Quaestio 1

ARTICVLVS I. Vtrum Divina scientia sit causa rerum?

AD 1. sic proceditur: videtur quod scientia non sit causa rerum: quia vel est causa mutabilis, vel immntabilis? Mutabilis non: quia in Deo nulla mutabilitas; ergo immutabilis, sed eximmutabili causa sequuntur immutabi les effectus. Cum igitur videamus mutabilitatem in rebus, arguere possumus Divinam scientiam non esse causam earum.

Praeterea: posita causa & non impedita ponitur effectus, sed posita scientia Dei non de necessitate ponuntur res esse, ergo &c.

Praeterea: si scientia Dei causat res, cum scientia nostra causetur a rebus, tunc erit par comparatio scientiae nostrae ad res, quae est rerum, ad scientiam Dei; sec res imponunt modum scientiae nostrae, ut de necessarijs est scientia necessaria, de contingetibus est scien tia variabilis, vel non est de eis scietia, sod opinio, ergo & scientia Dei imponet ne cessitatem, & modum ipsis rebo; sed cum scienia Dei sit necessaria, res necessario esSent; sed cum hoc sit impossibile, ergo & illud, ex quo sequitur, scilicet, quod Divina scientia sit causa rerum.

Praeterea: Deus scit non solum bona, sed etiam mala. Si igitur sua scientia est causa rerum, ipse erit causa malorum, quod est inconveniens. In contrarium est: quod Deus agit intelligendo, cum sit intellectualis naturae; sed agens per intelle um causat gres intelligendo, igitur ipsa cognitio existes in intellectu eius est ratio & causa eorum, quae producit, ergo erit Divina scientia causa rerum.

Praeterea: Philosophus in 10. Meta. ostendit Deum esse mensuram omnium, sed Deus est mensura omnium, in quantum per suum intellectum omnia mensurat: sed cum mensura importet aliam rationem principij respectu mensuratorum, erit Divina scientia causa rerum.

RESOLVTIO. Scientia Dei, ut scientia appellari potest, est causa fine qua non: ut autem includit vo¬ luntatem & beneplacit um est causa rerum simpliciter, & per omnem modum.

REspond. dicendum, quod omnis Dscientia est aliquo modo adaequatio rerum ad intellectum, loquendo de scientia, qua sciuntur alia entia a cognoscente: propterea enim est questio introducta. Illud autem alteri adaequatur, quod sit ad eius imitationem: hoc autem esse non pofest, secundum quod spectat ad propositum, nisi unum praeexistat, & alterum imitetur illud. Dupliciter ergo coterit esse adaequatio rerum ad intelectum: vel quod res praeexistant, & intellectus, accipiens similitudinem earum imiretur eas; vel quod intellectus praeexistat, & secundum formam in intelle ctu exiientem res progrediatur in esse. Primo modo scientia causatur a rebus, Secundo, causat res. Vtrumque istorum modorum reperimus in humana scientia. Habet enim homo scientiam naturalium, & artificialium; sed non eodem modo: quia naturalium habet scientiam, prout ab eis cognitionem recipit: nam naturalia mensurant intellectum nostrum; sed artificialium procedentium ab homine habet scientiam homo, non ut ab eis cognitionem accipiens, sed velut ea per intellectum in esse producens, ideo artificialia non mensurant intellectum artificis, sed mensurantur ab eo, Advertendum tamen, quod licet respectu aliquorum aliquo modo scientia nostra se habeat ut causa; tamen quia initium cognitionis nostrae a sensu incipit, & nihil scimus, nisi prout res aliquam cog nitionem in nobis efficiunt: simpliciter concedere possumus, scientiam nostram causari a rebus. Sumpsit enim ipsa ars. secundum quam per intellectum sumus mensura aliarum rerum, originem exhis, quae sunt in natura, quibus intellectus noster adaequatur

Viso quod adaequatio rei ad intellectum potest esse dupliciter, possumus his duobus modis acdere tertium, ut sumatur adaequatio rerum ad intellectu non ex eo, quod intellectus imitetur res, vel e converso; sed ex eo, quod ambo imitantur tertium. Secundum autem hos tres modos adaequationis est triplex scientia, Divina, humana, & Angelica. Nam intellectum Divinum omnia imitatur: comparantur enim omnia ad eum, sicut artificialia ad artificem: quia omnium est artifex, omnem habens virtutem: unde & Commen. 12. Meta. vult, quod omnia, quae sunt in istis inferioribus, proveniunt ab una arte intellectuali ipsius Dei. Intellectus vero hus manus, qui cognoscit per species a rebus acceptas. habet scietiam per adaequationem: quia ipse adaequatur rebus. In scientia vero ugelorum adaequationem salva, equo, non quia res imitetur intellectum coru¬ quia per talem intellectum non progrediuntur? in esse: nec quia intellecto eorum imitetur? res, eo quod non cognoscit per species arebus acceptas; sed quia ambo imitatur tertium: nam ab ideis in mente Divina existemtibus habent esse formae in proprijs materiis, & species in mentibus Angelorum, Est ergo aliqualis imitatio leonis in materia ad speciem leonis in mente Angegeli: eo quod haec ambo processerunt. ab una idea leonis in mente Divina. Cun igitur omnia comparentur ad Deum, sicut artificialia ad artificem, & res sciantur a Deo, ut patet per habita, inquantum Divinam scientiam imitantur: cum artifex per intellectum & scientiam nostram sit causa eorum, ad quae velut ad artificialia comparantur, concedere depemus esse Divinam scientiam causam rerum. In hanc enim sententiam concor dant Sancti & phi nam Aug. 6. de Trin. cap. ult. ait: Non enim haec, quae creata sunt, ideo sciuntur a Deo, quia facta sunt: ac non potius ideo facta sunt, vel mutabilia: quia immutabiliter a Deo sciuntur. & 25. de Trin. cap. t3. dicitur: Vniversas autem creaturas suas & spirituales & corporales, non quia sunt, ideo novit, sed ideo sunt, quia novit. Hoc idem. 12. Meta. Commen. expresse dicit, cum ait: quod Hoc nomen scientia aequi voce dicitur de scientia Dei, & nostra: scintia enim Dei est causa entis: ens autem est causa scientiae nostrae.

Habito quod scientia Dei est causa rerum: videre restat cuiusmodi sit causa: ideo sciendum, quod diversa attributa in Deo non sunt synonyma: immo accipiuntur secundum aliam & aliam rationem: & propter hanc alietatem aliquid concedimus de uno attributo, quod negamus de alio: nam licet sit in Deo idem scientia & essentia; concedimus tamen omnia esse in Divina scientia; non tamen esse in eius essentia: sic etiam cocedimus Deum multa scire, quae non concedimus ipsum velle, & propter stam alietatem habitudinum non eo dem modo dicimus esse causam reru Divinam scientiam & voluntatem, eius Dicitur enim agens causa rerum, eo quod res progrediuntur abiipso. Denotatur enim in huiusmodi causalitate quae dam progressio, & quasi quidam motus ab agente ad acta, sive a producente ad

producta. Et quia, ut saepius dictum est, in volendo est quidam motus animae ad res, in sciendo est motus rerum ad ani¬ mam, scientia, secundum quod scientia, non potest esse immediata causa rerum: eo quod sciens per scientiam suam respicit scita, prout sunt in ipso. Vnde verum & falsum ponuntur in anima, sed volens per voluntatem suam potest esse immediata causa rerum: quia per huius modi voluntatem quodam modo respicit res, ut habent esse in se ipsis. Vnde ponum & malum ponuntur in rebus. Si igitur scientia & voluntas sunt ea, secundum quae agens per intellectum producit res, voluntas erit causa immediata t productionis huius, scientia autem me¬

diante voluntate: & ideo intellectus praticus, qui ponitur causa rerum, habet ro fine bonum, quod est obiectum voluntatis, & habet esse in rebus ipsis. In¬

ellectus vero speculativus habet verum it potest haberi ex 2. Meta. Si ergo per intellectum speculativum, ut speculativus est, non producuntur res, sive non efficitur opus, sed per practicum, quod ipsum nomen demonstrat, cum nomenpractici a praxi vel ab opere sit acceptum: cum intellectus fiat practicus extensione, ut extendendo se ad opus per appetitum, & voluntatem, scientia artificis mediante voluntate causa rerum existet: igitur scientia Dei, ut scientia appellari potest, est causa sine qua non, accipiedo tamen scientiam, ut includit voluntatem & beneplacitum, est causa rerum simpliciter, & per onem modum. Et hoc est quod Magister dicit in littera, scilicet, scientiam Dei vel praescientiam esse causam rerum sine qua non, si scientiam tantum ad notitiam referamus. Si vero nomine scientiae includitur etiam beneplacitum atque dispositio, tunc recte potest dici causa eorum, quae Deus fecit.

Respond. ad arg. Ad 1. dicendum, quod scientia Dei immutabilis est: tamen quia est causa rerum mediante voluntate, tales res sunt, quales vult Deus eas esse: & ideo aliquae sunt necessariae, aliquae contingentes, secundum quod ei placuit disponere secundum ordinem sapientiae suae. Et per hoc patet solutio ad secundum: nam si scientia Dei est causa rerum, prout includit voluntatem, non oportet quod posita scientia Dei ponantur res in esse, nisi simul cum scientia concomitetur voluntas.

Ad 3. dicendum, quod res per se ipsas movent sensum, & imaginationem: quibus mo¬ is fiunt species in intellectu: eo quod ntellecta in nobis fiunt ex imaginatis: ta quod quodammodo res sunt imme diata causa scientiae nostrae. Sed scientia Dei est causa rerum mediante voluntate: ideo tales res sunt, quales Deus vult eas esse. Vel dicere possumus, & forte melius, quod scientia nostra respicit ipsas res, quasi obiectum principale: quia oportet habitum esse proportionatum principali obiecto: ideo scientiae nostrae imponitur modus ex ipsis repus; scietia vero Dei tanquam obiectum, principale habet Deum ipsum: ideo non oportet huiusmodi proportionem esse inter Divinam scientiam & res, ut sit in eis necessitas, ut est in Divina scientia. Ad 4. dicendum, quod, ut habitum est, scientia Dei est causa rerum, prout includit beneplacitum. Deus autem nescit mala scietia beneplaciti: ideo non oportet ipsum malorum esse causam.

ARTICVLVS II. Vtrum scientia Dei sit uniformis?

Ecundo quaeritur de uniformitate DDivinae scientiae. Et videtur, quod scientia Dei non sit uniformis, sed variabilis: quia Deus scit res infallibiliter, ergo scit res praesentes esse praesentes, & futu ras esse futuras: nam si aliter esset, in scientia eius caderet deceptio, ergo non omnia scit uno modo.

Praeterea: qui scit uno modo, quod est pluribus modis, nescit illud perfecte, & omni modo, quo scibile est. Cum igitur res habeant esse pluribus modis, & Deus perfecte eas cognoscat, non scit omnia uno modo.

Praeterea: scire aliquid per essentiam, & per similitudinem non est scire uno modo, sed Deus scit se ipsum per essentiam, omnia alia per similitudinem, ero scientia eius non erit uniformis. Praeterea: si aliquid scitur ab aliquo, & postea nescitur, est mutatio in scietia eius. Sed Deus scivit aliquid futurum, & potea nescit ipsum esse futurum, ut cum am est in esse productum, ergo eius scientia variatur. In contrarium est: quia, ut dicitur lacobi 1. Apud ipsum non est transmutatio. sed scientia sua est idem, quod ipse, ergo &c.

Praeterea: qui in uno intuitu om nia novit, non est variatio in notitia eius, sed Deus unico intuitu omnia cog noscit, cum suum intelligere sit suum esse, quod est unum & simplex, in quo non est variatio. Est enim sua actio, sua scientia, & suum esse, ut potest haberi a Philosopho 12. Meta. ergo &c.

RESOLVTIO. Scientia Dei est uniformis uniformitate ex parte ipsius inspecta; non vero ex par¬ te cognitorum: quia sunt muta tioni subiecta.

RDEsponsio: quidam sic dicunt: quod Rvariatio in scientia potest tripliciter intelligi. Primo, quod varietur ipsa scientia in se. Secundo, quod varietur secundum actum. Tertio, quod varietur quantum ad medium. Scientiam autem in se variari dupliciter contin git. Vel quod fiat ibi augmentum, & dininutio extensive, ut plura vel pauciora cognoscat, quam prius, vel intensive, ut clarius, vel minus clare cognoscat: nul so istorum modorum possumus dicere Divinam scientiam variari posse: eo quod infinite cognoscit extensive, & cognoscit omnia omni modo, quo cor noscibilia sunt. Vnde simpliciter loqueio, scientiae eius non potest fieri addisio, ut plura cognoscat, nec ut clarius videat. Ratione autem actus potest intelligi variatio in scientia etiam duplic ter. Primo cum aliquis considerat de aliquo, de quo prius non considerabat. Secundo, cum ex uno actu intelligendi vadit in alium: secundum quod contingit in nobis, qui intelligimus discurren do: neuter istorum modorum est possibilis in Divina scientia: cum unico simplici intuitu absque discursu Deus om ma cognoscat. Tertio, hoc potest esse ex parte medii, quod etiam dupliciter contiagere potest. Primo respectu eius dem conclusionis, ut cum aliquis ad unam conclusionem habet plura media, utputa si sciat eam medio probabili, & demonstrativo. Secundo, respectu diversarum conclusionum; ut cum aliquis per plura media cognoscit diversat conclusiones. Nam quotiescunque in scientia attenditur pluralitas mediorum, ibi quaedam varietas habet intelligi. Cunigitur Deus per unicum medium, quia per essentiam suam, omnia cognoscat, nullo modo in scientia sua variatio poni potest. Haec autem, & si benedicta sint, non tamen satis faciunt quaestioni: nam tota ratio dubitationis, quare dubitamus Divinam scientiam variabilem esse, consurgit ex varietate rerum. No ergo manifestatur veritas quaestionis, nisi detur causa, quare Divina scientia invariabilis manet: cum res a Deo scitae in continuo fluxu permaneant.

Ideo notandum, quod Deus habet naturam indistantem ab esse, omnis autem creatura habet esse in natura recertum, & non est suum esse: & propter hanc differentiam, quam habet Deus ad omnem creaturam, duo accipere possumus, propter quae sequitur omnem creatam scientiam, naturaliter loquendo, aliquo modo variari ex variatione rerum. Solam autem Divinam scientiam invariabilem esse ex eo, quod res variantur. Nam si Divina natura non distat a suo esse, sequitur quod non determinetur per esse, sed sit suum esse: & quia actio intelligibilis sequitur modum naturae, in qua existit, cum non transeat in exteriorem materiam, non oportet res determinari per actuale esse ad hoc, quod Deus cognoscat ea perfecte & con plete, ut superius ostensum fuit: & ideod progredientibus rebus in esse non aliter, a Deo notae sunt, quam prius, quantum est ex parte ipsius scientis. Et quia tota variatio rerum est ex eo, quod esse incipiunt & desinunt: non enim per se loquendo est variatio in rebus secundum rationem quidditatis, sed secundum esse: nam quantum ad rationem quidditatis res habent esse universale, secunD dum quem modum variationi subiectae

non sunt. Igitur talis variatio nullam variationem facit in Divina scientia: cum non requirat res determinari per actuale esse, ex variabilitate rerum variationem Divine scientiae arguere non possumus. Sed cum omnis creatura habeat naturam distantem ab esse, naturaliter loquendo, oportet res determinatas esse, ad hoc quod a creatura cognoscantur. Ideo quae sunt determinata in suis causis, ut eclipses & coniunctiones side¬ rum, & etiam quae determinantur per actuale esse, ut contingentia praesentia, naturaliter a creatura sciri possunt. Quae vero se habent ad utrumlibet, & possunt esse & non esse, certitudinaliter ab intellectuscreato cognosci non possunt. Ideo cum talia progrediuntur in esse, aliquid accrescit scientiae creatae, Oportet ergo ex variatione rerum aliquam variationem esse in scientia creaturarum: cum nulla creatura sic cog noscat facta, ut sienda. Hanc autem rationem aliquo modo innuit Aug. IS. de Trin. cap. 13. cum ait: quod Deus nec aliter scivit ea creata, quam creanda. Non enim eius sapientiae aliquid accessit ex eis, sed illis ex istentibus, sicut oportebat, & quando oportebat, illa mansit uterat, ergo Divina scientia mansit ut erat, sive mansit invariabilis: quia Deus non aliter cognoscit, creata, quam creanda, sive quod idem est: quia non oportet, res determinari per actuale esse ad noc, quod ea Deus perfecte cogno cat. Secundo ex eo quod Deus habet naturam indistantem abesse, & est suum esse, sequitur quod omnia cognoscat uno modo. Nam si esse cuiuslibet creaturae est esse receptum, & determina tum ad hoc aliquid, in nullo esse creato reservatur omnis ratio essendi, nec aliquod tale esse potest esse repraesentativum omnium. Deus autem, qui est ipsum esse, per suum esse omnia cognoscit. Ideo se ipsum cognoscet tanquam principale obiectum: & quia scientia su mit modum ex obiecto principali, sisive ex eo, quod per eam scitur per se & primo: cum Deus solum per essentiam suam tanquam per medium omnia cog noscat, obiectum principale Divinae se entiae est solum ipse Deus, ut alibi plenius ostensum fuit. Non igitur sequitur variatio in Divina scientia ex variatio ne creaturarum, quas Deus non intelli¬

igit perse & primo. Sed cu omnis crea tura habeat aliquas species superadditas naturae suae, per quas intelligit formaliter, oportet ipsas res, quarum huiusmodi species similitudines existunt, esse obdecta principalia intellectus creati. Et quia multa sunt, quae intellectus crea tus primo & per se intelligit, quae sunt subiecta variationi, & motui, oportet omnem scientiam creatam aliquo modo ex rebus dependere, & variari aliquo modo per variationem rerum. Igitur Divina scientia invariabilis existit: quia omnes rationes rerum in unico esse Divino, & in unica sua arte uniuntur, & congregantur. Istam autem viam aliquo mono innuit Aug. 6. de Trin. cap. ultimo ubi ait: quod Quia in Divina arte rationes omnium sunt, & ibi omnia unum sunt, ibi novit omnia Deus, quae fecit per ipsam: & ideo cum decedant vel succedant tempora, non decedit aliquid vel succedit scientiae Dei: cum ergo quaeritur, utrum Deus cognoscat omnia uniformiter, si hoc quod dico uniformiter, determinat Divinam scientiam, patetquod sic. Si vero determinat ipsa seita, non: eo quod talia mo tui & transmutationi subiecta sunt,

Respod. ad arg. Ad primum dicendum, quod scientia Dei est infallibilis, nam scit futurum esse futurum, sed hoc absque futuritione scientiae suae: & scit praeteritum esse praeteritum absque praeteritione sapientiae eius. Est ergo muabilitas ex parte rerum, non ex parte scientiae Dei. Ad secundum dicendum quod id, quod existit pluribus modis, cit Deus modis pluribus: ita quod hoc quod dico, pluribus modis, determinet scitum, non scientiam: nam sicut Deus materialia scit esse materialia, nescit tamen ea materialiter: sic multiplicia scit esse multiplicia; nescit tamen ea esse multipliciter: propter quod Dionysius 7. de Div. nom. dicit: quod Deus scit materialia immaterialiter, & multa unitive. Ad tertium dicendum, quod cum unum & idem medium sit, per quod Deus scit omnia (quia essentia sua) non est variatio in scientia eius, si se ipsum scit per essentiam & alia per similitudinem, solum igitur arguitur, quod entia creata cum ente increato non sunt; eiusdem naturae: propter quod Deus est idem sibi per essentiam, alia vero non sunt idem ei per essentiam, sed sunt quaedam vestigia eius: unde Divina essentia est similitudo omnium, & in ea relucent omnia. Ad quartum dicendum, quod nasciturum & natum, sive praesens, praeteritum, & futurum ex parte scientiae Divine nullam variabilitatem dicunt. Nam praesens, praeteritum, & futurum non differunt, nisi secundum diversitatem temporum. Diversitas autem temporum sumitur ex determinatione, vel indeterminatione actualis esse. Talis autem variatio in Divina scientia varia¬ tiorem non facit. Res igitur ipsae variantur: Divina vero scietia invariabilis manet.