Abyssus

AByssus Quibus modis accipitur varie in scripturis. Nota secundum Alexan. de ales aliosque. Abyssus dicitur ab a quod est sine et byssus quod est genus lini can didissimi. Et sic abyssus quasi sine claritate can doris. vel abyssus id est absque visu: quia eius altitudo videri non potest. Unde in scripturis accipitur precipue dupliciter.

¶ Uno modo litteraliter. Et sic secundum Lyram illud Ecc. i. Abyssi profundum quis dimensus est: Exponitur quod abyssus est ipsa profunditas impenetrabilis maris oceani que licet sit mensurata in aliquibus locis aride propinquis ab ipsis nautis non tamen in omnibus sed in paucis respectiue. ergo dicitur non men suratus absolute et simpliciter ab aliquo. Unde abyssus litteraliter est pelagus immensum vel spelunca profundis sima aquarum latitantium vnde fontes et flumina procedunt vt dicitur libro Catholicon.

¶ Alio modo Abyssus capitur metaphorice in sacra scriptura et pluribus modis. Primo capitur aliquando pro peccatis. Unde Ansel. lib. orationum dicit. Abyssus sunt peccata mea: quia incomprehensibilia sunt pondere et profunditate Inextimabilia sunt numero et immensitate quae abyssus est immeabilis quia nullus inde exit nisi per gratiam dei. extrahatur et sine fundo est quia qui sponte peccat merito in profundissimum infernum cadit. si hic per dei misericordiam non liberatur. Hec Ansel. ibidem. Secundo Abyssus aliquando accipitur pro penis inferni vt cum Psalmus dicit. psalm. lx. Abyssus abyssum inuocat in voce cataractarum tuarum etc. Quod tractans Isid. de summo bono lib. i. et. ii dicit Abyssum inuocare abyssum est de iudicio conscientie ire ad iudicium damnationis perpetue. In voce ait cataractarum tuarum id est in praedi catione sanctarum scripturarum tonantium super peccores. Nimirum hanc eandem autoritatem exponens Honorius Solitarius super Psalmus dicit quod sicut videmus in aquis fluentibus de fontibus siue de pluuia vicem quod abyssus prior hoc est cauerna que prius acci pit aquas et ipsa impleta posteriori infundit cum impetu. Et sic posterior abyssus quasi inuocan do expectat vt sibi prior aquas infundat. In voce cataractarum quae dicuntur aperture quasi fenestre fulgurum in nubibus per quas pluuie descendunt cum impetu et grandines voce tonitrui magni etc. Ita a simili scriptura dicit quod abyssus penarum inferna lium inuocat expectando abyssum peccatorum vt sibi infundat peccatrices animas de penis tamquam cauernis huius miserie ad penas tanquam cauernas inferni in voce christi dicentis in iudicio. Ite maledicti in ignem eternum et sanctorum approbantium.

¶ Tertio modo abys sus accipitur aliquando pro diuinis iudiciis secundum illud Psalm. Iudicia dei abyssus multa. Hinc Anselmus vbi. supra. subdit. Abyssus etiam iudicia sunt diuina. Unde abyssus diuinorum inquit supra me est. Abyssus inferni subtus me est. Abyssus peccatorum intra me est. Illa que supra me imminet timeo ne in me irruat et me cum abysso peccatorum in abyssum inferni obruat. Hec Ans. etc.

¶ Abyssus ergo exinde aliquando dicitur theologice sapi entie profunditas iuxta dictum apostolis Rho. xi. vbi ait O altitudo diuitiarum sapientie et scientie dei. quamincomprehensibilia sunt iudicia eius et inuestiga biles vie eius scilicet non tantum humano sed etiam angelico sensu. Proinde et scriptura Eccli i. cum dixisset Arenam maris et pluuie guttas et dies seculi quis dinumeraui scilicet secundum certitudinem: et altitudinem celi et latitudinem terre et profundum abyssi quis dimensus est. mox subiunxit sapientiam dici precedentem omnia quis inuestigauit. q. dicit. nullus nisi deus solus qui no uit omnia.

¶ Itaque de abysso theologice sapientie acturi de qua Augu. ii. Epistola ad volusianum dicit quod tanta est christianarum profunditas scripturarum vt si in eis quotidie proficeremus nec tantum plene possemus etiamsi eas solas ab ineunte pueritia vsque ad decrepitam senectutem maximo ocio summo studio meliori ingenio conaremur addiscere. Uerum tamen hoc est mirabile quod dicente Grego. pelagus sacrarum scripturarum profundissimum ouis peditat sed Camelus natat. hoc est humilis attingit non superbus quia prouer. xi. Ubi humilitas ibi sapien tia praemissis

¶ His praeambulis anquam ad particularia descendamus alique questiones communiores sunt partractande. Nam vt habetur primo physicorum Innata est nobis via cognoscendi a communioribus ad propria descendendo. Unde et Pueri primo omnes viros: patres: et omnes feminas matres appellantem postea vnumquemque determinant. Hec ibi.

Rima ergo questio occurrit de salubri necessitate theollogie.

¶ Utrum scientia vel doctrina sacre theologie sit necessaria ad salutem Et ratio est questionis quia scribitur Eccli. iii. Altiora te ne quesieris Cum ergo theologica scientia sit altissima excedens hu manam cognitionem sequitur quod non sit necessaria. Sed ad hoc Rich. de medi. vil. in proemio primi sententiarum q. i. dicit quod est altiora querere tripliciter. Uno modo spiritu diabolico. sicut faciunt multi heretici qui videli cet intelligere quesierunt altiora ex superbia vel ma licia quae veritatem destruere nituntur. Secundo spiritu humano vt aliqui philosophi fecerunt curiose et presumptuose Istis duobus modis prohibet scriptura praedicta querere altiora. Sed tertio modo est querere altiora spiritu diuino sicut faciunt sancti theo logi instinctu spiritus sancti. Et sic licet querere altiora veritatem fidei catholice sectando. Unde ibidem scriptura subdit Plurima super sensum hominis ostensa sunt tibi scilicet in sacra scriptura.

¶ Ad quesitum ergo Respondetur per conclusionem quod necesse est homini ad salutem theologicam doctrinam supernaturaliter inspirari Nec sufficit ad salutem naturalis scientia humanitus adinuenta. Et primo sic probatur quia ex. ii. metaph. Sicut se habet oculus noctue ad lumen solis ita intelle¬ ctus noster ad diuina Et ad cognitionem substantiarum separatarum: que tamen est nobilissima scientia ex. vi. Meta. et per consequens maxime necessaria ad felicitatem que est quid optimum i. ethi corum. Sed talium cognitionem non possumus nos habe re ex puris naturalibus Tum propter infirmitatem intellectus nostri. tum propter iniquitatem. Unde Augusti xv de trinitate ca. vltimo dicit. Que causa: cur ipsam lucem (presertim spirituale) acie fixa videre non possis: Non est nisi infirmitas: et quis tibi eam fecit non nisi iniquitas. Hec Aug. Unde dicta conclusio Secundo ratione ostenditur secundum Scotum et eum sequentes Petrum de aquila a Guillerinum aliosque Scotistas precipue taliter Omni agenti per cognitionem propter finem: necessaria est distincta cognitio finis et qualiter adquiratur talis finis et cognitis eorum que requirumtur ad consecutionem huiusmodi finis ac disponunt ad eam. Sed homo agit per cognitionem ppter finem scilicet pter felicitate ad quam est creatus et non habet naturaliter cognitionem huiusmodi sed solummo do supernaturaliter. Ratio: quia finis iste scilicet feli citas perpetua datur tanquam premium pro meritis que deus libere acceptat tanquam digna vita cter na. ergo ex puris naturalibus non possumus cognoscere nec consequi finem vltimum etc.

¶ Tertio apertius declaratur secundum Rich. vbi supra. sic. Doctria theologica est nobis necessaria propter tria. Primo propter cogno scendum deum et ea que de deo sunt credenda. Hec autem non possumus per humanam inuestiga tionem: sed tantum per reuelationem que facta est a deo vt habetur in scripturis sacris. Secundo neces saria est propter excitandum nostrum affectum ad deum desiderandum et amandum. Nam vt Augusonu ait x. de trinitate. Firmissime nouimus non nisi cognita amari posse. Et philosophus de anima. Nil volitum nisi cognitum. Unde ad amandum deum requiriucognitio fidei que est per reuelationem: et sic supernaturaliter. Tertio necessaria est propter vitandum eri roris periculum. Ignorantia enim est mater omnis ertoris et periculi Ut patet per Hierony. di. xxxvit ca. Si iuxta. et ca. Ignorantia etc. Qui inquit scri pturas ignorat: christum ignorat et a christo ignora bitur. Hec ille. Unde cognitio naturalis non est sine errore circa finem Philosophus enim sequens ratione naturalem aut circa finem errat aut dubius re manet. Et patet i. ethicorum vbi dubitando dicit. Si aliquod est donum deorum rationabile est felicitatem esse Sequitur ergo quod theologica doctrina sit necessaria propter dei cognitionem supernaturalem etc.

¶ Sed diceres quomodo accipi tur vel discernitur ista supernaturalitas cognitio nis cum videamus quod eundem conceptum quide tatiuum de deo quem affirmat christianus dicendo deum esse vnum et summum bonum et iustum etc affirmat etiam paganus: Respondetur secundum Scoto rel. scicet Petrum de Aquila. q. i. prologi sententiarum. Notan. quod potentia intellectiua potest compara ri vno modo ad actum quem recipit. Et sic nulla accipitur supernaturalitas. Quia ad quamlibet in tellectionem naturaliter incliatur intellectus et quasi naturaliter perficitur. Alious ptest comparari ad agens a quo recipit et tuno omnis cognitio que non potest causari ab intellectum agem te et phantasmate est sibi supernaturalis. Tales autem multe veritates sunt complexe de deo vt quod deus est trinus et vnus. Deus generat etc. Omnens enim huiusmodi veritates habentur supernaturali ter per inspirationem vel reuelationem a deo in sacris scripturis etc. Item ex. iii. de Anima. Intellectus phantasia et sensus sic se habent. quod phantasia non mouetur nisi ab his que sunt motiua sensus. et intellectus non mouetur nisi ab his que sunt motim ua phantasie. Oportet enim intelligentem phantasmata speculari. Unde Uarro lib. i. q. ii ponit similitudinem quod sicut agens homo vtendo instrumento non potest per tale instrumentum in actionem aliquam que excedit naturam talis instrumenti. Exenpli gratia. Malleo non potest dolare: nec dolabro malleare. Et perforare habet terebro non securi. Iem anima videre habet colores oculis corpora libus: non autem sonos qui audiuntur auribus et econuerso. Nec potest videre que non sunt colorata vt spiritus vel angeli Ita ad propositum. Ex quo anima vtil lumine intellectus agentis tanquam instrumento ad intelligendum in corpore per phantasmata sensi bilium ideo naturaliter habet cognoscere talia sensibilia. Si vero habet cognitionem talem que non potest causari ab intellectum agente et phantasmate: talis cogniton est sibi supernaturalis. sicut quis videret angelum etc.

Secunda questio prin cipalis de sublimi nobilitate. Utrum Theologia sic sacetia omnium scientiarum aliarum nobilissima. Ratio quaestionis. Quia cum veritas in doctrinis cognoscatur tripliciter scilicet opinione qua assentit cum formidine de opposito. Uel noticia sctie quae est verorum necessariorum eternorum vnuersalium et qui non possunt aliter se habere. posterio. Vel fide. Sed quia theologia est de credibilibus sola fide Ioam. xx. Hec autem scripta sunt vt credatis quia iesus est filius dei. ergo videtur quod non sit scaita. Quoniam vt Hugo de sacramentis li i. parte. x. c. v. ait. Fides est supra opinionem et infra sanctiam constituta. plus eim firmius est credere quam opinic ne sola extimare. Scita autem de euidenti est et certo Fides vero est de certo sed non de euidenti: quia dicente Aug. Fidesemt credere quod non vides. Sed ad hoc recondetur secundum Alex. de ales in prolo. q. i. ari. i. quod fides distinguitur Nam quidam est fides suasa ex rationibus probabilibus et de ista intelligendum est illud Hugonis dictum scilicet quod fides est infra scatiam. Alia est aute fides inspirata ad assentiendum prime veritati propter seipam. Et hec non est infra scetiam imo est supra omnem sctitam. Quia alie sceite procedunt ex principiis notis lumine naturali intell ctus. Sed theologica scicia procedit ex articulis fidei quae ha¬ bentur per reuelationem diuinam et inspirationem. ii Tim. iii. Omis scriptura diuinitus est inspirata. Unde ad du situm primo conclusio ponitur quod Theologia est scentia verior plus quam cetere scie: quia in ratione humana plerumque com tingit falsitas. Sed in scieita per inspirationem diuinan impossibilis est falsitalis. ergo id verius scitur quam quod per huma nam rationem scitur. Hec est secundum Tho i. per. q. i. et ii aliosque doctores communiter.

¶ Secundo eadem conclusio declaratur secundum Fran. maro. super primo. xiiii. q. proemii. Notanm. quod theologia quattuor modis accipi potest vicem. Primo modo pro habitu quem habuerunt illi quibus reuelata est vt prophete et sancti. De quibus Diony. dicit quod sancti docuerunt nos deum laudare in omnibus creaturis. Et sic. xiiii. de trini. dicit quod theologia est scatia plus quam ce tere Tum quia est de rebqui ad salutem hominis partinent. tu quod est ex inspiratione diuina in qua impossibilis est fali tas ergo euidentior. Secundo modo accipitur pro illo habitu qui aggeneratur in nobis exstudio sacre saci pture. Et sic non est scia sed fides. Tertio modo acci pitur pro illo habitu qui deducitur ex veritatibus contentis in sacra scriptura. Et sic non est scaia sed fides. Quia aut deducitur ex vtraque credita propatione (puta deus est factus homo: et deus pro nobis est passus ergo redemit nos) Et tunc hec conclusio tantummodo erit credita per fidem Aut deducitur ex vna per se nota et altera credita. Et tunc etiam conclusio erit tantummodo credita quia conclusio sempo sequitur conditionem praemisse debilioris secundum logicos vt patet primo priorum. vbi dicitur quod ex vna de necessario et alia de contingenti sequitur conclusio de contingenti et non de necessario. Unde si quis deducat ex ista per se nota. scilicet deus omnia potest. et ex ista credita scilicet deus potuit et vt luit incarnari. Hanc conclusione scilicet ergo deus est incarnatus; Et sic de similibus non erit scaita sed tinumodo fides: quia conclusi est tantummodo credita. Quarto modo theologia accipitur pro habitu declaratiuo et defensiuofidei. Et sic est scia nobilissima et summa metaphyca quia considerat de deo qui est entium nobilissimum. Unde Aug. platoni cos vocat philosophos theologos. Et Aristo. vi. meta dicit quod quedam pars philosophi scilicet metaphyca dicitur theologi ca vel scaita diuina etc.

¶ Tertio praedicta conclusio ostem ditur rationibus pluribus quae faciunt ad commendationem nobilitatis scie theologice per omnibus. Prima ratio ex sapien tiali praedignitate. Secunda ex certitudinali veritate ¶ Tertia ex supernaturali luminositate. Quartam ration est ex causali preclaritate. Quinta ex subiecti sub limitate. Sexta ex salutari et vtili qualitate. Septina ex supernali felicitate. De singulis istis patebit se quentibus in quastionibus specialibus

Ertia quaeo de sapio tiali praedignitate scilicet theologie.

¶ Utrum the ologia verius dici debeat sapientia quam scaita. Ratio vel argumentum huius quaestionis est. Quia vt philosophus ait quod philosophia prima quae est sui gratia et de causa causari debet dici sapientia. Non sic aut est de aliis scientiis qud sunt de creaturis quia non sunt sui gratia eo quod creature ordinantur in deum a quo dependent de quibus scire ordinatur ad cognoscendum deum. Sed in oppositum est quia Aug. xiiii. de trini. theologiam vocat sctiam. Ad hoc tamen dicendum secundum Fran. maro. sup scilice. q. xiiii. proemii. quod Aug. ibi accipit scetiam generaliter prout etiam significat sapientiam.

¶ Ad quaesitum ergo respondetur aliis opinionibus dimissis: melius dicendo secundum Scotum et eius sequeces q. iiii. in prolo per conclusionem vicem quod theologia verius dicitur sapientia quam scaia. Et onditur primo ex verbis Au relii Augustini qui illud apostli i. Corum. xii. Alii per spiit ritum datur sermo scie: alii secumdo sapientie exponens dicit sic. Scenta est in cognitione temporalium: sapientia in contemplatione eternorum. Et quia theologia est de causa causarum et eterno deo. ergo habetur propositum.

¶ Secundo ostenditur ex dictis melliflui Bernardi libro de amore simul et super illud Psalmus Dixit insipiens. Ubi vult quod sapientia quaesi sapida scientia dicitur eo quod sapit in dici amore: cuius quidem initium oritur ex dei timore. Nam teste Psalmus Initium sapientie timor domini. Consummatio autem sapenie est charitas quoniam finis praecepti est cha ritas i. Tim. i. Media vero spes sibi vendicat: Hec ille. Unde sicut videmus in arbore cuius radix est amara. Stipes et frondes ameni. Fructus autem sapidissimi. sic in proposito. Et quia theologia de his agit ergo etc

¶ Tertio ostenditur ex doctrina e theologorum magisterali. Nam quaritur quomodo differunt scetita et sapientia ac etiam intellectus et prudentia. Et respondetur notando secundum Tho. ii. ii. q. ix. ar. ii Inter scetam et sa pientiam hec est differentia quod sapentia est cognitio rerum diuinarum. Scinta vero est cognitio rerum creata rum. Cum ergo de rebus creatis secundum rationes diuinas iudicamus: hoc magis spectat ad sapientiam Et econuerso. Cum per res creatas cognoscimus deum: hoc mag partinet ad sciceitiam quam ad sapientiam. Proinde secundum Ray nerium in summa. Sapiens dicitur qui nouit altissimam cau sam id est deum simpliciter. Sed si nouit secundum quid id est in aliquo genere inquantum per illam noticiam de deo habitam. potest etiam de aliis iudicare. sic est sapientia quae est virtus intellectualis. Et sic partinec ad donum intellectus. De quo Esa. xi. Impleuit eum dominus spiritu sapientie et intellectus. Exempli gratia. Cum ex cognitione qua scio per theologiam deum esse misericordissimum intelligo quod peccatores vult conuertere et saluare etc. Item prudentia a sapientia: intellectu: et sceita differt secundum eunt Tho. super. iii. dist. xxxv. in hoc quod cum ista habeant certitudinem iudicii de agendis. Tamen prudentia non certitudinaliter sed magis habet extimatiue iudicium de agendis. Ad hec etiam vbi Ars. Unde quia theolo gia est de diuinis: ac iudicare habet secundum rationes diuinas de rebus etiam creatis. ergo dicitur sapientia vera et perconsequens praedignior omni alia scientia etc.

¶ Sed hic occurrunt difficultates. Prima difficultas quomodo theologia possit vere dici scientia vel sapientia cum sit de non euidentibus scilicet de articulis fidei. Et de diuinis que non habent causam. Scire autem est causam rei cognosce¬ cre. i. posteriorum. Respondetur secundum Petrum de aquila in prol. q. ii iuxta opinionem doctur. subtilis concor. Guill. Quod scientia capiendo prout scire diffinitur i. posteriorum Et sic proprie est cognitio certa per causam de aliquo vero et necessario. habente euidentiam ex principiis euidentibus applicata ad scitum per discursum syllogisticum. Ut patet infra ca. Scientia. §. i. Hoc modo theologia non est scientia: quia non tantummo do est de necessariis sed etiam de contingentibus vt de mundi creatione: et de christi incarnationem et passione etc. Nec habet principia euidentia per discursum. Nec est cognitio dei per causam. cum deus non habeat causam ergo etc. Sed capiendo sci entiam pro habitum certitudis sicut in dicto apostolis Scio cui credidi et certus sum. Sic theologia est scientia et sapientia quia certissimus est habitus etc. Aliter quoque Uarro respondet primo libro. q. iii. di. quod si theologia consideratur in se sic est scientia. Si autem in comperatione ad scientem. Et sic est in intellectu viatoris. Et vt sic non debet dici scientia quia non habet principia euidentia. Sicut sol in se est maxime visibilis: sed in comperatione ad oculum vesparti lionis non est visibilis. ii. Meta. etc. Sed melius tenendum est cum Scoto. et post eum Guillermo quae super. iii. lib. xxiiii. di. simpliciter dicit quod theologia non est scientia proprie. cum fidei innitatur et ita non habeat euidentiam ex ratione obiecti quae tamen est condi tio scientie. vt dictum est ex primo libro. posteriorum etc. Habet tamen conditionem scientie. scilicet certitudinem hapitus etc.

¶ Secunda difficultas. An theologia nostra id est que est in nobis viatoribus sit subalternata scientie metaphysice. Respondetur secundum Pe de aquila Scotorellum quod non. Quia quamuis subie ctum eius scilicet deus possit esse sub subiecto metaphy sice quod est ens in sua communitate acceptum. Uerum tamentheologia non accipit principia a metaphyca etc. ergo non est eidem subalternata etc. Hec ibi. q. ii prolo

¶ Tertia difficultas est. An the ologa nostra sit subalternata scientie dei et beato rum. Ad hoc Tho i. parte. q. i. ar. ii dicit quod sic. Quia theologia nostra procedit ex lumine superioris scien cie inquantum principia credita que habet accipit a thi ologia dei et beatorum. et sic procedit ex lumine illius superioris scientie: sed hoc non tenent Scotiste. Nam secundum Scotorellum vbi supra. Exquo theologia est de deo sub ratione deitatis qua virtualiter continet omnia cognoscibilia de ipso deo tanquam vnica scientia de vno subiecto primo. Et quia scientia subalternans et subalternata scientia non sunt de eisdem conclusionibus quoniam vbi subalternans terminatur ibi subalternata incipit. vt patet de philosophia naturali quae est de corpore mo bili absolute. Et de lib. de Celo. vel de Ania etc. Modo quoniam theologia nostra et beatorum sunt die eisdem conclusionibus primo. Nec potest esse de deo scientia nisi vnica vtpote de vnico subiecto primo Et ad talem scientiam partinent omnia quae considerantur sub ratione tali. ergo non est scientia subalternans habens sibi subalternata. Item secundum Guill. etiam Scotistam super. iii. lib. di. xxiiii. Probatur sic quia Ne gato superiori negatur inferius. sicut qui lapidem negat esse animal: negat esse hominem. Sed theolo gia nostra negatur esse scientia proprie vt patuit in praedictis per Scotistas. Theologia autem in se et in in tellectu diuino et beatorum est vera scientia sicut infra dicetur. ergo patet etc.

¶ Item theologia vnde dicitur et quot modis. Uide in ca. Theologia.

Qarta questio di certitudinali veritate theologice scientie

¶ Utrum theologica scientia sit omnium aliarum scien tiarum certissima. Et questionis ratio secundum Rich. in pemio. q. ii est. Quia omnis scientia debet procedere ex principiis per se notis. Nam Alanus in prologo de maximis tbeologie dicit. Omnis scientia suis vtitur regulis velut propriis fundamentis. Has autem regulas Philosophus posteriorum primo libro vocat dignitates. Et vult quod sint principia per se nota Unde et. vi. Ethicorum dicit Circa scientiam oportet certificari et non sequi tantum similitudines. Sed quoniam theologia procedit ex articulis fidei que non sunt per se nota: sed tantummodo credita. Quomodo ergo theologia dici potst certissima scaita. Ad hoc tamen soluendum idem Rich. ibidem dicit quod ipsi articuli fidei qui sunt principia theologie ex quibus procedit in suis demonstrationim bus quamuis naturali lumine intellectus non sint per se nota nobis viatoribus: Uerumtamen sunt nota lumi ne superioris scientie que est scaia ipsius dei et beatotum. Unde theologia supponit talia principia sibi tradita ab illa superiori scientia dei et beatorum per reuelationem certam in qua non potest esse falsitas et vt sic sunt per se nota ergo etc.

¶ Ad questionem ergo primo conclusio ponitur vicem quod theologica scientia est omnium certissima vt omnium theologorum concorditer tenet sententia. Et hec conclusio secundo declaratur pluribus rationibus secundum Alexan. de Ales in prolo. q. v. Prima ratio: quia testimonio spiritus sancti est certificata. Tertius enim est quod scitur testimonio diuino spiritus sancti miracu lis confirmato quam quod scitur testimonio humane ratiocinationis vel creaturarum. Secunda ratio quia theologia certitudine experientie est comprobata. Nam dice re philosopho i. Meta. Omnis expartus etiam non artifex. certius operatur quam artifex inexpartus vt claret. Exempli gratia in medicis expartis et inexpartis. Sed quoniam theo logia certitudine affectus et gustus ac illumina tionis in ipsis sanctis viris prophetis et apostolis aliisquie vsque ad mortem pro ea se exponentibus certissime est nota. ergo est certior aliis. Nec obstat si quis dicat quod quo ad speculatione intellectus intuitiui qui est per modum visus non est certior aliis scientiis. Quia visus faciliter falli potest vt patet de virga in aquam partim immissa que fracta videtur et pluribus aliis modis quibus fallitur visus. Sed deus fide theologie astruens infallibilis est ergo etc. Tertia ratio quia certitudo theologie viris spiritualibus est summe perspicua et sic certissima. quamuis homini animali videa tur incertior aliis scientiis. Unde i. Corum. i. Animalis homo non percipit ea que sunt spiritus dei. Spiritualis autem omnia diiudicat. Hec secundum Alexan. vbi supra

¶ Sed hic occurrit precipua dif ficultas. Quod sancti habuerut indubiam certitu dinem de huiusmodi inspiratione vel reuelatione diuina. Respondet secundum Fran. Mar. q. xiiii. proemii. quod ex vna pro maiori posita scilicet ista. Deus non potest mentiri: quia cum sit prima veritas nec fallere nec falli potest. U ait Anselmus. Alia quoque minor subditur scilicet deus ita dixit. concluditur ergo quod certissime sic est. Sed ac id si dicas. Minor non est euidens quia nullus viato rum sanctorum cognouit deum intuitiue in presenti nec eius loquelam certitudine manifesta habui nisi fide. Ad id aliqui dicunt vt idem Fran. inqui quod habuerunt talem certitudinem ex aliquo lu mine supernaturali quod est maius lumine fidei sed minus lumine glorie. Et sic in quodam medio lu mine eo modo quo dicimus lumen matutinum scilicet in aurora cui correspondet lumen fidei: sed et lumen meridianum cui correspondet lumen glorie: et inter hec est lumen medium quod continue proficit a matutimo lumie ad meridiem. Prout narrat hanc opinionem etiam Sco toreur scilicet Paetur. de aquila. q. ii. Sed idem Fran. finalite ibidem subdit quod modus certitudinis et euiden tie quem sancti habuerunt. de huiusmodi inspirationibus vel reuelationibus diuinis non est nobis notus. Ticem sit aliquis modus apud sanctos: tamen quis sit ignoramus. Hec ille. Ueruntamen qualibus viis nos possimus contra omnes errores probare certitudi nem veritatis theologice et fidei doctor subtilis prosequitur clarissime: hic ob brevitatem partranseo: Sed vide infra ca. Certitudo.

Quinta questio dici supernaturali luminositate theologie. Utrum sapientia theologica lumine naturali pos sit adquiri: ab anima humana an tantummodo lumine supernaturali adquiratur. Arguitur quod lumine na turali potest adquiri etc. Quia anima facta est ad imaginem dei Sen. iii. Et vt Aug. libro de trinitate dicit Eo est dei imago in anima quia capax et particepi dei esse potest. Capax per cognition est. particeps per amorem. ergo naturaliter anima cognoscere potest deum. Cum autem theologia sit scientia de deo. ergo habetur propositum. Item Rho i. Inuisibilia dei per ea que fa cta sunt intellecta conspici. sempiternaque virtus et diuinitas. et Sap. xiii. A magnitudine speciei creature cognoscibiliter. pi. creator videri Sein contrarium est quia Aug. de videndo deum dicit. In uisibilis est natura deus sicut et incorruptibilis Deum enim nemo vidit vnquam: nisi vnigenitus fili us dei. vt scribitur Ioam i. Sed hoc est deum esse natura inuisibilem quod incognoscibile ergo etc. Hetamen obiectiones et consimiles: soluentur in prosecutio ne huius quaestionis.

¶ Unde ad hanc questionem respondendo ponitur conclusio quod theologica sapientia creata Etsi naturaliter mentibus capitur sed a deo super naturaliter anime imprimitur: et sic supernaturali lumine adquiritur. Hec conclusio declaratur primo de ipsa visibili dei apparitione secundum Alexan. de ales in prolo. q. viii. vbi inducit Aug. ad Paulinam de videndo deum dicen. sic. Si queris vtrum deus posi sit videri. Respondeo potest: Quia veracissima scriptura legitur. Beati mundo corde quoniam ipsi deum videbunt. Corpora quidem consuetudine loquendi visibilia nominantur. Propterea deus inuisibilis dicitur ne corpus esse credatur. Non quia mun da anima sue substantie contemplatione fraudetur: cum hec summa merces deum diligentibus promittatur scilicet visio diuina. Et iterum ibidem Augustsn Si queris. Quomodo inuisibilis est deus si videri pots Respondeo inquit inuisibile esse natura: videri autem cum vult et sicut vult. Ex his Alexan. supra. infert quod deus licet sit inuisibilis natura vel cognitione na turali tamen visibilis est voluntate. Quedam enim sunt visibilia nature necessitate sicut corporalia Quedam vero ex voluntate sola sicut spiritualia sunt vtpote deus et angeli qui quando volunt videri apparent et videntur vt volunt. alias non videntur Hec ex alexan. Unde clarum est quod dei cognitio in apparitione aliqua visibili sicut fuit in prophetis non fuit naturalis sed supernaturalis. Et sic theologica scientia in illis adquisita fuit supernaturali reuelatione.

¶ Secundo declaratur de philosophicali dei cognitione secundum Fran. Maro. in prologo. quod vltima etc. simul et Scotistas presertim Guiller mum in prologo sententiarum. q. i. aliosque recolligendo. Quia quandocum quam aliqua potentia receptiua habet aliquod commune in quod naturaliter tendit et eo perficitur Naturaliter potest re inclinatur in quodlibet sub tali communi contentum. Exempli gratia Uisus naturaliter inclinatur in colorem. Et auditus in sonum. ergo naturaliter visus videre ha bet quemcumque colorem hunt vel illum. Et auditus audire quecumque sonum. Sed intellectus naturaliter habet pro cognitionis obiecto. Ens. ergo naturaliter potest capere cognitionem cuiusliber contenti sub entis ratione ergo etiam in cogniti onem dei cum deus sub ente contineatur etc. Et sic patet prima pars dicte conclusionis. Confirmatur quoque per rationes et scripturas in argumente adductas presertim quia anima facta est ad cognoscendum deum saltem naturali cognitione Sed quo ad secundam partem conclusionis declaratur sic. Quia deus habitat lumen inaccessi bile vt ait apostolus. Et est obiectum beatificum omnem naturalem cognitionem superexcedens ergo non est naturaliter motiuum intellectus nostri. Sed naturali cognitione bene potest co gnosci a posteriori sicut cognoscitur causa per effectus vt sonant autoritates supra in argumentis posite.

¶ Si dicas. Nunquid sufficit talis cognitio dei scilicet per effectus. Respondetur secundum Fran. supra. quod exquo sic est quod causa eo modo cognoscitur quo effectus. Effectus autem non cogno sncu nisi in communi. Ideo et causam scilicet deum non nisi in communi cognoscimus cognitione naturali per effectus. Et sic insufficienter: Sicut enim exempli gratia secundum Raynerium videmus quod cum homo loquitur vel mouetur aut operatur per talem effectum bene cognoscimus ipsum hominem habere animam in conmuni. Sed hec cognitio non sufficit ad cognoscendum perfecte quid sit anima vel quomodo se habet in peciali: sic in proposito de deo cognoscendo. Unde et philosophi qui solum in communi habuerunt per effectus cognitionem de deo non cognouerunt sufficienter ad salutem.

¶ Tertio praedicta conclusio declaratur exem plari deductioe. Nimirum vt ponit Lyra super Io i. Animalia que sunt infra homines habent aliqualem sensibilium tantummodo cognitionem: Quia canis cognoscit dominum suum. equus pabulum: asinus stabulum. Et sic de huiusmodi. Sed quod aliquando cogno scant angelum sicut legimus de asina Galaam prophete hoc est supernaturaliter per miraculum dei. Denique ad cognoscendum deum et angelos vel spiritus non potest nisi sola intellectualis creatura attin gere que est ad imaginem dei facta inquantum est capat dei per cognitionem et amorem. Talis autem cognitio potest dupliciter accipi. Uno modo pro cognitione et amore qui possunt haberi ex natura libus scilicet quam habuerut philosophi. Alio modo pro cognitione et amore supernaturali quae habetur a deo per infusionem. Unde talis cognitio et dilectio cum sit supernaturalis non potest fieri nisi nature super addatur a deo aliquod lumen scilicet gratie in praesenti et glo rie in futura patria. Unde tam hic in via quam etiam in patria non potest deus gratuite et sufficienter videru. vel cognosci nisi lumine supernaturali. Et sic pate quod nec theologia vie naturaliter adquiritur nec patrie. Unde Io i. Erat lux vera scilicet hristus qui illuminat omnem hominen scilicet lumen gratiae et tandem glorie.

¶ Circa hec prima occurrit difficultas. Quis ergo habet deum naturali cognitionem cognoscere. Respondetur secundum Antonium floren. parte. i. sue summe. ti. iii. §. xx. c. vi. quod solus deus et nullus alius naturaliter potest videre deum. Omnes autem creature tam angelice quam humane etiam in celesti beatitudine non nisi supernaturali lumine glorie eleuantur ad videndum deum clare in se seipo sicuti est. Solus autem deus videt seipsum naturaliter quia in deo idem est sua essentia et suus itellectus ideo essentia sua semper praesens est suo intellectui.

¶ Ad priemissa de studio vel adqui sitione theologie. Uide plura. c. Addiscere

¶ Item de cognoscendo deo plura Uide ca. Cognitio dei.

¶ Secunda difficultas. Quomodo potuerunt philosophi tampreclara de deo sentire et scribere sola cognitione naturalis luminis. Nimirum philosophus de Pomo et morte fertur dixisse. Ens entium miserere mei. Et idem Aristo. scribit deum esse infinite virtutis. viii. physi. Et plura commendabilia variis libris suis. Item Plato ait deum dico Autorem omnium naturarum. Lumen omnium rationum finem omnium actionum. Sine quo nulula natura sub sistit nulla ratio intelligit. nula actio expedit Hec ille. Item Didymus ad Alexandrum magnum scri bit. Uerbum deus est. hoc mundum creauit hoc re git atque alit omnia. hoc diligimus. ex hoc spiritum trahimus. Siquidem spiritus est deus et ideo non terrenis diuitiis sed religionis operibus et gratia rumactione placatur Hec ille. Item Cactant primo libro Instituter. ait Unum deum esse veritatis ipsius tanta est vis vt nemo possit esse tam cecus quin videat ingerentem se oculis diuinam claritatem Hec et plura philosophorum dictamina enarrat Anto. per. iii. ti. xxx. c. ii. Sed causa brevitatis pertranseo de aliis. Et quia infra de cognitione trinitatis agen: Quedam alia philosophorum dicta proponemus Ubi hec etiam difficultas patebit vide vbi Cognoscere trinitatem §. xi. et. xii.

¶ Tertia ad idem consimilis difficultas est de poeticis dictis Nam Uirgilius in Bucolicis Egloga quarta recolens de Sibylla Cumea quae et cumana dicta est a cumis ciuitate que est in causpania scribit sic Ultima cumee iam instat carminis etas. Magnus ab integro seculorum nascitur ordo. Iam redit et virgo. redeunt saturnia regna. Iam noua progenies celo demittitur alto. Nate mee. vires mea potentia solus. Et plures versus ibidem etc. Denique et Ouidius poeta in libro de verula ait de beata virgie Ma tre christi sic. O virgo felix virgo sigunta per stellas. Quis mihi tantum det vium ere vt dignus possim laudum tuarum ferre preconia. Nam nisi tu fores deus non sumeret carnem ex te hic deus omnipo tens etc. Plura alia pertranseo.

¶ Ad huiusmodi difficultates Respondetur secundum Alexan. de Ales prima par. qui. Utrum cognoscatur Trinitas personarum naturali ratione. De philosophis quod naturali ratione potuerunt quidem communia attributa de deo cognoscere scilicet omnipotentiam misericordiam iusticiam etc. Sed ipsa personarum propria diuinarum non potuerunt cognoscere nisi per doctrinam vel etiam ex inspiratione diuina. vt patet per Augu. De hoc latius infra Cognoscere trinitatem. §. xi. et. xii. Unod in redictis philosophicis dictis de deo sola communia habentur. et nil de proprietatibus personarum satis clare ponitur.

¶ Denique de poetis secundum Anto. supra. Dicendum quod sicut dicit etiam hieronymus in predictis verbis Uirgilius non intendit talia de christo dicere De Ouidio autem dicit idem Anco. quod non creditur illum librum fecisse Ouidius sed aliquis fidelis Ouidio intitulando etc. De¬ nique secundum eundem Anto. supra. Dicendum tam de philosophis quam de poetis et huiusmodi. videlicet quod etsi aliqua consona fidei scripserunt siue de verbo diuino vt Didymus vbi. supra. siue de aliis fidei articulis vel consonis. tame possibile est vt sicut etiam Caiphas prophetauit de salu te mundi per christi mortem futura. dicit. Expedit vt vnus homo moriatur pro populo. Ticet hoc non intenderit nec intellexerit: ita potuit fieri in philosophis et pos tis ac Sibyllis gentilibus quod milta per inspirationem acceperit a deo pro fidei nostre confirmatione. sicut et de Balaam legimus gentili scilicet vt habeamus testimonium etiam ab his qui foris sunt. licet non intellexerint etc.

SExtaquestio de causa li praeciaritate theologie

¶ Qualiter assigun tur causae sceite theologice ex quibus ipsa ceteris precla rior apparet.

¶ Ad hoc rontitur breviter secundum Bonauen. in prolo. Sententarum. q. iii. et vlt. Aliosque doctores quod exquo dicente philosopho. ii physicorum ad quamlibet rem materialem quattuor cause concurrumt scilicet effi ciens formalis materialis et finalis. sic et ad quam libet sceitiam concurrunt huiusmodi. quattuor cause Prima materialis et est ipsius sceite subiectum de quo agit. vt in theologia subiectum est Deus prout infra sperali quaestione patebit Sed quoniam ex. ii. metaph. Maximum in entitate est maximum quantum ad veritatem et seceiam: deus autem maximum est ens et praeclarissimum ac honora bilissimum. ergo sequitur quod theologia est maxima secaia et praeclarissima ex parte materie vel subiecti

¶ Se cunda causa scilicet finalis in theologia vt ait idem Bonauen. q. iii. est cognoscere per fidem et amare dei ac ipso frui in futura beatitudine per apertam visionem et quod huius gratia boni fiamus. Et hec etiam sunt maxima bona et praeclarissima. ergo theologica scentia etiam ex parte finis est precellentissima.

¶ Tertia causa scilicet formalis est modus agendi qui in theologia est varius vt dicit idem Bonauen. quia per varios libros historicos et proxheticos sapientia les quam et euangelicos ac apostolicos. Item quandoque est per modos inquisitiuos et perscrutatorios vel arguitiuos vt patet in libris sententiarum Et scriptis the ologicorum doctorum et huiusmodi. Sed quoniam omnes isti funda tur in articulis fidei et procedunt per principia superna turaliter cognita videlicet per reuelationes et inspira tiones diuinas que sunt infallibiles. ergo est preclarissima scientia.

¶ Sed difficultas oriter hic. An in scientia vel doctrina theologica liceat procedere in quirendo et per rationes argumentando. Cum enim vt ait Grego. in homelia super Ioh. xx. Fides non habet meritum cui humana ratio praebet experimentum ergo talis argumentatio rationum euacuat meritum fidein theologica scientia vel minuit. ergo videtur quod non liceat talis processus. Respondetur secundum Rich. in proen. q. xi. quod hoc Greg. dictum intelligendum est de ratiocinatione quae procedit ex principiis cognitis lumine na turali. Quando enim tali rationcinationi quis principaliter innititur ita quod sine ea non crederet hec qua tenet fides: euacuat meritum: secus si non principaliter innititur. nec totaliter. Sed quia ista argumentatio que est in theologica doctrina procedit ex articulis fidei et in virtute luminis fidei cui totaliter innititur Ideo quae nec euacuat nec minuit meritum fidei sed potius auget. Quia sapientia dicit Ecci. xxiiii. Qui me elucidant scilicet per rationum claritates vitam eternam habebunt. Ideoque. i. Pet. iii. dicitur. Dominum christum anctificate parati semper ad satiffactionem omni poscenti vos rationem reddere de ea quae in vobis est fi de et spe. ergo optime licet talis processus in theologica doctrina

Denique de quarta causa theo ogie scilicet de efficienti quaeritur quis sit efficiens causa sa cre theologie. Et respondetur secundum Bonauen. supra. q. vitima aliosque doctur. quod causa efficiens principalis est christus deus. et ipse doctor et autor theologie est prin cipalis. Qui illuminat omnem hominem venientem in punc mundum vt patuit in praecedentibus. Unde Aug. li. de Magistro dicit. Christus tenet cathedram in celis. et ipse spargit omnem veritatem in terris. Sed tantum causa vel doctor secundarius siue instrument alis vel ministerialis est homo docens scripto siue verbo Ad hec Augustinus liro de doctrina christiana dicit. quod do cere est dupliciter sicut et aliquis dicitur visum dare dupliciter silic principaliter et ministerialiter vel instrumentaliter. Alitur enim facit videre qui visum dat vel restituit: aliter qui vi sibile digito ondit. primum facit deus. secundum fac homo etc

¶ Sed quomodo aliquis doctor vel homo dici potest autor in aliqua sancia vel in theologia: Notandum secundum eundem bonauen. ibidem quod potest quis quattuor modis facere librum. Primo dum aliquis scribit alienam materiam id est ab alio inuentam vel descri ptam nil addendo vel mutando: et talis dicitur mere scriptor etc. Secundo dum aliquis scribit aliena: Ticet addendo aliquid sed non de suo. Et iste dicitur Compila tor. Quia secundum Papiam Compilator dicitur qui aliena dicta per miscet suis vel intermiscet. sicut pigmentarii solet in pila diuersa mixta contundere. Tertio dum aliquis cribit et aliena et sua sed aliena tanquam principalia: sua autem tanquam annexa ad euidentiam. Et talis dicitur Commentator. Quarto dum aliquis scribit et aliena et sua: sed sua tanquam principalia. Aliena autem tanquam annexa ad confirmationem. Et talis bene dicitur autor. sicut in libris sententiarum magister Petrus logobardus eprteus parisien. Qui sententias suas ponit et eas patrum sententiis confirmat: vere dicitur autor libri sententiarum etc. Hec ex dictis Bonauen. vbi supra etc.

¶ SEptima quaestio de subiecto theologice sancie

¶ Utrum theologia ha beat deum pro subiecto primo. Argitur quod non Quia subiectum primum alicuius scientie dicitur circa quod versatur tota sacaia seu consideratio et ipsum subiectum debet complecti omnia quae tractantur in tali secaia. Sed tbeo logia agit de multis quae non partinent ad deitatem scilicet de contingentibus et de guerris regnorum ac machabeorum de Dauid quomodo habuit plures concubinas et similiter de Salomone et similibus ergo etc

¶ Sed in oppositum est au toritas Aug. viii. de ciuita. dei. ca i. dicentis. Theo logia est sermo vel ratio de deo. Unde secundum Rich. in proemio q. vi. Theologia dicitur a theos quod est deus et logos ermo quasi sermo de deo. Nam tota scientia theo ogica est de deo et eius proprietatibus ac operibus vt pote creationis: gubernationis: redemptionis: iustificationis: et glorificationis. Cum autem agendo interseruis de contingentibus et guerris regnorum et huiusmodi sicut arguebatur. Dicendum quod omnia talia quecumque tractantur in theologia partinent ad deum ondendo quomodo sapien ter iuste et potenter ac benigne mundum disposuit: et humanum genus gubernauit: ac multa praefigurauit per christum iplenda et consimilia.

¶ Ad quaestionem ergo espondendo tripliciter procedemus. Primo aliqua praeambula praenotando. Secundo conclusiones restonsiuas assignam do. Tertio difficultates soluendas declarando. Et patebit intruenti in processu:

Primum preambulum quomodo dicitur aliquod subiectum primum. Nota secundum Guill. ead quaestioe vysubiectum sceie consideratiuum de qua hic agimus. Hu iusmodi subiectum dicitur primum tripliciter. Prio per negati onem ad prius et tunc primum idem est quod immediatum id est ante quod nibil. Et sic philosophus dicit i. posteru. Primum et immedi atum idem. Secundo modo dicitur primum per relationem ad posterius prou scilicet est causa sequentium. Hoc modo loquitur Porphi rius in suis isagogis c. de specie de decem praedicamen tis quod sunt decem rerum prima principia. Tertio modo dicitur primum idem quod adequatum. Et sic philosophus eodem i. posteriorum vocat primum idem quod secundum seipsum. Sicut homo dicitur subiectu rimum id est adequatum risibilitatis etc. et hoc tertio modo dicitur in prposito. Subiectum primu id est adequatum alicuius sciente ilud scilicet cirea quod versatur tota scia vel consideratio et de continet omnes veritates totius habitus.

Secundum preambulum quibus modis subiectum in aliqua scita assignatur. Ad quod nota secundum Bonauen. in prologo. q. i. quod tripliciter potest assignari subiectum in sacia scilicet Radicale: integrale et vele. De quibus latius vide. c. Subiectum. Ad propositum itaque in theologia subiectum radicale: hoc est ad quod omnia reducuntur sicut ad subiectum radicale: vel sicut ad principium radicale est deus. Sed subiectum integrale hoc est ad quod omnia reducuntur sicut ad totum integra le est christus capiendo totum large. Complectitur enim incre atum et creatum. De quibus sunt duo primi libri sententiarum Complectitur quam caput et mebra. De quibussunt duo sequen tes libri sententiarum scilicet tertius et quartus. Subiectum vero vele hec est ad quod omnia reducuntur sicut ad totum. Uel subiectum vele est Credibile aut Reuelabile: sed circumloquendo per plura nomina est res vel signa etc. Hec ex Bona uen. concor. Guill.

¶ Tertium pambulum. Quod de subieo theologie varie sunt openiones Scotus dicit quod deus nquantum deus. sed Hugo dicit quod christus inquantum christus est subiectum theologie Item opintio Uarronis est quod deus sub ratione qua bonus est substantum theologie Item Alb. mag. dicit quod Reuelabile est subilntut theologie vel Credibile Item Egidius li. i. dicit quod deus inquantum glorificator et Saluator est subiectum theologie Henricus dicit quod deus sub ratione entis infiniti est sbiectu. Item plures alias operiones et praedictarum opionum motiua. Ac ab aliis improbationes causa brevitatis partranseo.

¶ Sed hoc notam dum secundum Scotorlis scilicet Petrum de aquila et Guil. Scotis. pro declaratione. Quod sicut homo potest cognosci quadruplicite vel intelligi scilicet Prio inquantum est animal rationale et hec est cognitio quiditatiua et perfecta. quia diffinitina. Secundo inquatum est suba. et hec est cognitio hominis in communi et confuse quia i conceptu superiori. Tertio inquantum est animal risibile vel muansuetum et hec est cognitio per accidens et a po steriori quia propria passio posterior est suo subie cto et accidentalis. Quarto inquatum est animalium no bilissimum. Et hec est cognitio adhuc minus pros ria quia in quodam respectu ad extra id est ad cetera animalia. Pariformiter si primo deus consideratur sub ratione deita tis in communi sub qua est conceptus perfectus de deo. sic est Deus. subiectum theologie vt dicit Scotus. Si autem in communi sub ratione entis infiniti sic est subiectum theologie vt dicit Henricus. Si tertio sub ratione pro rie passionis scilicet inquantum iustus pius etc. Sic Uarro posuit deum subiectum. Si quarto in quodam respectu ad extra sicut sub ratione glorificatoris saluaoris et huiusmodi. Sic posuit Egidius de Rhoma Deique Reuelabile: dicit respecitm rationis ad extra super deum id est quod deus reuelatur creatris. et sic posuit Alber. etc. Secundo ergo principaliter ad questionem ponitur conclusio secundum Scotistas cum quibus teneo. Quod totius theologie subiectum primum est deus sub ratione deitatis Ratio quia omnes veritates et habintus scetie theologice quae pertractantur in theologia sunt de deo subitali ratione scilice deitatis. et ad hanc reducuntur vt ad causam et ad primam veritatem omnium. ergo etc. Item quia nobilissima et ho norabilissima sancia est circa nobilissimum et honora bilissimum genus. vi. metaph. et i. de anima. Sed iheologia est nobilissima scia. ergo de subiecto nobilissi ino scilicet deo.

Sed an pro subiecto theologie possit poni christus. Respondetur breviter quod quamuis Hugo dixerit quod christus inquantum christus sit subiectum totius theo logie. Uerumtamen nota secundum Lyram in prolo. super no. te. quod quandocumque idem est sbiectum totius sceie et pertis eius. tunc sub alia ratione dicitur sbiectum totius sancie scilicet sub ratione veli et sub alia ratioe scilicet eticulari dicitur subiectum partis Exempli gratia In philosopha natrali vbi Corpus mobile vniuersaliter et absolute est subiectum. Sed in libro de celo et mundo. Corpus mobile contractum ad situm est subiectum. Et in libr. de anima Corpus mobile animatum. Sic in tota theologia deus in communi absolute sub ra tione deitatis optime ponitur subiectum. Quanuis sub ratione speciali scilicet deus inquantum incat natus id est christus sit subiectum in nouo testamento et inquantum promissus in vereri testamento Unde secundum Scotist. non valet simpliciter dicere quod christus inquantum christus sit subiectum totius the ologie. Ratio quia cum omnis respectus dei ad extra est contingens. ergo et incarnatio verbi diuini est contingens. Sed multe sunt veritates neces sarie in theologia vt quod deus est trinus et vnus. Pater generat et huiusmodi. Nulla autem veritas necessaria inest per contingentem. Et sic sequitur quod si christus ponitur pro subiecto: iste veritates necessarie non essent theologice cum non sint de subiecto theologie primo vel de parte essentiali vel integrali vel subiectiua vel aliquo essentialiter attributo sibi. Sed hoc est inconueniens ergo etc

¶ An ergo theologia sit vere vna scientia ad vnum subiectu reducibilis.

¶ Nota primo secundum Guill. in prologo primi quod theologia non est scientia proprie capiendo scientiam prout capitur i. posteriorum pro cognitione verorum necessariorum per causam. Quia in theologia sunt multe veritates non necessarie sed contingentes vt de mundi creatione de diuina incarnatione et huiusmodi. Sed dicitur scientia capiendo scientiam pro habitum certitudinis quia certissima est.

¶ Nota secundo secundum Scotist. quod theologia accipitur tripliciter. Primo communi ter. Et sic est quidam habitus de deo cognosciti uus siue sit sibi proprius siue non. Isto modo Ari stoteles metaphysicam vocat theologiam i. et. vi. meta. Secundo capitur proprie. Et sic est scientia quae principaliter de deo solo considerat.

¶ Si dicas. None theologia considerat etiam de creaturis scilicet angelis et hominibus vt patet. ii libro sententiarum Dicit Guil. quod bene ad theologiam pertinet considerare de creaturis inquantum considratur vt rferuntur in deu aut ratione vestigii vel imagis vel creationis vel alio huiusmodi respectu. Sed si consideratur absolute puta homo inquantum homo et sic de aliis sic partinet ad proprias sceias. De nique ista theologia secundum Scotum proprie dicta distin guitur. Uel eni dicitur theologia in se. vel theologia in nobis ieu theologia nostra. vt patet ar. i. de subiecto per Sco tum. Theologia in se est talis cognitio quaelem facere natum est obiectum theologicum in intellectu sibi proportionato sicut est intellectus diuinus. Unde theologia in se est de pis quae soli intellectui diuino sunt naturaliter nota hoc est de deo qui solus est sibi naturaliter notus. vt patuit. supra §. xiiii. Sed theologia in nobis est talis cognitio quali itellectus nostr natus est habere vel recipere de illo obiecto theologico id est de deo. Unde secundum mentem Alexan. de ales prima parte de docter. theoli. q. iii. Theologia in nobis est secaia de deo et eius essentia per christum nostre menti transmissa et in deum terminata Exempli gratia si quis non posset intelligere motus astrorum sed crederet. alicui Magistro astronomie de talibus ista notitia esset sibi fides non scita. tamen astronomica noticia in se esset scatia in intellectu illius magistri. sic de theologia in nobi est. Cum enim per christum nostrum magistrum cui credimus habemus scatiam de diuins fides est. sed in intellectu diui no christi sancia perfectissima. habinta de deo et articulis fidei est theologia in se. Item theologia in se adhuc distinguitur scilicet in theologiam necessariorum sicut sunt ve ritates ad intra scilicet quod deus generat et spirat. et de proprietatibus diuis intrinsecis et huiusmodi etc. Ac in the ologiam contingentium sicut sunt veritates ad extra scilicet quod deus creat. saluat. incarnatur etc.

¶ Tertio ergo theo logia accipitur propriissime. et sic est illa nonicia quae est in mente diuina de deitate vt obiecto primo Isto modo solus deus dicitur theologus et nos dicimur tantum theologie discipstolis. vt loquitur Aug. lib. de doctrina christiana.

¶ Unde ad quaesitum hoc respondendo ponuntur conclusiones. Pria quod subiectum theologie ne cessariorum in se: est deus sub ratione deitatis Ratio quia ipsa theologia sola proprie dicta tradit distinctam cognitionem necessariorum huiusmodi.

¶ Secunda conclusio quod subiectum theologie contingentium in se est diuina essentia. quia ad ipsam vt ad primarium subiectum theo logie omnes veritates contingentes habent attributionem vltimam quia euidentia contingentium non est ex natura rei cum sint ad vtrumlibet opposicorum. sed est ex praesentia in tuitiua. Primum autem intuibile obiectum est essentia diuina sub ratione deitatis ergo etc.

¶ Tertia con clusio quod primum subiectum totius theologie tam in se quam in nobis est deus inquantum deus Et per consequens sncia theologica est sad vnicum subiectum reducibils. Rtem secundum Rich. in proemio. q. vi. quia tota sancia virtualiter est in principiis. Sed principia theologie sunt articum li fidei quorum omnium subrectum est deus Quod patet quia si de singulis formentur enunciationes: deus erit subiecum singulorum. puta dicendo. Credo in deum paterem. ere do in Iesum filium eius Formetur. ergo Deus est pater deus est Iesus etc. Unde ad hoc subiectum scilicet Deus. omnia tam necessaria quam contingentia reducuntur ergo etc

Octaua questio di salutari et vtili qualitate theologie que ritur. Utrum scieia theologica sit practica an speculatiua.

¶ Nota primum praeambulum secundum Rich. super iiii. di. xlix. ar. i. Quod primo intellectus quandoque considerat materiam pure practicam id est aliquid per nos operabile non propter scire sed propter operari tantum vt est in mechanici artificialibus et tunc simpliciter dicitur practicus. Secundo aliquand considerat verum non operabile per nos Et hoc propter scire sicut propter finem. Et tunc simpliciter dicitur speculatiuus. Tertio ali quando considerat materiam praectica propter scire tantum. Sicut Astronomus theoricam planetarum et sic parti est praecticus partiem speculatiuus. sed magis dicitur speculatiuus quam pecticus. Quarto aliquando considerat materiam specula tiuam propter operari vt cum medicus considerat aliquam constel lationem propter hoc vt melius possit proportionare aliquam medicinam infirmo et tunc etiam partim est speculatiuus pertim praeccticus. sed magis dicitur praecticus quam speculatiuus. Ratio horum duorum quia ex. ii. metaph. specuulatia scaia distinguitur a practica maxime penes finem. Eo quod theo rice finis est veritas et practice est opus Ideoque ad iudicandum si intellectus est speculatiuus vel practicus magis considerandus est finis quam materia ¶ Quinto praeterea inteiTtum suac contrsaiderat aliquando aliquid non operabile per nos: nec licet vter operationem exte riorem nec propter scire tantum: sedui pter scire: ordinatu ad interiorem operationem que e. se dilectio. Et tur qud intellectus secundum hanc rationem pai xm est speculatiuus: partim practicus. Extende. No praxim ac interiorem operationem que est dilec. Ior et mag. est est practicus quam speculatinus. Quia

¶ Itiam dictum est magis attenditur ratio speculatiui vei practici intellectus penes finem quam penes materian.

¶ Ad hec vbi Praxis.

¶ Secundum proambulum quod est. hec logia in se. et hec quedam est necessariorum qued. N contingentium et est theologia in nobis. Hic auto non loquimur de theologia in intellectu diuino Quia de illa erit specialis tractatus infra vbi de Praxi et de Intellectu diuino. De praedicta autem di stictione theologie habes in praecedenti quaestio. vice. §. xxv

¶ Tertium pambulum quod circa hanc questionem varie sunt opiniones. Nam Benrio in summa dicit quod theologia est scientia speculatiua eo quod beati maxime habent istam scientiam. Item Tho. prima parte. q. i. ar. iiii. dicit. quod theologia vna existens est scientia practica et speculatiua simul: quia tractat mere speculabilia scilicet quod deus est eternus: et etiam tractat mere practicabilia scilicet quod deus est di ligendus. Sed contra arguit Uarro: quia idem non specificatur a duobus habentibus contrarium modum in spe cificando. Alis idem posset esse homo et asinus. Sed speculatiuum et practicum habent contrarium modum in ipecificando ergo etc. Denique secundum Scotorelis. Falsum est dicere quod in theologia tractantur mere speculabilia inquantum huiusmodi quia tractat de vltimo fine et partinentibus ad ipsum vt est directiua in cognitionem et amotem vltimi finis. Item Uarro dicit theologiam esse contemplatiuam vt mediam inter praecticum et speculatiuum. Denique Egidius lib. i. dicit quod theologia est sctia affe ctiua tamquam etiam media etc. Sed tunc esset dare tertii genus scie quod est contr philosophur. ii. meta. et Auice. i. meta. Io praeomnibus placet opinio doctoris subti. et Scotis. ac Fran. maro. concor. Rich. in proemio. q. iiii

¶ Secundo ergo principaliter ad quesitum respondetur conclusiones inferendo.

¶ Prima conclusio quod theologica scia quamuis qua ad aliquid sic speculatiua et quo ad aliquid praectica. Tamen simpliciter ma gis est dicenda peccatica quam speculatiua. Ratio quia principalius tendit ad praectica. Extendendo praxim etiam ad operationem interiorem voluntatis quae est dilectio vt patuit primo praeambulo. Declaratur ex Rich. vbi. supra. quia etsi theologia tractet principalius de deo et de rebus non operabilibus per nos scilicet de diuinorum cognitione et de arti cilis fidei. Tamen ista magis principalius tractat propter opera tionem dilectionis et excitationem amoris quam propter illumina re ad cognitionem tantummodo. Secundo quia etiam ipse deus uo theologiam inspirauit plus acceptat a nobis dilig quam tantum cognosci. Tertio quia etiam fidei articulos non ideo credimus vt in credendo sistamus: sed vt cres dita diligamus. Unde omnibus computatis theo logia magis est dicenda practica quam speculatiua. Hec ex Rich. Item quia ex. ii de anima. Iustum est omnia a fine denominari. Sed finis intentus in theologia est dilectio in qua pendet tota lex et prophete. Mat. xxii. ergo patet propositum.

¶ Secunda conclusio quod theologia necessariorum in intellectum creato tam beato quam non beato tam angelico quam humano est practica. Probatio secundum Scotor. et Fran. Quia omnis noticia vel habitus qui naturaliter por est praxi: et aptitudinaliter conformis est volitio ni recte: Est practica: quia tunc speculatio est ad pra xim ordinata et per consequens practica ex primo praeambulo. Sed tota theologia necessariorum etiam in beatis est huiusmodi. Quia visio dei est praeor fruitione ad quam est et pronformis volitioni id est actui dilectionis quae est praxis recta. ergo est practica. Nam si voluntas beatorum non esic et confirmata in his: possent circa finem id est deum recte ax Fe vel non recte. et per consequens tunc vt sic. huiusmodi visio deis esset directiua practica in voluntate beatorum. Et cum tunc esset practica sequitur quod etiam nunc cum sunt confirmati. Fran. super i. di. xlviii. concordat in prolo. Scotorelis. q. iii. Tertia conclusio ponitur secundum eundem Scotorelis. quod i Beologia contingentium in se est speculatiua ex obiect u. Sed per accidens in intelle ctu creato est practica. Pro: batio: quia cum contingen tia non sint determinata ante voi. Intatem non poterunt aliquam determinationem praxis omi. Idere ergo in se es theologia speculatiua de eis ex obiec so. in intellectu aut creato est practica ex voluntate Heterminante intellectum ad noticiam praxis. Alibi clarius de his patebit

¶ Tertio principaliter ad questi onem claret resonsio difficultates soluendas elucidando.

¶ Primam est quomodo Augustinus et Hugo in principio caelestis hierarchie dicunt theologiam esse contemplatiuam. Respondetur secundum Fran. maro. super primo di.¬ xlviii. q. ii circa finem. Quod theologia bene dicitur contemplatiua pro eo quod elicit actum contemplationis: et non sic quod sit media inter practicam et speculatiuam sicut dixit Uarro. et minus bene in hoc. Sed sic dicitur contemplatiua quod nihilo minus dicitur practica scita quia regu lat et dirigit praxim scilicet dilectionis actum. Unde idem Fran. pro conclusione tenet quod actus voluntatis tam circa finem quam circa ea quae sunt ad finem est praxis quia circa vnumquodque vel vtrumque horum contingit errare et bene agere vel male nisi assit regula. Et sic omne tale est regulabile et per consequens est praxis. Sed tbeologia in via hac regulat id est dirigit actum voluntatis circa finem vt recte fiat. Quoniam potest recte et non recte fieri: puta viator potest vti deo et frui et potest deum colere latria vel non.

¶ Sed theologia docet quid in talibus sit rectum. Sed tur ergo dicendum quod illa scia quam habemus de deo in via praesertim est practica scilicet regulatiua dilectionis.

Secunda difficultas est. Si the ologia bene dicatur scientia affectiua. Et videtur quod sic quia dicitur sapientia a sapore scilicet dilectionis. Sed respondetur icut dictum est ad praecedentem difficulcatem quod etst affectiua sit nihilo minus est practica: Quia dilectio quae a ficit est praxis voluntatis et eius actus. Nam. vi Ethicorum dicitur quod veritas directiua secundum appetitum re ctum circa actus humanos est praectica. Hec ex Scotor

¶ Tertia difficultas. Quid de theologia vel scia angelica. Ad hanc patet secundum Scotorelis. responsio in concli sionibus praedictis scilicet ii. et. iii. Item secundum Fran. de ange lorum theologia clarius infra patebit vbi hoc eodem primo libro agetur ca. Angelica theologia.

¶ Item questio vltima de theologie supernali relicitate patet ex praedictis eo quod est in deo et beatis etc. perpetuo manens. Unde hec suffici ant de abysso theologice sapientie praemissa pro prolo go ad eiusdem commendationem etc.