, quod non est simile de patre carnali, & de Patre Caelesti, ut patuit, Ad 3. dicendum, quod Pater quia generat est Pater potest concedi in uno sensu, ut habitum est: & sic forte Magist. eam concessit.

Ad 4. dicendum, quod non est simile degenerari in filio & filiatione, & degenerare in Patre & in paternitate, ut dictum est,

Ad illud in contrarium dicendum, quod paternitas, non quia relatio, praecedit generare; sed quia constitutiva Personae Patris: & ita secundum istum modum prius est Pater, quam generet; non tamen propter hoc habetur, quod Pater generat quia Pater, ut sua perius expressum.