Matrimonium

Matrimonium primo quidem sciendum quod aliud est sacramentum ma trimonii secundum Sco in. iiii. dist. xxvi. Et aliud contractus matrimonii. Et aliud matrimonium. Nam sacramentum matrimonii est expressio certorum verborum maris et femine ad se inuicem signantium traditionem mutuam potestatis corporum ad prolem debite procreandam ex institutione diuina efficaciter signans gratiam conferendam mutuo concrahentibus ad coniunctionem mutuam gratiosam inimorum. Uel si verba certa non sint praecise forma illius sacramenti: nec etiam contrahentes prccise ninistri ponatur in loco illius expressio verborum et maris et femine aliquid generalius: vtpote exhi bitio certorum signorum signantium traditionem mutuam potestatis corporum maris et femine ad prosem debite procreandam. Contractus vero matrimonii est ibi maris et femine mutua translatio pocestatis suorum corporum pro suo perpetuo ad procreandam prolem debite educandam. Matrimonium vero ibi est vinculum indissolubile inter marem et feminam ex mutua translatione potestatis corporum suorum ad se inuicem facta ad procreanda prolem depite educandam.

¶ Ex quo infertur Primo quod primum horum est contractus matrimonii. secundum matrimo nium. tertium sacramentum. quia comparando contractum ad matrimonium contractus matrimonii est causa matrimonii. et sicut causa prior est suo effectu: sic contractus matrimonii matrimonio. quia. i. Physicorum. Illud est causa alicuius quo posito illud ponitur et quo remoto illud re¬ mouetur. sicut ille spirat et respirat qui habet pulmo nem. vnde non sequitur: posito matrimonio ponit contractus et illo remoto remouetur. Sed bene sequitur: est matrimonium: ergo est vel fuit contractus matrimonii. Sicut non sequitur. sortes est pater ergo sortes generat. sed benesequitur: ergo sortes generat vel genuit. Sic nec sequiti. tur: matrimonium non est: igitur contractus non est nec fuit. quia post contractum matrimonii potest quis intrare religionem.

¶ Secundo infertur quod prius est matrimonium quam sacramentum matrimonii: sicut subiectum est prius accidente existete in eo. mfrimonium enim est subiectum sacramenti matrimonii. et sic sicut fundamentum est prius fundato in eq. quia secundum Sco. sacramentum non dicit nisi respectum rationis. ita nec sacrmentum matrimonii: licet oportet quod magis spe ciale habeat subiectum in quo sit: et illud non est aliud nisi illud vinculum indissolubile quod vfocomtrimonium. Et sicut de perfecto ad perfectum fit ascensus: sic contractus matrimonii praecedit: matrimonlum sequitur: et illud sequitur sacramentum matrimonii. Unde Scotus in praefata diffinitione tangit triplicem matri monii cauam scilicet Causam formalem: mater. alem: et finalem. Causam formalem dum dicit: Matrimonium est vinculum indissolubile. Ex quo infertur quod formaliter matrimonium est quidam respectus rationis. Cam formalis tam gitur cum dicitur: maris et femine. nam si inter viros possit esse societas: non tamen matrimonium. Cam finalis tangitur dum dicitur ad prolem procreandam.

¶ Utrum matrimonium sit de iurenature: Arguitur quod non. quia quod est a voluntate non est a natura. quia quod est a voluntate aliquo modo est ab antellectu. Et Philosophus. ii Physicis. intellecta distinguit contra naturam. sed matrimonium non est sine consensu voluntatis. ergo non est de iure nature.

¶ Item di. viii. Naturi iure omnia sunt communia omnibus. sed per matrimonium est appropriatio mulieris ad virum et econuerso. ergo non est de iure nature.

¶ In contrarium dicit philosoph si it pol. Mafculum et femina non sunt inuicem impossibiles esse go nerationis gratia. et hoc non est ex electione. sed sicut. in aliis animalibus et plantis naturale appetere quale ipsum tale relinquaere alterum.

¶ Item. ff. de iusticia et iui li.t in §. Ius naturale est quod natura omnia animalia docuit. Et subditur. Hinc descendit maris atque femine comiugatio quam nos matrimonium appellamus. Respondetur secundum Rich. in. iiii. di. xxvi. ar. i. q. i. quod aliquid dicitur esse de iure nature dupliciter. Uno modo illud quod causatur ex naturali necessitate non cooperante voluntate nisi illius qui naturam instituit. Et sic dicimus quod de iure nature ignis est ascendere sursum. et sic matrimonium non est de iure nature. Alio modo dicitur esse de iure nature illud ad quod natura inclinat: quamuis per libro ar. perficiatur. secundum quem modum actus virtutum dicuntur de iure nature. et sic matrimonium est de iurenature. quia ada ipsum inclinat natura generis et speci per comparationem ad principalem eius finem qui est bonum prolis: et per comparationem ad finem secundarium qui est mutuum obsequium in rebus domesticis. Quod autem ad primum inclinat natura: probatur quia procreatio filiorum communis est omnibus animalibus quamuis ad hoc non inclinet vno modo in omnibus. quia quaedam sunt animalia quorum filii statim possunt sibi victum sufficienter quae rere vel ad quorum sustentationem mater sufficit per se. Et quamuis in istis natura inclinet ad coitum: non est in istis detur minatio masculi ad feminam. In illis autem in quibus filii indigent sustentatione vtriusque parentis vsque ad paucum tempus est per naturam determinata mascli ad feminam contunctio: vt patet in quibusdam auibus. Fili. autem hominum indigent cura vtriusque parentis vsque ad magnum tempus. et ideo natura inclinat in hominibus ad determinatam coniunctionem maris et feie vsque ad magnum tempus. Quia tamtum ex hoc non posset concludi quod natura generinclinaret ad inseparabilem coniunctionem per totam vitam: deo natura generis non ita perfecte inclinat ad matrimonium sicut natura speciei quae conuenit homini sub ratione quae homo est. quod sic probatur. Nam naturalis hominis ratio non tantum dictat filiorum procreationem: sed etiam educationem et ctionem. Unde secundum philosophum. viii. Eth. filii habent a tarentibus esse: nutrimentum: et disciplinam. Disciplina autem parentum vt in pluribus indigent filii per tota parentum vitam Non possent autem filii sic instrui nisi certos haberent parentes: et nisi esset indissolubilis obligatio viri ad mulierem. Quod autem ad matrimonium inclinet natura per comparationem ad secundarium eius finem qui est mutuum obsequium: patet sic. Homines in defectibus et perfectionibus se habent inter se sicut excedentes et excessi: et ideo dictat naturale rationis iudicium dehere homines simul cohitare vt mutuo sibiinuicem suppleant defectus. ideo dicit Philosophus.ili. Politer. quod eorum qui natura ciuitas est: et quod homo natura ciuile animal est. Et infra dicit quod per naturam est impetus hominibus ad talem comnitatem. Que dicta concordant cum aposto Gal. vi. Al tir alterius onera portate. Et cum in rebus domestici quaedam magis conueniant viro quam mulieri: et quaedam ma gis mulieri quam viro: naturalis ratio dictat non tantum cohabitatione viri et mulieris in vna domo vt suos defectus mutuo suppleant: sed etiam cohitationem per totam vitam vt liberius et fidelius sibiinuicem subueniat Ad primum argumentum dicendum quod illud argumentum no plus concludit nisi quod matrimonium non est totaliter a natura: et hoc est verum. quia per liro ar. perficitur.

¶ Ad secundum dicendum quod quamuis ius nature quantum ad prima sua principia et proximas conclusiones omnibus habentibus vsum lir ar. notum sit: tamen quantum ad conclusiones remotas in multis hominibus obfuscatum fuit et adhuc e. Matrimonium autm secundum quod est viri et mulieris coniunctio indiuiduam vite consuctudiuem retinens est de remotis conclusionibus.

¶ Utrum matrimonium fuerit instiatutum ante lapsum: Arguitur quod non. quia dicit Hugo de sancto victer. Tepmcpus institutionis sacramentorum extunc esse cepit quando homo a gaudiis paradisi eiectus est. Et ita videtur quod matrimonium post lapsum sit institutum.

¶ Item hoc videtur ratione. quia sacramentum est medicina contra morbum. sel tempore status inocentie nullus fuit morbus. ergo etc.

¶ Si dicas sicut dicit Magis in littera quod institutum est in officium: non in reme cdium: queritur tunc. Quare similiter alia sacra menta non sunt instituta in officium prius. et post in re¬ inidiuo sncitur frisneitum

¶ peoru araelpeitim non erat maior inordinatio vellibido in actu generatiue quae in actu nutritiue. sed licuit Adam comedere de omni ligno. ergo similiter videtur quod licuit ei comire cum omnimu liere. autem si non: queritur. quare magis est artatus ad istum actum quam ad alium.

¶ In contrarium dicit christus Mat. xix. Non legistis quiter ab initio qui fecit homine masculum et feminam fecit illos. et dixit: propter hoc etc. Ite Magister in littera dist. xxvi. Cum alia sacramenta pospeccatum exordium sumpserunt: matrimonii sacramentum etiam ante peccatum legitur institutum. Respondetur secundum sanctum Bona in. iiii. di. xxvi. ar. i. q. i. quod institutio respieit vsum et quod vsus matrimonii est in remedium et est in officium. vsus autem aliorum sacramentorum est tantum in remedium. est ideo matrimonii vsus non tantum conuenit infirmis sed etiam sanis. Et ideo duplex fuit eius institutio. Una ante lapsum in officium. Alia post lapsum in remedium. Est vsus matrimonii in remedium contra ignoram tiam dum erudit inquantum signum: et remedium contra concupiscentiam dum illam refrenat vt medicamentum Sic et eius officium fuit quantum ad duas operationes potentiarum: et quanitum ad actum cognitiue: vt homo videret exterius coniunctionem in creatura quam intelligebat interius: non inquam vt erudiretur: sed vt videndo materialiter quod sciebat oblectaretur. Similiter quantum ad actum generatiue fuit in officium: vt quia perse homo non potuit specim conseruare adiuncta sociain actum illum conseruationis prodire possit.

¶ Et ex hic patet responsio ad prima duo argumenta.

¶ Ad tertium dicendum quod non est silt. quia ibi fit continua deperditio per calorem: ideo frequens debet fieri restaura tio. Uel potest dici quod duplex est deparditio scilicet quantum ad humidum nutrimentale: per lignum paradisi. et similiter quantum ad humidum radicale fit restauratio perlignum vite. Hoc autem non solum fuit in vsum sed etlain sacrumentum. significabat enim pastum sapientie interiorem. et quia vnica est sapientia: vnicus fuit ille cibus licet alii essent plures. Similiter quia in actu coniugi intelligitur coniunctio christi et ecclesse: et christus est sponsus vnicus et ecclesia vnica: inde est quod diuina institutione est mulier viro in matrimonio comiuncta sicut et lignum prouisum in sacramentum. quia vero perpeccatum est amissa: non est conseruatio indiuidui que est speciei: ideo remansit matrimonium. habuerunt tamen aliquod signum quousque christus nasceretur.

¶ Si queratur Quare magis quantum ad nutritiuam et generatiuam Adam habuit sacramentum quam quantum ad alias potentias. Dicendum quod ista fuerunt in vsume et in talem qui veniebat ex indigentia Nam Adam nec per se poterat conseruari: nec per se generare: et ideo indiguit aliquibus quibus vteretur. Et quia vsus exterioris hominis et indigentia importabant similitudincemt interioris: quia anima non potest per se viuere nisi reficiatur a christo: nec similiter bona opera facere nisi fecundetur ab ipso. ideo patet quod penes alios sensus non oportuit fieri sacrenta.

¶ Utrum sacramentum matrimo nii fuerit a deo institutum: Arguitur quod non. quia illius institutio fuit in illo verbo Hoc nunc os ex ostibus mels et caro de carne mea. Sed istud verbum Ade non fuit dei. ergo matrimonium fuit institutum ab homi ne

¶ Item non legitur deum esse locutum nisi quando dixit Crescite et multiplitamini etc. Sed cum hoc dictum commune sit bestiis: videtur quod etiam inter bestias instituit matrimonium. sed hoc est inconueniens. ergo etc.

¶ Item matrimonium contrahitur per humanum consensum. ergo est contractus humanus. sed contractus humani sunt instituti ab hominibus. ergo etc

¶ Item in sacrentis quae sunta deo instituta homo non potest aliquid immutare nec dispensare. sed circa mrimonium frequenter dispensatur. ego etc. Respondetur secundum Bonauen. vbi supra. q. ii quod institutio mfimonii est a deo. sed quaedam sunt sacramenta quae sunt pure fidei: sicut baptismus et confirmatio et similia Quedam autem non tantum sunt fidei sed etiam naturalis dictaminis. et talia sunt poenitentia et matrimonium. sed tantem non omnino sunt de dictamine iuris naturalis. Que primo modo sunt deus instituit mandando. que secundo modo instituit interius illustrando: et sic instituit matrimonium. Unde ipse non praecepit Adam quod Euam duceret in vxorem: sed illustrauit interius eum vt intclligeret eam sibi dandam in vxorem: et omnibus posteris per liberum consensum vxores illo modo coniungi. vnde Adam sic illustratus dixit. Hoc os ex ossibus meis etc. Et sicut dicit Magister in littera prophetice est locutus. et deo virbum illud non fuit a semetipso: sed a deo. et ideo institutio huius sacramenti fuit a deo

¶ Ad primum patet responsio ex iam dictis.

¶ Ad secundui dicendum quod homo nihil potest mutare quod dominus instituipquo ad formam et quo ad materiam quantum illitempori congruebat: excipiendo solum pattem et matrem Et aliepersone secundum diuersitatem temporum debebant congruet institutioni: ideo de legitimitate personam reliquit ecclesie dispensandum.

¶ Ad illud quod obiicitur quod dominus non est locutus di matrimonio nisiabi Crescite etc. Dicendum quod est falsum: imo locutus est per Adam quando spiritu sancto illustratus dixit illud varbum in persona dei: hoc os etc. patet Mat. xix. vbi repetit illud verbum vt verbum dei.

¶ Ad quartum dicem dum quod ille contractus non est pure humanus. quod patet. quia in matrimonio duo sunt: et mutua obligis tio: et mutue obligationis indissolubilitas. et quam uis primum sit hominis: secundum tamen est instituentis. et ratione huiusmodi matrimonium tenet rationem sacramnenti et signi. et ideo non ab homine ortum habet sed a deo.

¶ Utrum in sacramento matrimo nii sit aliquid signum et aliquid sigatum: Arguitur quod non. quia sacramentum est clementum ex similitudine represtentans. et cum hoc nullum sit elementum: videtur quod hoc nullum sit sacramentum etsi nullum sacramentum: non vidtur habere significationem sacramenti Si tu dicas quod vir et mulier habent se in ratione sacramenti. Contra. Differt clemet tum ab eo qui suscipit sacramentum. ergo si viri et mulieris est sacramentum illud vt susceptiuum: non ergo vt figuratiuum.

¶ Item sicut in noua lege veritas apparuit: ita in veteri lege veritatis signa debuerunt esse euidentiora. Cum ergo vir et mulier fuerunt semper materia huius sacramenti: nidetur quod in no. le non sunt materia siue elementum

¶ Si di. quod verbum quo exprimitur consensus est elementum. Contrahoc est quod illud semper fuit opportunum. Si dicas quod ad dita est benedictio anuli et nuptiarum: hoc nihil est. quia hec non sunt de substantia sacramenti. Respondetur secundum s. Bona. vbi supra. ar. ii q.cili. quod in aliis sacramentis aliquid est quod et res tantum. aliquid quod est signum tantum: et hoc in omnibus sacramentis est generale: sic et matrimonio. differum tamen in modo comparandi. Et quia quoddam sacramentum totaliter i ab institutione: quaedam sunt parcim tantum a nature dictamine: partim ab institutione. Illa quae sunt ab inst tutione totaliter quorum vsus respiciunt ea quae sunt fideti pure vt haptismius et eucharistia ista habent sicgt si gnificantia secundum institutioncem exterius et interius et ideo talia habent conuenientia instituta et exterius adhibis ta. et in talibus verum est quod signa ista sunt euidentiora secundum appropinquationem veritatis. et in talibus verum est quod primum signum est caus secondi: et secundum quodammodo est causa tericum Sunt et alia quae quodammodo ab instinctu nature st vt matrimonium in qui est maris et femine coniunctio. et penitentia in qua est offense emendatio partim a fide scilicet quod illa coniunctio significet coniunctionem dei et anime. Et illa emendatio facit reconciliationem dei cum anima. et talia suam primam institutionem habuerunt in paradiso. Et quia quaedam sunt a natura et in statu nature non debehat homo subdi elemento sensibili: habent tamen exterius. signum quod quidem significat interiorem coniunctionem per naturam sue significationis: sicut verbum vel virtus et illud additum quod sercat naturaliter consensum interiore animorum scilicet copula carnalis secundum quod vercat coniunctionem christi et ecclesie vel dei et anime. et hoc est secundum fidem et istitutionem.

¶ Ex hoc patet responsio ad primum argumentum quid sit hoc silnum. quia principaliter est hoc verbum vel virtus in quo exprimitur consensus vt annexum est distinctio sexuum: quia mas christum: femina sercat ecclesiam.

¶ Ad illud quod obiicitur quid sit ibi signatum dicendum quod vnum est signatum principale scilicet coniuctio christi et ecclesie. et ista est dupliciter scilicet per causalitatem: et per nature conformitatem quae dupliciter in hoc sacraeto sercatur. prima per consensum animorum. secunda per commixtionem sexuum

¶ Sed di. quid sit in hoc sacramento causans et quia causatum. Respondetur secundum sanctum Bonauen. vbi supra. q. ii quod suscipientibus hoc sacramentum datur remedium quantum est de ratione sacramenti quod excusat commnitum quia facit illum esse venialem siue non esse peccatum. et hoc petest esse sine dono gratie: et habuit illud hoc sacrmentum statim post lapsum. sed tempore legis noue praestat etiam gratiae donum suscipientibus digne: vtpote his qui ex charitatis consensu vniuntur ad procreandum prolem ad diuinum cultum. Ratione enim expressionis consensus indiuiduam consuetudinem vite: et ratione benedictionis ecclesicuius est sacramenta ecclesie debite tractare subleuatur anima a concupiscentia inordinata: et datur gratia ad copulam singul arem: ad copulam vtilem: et ad copulam inseparab lem. Et ex hac gratia fit remedium contra triplicem inordinationem concupisentie: et nascitur triplex bonum matrimonii. Concupientia enim inclinat ad multas: quia luxuriosus nonem vna contentus. et in matrimonio datur gratia hom in vt solivxori velit coniungi. et ita pronitas ad multas excluditur per copulam singularem. Cocupintia etiam inclinat ad delectationem: non ad vtilitatem. datur ergo gratia in ma trimonio vt non recognoicat vxorem nisi propter prolem. et ita excluditur delectatio appetitiua per copulam vti lem. Item concupiscentia fastidium generat post impletionem. vnde luxuriosus postquam cognouit vnam illam respuit et vadit ad aliam. in matrimonio vero datur gratia vt semper velit esse cum vna. et ita excluditur variarum concupiscentia per copulam inseparabilem.

¶ Notandum quod dicit Fran. d Maro. in. iiii. di. xxvi. quod actus matrimonii potest exerceri sine peccato mortali. Primo propter redditionem debiti. et sic est actus iuiticie. Secundo propter prolem procreandam ad cul tum dei. et sic est actus latrie quae est magis species iusticie. Tertio propter fornicationem euitanda: et est actus prudentie vel temporantie: aut vtriusque. sed an tunc est peccatum: Dicit idem quod sic: quia veniale.

¶ Sed di. An sacramentum matrimonii fuerit in praecepto: Respondet Nicolaus de orbellis in. iiii. di. xxvi. q. i. quod sic: quousque facta fuerit multiplicatio hominum sufficiens ad cultum diuinum. et erat praeceptum affirmatiuum obligans semper: sed non pro scmper. et hoc inquantum erat in officium prolis procreandem: non autem inquantum erat in remedium concupiscentie que fit melius per exercitium meditationum et affectionum spiritualium et degustationem celestium ac macerationem corporum quam per matrimonialem actum. quia dicit Bernds. in epistola ad proprios parentes. Gustato spiritu necesse est desipere carnem. declectanti celestia terrena non sapiunt. eternis inhianti fastidia sunt transitoria.

¶ Utrum conuenienter nominetur matrimonium nomine coniugii et nuptiarum et matrimonii: Arguitur quod non. quia coniugium dicitur a coniunctione. sed coniunctio genus est ad coniunctionem matrimonii. Cum ergo genus non ducat in distinctam cognitionem speciei: et res persuum nomn debeat distincte significari: ideo inconuenienter dicitur coniugium.

¶ Item secundum Philosophum. iiii. metaphy. ratio quam significat nomen est diffinitio. diffinitio autem indicat essentiam rei. Cum ergo nubere non pertineat ad matrimonii essentiam: et nuptie dicantur a nubendo: in conuenienter nominatur nomine nuptiarum.

¶ Item A digniori vnumquodque demominandum est. sed in procreatione prolis dignius principium est pater quam mater. ergo matrimonium conuenientius dicitur patrimonium.

¶ In contrarium est quod communiter istis tribus nominibus fluncupatur. Respondet. Richardus vbi supra. dist. xxvii. art. i. q. i. quod circa matrimonium tria sunt consideranda. scilicet Causa: essentia: et effectus. Ratione primi dicuntur nuptie a nube. Unde Isidorus libr. ix. etynm. nuptie dicuntur eo quod ibi nubentium capita velentur. Ratione essentie dicitur coniugium. Ratione efectus qui est proles dicitur matrimonium quasi matris munium id est officium: eo quod matri maxime incumbit officium nutriende prolis. vel quasi matrem muniens: quia per ipsum prole munitur. vel quasi matrem monens ne derelinquat virum

¶ Ad pri mum argumentum dicendum quod sicut accidenti communi quia habet plus de ratione accidentis quam proprium. Appropiatr nomen accidentis sic. quia in matrimonio est ma xima coniunctio: quia ibi coniunctio corporum et animo rum. ideo conuenientur nominatur nomine coniugii: quamuis coniunctio inueniatur etiam in aliis rebus

¶ Ad secundm dicendum quod quamuis nomen imponatur ad significandum essentiam rei: tamen frequenter imponitur ab accidente re quia per nomen res innotescit. Et sic dicit philosophus i. de anima Accidentia maximam partem conferunt ad cognoscendum quod quid est. ita etc.

¶ Ad tertium dicendum quod quae uis vir sit principalius principium in prolis generatio ne quam mulier: tamen in nutritione est econuerso. quia dum est in ventre matris nutritur menstruoso sanguine matris sue. et postquam natus est nutritur lacte matris. et pquam ablactatus est adhuc per magnum tempus magis incubit officium nutriendi ipsum matri quam prim. Et econuerso quia in adquisitione possessionis principalior est paterqua matr ideo dicitur patrimonium

¶ Utrum matrimonium sit sacrameo tum noue legis: Arguitur quod non. quia in omni sacrams to noue legis est aliquid sensibile pro materia et aliqua verba quasi pro forma. sed sic non est in matrimonio. Si enim de praesenti verba mutuum consensum exprimentia sunt quasi forma: nulla est ibi materia. si sut materi nulla est ibi forma. quia secundum philosophum. ii phys. materia et forma nunquam coincidunt: ergo matrimonium non est sa cramentum noue legis

¶ Item fuit institutum ante no. le. ergo non est sacramentum no. le. quia omnia sacramenta noue lein no. le. instituta sunt

¶ Item sacramentum no. le. efficiquod figurat. sed secundum apostolum Eph. v. et Magistrum in liter Mafrimonium significat coniunctionem christi et ecclesiequam tamen non efficit: ergo non est sacramentum noue legis.

¶ Item nullus potest sacramentum noue legis recipere a seipo. quia nullus potest se baptizare vel confirmare et sic de aliis. Sed vir et mulier per seipsos possunt contrahere matrimonium. quia si contrahunt contractum est: quamuis sic facere non debeant. ergo non est sacramentum noue legis.

¶ In contrarium dicit apostolus Eph. v. de matrimonio Sacramentum hoc magnum est. dico aut in chro et in et clesia.

¶ Item sacramenta ve. le. non conferebant gratiam. sed matri monii sacramentum confert gratiam. ergo etc. Respondet Rich. vbi supra di. xxvi. ar. iiii. q. ii quod sacramentum aliquod no. le. potest dici dupliciter. Uno modo: quia primo in no. le. institutu fuit sicut baptismus et confirmatio etc. Et sic sacramentum matri monii non est sacramentum no. le. Alio modo: quia quamuis fuerit institutum ante no. le. tunc non habens vi conferendi gratiam in non le. non est euacuatum sed confirmatum et factum gre contentiuum et sic sacramentum est no. le. ante enim no. le. fuit insfitutum et tunctiam gratum facientem non conferebat et in no. le. non est euacuatum sed approbatum. In quo sacramento est sacramentum tantum expressioconsensuum per verba de praesenti. res et sacramentum vnio consensuiet obligatio mutua. Hec eim est res respectu sercationis exterioris quae est per sensibilia sigu: et est sacrmentum duplis cis rei scilicet charitatis quam sercat et dispositiue efficit: et vnionis christi et ecclesie quam sercat sed non efficit. ipsa autem charitas est res tantum.

¶ Ad primum argumentum dicendum quod essentia huius sacramenticonsistit in sensibili actione suscipietium sacramentum. vnde verbum primo prolatum ab altero corum habet rationem materie. et verbum secundo prolatum ab alio rationem habet quasi forme eo modo quo verba sunt forma in sacramento. sicut enim cum verbum accedit ad elementum fit sacramentum: sic cum ad verbum illius quae primo dicit Accipio te in vxorem accedit verbum alterius dicentis: et ego te in virum vel econuerso: fit sacramentum. Et ita patet quod ibi non est idem materia et forma: nec est de nccitate sacramenti quod verbum viri praecedaverbum mulieris: nec econuerso. nec est dicendum quod benedictio saccrdotis sit forma sacramenti illa enim est quid sacramentale non quid pertinens ad essentiam sacramenti.

¶ Ad secundum ex praedictis patuit solutio.

¶ Ad terlium dicendum quod non oportet quodlibet sacramentum no le. cfficere quan libet rem qua figurat: sed illam quam primo figurat. hoc autem sacramentum primo figurat charitatem qua coniuges deberent sese mutuo diligere: et hanc rem dispositiue es ficit.

¶ Ad quartum dicendum quod hoc est singulare in hoc sacramento quod non potest suscipi ab vna persona tantum: sed oportet quod sint plures. vnde no est inconueniens quod a scips possint suscipere hoc sacramentum. quia vnus alii ministrat partem vnam et alius aliam. vnde nullus eadem partem sacramenti recipit a se ipso: sed ab alio. vnde dicit Sco. vbi supra quod sic se habent ista tria in permanentia et fieri contractus matrimonii: matrimonium: et sacramentum matrimonii: quod medium id est matrimonium est permanens: reliqua sunt in fieri fluctuantia hincinde.

Matrimonium sectui doquo contrabitur. nam ad legitime conthendum debent fieri bamna et publicationes. Quandoque etiam praecedunt sponsalia quae sunt futurarum nuptia rum promissio: vt habetr. xxx. q. v. nostrates. Et dicuntur a spondeo spondes: quia sposus quasi promissus: sponsa quasi promissa Et ideo post contractum matrimonium per verbade praesenti non dicuntur sponsus nec sponsa: sed vxot et maritus. quod enim matrimonium per verba de praesenti: hoc cs sponsalia per verba de futuro. et potest conmhere sposalia quilibet qui praematrimonium. Et potest contrahere etiam absens perlitteras. et alius sine mandato alterius potest conthere sponsalia: sicut patur pro filio: mater pro filia: et tutores et curatores. tamen non sunt sponsalia donec ille vel illa sciuerit et ratum habuerit

¶ Utrum sponsalia possint dissol ui: Respondetur quod sic in. xvii. casibus.

¶ Primo per mutuum consensum: etiamsi erant ilurata secundum Panor. extra de sponsa. c. preterea. vbi glosa tenet non posse sine peccato. Sed Innocentius in dicto c. sic distinguit. scilicet Aut iurauit intuitu dei aliquam mulierem accipere in vxorem: et non potest illam remit tere. si vero non intuitu dei sed propter eius complacentiam: sic seo possunt absoluere.

¶ Secundo quando alter intrat religionem etiam altero inuit

¶ Tertio quando alter cantrahit cum alia persona per verba de praesenti vel per verba de futuro carnali copula subsecuta: extra de spon. duo. c. i.

¶ Quar to quando alter se transfert ad aliam regionem. vnde si non est spes de proximo reditum: tunc dissoluuntur etiam iurata. Quinto quando certus terminus ipsis appositus fuit Nam ipso elapso ille per quem non stetit erit liber et nubit sine periurio. sed alteri imponatur poenitentia de periurio

¶ Sexto quando alter lepram vel paralysim incurrit aut visum vel nasum amisit: aut etiam aliquid turpius euenit: extra de coniu. leproso. c. Ltatetas.

¶ Septimo quando alter fornicatur: quia iste fornicator non potest resilire: sed innocens bene. Etsi etiam fornicatio esset violenta potest eam sponsus dimittere: secundum Ioan. and. de iureiu. c. quemadmodum

¶ Octauo quando quis eorum efficitur hereticus: quia est fornicatio spiritualis. xxviii. quod i¶. Non solum. et c. iam nunc.

¶ Nono propter capitalem inimiciciam superuenientem infer sponsum et sponsam secundum Hosti. c. ii de spon. Decimo quando promisit dare certam quantitatem pro dote et non potest dare: vt in dicto c. quemadmodum

¶ Undecimo quando superueniter affinitas: vt si sponsus cognoscit consanguineam sponse. xxvii. q. ii. si quis.

¶ Duodecimo si fama sit quod inter eos sit canonicum impedimentum et de fama vel scandalo doceatur: extra de spon. c. Cum in tua.

¶ Tertio decimo quando sposalia fuerunt contracta infra tempus pubertatis et post pubertatem pe. it absolui ante aliquem tacitum consensum habitum in pubsttate: extra de spon. c. de illis.

¶ Quartodecio propter susceptionem sacri ordinis. xxvii. q. ii. §. ecce

¶ Quintodecio propter cognationem legalem vel aliud impedimentum matrimonii

¶ Sextodecimo propter votum simplex castitatis postea factum: vt tenent doc. de spon. c. de ill. Lict Innocen. Hosti. et Goff. teneant quod votum simplex de castitate non soluit sponsalia iurata. quia equalevinculum est iuramentum cum voto: ideo quod procedit obtinet. tamen tenent quod soluit sponsalia. quia maius bonum est continere quam nubere

¶ Decimoseptimo propter seuitiam sponsi secundum Panor.

¶ Utrum ad contrahendum matrimonium necessarius sit verus viri et mulieris consensus: Arguitur quod non. quia cum nunquam possit costare de vero consensu: nunquam possent homines esse certi vtrum essent in vero matrimonio: quod videtur inconueniens.

¶ Item Magister dicit in. iiii. di. xxvii. quod si vir et mulier uerbis explicant quod tamen corde non volunt: si non sit ibi coactio vel dolus: contrahunt. sed non est verus consensus si verbo explicant quod corde nolunt.

¶ In contrarium sic arguitur. Ad veram collationem sacramenti requiritur vera intentio conferendi. ergo similiter ad vere comtrahendum sacramentum matrimonii requeritur vera intentio contrahendi.

¶ Item extra de spon. c. tua nos. dicitur. Sine consensu cetera nequeunt fedus perficere coniugale. Respondet sic Rich. vbi supra dist. xxvii. ar. i. q. ii quod ad hoc vt vere contrahatur in foro conscientie et dei qui cordium nouit occulta requiritur verus consensus interior: quamuis non sufficeret sine institutione: quia cum vir et mulier plenario subsint dominio dei: non liceret vni transferre corpus suum in potestatem alterius nisi concurrente ad hoc domini voluntate et autoritate. tamen quantum ad iudicium ecclesie militantis que secundum exteriora iudicat: si dantur verba quae consensum interiorem exprimunt quamuis secundum rei veritatem non assit: iudicabitur matrimonium: nisi signis euidentibus probari potuerit nunquam interiorem consensum affuisse: quod probare nimis esset difficile

¶ Sed contra hanc responsionem quantum ad illud quod nullus potest rem alterius alteri obligare sic arguit Scotus in. iiii. di. xxv. quod hoc nihil e. quia licet iure creationis omnia sint dei: tamen hominem in sua libertate dimisit solum quod custodiat precepta decalogi. potest cnim se homo in seruum vendere: licet in scriptura de hoc specialis approbatio non inueniatur diuina: in qua tamen venditione ita transfert dominium sui corporis in alium sicut in contractione matrimonii. Guiller. etiam contra Scotum vbi supra dicit quod in diuina scriptura non inuenitur approbatio a lege quod quis se in seruum vendat: quod hoc est minus caute dictum. Dicitur enim Exo. xxi. quod si dixerit seruus Diligo dominum meum et vxorem ac liberos non egrediar liber: offerat eum dominus diis et applicabitur ad ostium et postes: perforabitque aurem eius subula: et erit ei seruus vsque in seculum. Ecce manifeste inuenitur in scriptura vbi ilber homo potest se vendere in seruum. ideo hoc primo recedit a Scoto. quia ipse Scotus di. xxxvi. q. i. li. quarti dicit quod si quis se dat in seruum: tenet datio: et vnde nisi approbante deo. Secundo recedit a Scoto in. iiii. di. xv. q. iii. dicente quod non est licitum aliquem pro simplici furto occidere. quia in hoc dispensauit qui hoc praeceptum dedit Non occides. nec aliqua bulla apparuit adhuc de supernis quam viderimus. Tertio dimittit Scotum in. ii di. xvii. de situ paradisi terrestris et tenet cum Alexadro de Ales. sapca Bona. et Tho. ibidem

¶ Ad primum argumentum dicendum quod quamuis non possit constare certa scientia de vero consensu de hoc: tamen otest constare per probabilem coniecturam. et hoc sufficit. Sicut enim dicit Philosophus. i. Eth. Disciplinati est intantum certitudinem inquirere secundum vnumquodque genus inquantum rei natura sufficit.

¶ Ad secundum dicendum quod verbum magistri intelligendum est quantum ad iudicium ecclesie quae per exteriorem expressionem consensus praesumit interiorem consensum affuisse.

¶ Utrum ad contrahendum matrimonium sufficiat consensus tacit

¶ Arguitur quod sic. quia vt dicitur extra de sponsa. c. tue fraternitati

¶ Matrimonium in veritate contrahitur per legitimum viri et mulieris consensum. sed necessaria sunt quantum ad ecclesiam verba consensum exprimentia de praesenti. ergo verba non requiruntur ad hoc vt in foro dei matrimonium contrabatur. sed tantum ad hoc vt ab ecclesia iudicetur matrimonium contractum.

¶ Item. xxxii. q. ii non omnis. in gloia Si perentes contrahaant pro tiliis: parentibus et filiis scientibus sufficit filiorum taciturnitas

¶ Item consensus tacitus facit adulterium: dicente domina Mat. v. Quicumque viderit mu. ad concu. eam iam mecha. est in cor. suo. ergo a simili consensus tacitus potest facere matrimonium.

¶ In contrarium arguitur. Consensus tacius non dat ius alii in re sua scilicet per mrimodium habet vir ptetatem in corpore mulieris et econuerso secundum apostolum i. Cor. vii. ergo ad matrimonium contrahendum requiritur consensus mutuus per verba de presenti vel per alia signa in non potentibusloqui. quia muti possunt contrahere matrimonium. extra despon. tue fraternitati. Inter etiam absentes et qui se nunquam viderunt potest contrahi matrimonium per procuratorem et litteras mutuos consensus exprimentes dum tamen fama vel auditu vel aliquo modo se nouerint. xxx. q. v. Nec illud. Ratio autem quare requiritur expressio mutui consensus per aliquod sensibile signum est. quia sic est institutum. Cuius institutionis ratio fuit congrua. quia matrimonium est sacramentum et de ratione sacramenti est quod in eo sit aliquod sensibile signum. Aliam etiam rationem assignant aliqui. quia in contractu matrimonii quilibet donat alii ptestatem corporis sui quantum ad coniugalem actum. Donatio autem perficitur in concurrente consensu donatoris et bonatarii. Donatarius autem consentire non potest in donationem nisi donator voluntatem suam sibi exprimat quod sine signo sensibili facere non potest. Sed Scotus de hoc dubitat in. iiii. di. xxvii. an inter mutor fieri possit sacramentum matrimonii. Et Hugo de nouc castro dist. predicta q. ii dicit quod Scotus velle videtur quod matrimonium non est sacramentum dum fit sine verbis. et ita in mutis esset matrimonium sed non sacramentum. Sed Scotus nihil tangit ad istud propositum. quia cum si et non absolute locis est. Ex si autem arguere absolute ratione forme est logicam dimittere. Si leo volat habet alas: ergo leo habet alas. secus esset cum destructione. Unde Hugo dicit. Ista enim conclusio est dubia docto ri nostro. Et post subiungit. Dicitur enim ibi quod intermutos non est matrimonii sacramentum. Sed ips Hugo non bene considerauit differentiam inter dubit suspicionem et opinionem: que habent se per ordinem Dubium in medio consistit equaliter hanc partem et illam conspiciens. Suspicio modicum flectit erga partem vnam sed eam non accipit. Opinio vero vnam partem recipit cum formidine alterius quod multum interest quod Scoto dubium est. ergo videtur velle. Multum enim distant est et non. Unde sic dicit Scotus. Irrationabile videtur remouere ab isto sacramento quod eo in omnibus aliis sacramentis supplendum est no. le Sed nunquam inuenitur aliquod sacramentum quod non conferatur sub aliquibus verbis. cum ergo persone contrahentes sint hic ministri si non possunt verbaexprimere nec sacramentum conferre

¶ Ad hanc rationem tria dicit Guil. in. iiii. dist. xxvii. Primo quod potest esse sacramentum et est de facto sine verbis vt sacramentum eucharistie. Uerba enim panis et vni non sunt verba sacramenti sed consecrationis. Secundo non est mirum si hoc sacramentum hoc habeat priuilegium. tum communitate: tum necessitate: tum tertio antiquitate: quia in paradiso fuit institutum matrimonium etsi non vt sacramentum In baptismo non est simile. quia baptizans solus est minister et satis potest exprimi per illum forma baptismi. Hic autem sunt duo ministri aut ambo muti sunt. aut secundo vir est mutus sed non mu¬ ta femina: autem tertio muta mulier sed non viris vbri verbum vel non fit ex toto vel in parte.

¶ Tertio quod signa tunc pro verbis habentur. Unde. ii. Reg. i. Dauid dixit. Quod est verbum quod factum est. vbi verbum pro re ponitur. Hoc autem verum est quod vbi non est materia nec forma sacramenti: ibi non est sacramentum. quia verbum primo prolatum vt dictum est supra est in matrimonio materiale. et quod alius dicit: et ego te. est formale. sed in mutis signum ex parte vna est materiale: et ex altera parte formale. Et est ibi consensus quidem non primus de essentia sacramenti. quia sacramentum est quid sensibile consensus spiritualis. vnde iste consensus per verba de presenti expressus habet se ad matrimonium non vt efficiens cam: sed vt dispositio praeuia secundum Sco. vbi supra. q. ii. Ideo matrimonium non est aliquid causatum ab illo contra ctu matrimoniali derelictum. Unde quando dicitur contractus matrimonialis causa matrimonii debet accipi pro dispositione praeuia. sicut apertio fenestre dicitur illumina tio domus. Unde matrimonium formaliter est triplex relatio. quia formaliter matrimonium non dicit nisi respectum viri ad feminam. autem secundo femine ad virum. aut tertio amborum ad prolem. Ideo matrimonium non est vnum per se sed per accidens. Non est enim bene cognoscibile quomodo he tres relationes vnum per se constituant quia in nullo illorum duorum sunt ille tres. quaelibet enim duarum ad plus non habet nisi duas: vnam ad reliquum coniugem: et secundam ad prolem. Et iste tres relationes triplici vocabulo nominantur. Primo dicuntur obligatio mutua. Secundo viculum mutuum. et Tertio indissolubilitas. Et dicit Scotus quod consensus matrimonii per verba de praesenti et contractus ma trimonii idem sunt.

¶ Ad primum argumentum dicendum quod quamuis verba sint necessaria quantum ad ecclesiam: nihilominus etiam sunt necessaria ad hoc vt in iudicio dei matrimonium contrahatur. vnde verba decretalis intelligenda sunt per appropriationem co quod in iudicio dei principalior est consensus interior quam expressio eius exterior. In iudicio autem ecclesie militantis est econtrario.

¶ Ad secundum patet responsio ex praedictis.

¶ Ad tertium dicendum quod non est simile. quia peccatum chrmitti potest in sola voluntatte. sed ad sacramentum requiritur sensibile signum ex diuina institutione.

¶ Utrum inter Mariam virginem et Ioseph fuerit verum matrimonium: Arguitur quod none quia omne illud est de integritate sacramenti quod exprimitur in institutione eius. sed cum deus mediante Adam matrimonium instituit fuit expressa carnalis copistula cum dictum fuit. Erunt duo in carne vna. Et quia carnalis copula non fuit inter Mariam et Ioseph non fuit verum matrimonium.

¶ Item Hiero. dicit. Uouentibus virginitatem non solum nubere: sed et velle nubere dam nabile est. sed in Maria virgine nihil fuit dam nabile. igitur non nupsit alicui viro. igitur non fuit verum matrimonium

¶ Item Numeri. ultmo. habetur quod mulieres debebant nube re viris tribus sue. igitur Maria non potuit nubere Ioseph qui erat de tribum Iuda: vt habetur Lu. ii. Maria autem de tribum Leui: vt habetur Luce. i. ergo etc.

¶ Item contrahens matrimonium in aliquid consentit. et non tantum in cohabitationem. quia sic frater et soror cohabitantes contraherent sed consentit in copulam carnalem. quia nihil aliud videtur addere ad matrimo nium super cohabitationem. sed in istam copulam nepotuit consentire: quia iam non fuisset integerrima virgo scilicet mente et corpore: ergo non suit inter eos verum ma trimonium Item secundum apostolum Eph. v. matrimonium est sacramentum christi et ecclesie. Sed sicut dicit Magister in. iiii. di. xxvi. Cum societas Nuptie postcommixtio nem sexuum non habent in se christi et ecclesie sacramentum. ergo carnalis copula est de integritate sacramenti quae tamen non fuit inter Mariam et Ioseph: ergo inter eos non fuit verum sacramentum. In contrarium habetur in euangelio Luc. i. Missus est Gabriel angelus ad Mariam desponsatam vire cui nomen erat Ioseph. Et Matth. i. dicitur. Iacobus autem genuit Ioseph virum Marie.

¶ Item ibiden Ioseph fili Dauid noli timere accipere Mariam coniugem tuam. sed non esset vir eius nec illa eius coniunx nisi esset inter eos verum matrimonium Respondetur secundum omnes theologos quod inter Mariam et Ioseph fuit verum matrimonium. Cuius rationem dicit sanc. Bonauen.

¶ Richar. in. iiii. dixxvi. arti. iiii. q. iii quod matrimonium dupliciter potonst considerari. Aut quantum ad eius prima perfectionem que est perfectio essentialis. et sic carnalis copulanon est de eius integritate: sed sine illa est mrimo nium ratum. Aut quantum ad eius secundam perfectionem que est perfectio aliquo modo accidentalis. et sic carnalis copula est de eius integritate. per illam enim matrimonium efficitur consummatum. sicut puer est perfectus homo: sed consummatur cum venerit ad etatem adultam. Hugo vero de nouo castro in. iiii. dis. xxx. qa ii clarius declarat dicens In matrimonio tria sunt

¶ Primo coniunctio animorum. Secundo dominium corporum. et Tertio dominium vsus corporum. Inter Ioseph et Mariam fuit verum matrimonium in primo et in secundo. quia vera coniunctio animo rum et verum dominium corporum sed tertium defuit. sed dominium vsus corporum. Nec in tertium virgo consensit. quia hoc non est essentiale in matrimonio vt praedictum est. Unde duo coniuges possunt de conmuni consensu perpetuo remanere virgines. sicut de beato Emerico filio primi regis Hungarie legitur. et de beato Elzeario et eius coniuge Dalphia nomine. Quomodo enim posset stare votum virginitatis cum consensu in copulam carnalem nisi dicamus sicut Scotus sentire videtur. quod beata virgo in copulam consensit carnalem non absolute nec explicite. sed implicite scilicet si peteretur. Nam habuit propositum virginitatis prout sancti coniiciunt ex verbo interrogationis eius ad Gabrielem dicens. Quomodo fiet istud quoniam virum non cognosco. Si enim non cognouisset et cum hoc non habuisset firmum propositum aut votum nunquam cognoscendi: nulla fuisset quaestio de hoc. et super initiali re: quia firmissime propo suerat et apud se disposuerat vel etiam vouerat nui quam se cognoscendam a viro. Et ad hunc intellectum respondit eni angelus di. Spiritus sanctus superueniet in te¬

¶ Cum ergo queritur Quomodo potuit contrahere matrimonlum sine piudicio voti: Respondet quod in contractu ma trimonii est mutua datio corporum ad copulam carnalem non nisi implicita scilicet si petatur. vnde contrahentes cum proposito statim vouendi castitatem: vere contrahunt. Hoc autem non praeiudicat voto castitatis posito etiam contractu matrimonii vbi illa condicio ponatur in effectum. igitur vbi est certitudo simpliciter quod numn quam poneretur in effectum: in nullo preiudicat voto castitatis contractus matrimonii. Fuit enim Maria virgo certificata a spiritu sancto quod a sancto Ioseph numquam esset petitura. Ex quo enim habemus Matt. i. quod angelus instruxit Ioseph dicens ei

¶ Noli timere accipere Mariam coniugem tuam: mags imo indubitanter coniicitur quod ipsa per angelum vel immediate a deo antequam desponsaretur ipsi Ioseph fuit certitudinaliter edocta sic: noli timere accipere Ioseph iustum in coniugem. Ecce enim spiritus sanctus dabit eum tibi in custodem et testem virginitatis tue qui tecum pari voto contineat et in multis tibi ad custodiam virginitatis tue obsequetur. Quicquid enim factum est cum Ioseph per visionem angelicam totum factum est ratione Marie quae fuit immediata in illa mirabili et ineffabili filii dei conceptione

¶ Exemplum huius est tale. Ut si quis contraxisset spon salia cum iuramento et postea vouisset perpetua continentiam: videtur ei consulendum esse quod consummaret matrimonium de facto per verba de praesenti: vt sic seruaret fidem iuramenti: et tamen vt seruaret votum statim ante matrimonii consummationem de beret anhelare ad religionem. ergo licet illi dare potestatem corporis sui coniugi contrahendo verum matrimonium et ratum: et cum intentione nunquam dandi vsum et hoc ex parte sui: sine hoc quod sciat nunquam istum vsum petiturum talem. multomagis igitur liceret sic contrahere. Sactus vero Tho. dicit in. iiii. quod quamuis virginitas secundum se sit optima: tamen pro tempore ve. le. praeferebatur ei matrimonium. et ideo beata virgo vouit virginitatem tanquam optimam sibi et acceptissimam: non tamen vouit eam simpliciter sed sub condicione honestissima scilicet hac: nisi deus aliter ordinaret: et nisi ei speciale mandatum de contrario daret. et ideo licuit ei ad spiritus sancti familiare consilium et manda tum matrimonium contrahere. nec in hoc fecit contra votum: cum non absolute sed cum condicione vouerat. nec istam condicionem apposuit an vellet virgo permanere. sed an deberet. Ecce de contractione veri matrimonii Ioseph et Marie triplex est modus dicendi vt patuit: quilibet est honest et rationi consonus: ita quod modus dicendi preponatur quod fuit factum per reuelationem. Secundo sequatur modus sancti Tho. quod virginitatem ante matrimonium vouerit beata virgo: quem etiam tenet Scotus.

¶ Tertio sequatur modus Hugonis quod beata virgoconsensit in coniunctionem animmorum et dominium corporum: sed non in dominium vsus corporum mo ha nt eiitntis ecare sdionnt. cuius similitudo reperitur in rebus possessis. nam quis habere potest vsum rei sine dominio: sicut factum est fratri bus minoribus quibus vsus rerum concessus est a sunmo pontifice retento sibi dominio: quia eis vsus vtilis est: et repugnat dominium: extra de verbo. sig. libro vi. Exiit qui seminat. De Maria econtrario vsus Ioseph denegatus est: sed dominium illi concessum. Secundo erit dominium in vno absolute et vsus in alis: ita quod habens rei dominium non poterit re vti cuius habet dominium. sicut locans domum habet dominium sed conductor vsum ad tempus. Sed si in perpetuo alterius quis possit habere vsum: de hoc dubitat Scotus. posset tantum aliquis vendere alteri possessionem talicondicione quod in perpetuum haberet illius vsum quoad viueret: et alter dominium.

¶ Tertio potest aliquis resimplicem vsum habere omni lure amoto nisi poli: vt fratres minores. Et licet decretale illud praeallegatum Ioan. xxii. reuocauerit: tamen rursus suum extrauagans est rite reuocatum.

¶ Ad primum argumentum dicendum quod Adam tetigit non tantum quod est de integritati matrimonii rati: sed etiam consummati.

¶ Ad secidum dicendum secundum Sco. quod debet intelligi de volen tibus nubere secundum commuem modum scilicet cum intentione consunmandi matrimonium et quibus non constat certitudinia liter quod non vsus ad tale matrimonium sequitur.

¶ Ad fertium secundum eundem quod illa lex data fuit propter filias Saphat ex hoc ne transferretur possessio de tribum in tribum. igitur non obligat nisi illos ad quos deuoluebatur hereditas: sicut ad illos deuoluta fuit hereditas paterna: quia pater mortuus fuit. Maria autem non fuit sic heres: ideo licuit ei alteri nubere alteri tribus

¶ Uel potest dici quod Maria fuit de vtraque tribum scilicet Iuda et Leui. De tribum iuda ex parte patris: et de tribum Leui ex parte matris. quia tribus regia pote rat contrahere cum tribum Leui. Sicut Aartio accepit vxorem de tribum iuda.

¶ Ad quartum dicendum quod consensus matrimonialis est in mutue potestat corporum traditionem ad prolem procreandam: et per consequens in vsum si petatur. Et beata virgo fuit cert ificata quod nunquam a coniuge peteretur.

¶ Ad vltimum secundum Rich. dicendum quod quamuis matrimonium absque carna li copula sit sacramentum vnionis christi et ecclesie que est per charitatem: non tamen figurat illam quae est in nature conformitate. sed matrimonium consummatum vtramque vnionem figurat secundum quod dicit Magister in littera.

¶ Utrum matrimonium Marie et Ioseph fuerit aliquando consummatum: Arguitur quod sic. quia Mat i. dicitur Antequam conuenirent inuenta est in vtero habens. et similiter Ioseph non cognoscebat eam donec peparit filium suum primogenitum. ergo post partum cognouit.

¶ Item quia christus dicitur primogenitus Matth. i. peperit filium primogenitum. ex hoc quod dicitur primogenitum. quia primogenitus non dicitur nisi respectu aliorum filiorum secundogenitorum.

¶ Item Ioan. ii. legitur christum fratres habuisse.

¶ In contrarium dicit ecclesia. Post partum virgo inuiolata permansit: Respondetur secundum Lyram super i. c. Matth. et e ieron. contra Eluidium. quod beata Maria semper virgo fuit ante partum: in partu: et post partum permansit. Sed huic veritati contradicut iudei: qui dicunt Iesum de semine Ioseph natum. quod est contra llud Esa. vii. Ecce virgo concipiet et periet fili im. Cluidius vero hereticus licet concedat christum de spiritu sancto conceptum: tamen negat virginitatem Marie post partum. dicens quod a Ioseph fuit conita postea. Et ita ille temerarius heresiarcha propter paruas argutiumculas que nullius momenti reputande sunt praesumpsit tam magnam rem asserere contra vniuersalem fidem sancte matris ecclesie. in cuius erroris confutationem beatus Hieron. librum conscripsit. Et dicit sanctus Bonauen. quod illa est irrationabilis here sis quod beatissima mater dei quae fuit templum dei et sacrarium spiritus sancti post tantum filium genitum libidini vacaret. Hec vtique non potest cadere nisi in animam impiam et totaliter depra uatam. Et omnino stultum est credere tantam in matrem dei indignitatem. Et Ioseph qui dicitur sanctus sceleratissimus et praesumptuosissimus fuisset si templum spiritus sancti et speciale habitaculum dei violare ac polluere praesumpsisset.

¶ Ad primum argumentum dicendum quod hec dictio donec aliquando significat tempus determinatum quo transacto fit aliquid. sicut dicitur Iste non comedit donec esset hora sexta. hoc est intelligendum quod completa sexta comedit. et sic non accipitur hic. Alio modo accipitur prosemper. sicut in psalmus habetur de christo: Sede a dextris me is. donec ponam inimicos tuos etc. non est sic intelligendum quod quando inimici eius erunt positi sub pedibus eius tempore iudicii quod tunc dimittat sedere ad dexteram patris imo eternaliter sedebit. et hoc modo accipitur hic donec. cum dicitur: non cognoscebat eam donec.

¶ Ad secundum dicendum quod ly antequam non semper denotat ordinem ad illud quod futurum est. sed quandoque ad illud futurum quod speratur. sicut cum dicitur: Ille antequam habuit annos mortuus est. Uel sicut si diceretur: Antequam iste peniteret mortuus est. non est intelligendum quod post mortem penituerit. Sic in proposito. antequaconuenirent. quia neque postea conuenerunt per copulacarnalem.

¶ Ad tertium dicendum quod christus primogo nitus dicitur non quia alii fuerunt post ipsum sed quia nullum ante eum peperit. Et hoc modo accipiebatur in lege vbi praecipie batur quod primogenitus deo offerretur. Etsi aliqua mulier pariebat vnicum tanquam primogenitum offerebat illum

¶ Ad quartum dicendum quod in euangelio frens christi nomina pastur cognati eius germani. quia de eadem cognatione. sicut Abraam et Loth dicuntur frens Gen xiii. dicens Frens enim sumus. et sic Ioseph dicitur pater christi putatius sicut Lu. iii. homines putabat eum filium Ioseph

¶ Utrum ad contrahendum matrimoni um sufficiat consensus vocalis absque mentali: Arguitur quod sic. quia sicut iuramento quacumque arte verborum quis uret: in ea significatione deus accipit in qua ille acci¬ pit cui iuratur: sicut dicit Isido. ergo in matrimonio si militer videtur quod deus accipiat in illa intentione in qua accipit coniunx. ergo si coniunx credit per verba illa ipsum vere consentire: talis consensus facit matrimonium

¶ Item ecclesia iudicat matrimonium esse quandocunque aliquis contrahit cum aliqua per verba de praesenti in publico: etsi dicat se non intendisse: nihilominus sententiat ipsum debere reddere quod exigit ius matrimonii. ergo si ecclesia recte iudicat et non credit illi et credendum sit homini ferenti testimonium contra se sine consensu interio ri est matrimonium.

¶ Item hoc pro regula in canone habe quod fraus et dolus nemini debent patrocinari. Si et go iste dolose agit in consentiendo ore non corde: non debet ei dolus eius suffragari. ergo ita obligat sicut si corde et ore consentiret.

¶ In contrarium Innocen. extra de spon. cuidam casui in hac materia vbi defuit interior consensus et vir mutauit sibi nomen dicit quod non est matrimonium. Et ratio quam assignat istis verbis continetur: quia dolus affuit et defuit omnino cornsensus sine quo nequeunt cetera fedus perficere coniugale. Respondet sanctus Bona. in. iiii. di. xxvii. ar. ii. q. ii. quod est loqui de matrimonio dupliciter. Aut in foro ecclesie: aut in foro conscientie. et secundum hoc est dupliciter iudicare. quia in foro iudiciali iudicatur secundum allegata in causa matrimonii. In foro conscientie secundum veritatem et conscientiam. Si ergo in foro poenitentiali loquamur: dicendum quod nec est matrimonium nec matrimonium iudicandum in conspectu dei. Cuius praecipua ratio est. quia in omnibus sacramentis requiritur voluntaria intentio faciendi quod facit ecclesia. quod quod talis secundum veritatem non intendebat contrahere matrimoni um non fuit sacramentum. Si autem loquamur in foro iudici ali vbi secundum allegata oportet iudicari: si probari potest consensus per verba exteriora in quibus non apparuit euidens dolus: matrimonium iudicatur: sed tamen ecclesia decipitur. Si vero ibi est deceptio contra iusticiam non est ignorantia iuris sed facti. ergo si sit consensus exterior sine interiori: non est matrimonium secundum veritatem nec secundum diuinum iudicium: nec secundum conscientie forum: quamuis esse videatur et iudicetur secundum iudicium ecclesiasticum.

¶ Ad er mum argumentum dicendum quod ecclesia fallitur. et quamuis contingat ipsam seduci a veritate rei: non tamen recedit a veritate iusticie: quia debet in hoc iudicare secundum alle gata

¶ Etsi obiicias quod in foro iudiciali contra se ipsum allegat: et credendum est ferenti contra se testimonium. Dicendum quod quia ecclesia habet testimonium in contrarium: et quia etiam tale testimonium est in praeiudicium certitudinis: est in praeiudicium cause matrimonialis que maxime fauorabilis est: ideo talis non auditur. tamen in foro conscientie creditur homiconfitenti suam turpitudinem. quia nihil ibi dicendum est nisi turpitudo

¶ Ad illud quod obiicitur quod fraus et dolus non debent patrocinari Dicendum est quod duo sunt ibi scilicet verbi dolositas: et vera carentia. sensus verbi non patrocinatur: imo obest in onforo siue iudiciali siue penitentiali: quia vtrobique vel punitur vel pro punito reputatur. Sed vera carentia hec est que suffragatur in conspectu dei vt verum matrimonium non sitt et iste qui dicit se non consensisse sine nouo consensu non debet cognoscere: tamen ecclesia cogit ad reddendum alteri debitum: et alter poterit exigere. quia secundum ecclesie iudicium reputat suum coniugem. Sicut Iacob excusatur in hoc quod cognouit Lyam: quia credebat cognoscere suam etc.

¶ Sed diceres. an inter infideles sit verum matrimonlum quod excuset commnitum a peccato: Respondetur quod sic. Nam triplex est matrimonium vt habetur. xxviii. q. i. si quis iudaice. Primum legitimum sed non ratum. Secundum ratum sed no legitimum. Tertium legitimum et ratum. Legitimum est quod contrahitur institutione legis et prouincie moribus. et istud possunt contrahere infideles. sed non est ratum. quia potest dissolui. vt in casu in quo vnus coniugum non vellet cohabitare cum alio sine contumelia creatoris. Matrimonium ratum sed non legitimum: quando contrahitur absque omni solenitate ex affectu inter coniuges solo expresso. Tertium matrimonium est quando fideles contrahunt per consensum mutuum soleniter

¶ Utrum consensus coactus faciat matrimonium: Arguitur quod sic. quia Augustinus. dicit quod coacta voluntas voluntas est: ergo a simili consensus coactus consensus est. sed posita causa ponitur effectus. ergo posito tali consensu est matrimonium

¶ Item hoc videtur per simile: quia qui baptizare consentit timbre mortis baptizatus est et pro baptizato habetur: ergo similiter est in matrimonio.

¶ Item. qui negat christum timore mortis peccat. sed nullus peccat nisi liber: ergo consentiens in aliquid timore mortis libere consentit. sed consensus liber facit matrimonium ergo etc.

¶ In contrarium de sponsalibus et matrimonio dicit decretalis. Cum locum non habeati consensus vbi metus vel coactio intercidit neces se est vt vbi consensus communis requiritur coactionis materia repellatur. Respondet sanctus Bona. vbi supra dist. xxxix. q. i. quod consensus coactus potest esse duplicitr scilicet vi vel metu. Uis est maioris rei impetus quae repelli non potestMetus est instantis periculi trepidatio. Tunc autem fit vis quando capitur: ducitur: trahitur inuitus vel ligatus ipso reclamante et renitente. hoc est coactio in qua no est consensus et in hoc omnino non est matrimonium. Est et alia coactio per metum: vt cum aliquis minatur mortem vel intentat nisi comsentiat. Et de hac coactione distinguunt aliqui quod talis consentiens aut consentit ore sed non corde. et tunc non est matrimonium. Aut corde consentit quamuis coactus: et tunc matrimonium est in conspectu dei. quia voluntas coacta voluntas est. sed non est in conspectu ecclesie quae praesumit quod talis non consenserit corde. Et ideo iudicat et sententiat vt vterque in domino nubat. Sed certe in istud non vt detur consentire decretalis quae dicit quod consensus non habet locum vbi metus vel coactio intercidit. Et ideo distinguitur aliter quod metus duplex est. quidam leuis: quidam iustus. Iustus: vtpote qui in constantem virum cadere potest. Leuis: cum quis paruum malum minatur. vel cum talis mutatur de quo praesumitur quod talis implere non possit. et iste metus non facit consensum adeo defectiuum quod impediat matrimonium contrahen tali metu facit matrimonium. Tunc autem est metus iustus quando aliquis comminatur damnum mortis: mutilationis: seruitutis: et stupri. tunc autem cadit in virum constantem quando praesumitur probabiliter quod ille qui minatur possit minas implere. quia non esset timendum si rusticus simplex minaretur duci. In hoc metu dicunt iura consensum non facere matrimonium: Sed ratio huius a diuersis diuersimode sumitur Quidam enim dicunt quod est ex indulgentia iuris. quia praesumunt ore consentientem non consensisse corde: sed verbum dixit vt penam euaderet. Alii dicunt quod non ex iuris indulgentia: sed hoc facit perfecti libro ir. consensus qui debet esse in matrimonio. Et sc videtur probabilius. si tamen post coactionem in carnalem copulam consensit: tunc incipit esse matrimonium.

¶ Ad primum argumentum dicendum quod verum est quod coacta voluntas voluntas est. sed nunquam sufficit talis ad faciendum bonum: nec ad contrahendum matrimonium. quia dominus voluit contrahi hoc sacramentum per consensum liberum.

¶ Ad secundum dicendum quod baptismus est opus dei sul hominum. sed matrimonium est a consensu hominum. Aliter potest dici quod non est simile. quia in baptismo non requiritur tanta libertas quanta in matrimonio: quod totaliter causatur a consensu.

¶ Ad tertium dicendum quod facilius est peccare quam benefacere. Preterea nullus timor respecctu peccati perpetrandi potest nec debet ca dere rationabiliter in virum constantem: sed respectu alicuius rei faciende que non est nostre saluti contraria. quia vir constans rationabiliter deberet se permittere interfici quam peccare vel negare christum. matrimonium autem non est de necessariis salutis.

¶ Utrum consentiens in renitentem generet sibi praeiudicium vt non possit cum alio comtrahere: Arguitur quod sic. quia potestas corporis proprii transfertur per proprium consensum qui praest illi. sed vnusquisque sibi pest. ergo qui consentit in aliquam potestatem sui corporis illi tribuit. ergo iam non potest eam dare alii.

¶ In contrarium arguitur. quia vbi est matrimonialis obligatio est vir et vxor. sed vxor dicitur relatiue respectu viri: sicut pater respectu filii et ecconuerso. ergo sicut sequitur Iste non est filius huius: ergo iste non est pater huius: Ita non est isti obligata vt vxor ergo iste non est isti vt vir nec alio modo. ergo etc.

¶ Respondet sanctus Bona. vbi supra. q. ii quod quaerere vtrum consentienti in renitentem fiat praeiudicium: est quaerere vtrum matrimoniale vinculum claudicet vt ex parte sit soclidum et ex parte contritum: et hoc est quaerere vtrum aliquis sit vir cuius non est vxor: et aliqua sit vxor cuius non est vir. Et hec in seipsa quaestio soluitur pro eo quod in ea opposita implicantur propter naturam matrimonialis viculi quod est relatiuum et mutuum. Dicendum igitur quod ma trimonium non potest esse claudum quantum ad vinculum: quia si mulier in dissensu perseuerat tam signo quam corde: nullum est matrimonium. nec vnus ad quirit potestatem aliquam in alterum: quia in altero extremo defuit consensus. Unde primus non se habet per modum efficientis sed disponentis: etsi scun dus adueniat tunc perficit matrimonium: pro eo quod iam habet consensum mutuum qui est eius principium completum. et extunc vir obligatur: et ei praeiudicium ad consentiem dum in personam alia gcneratur

¶ Ad argumentum dicendum quod in translatione potestatis huius duo sunt scilicet donatio et acceptio. quantum ad donationem at ant tinet hic est consensus proprii. quantum ad acceptionem vic est consensus alieni. et quia ille non est ibi: ideo non est tranflatio.

¶ Sed diceres. Quid dicendum cum aliquis dixit verba exprimentia consensum de praesenti vel de futuro: et secuta copula posfea dicit quod nunquam talia verba protulit animo contrahendi sed solum animo extorquan di copulam: Respondetur quod alter non debet ei credere. quia nec tenetur. extra de proba. c. per tuas. dicitur. Nimis in dignum est iuxta legitimas sanctiones vt quod sua quisique voce dilucide protestatus est in eo casu proprio valeat testimonio infirmare. Si vero temerarie credit quod dicat verum: tunc non debet nec ad petitionem alterius etiam in carnalem copulam consentire. Si autem dicat se esse mentitum: tunc si petit reddat. Si vero non credit quod etiam tunc verum dicat non debet reddere debitum: quia faceret contra conscientiam. sed debet credere quod quia reuocat quod prius dixerat: ideo expirat prius dictum: et tunc tenetur reddere secundum Rich. vbi supra di. xxvii. ar. i. q. iiii. Sed pone quod praefatus non eam duxit nec vult ducere sed potius aliam accepit. Respondetur quod in foro ecclesie si potst probare mulier quod contraxit per verba de praesenti vel de futuro secuta copulacaruali quod cogetur eam ducere nec admittetur probatio in contrarium. extra de spon. is qui. sed in foro anime si aliam non accepit cogendus est vt eam accipiat si non apparet euidenter quod potius se decipi finxit: puta quia magna est improportionabilitas. Si vero aliam duxit animo contrahendi et in primam non consensit: non debet etiam ad ecclesie praeceptum secundam dimittere. sed potius pati humiliter etiam excommunicationem: et tali modo cum sanctui da habitare quod non generet scandalum aliis: quia primum matrimonium non fuit: ex quo consensus alterius defuit

¶ Quid si quis post contractum matrimonium non animo consentiendi sed decipiendi credens ex consilio peritorum tale matrimonium tenere cognoscit mulierem tanque coniugem credens sic firmiter esse: Respondetur quod talis copula non facit matrimonium quo ad deum quia exquo nullum vinculum praecesserat quo ad deum copula non facit matrimonium. extra de spon. ca. is qui vbi dicunt doctores quod si sponsalibus solutis sequitur copusa non inducitur matrimonium: ex quo vinculum sponsaliur¬

¶ Queritur. in quid est consensus qui facit slict solutum mfimonium: Respondet Rich. vbi supra. dist. xxxi. ar. ii. q. i. quod ad hoc vt consensus faciat matrimonium opertet quod sint ibi tria. bona matrimonii implicite et in habitu saltem primo scilicet vt contrahentes consentiant in vinculi inseparabilitatem ratione cuius est in matrimonio bonum sacramenti. Secundo in bonum fidei quantum ad eius essentiale quod est non negare vsum sui corporis si coniunx petat nisi deus a debito reddendi liberauerit. Sed quando tum ad accidentale bonum fidei seu accessorium quod est non exhibere alteri quam suo coniugi vsum sui corporis non est necessarium sed solum ad bene esse matrimonii.

¶ Tertio in bonum prolis quantum ad eius essentiale quod est eam suscipere conditionaliter scilicet si deus eam dederit. vel non procurare aliquod impedimentum ne proles veniat. Sed quantum ad eius accidentale bonum scilicet absolute velle prolem et eam educare non est necessarium. Unde si quis contraheret cum intentione separabilitatis non dico quo ad thorum sed quo ad vinculum. quia sic esset contra sacramenti bonum. aut cum intentione denegandi seipsum alteri coniugi petenti sine aliqua diuina reuelatione. sic esset contra secundum bonum scilicet fidei. Aut cum intentione non suscipiendi prolem si deus eam daret. aut non eam educandi: autem procurandi venena sterilitatis ne proles conciperetur vel nasceretur autem educaretur. quia esset contra tertium bonum matrimoni scilicet prolis. talis non contraheret matrimonium. Et ideo opertet vt praefata habeat saltem in intentione implicite. Explicite vero sufficit quod contrahens intendat illud quod inter contrahentes requiritur ad matrimonium

¶ Sed diceres: an intentio libidinis: pulcritudinis vel diuitiarum excludat matrimonium: Respondet san. Bona. vbi supra distin. xxx. quod multe cause possunt esse inductiue et sine peccato dummodo non sistatur in eis vnde moueret. sicut causa principalis est minus honesta et esset contra sacramenti vtilitatem: non tamen contra sacramenti veritatem. nisi ita esset finis quod non quaereret nisi libidinem vel diuitias: non vxorem ducere. quia sic esset contra veritatem sacramenti. Sed nunquid conferens ex alio fine quam prolis habende peccet

¶ Respondet Petrus de palude in. iiii. dis. xxxi. quod sic venialiter: quando contrahit principaliter propter vitandam fornicationem si sit talis qui spem possit habere quod habeat filios: alias non. Unde licet primus finis materimonii sit intentio generandi. tamen quando principale factum est impossibile sicut in sene vel sterili licet facere. de secundario scilicet intentione vitandi fornicationem principale. Alie autem intentiones vt quidam dicunt sicut reformatio pacis etc. si principaliter intendantur sic est peccatum veniale. Alii vero volunt quod sit mortale. quia cum matrimonium sit sacramentum non potest sine peccato mortali principaliter intendi finis extraneus. Sicut si quis principaliter baptizaretur propter quaestum non curans de gratia baptismali Unde idem Petrus tenet quod contrahens principaliter propter voluptatem peccat mortaliter. Et similiter contrahens in mortali peccato etiam peccat mortaliter: quia indigne.

¶ Utrum vnus coniunxum sine voluntate alterius potest continentiam vouere: Arguitur quod sic. quia nulli per legem diuinam precluditur via proficiendi in melius. sed si coniunx non possit vouere continentiam sine licentia alterius: vnus coniunx possit viam alii praecludere proficiendi in melius. quia melius est esse continentem quam vti carnali concubitu. ergo vnus coniunx sine licentia alterius potest continentiam vouere.

¶ In contrarium dicitur. i. Cor. vii. nolite fraudare inuicem nisi forte ex consensum ad tempus vt vacetis orationi. Respondetur secundum Richar. vbi supra dist. xxxii. ar. ii. q. i. quod vouere voluntatis est. vnde de his tantum potest esse que nostre subiacent voluntati. Unde Aug. et Mag. allegat in littera dist. xxxii. non exigit deus si quis ex alieno vouerit aliquid: sed potius alienum vsurpare vetat. Et quia reddere debitum est necessitatis: non voluntatis: ideo coniunx vnus sine alterius licentia vouere non potest petenti debitum non reddere. hoc enim esset votum facere de alieno. sed quia exigere est in voluntate exigentis: ideo vnus coniunx sine alterius licentia vouere potest vt nunquam exigat

¶ Alii autem dicunt contrarium quia ex hoc alteri coniugi redderetur matrimonium nimis onerosum. quia semper oporteret eum confusionem petendi debitum subire. Irrationabile est enim vt vnus coniunx sine alterius licentia possit emittere votum in ipsius praeiudicium. sed prima opinio est securior.

¶ Ad argumentum dicendum quod viam proficiendi in melius quantum ad mutatione status praecludit homo sibi per consummationem matrimonii nisi alter coniunx voluerit. quia sic in melius proficere esset in praeiudicium alterius coniugis. sed in hoc non est praeclusa via proficiendi.

¶ Sed di. An coniunx dans alii licentiam vouendi continentiam possit illam postea reuocare: Arguitur quod sic. quia dicitur. xxxiii. q. v. Manifestum. quod si vir prius permiserit mulieri votum abstinentie facere et postea prohibuit: quamuis peccet prohibendo quod concesserat: non tamen faciat mulier quod vouerat. ergo a simili ita potest dici de voto continentie.

¶ In contrarium dicitur ibidem c. Qui vxorem suam velare permiserit: aliam non accipiat: sed similiter conuertatur

¶ Respondet Richar. vbi supra. q. ii quod si coniunx dat alteri coniugi licentiam continentia vouendi: Aut dat eam in facie ecclesie. et sic reuocare non potest. Aut in priuato. et tunc antequam voueat: licentiam reuocare potest. Ius enim hoc ideo concedit quia tales licentie clam facte sunt periculose. Et quia licetiatus ante votum non est nouo vinculo obligatus: est melius quod reuertatur ad coniugem quam coniunx in fornicationis periculo remaneat. Sed vt multi dicunt post voti emissionem impletionem voti prohibere non potest: nec in hoc sibi tenetur mulier obedire: quia iam alio vinculo ligata est de licentia mariti qui hoc potuit concedere. Et huic sententie consentit Magister in. iiii. di. xxxii. Alii dicunt quod nisi licentietur ab altero coniuge autoritate episcopi et nisi licentians monasterium intrauerit vel votum castitatis emittat in seculo remanens: et talis sit etatis quod de ipsa oriri non possit suspicio: iura decernunt talem licentiam ad petitionem coniugis qui eam dedit quantum in se fuit irritandam. et quamuis coniunx peccet hoc petendo: tamen ad eius petitionem ille qui religionem intrabat potest et debet de monasterio reuocari. Et pro hac opinione videtur expresse esse decretalis in argumento allegata et glosa ibidem.

¶ Ad argumentum dicendum quod non est simile de voto continentie et abstinentie quia in coniugii debito eque mulier habet pote statem viri sicut et vir mulieris. In ceteris vero virest caput mulieris et mulier corpus viri. et ideo mulier votum continentie quod emisit de licentia vt ri poterit obseuare et debebit quamuis vir postea contradicat. Sed votum abstinentie quamuis viro per mittente possit promittere: ipso tameun prohibente: promisseo non valcbit implere: quamuis vir peccet prohibende Arg. ad hoc. xxxii. q. i. Quid culpatur. vbi dicitur Fortasse aliquando reum facit regem iniquitas imperandi. innocentem autem militem ostendit ordo seruiendi. Qui vult tenere opinionem secundam potest dicere ad decre tum allegatum in contrarium quod illud verbum: similiter conuertatur: sic intelligendum est scilicet nisi malit suam coniugem reuocare. Uel potest dici quod ideo dicitur: similiter conuertatur: quia reuocando peccat: quamuis ad eius petitionem coniunx debeat per iudicem reuocari. quia nisi hoc fieret: pericula imminerent.

Matrimonium terItio quo ad redditionem debiti coniugalis. Et dicitur debitum quia sub pena peccati mortalis tenetur vir mulieri debitum petenti reddere: similiter vxor viro secundum omnes theologos conmuniter: secundum quod dicit apostols. i. Cor. vii. Uxori vir de bitum reddat. nisi ex rationabili causa excusetur.

¶ Utrum communitus propter prolem possit esse sine omni peccato: Arguitur quod non. quia omnis actus in quo homo rationabiliter erubescit est peccatum. vel feditatem habet vt purgare ventrem: attamsl non ita rationabiliter de hoc erumbescit quis. quia non debet homo erumbescere de pena sed de culpa. sed in commitu coniugali ratione prolis erumbescit: et nullo mocoram aliis faciet. ergo etc

¶ Item omnis comnitus in quo regnat libido est peccatum. sed in actu coniugali pro generanda prole regnat libido. quia dicit Aug. quod peccatum non tramsmittit ad posteros propagatio: sed libido. ergo etc

¶ Item queritur pro quo dicatur matrimonium excusare coitum: cum omnis ordinatio que habetur cum vxore possit haberi cum alia muliere: et ita fit libido et pruritus et carnalis actus in cognoscendo vxorem si cut etiam aliam mulierem.

¶ In contrarium dicit Augustinus de bono coniugali. Et allegat Mag. in littera li. iiii. dist. xxxi. Coniugalis concubitus generande prolis gratia non habet culpam. Et hoc videuetia consonum rationi: quia matrimonium est sanctum et bonum: quia a deo est institutum et confirmatum per presentiam suam ad nuptias Ioan. ii et approbatum per responsionem suam Matth. xix. Sed sancto potes homo sancte vti. ergo cum hoc sit maxime causa prolis: patet etc. Respondet sanctus Bonauen. in. ii. dist. xxxi. ar. ii. q. i. quod circa hoc quidam errauerunt diccntes quod in actu generatiue non est culpa nisi per excessum sicut in actu nutritiue. Alii errauerunt dicentes quod semper est peccatum: et nullo modo excusa¬ tur: imo propter peccatum matrimonium viciari. nalum enim bono iunctum ipsum viciat: non econuerso quod bonum malum excusat. Et primi quidem non intellexerunt morbum quomodo scilicet sit infecta vis gene ratiua. Secundi vero non intellexerunt sacramentum esse remedium vt medicamentum quod non viciatur a morbo sed econtra sedat morbum. Ideo qui recte credunt videntes morbum et remedium: dicunt actum coniugii per sacramentum excusari tanquam morbum per remedium. Siquis autem velit morbi et remedii rationem intueri: potest sic patere. Primum quidem omnis actus in quo regnat pruritus libidinis adeoquod absorbetur ratio et homo efficitur totus caro: est actus deordinatus et actus ille inquantum est de se per uertit regnum anime. sed hoc est in actu coniugalisicut experimento patet: et sancti dicunt. Et glo. i. Cor. vi. Qui fornicatur in corpus suum peccat: dicit Hic proprie seruit anima corpori intantum vt ipso momento et experimento huius flagitii nihil cogitare homini liceat aut intendere. quia mentem captiuam subdit ipsa summersio et absorptio libidini. In huius autem deordinationis arbitrium multum facit erubescentia nature que mendax esse non potest. Erubescit enim motum et actum illorum membrorum. et sic actus ille de se est inordinatus. Remedium autem intueri sic possumus. Quidam enim est actus qui dicit deordinationem mentis: vt idolatrare et periurare. Quidam autem dicit deordinationem creature ad creaturam: siue vnius ad alterum: siue eiusdem ad se Primus est malus et morbidus secundum se: et nullo modo potest fieri bene nec diuino mandato nec aliter. Secundus vero quia non habet essentialem deor dinationem: potest per diuinum imperium ordinari: vtpote cum deus praecipit occidere hominem: cum etc clesia praecipit rem alienam accipere: cum etiam inspirat seipsum occidere. sicut Sam son in quem irruit spiritus domini Iudici. xvi. Per hunc modum ordinauit coitum Osee cum muliere que non erat sua vxor. Sed quoniam actus iste non omnibus debebat praecipi: prouidit diuina ordinatio non per mandatum illam deordinationem ordinare: sed per aliquem statum: et per statum qui esset signum illius coniunctionis que erat ordinata ad concupiscentie remedium et per sacramentum matrimonii: quod quia habet rationem medicine magis excusat quam viciet. sicut cum dominus praecepit hebreis vt vasa egyptiorum tramsportarent. asportatio non facit preccptum malum: sed potius tanquam preceptum superioris facit asportationem bonam et meritoriam. Sancti igitur et omnes catholici dicunt comitum per sacramentum matrimonii excusari a peccato mortali: maxime quando causa prolis fit. Sed de modo excusandi est duplex opinio. Quidam dicunt quod excusatur a peccato mortali: sed non a veniali. quia mortale fit ibi veniale. Alii dicuntis et hoc videtur sentire Augustinus quod cum deus perfectum det remedium contra morbum et quando causa prolis commnitur: potest esse sine omni peccato. et hoc est magis consonum rationi et fidei pietati. Ad illud autem quod obiicitur de immoderata deordinatione: erumbescentia: et libidine Dicendum quod hec quat tuor possunt esse circa actum rationis: aut sensualitatis. Sed circa actum rationis semper faciunt culpam: quia faciunt malum secundum se. Si autem sunt circa malum sensualitatis existente ordinatione circa actum rationis: tunc ista cedunt in penam. et sit est in proposito. Nam per virtutem sacramenti ratio or dinatur vt moderate velit et ordinate et honeste nec de illo erubescit homo quia vult filios procrearenec improba voluntate appetit sed casta. Sed nisi interueniret remedium matrimonii tunc esset inordinatio non solum in sensualitate: sed etiam in ratione. et sic semper esset peccatum.

¶ Ad secundum dicendum quod maior est falsa etc.

¶ Ad illud quod vlti mo queritur a quo peccato excusatur: Dicendum quod a peccato non quod est: sed quod esset nisi matrimonium interueniret. vnde differenti modo est remedium matrimonii sacramentum et alia sacramenta: hoc enim in remedium quia facit vitare peccatum quod incurre retur. alia vero liberant a peccato in quod iam quis est lapsus.

Sed di. An commnitus coniugalis causa fornlcationis vitande possit esse sine peccato

¶ Respondet idem. q. ii quod qui commit causa fornicationis vt tande: aut hoc est in se: aut in altero. Si in alterto vt reddat debitum hoc est iusticie: hoc est fidei: et est de bonis matrimonii: ideo omnino a culpa ex cusatur. Qui vero comit causa fornicationis vitande in se: in hoc semper peccat venialiter. quia aut pulsatur a carne. aut si non pulsatur: ex quo non vult procreare prolem nec compelliter reddere debitum aliqua superfluitas est ibi: et ideo peccat

¶ Etsi obiicias quod licet homini bibere ne sitiat: sic etiam sine peccato commire ne forn icari appetat. non est simile. quia hic est opus nature: in commnitu non: nec etiam necessitatis. Et hoc dicit Augustinus. et allegat Magister in litr tera. xxxii. dist. quarti. dicit. Reddere debitum coniugale nullius est criminis. exigere autem vltra generandi necessitatem culpe est venialis. Guill. vero in. iiii. dist. xxxi. sic dicit quod delectatio in matrimonio aliquando est venialis: aliquando mortalis: aliquando neutra. Qui enim accedit ad vxo rem principaliter propter prolem ad cultum dei: dato quod delectationem habeat consequenter non peccat sed meretur. Qui secundo propter delectationem principaliter et ex conscquenti propter prolem: ad minus peccat venialiter. Qui tertio propter delectationem ex toto: de illo dubium est. melius tamen est dicere quod non semper peccat mortaliter propter bonum coniugii: si sit intra limites matrimonii.

¶ Utrum comire cum vxore ratione satiade libidinis sit peccatum mortale: Arguitur quod non quia dicit Magister in littera di. xxxi. allegando Au gustinum. Coniugalis concubitus gratia concupiscentie satiande sed tamen cum coniuge propter thori fidem venialem habet culpam

¶ Item hoc ipsum videtur ratione: quia delecta ri in contum coniugali ratione boni mtrimonii non est peccatum. ergo nec velle delectari. quia si actus bonus et voluntas bona est. ergo

¶ Item qui delectatur in cibo non propter deum sed propter ipsum cibum: quia boni saporis est: non peccat mortaliter. ergo pari ratio ne cum delectatio coniugalis non sit mortalis si vult delectari non peccat mortaliter.

¶ In contrarium dicit Magister in littera vbi supra. Uehemens amator vxororis est adulter. Et Hiero. Uoluptates quae de meretricum amplexibus capiuntur damnande sunt. Respondet sanctus Bona. vbi supra. q. iii. quod aliqui dicunt quod qui finaliter cognoscit vt habeat illam miseram delectationem quae dicitur esse in commnitum: peccat mortaliteris Ex quo infert quod ipse sanctus Bouauentura fuerit virgo) quando illam ponit tanquam finem principalem. sicut si aliquis praedicarem propter vanam gloriam. Qui autem cognoscit aliquae alia causa principali: sed tamen quasi a latere placet ei delectatio quaest ibi. sicut de aliquo qui finaliter praedicat propter deum. sed tamen quasi a latere placet ei delectatio laudis. dicunt quod peccat venialiter. Ad hoc enim quod coniugalis commitus sit sine omni peccato necesse est quod illa delectatio non placeat imodispliceat rationi. Tanta enim est vt auferat vsum ra tionis et spiritum prophetie secundum illud trmprus. et ideo non potest tunc referri in deum: et ideo ea non potest quis bene vti volendo sed nolendo. non sic est de aliis delectationibus quarum sensus possunt a ratione actu referri in deum Unde secundum hosi aliud est delectationem quaerere: aliud est oblatam acceptare: aliud eam tolerare

¶ Primum est peccati mortalis. secundum est peccati venialis. tertium est perfectionis. Et hec positio licet probabilis videatur tantum nimis dura est. Licet enim viris cum vxoribus iocari et ctiam delectari et veniale est. ita tamen quod faciant affectumaritali: nec opertet omnem delectationem referre in deum. peccant tantum venialiter. nec semper frui creaturis est mortale nisi ita ponat ibi finem quod etiam face ret si contra deum esset. tunc enim ponit finem vltimum ibi. Unde non est simile de praedicatione quae est opus priuilegiatum. Et propter hoc est alia opinio quod qui cognoscit vxo rem propter delectationem finalem aut mouetur in delectationem tanto impetu vt cognoscat vxorem sicut meretricem: quod tuc est quando eam cognosceret etiam si vxor non esset: et tunc peccat mortaliter. quia tunc ponit ibi finem vltimum et tunc vere fruitur et nis vehemen ter amat. Si autem in ea vult delectari quia vxor: et non eam cognosceret si vxor non esset. tunc non est omnimoda inordinatio: et tunc peccatum est veniale et excusatur per bonum matrimonii vt non sit mortale. In hoc casu dicunt locutum fuisse Aug. tamen illa ratio no valet. delectari non est malum: ergo nec velle. quamuis enim laudari non sit malum: tamen velle laudari ma lum est. Et secundum has duas vias procedunt rationes ad partes oppositas. Ideo ex praedictis patet responsio ad argumenta

¶ Utrum tempore sacro liceat debitum ex igere vel reddere: Arguitur quod non. quia dicit Magister i littera di. xxxii gem. xxxiii. q. iiii. Quotienscumque vel dies natiuitatis domini vel relique festiuitates aduenerint non so lum a concubinarum cosortio sed etiam a propriis vxoribus licet abstinere.

¶ Item Magister vbi supra Christiano licet cum vxore sua aliquando conuenire: aliquando non. proptercessionis dics et ieiuniorum aliquando conuenire no licet. In contrarium Psalmus ait. Beati qui faciunt iudicium et ilisticiam in omni tempore. sed reddere debitum petenti ef opus iusticie. ergo hoc licitum est in omni tempore

¶ Respondetur secundum Rich. vbi supra. di. xxxii. ar. iii. q. i. quod eccia nib led potest contra ius nature. Et ideo quia reddere debi tum petenti est de iure nature: ideo ecclesia hoc non prohibet neque dissuadet quocumque tempore. non intendit etiam filiis suis laqueum ponere. Et quia prohibere exactio nem debiti sacro tempore esset quodammodo coniugatis laque um ponere: eo quod carnis corruptio non tantum moueconcupiscentiam tempore non sacro: sed etiam sacro. ideo exactio nem debiti tempore sacro non prohibet: sed dissuadet: eo quod vacare operibus carnis multum impedit eleuatio nem mentis ad celestia cui maxime mens tempore sacro debet intendere

¶ Non sic tamen dicendum est de loco sacro. quia facilius mutari potest locus quam tempus. Et in terea locus ita pollui potest quod indiget reconciliatione. vnde in loco sacro non licet carnale debitum exigere nec reddere. Si tamen per longum tempus essent ibi violenter reclusi: videtur quod tunc licitum esset eis ibi ex gere et reddere. In tali enim casu non videtur illa prohibitio intelligi. quia non est ponendus laqueus animabus propter immundiciam loci.

¶ Ad primum argumentum dicendum quod monitio est de non exigendo: non prohibitio Ad secundum dicendum quod licere non est ibi nota prohibitionis sed dissuasionis. quod patet. quia immediate subiungitur quia a licitis abstinendum est ad tempus vt facilius impetrari possit quod postulatur.

¶ Sed di. An liceat reddere vel exigere debitum tempore lmpre gnationis: Respondet idem Richar. vbi supra. q. ii quod si sine periculo aborsus vir potest carnaliter copiulari sueo vxori pregnanti et sibi tenetur debitum reddere. quia concubitus matrimonialis non tantum est in officium sed etiam in remedium. et mulier pregnans frequenter plus appetit concubitum quam quando non est praegnans: ideo etiam vir potest exigere sine peccato mortali. Si autem non potest cum ea copulari sine periculo aborsus: tunc non debet sibi reddi debitum: nec ab ea exigi. quia matrimonium principalius ordinatum est ad prolem pro creandam.

¶ Utrum tempore menstruorum liceat de bitum reddere vel exigere: Arguitur quod non. quia dicitur Leui. xx. Qui coierit cum muliere in fluxu menstruo et reuelauerit turpitudinem eius: ipsaque aperuerit fontem sanguinis sui: interficientur ambo. sed mors non nisi pro peccato mortali infligitur. ergo etc.

¶ Item glo. super illud Esa. lxiiii:. Quasi pannus menstrua te: dicit quod tempore menstruorum viri debent ab vxoribus abstinere: tunc enim concipiuntur membris damnati: claudi: leprosi et huiusmodi. vt quia parentes non erubuerunt sic misceri eorum peccata pateant cunctis et aperte redarguantur in paruulis.

¶ In contrarium arguitur sic. Milier tempore menstruorum magis appetit concubitum carnalem quam alio tempore propter commotionem quae est. tunc cir¬ ca partes venereas. ergo tunc magis indigent remedio contra concupiscentiam quam alio tempore. sed vir debet eius periculum praecauere. ergo tunc debet sibi debitum reddere

¶ Item lex scripta non praeiudicat iuri nature. sed debi tum reddere est de lege nature. ergo lex scripta non in tendit prohibere etc

¶ Respondetur quod casus iste est dubius inter doctores. Sel saluo meliori iudicio videtur distinguendum: vt colligi potest ex dictis theologorum in. iiii. di. xxxii. quod aute ex tali coitu potest fieri generatio probabiliter: aute non. Si non: vtpote quia se nex vel sterilis vel fluxum habet et huiusmodi. et tunc non est peccatum mortale nec in exigente nec in reddente secundum communiter doctores. Nec obstat illud Leuitur. xx. supra allegatum. Et Ezech. xviii. quia non est praeceptum morale licet numeretur inter moralia ibi: ideo no est peccatum mortale respectu turpitudinis: alias esset peccatum mortale etiam quando habet continuum et ad quamcumque cuiuscumque turpitudinis accedere: quod est contra doctores communitur. Est ergo respectu periculi prolis mortale solum. vt patet extra de verbo. sig. c. intelligenm tia. Si vero potest fieri generatio prohabiliter vel cum non habet continuum fluxum vel est debite etatis: iterum est distinguendum: Aut considerat periculum prolius scilicet quod possit generari leprosa quae alio tempore generaretur sana: et contennit propter suam delectationem habendam. et sic peccat mortaliter tam exigens quam reddens isto modo. Aut licet contennat periculum prolis: tamen exigit vel reddit propter fornicationem vitandam in se vel in alio non propter delectationem propriam. et taliter exigens vel reddens non peccat mortaliter. quia tenetur homo diligere magis salutem suam vel proximi quam bonum corporis prolis vel proximi. Aut non considerat periculum prolis nec cogitat de generatione. et tunc si exigit causa fornicationis vitande in se vel in alio vel debiti reddem di: non peccat mortaliter: licet concipiatur proles leprosa. quia cum det operam rei licite: licet non debitam diligentiam apposucrit: tamen non reputabitur ad mortale. ar. xv. q. i. Inebriauerunt. Si solum exigit vel reddit causa libidinis: tunc ex futuro euentum cognoscetur si peccauit mortaliter vel non. quia si proles generabitur leprosa: reputabitur mortale. quia dedit operam rei illicite. ar. extra de praesump. c. i. Si vero non generetur leprosa: erit veniale. ideo ante euentum debet confiteri tanquam de mortali: vt patet extra de spon. c. iuuenis.

¶ Ad argumenta patet responsioex supradictis. Sid di. Quid de exigente tepore partui vicino: Respondetur secundum Rich. vbi supra ar. iii. quia ii. quod si sine periculo aborsus vir potest carnaliter copulari vt praedictum est potest exigere vel exigenti reddere: alias non debet reddere nec exigere. Immediate vero post partum de congruo non debet exigere vel reddere donec sit purificata. quia vt dicit Auicen ix. de animali. bus quod sanguis menstruus diuidit se in impregnata secundum tres partes scilicet in cibum pueri. alia pars ascendit ad mammillas: et tertia pars est superfluitas que quiescit intus vsque ad tempus partus et eiicitur. mulier que peperit quibus si est purificata a corrupitionibus aliquo tempore post partum reddendum est ei debitum si petat quamuis nondum aduenerit tempus purificationis sue ab ecclesia determinatum: non tamen de necessitate est abstinendum. Petrus vero de pal. in. iiii. di. xxxii. dicit. nisi mulier esset ex partu infirma et esset ei periculum mortis vel aggrauationis infirmitatis. Si militer coniunx tenetur reddere debitum leproso: non tamen tenetur secum cohabitare. Unde dicitur extra de coniugio lepro. c. Quoniam quod si virum siue vxorem leprosum es concigerit et infirmus a sano carnalem debitum exigat: generali praecepto apostoli quod exigitur est soluendum: cui praecepto nulla in hoc casu exceptio inuenitur. In reddendo enim debitum non sic est periculum de infectione sicut de commanendo assidue. quia actus ille cito transit. Et quamuis ex tali concubitu proles genita vt in pluribus non euadat maxime viro existente lepro so: tamen magis est ponderandum continuum fornicationis periculum quam prolis infectio: maxime cum melius sit proli esse leprosum quam si nunquam exisset in esse. vnde magis esset contra bonum prolis si nunquam leprosi generarent quam si proles nunquam nasceretur ex cis. melius profecto est esse male quam non esse.

¶ Utrum coniunxu teneatur petere. debitu: Respondet Rich. vbi supra. dist. xxxii. art. i. q. ii. quod quamuis necessitatis sint debitum reddere non tantum petenti expresse sed etiam petenti per aliqua signa per que communie cturat alter coniunx suum coniugem sibi affectare carnale debitum reddi. tamen exigere proprie loquendo de exactione nunquam est necessitatis. nullus enim tenetur vti iure suo quod pro se tantum introductum est. extra de regularibus. ad apostolicam. Nec aliquis a suo debitore suum debitum repetere compellitur: nec debitum offerre si est tale debitum quod non debetur si non petatur expresse vel tacite: cuiusmodi est debitum carnale. Sed annon reddens petenti quia non vult concipere excusetur: Respondetur quod non. A fortiori peccat mortaliter qui ex ira vel aliquo alio malo fine non vult reddere. In aliquibus tamen casibus non tenetur coniunx alteri debitum reddere. Primo quando ecclesia prohibet ne quis consummet matrimonium certis temporibus de quibus patebit in sequentibus Quod verum est nisi propter fornicationem vitandam. Secundo quando non est incolumis corpore. quia dicit Rich. pbi supra. art. i. q. i. quod deus non obligauit virum mulieri potra ordinem nature rerum quae per prius attendit ad actum nutritiue quo conseruatur proprium indiuiduum quam ad actum generatiue qui ordinatur ad conseruationem speci: ideo non tenetur ad actu generatiue in notabile impedimentum incolumitatis proprii corporis

¶ Tertio propter votum missum ab amhobus de communi consensu.

¶ Quarto quando vult religionem intrare.

¶ Quinto si petit in publico contra honestatem.

¶ Sexto propter scandalum. nam vbi esset candalum consummare matrimonium ante adhibitas solennitates secundum morem patrie non tenetur reddere ante illas: caneo non peccaret mortaliter reddens

¶ Septimo propiadulterium: quia innocens non tenetur

¶ Utrum liceat viro vxorem propter adulterium dimittere: Arguitur quod sic. quia quanto cama est fortior tanto ad cauma efficacius sequitur effectus. sed fortius est adulterium quando est in vtroque coniugequam quando est in altero tantum. sed si est in vtroque: non propter hoc potest vnus alium dimittere: sicut dicit Augutgis. in ser. domini in monte. et recitat Magister in littera. ergo multo minus potest vnus coniunx alium repudiare propter eius adulterium tantum.

¶ Item maius est peccatum comtra naturam quam adulterium. sed non inuenimus quod propter peccatum contra naturam vnus coniunx possit alterum dimittere. ergo multo minus propter adulterium

¶ In contra rium dicitur Matt. v. Qui dimiserit vxorem suam excepta causa fornicationis facit eam mechari. Ex quo pestendit eam propter fornicationem posse dimitti

¶ Respondetur secundum Rich. vbi supra. di. xxxv. quod virum separafriabus xxore dupliciter potest intelligi. Aut quantum ad vincusum. autem quantum ad cohabitationem et thorum. Primo modo non potest vir separari ab vxore propter adulterium. sed secundo modo in penam mulieri quae fidem fregit: et in fauorem viri qui fidem seruauit. Excipiuntur tamen septem casus in quibus non licet virum vxoridebitum denegare.

¶ Unus casus: si ipse fuerit fornicatus. xxxii. q. vi. ci. quia vt dicitur ibidem non videtur quod pari crimine infectus alios de codem punire possit supple accusando.

¶ Secundus: si vxor vi oppressa fuerit. vbi supra. q. v. Ita ne. quia vt dicitur. xxxiiii. q. i. c. i. nullo modo ad opprobrium male volutatis trahatur quod condicio necessitatis extorsit.

¶ Tertius: si credebat maritum mortuum. xxxiiii. q. ii. Cum per bellicam. quia talis per ignorantiam probabilem excusatur.

¶ Quartus si alter sub specie mariti eam cognouit. xxxiiii. q. ii In lectum. hoc etiam per ignorantiam excusatur

¶ Quintus si maritus tradidit eam adulterandam presertim inuitam. extra de eo qui cognouit consanguincam vxo. sue. Discretionem. quia in illo casu adulterium magis imputabitur viro quam vxori.

¶ Sextus: si maritus post adulterium cognouit eam et tolerauit. quia crimen per reconciliationem dimissum amplius obiici non debet: nisti recidiuum sequatur.

¶ Septimus: si matrimonium in infidelitate vtriusque fuerat contractum: et vir dedit vxori lipellum repudii et vxor alteri nupserit. tunc enim si vterque conuertatur ad fidem: vir tenetur eam recipere. extra de diuor. Gaudeamus. Cuius ratio est. quia cum dedit sipi libellum repudii quod faccre illicitum est secundum iudicium dei interpretatiue tradidit ecasa adulterandam

¶ Ali qui addunt casum octaum scilicet si vir abstinendo comtra voluntatem vxoris ei occasionem adulterandi dedit. xxvii. q. ii. Si tu abstines sine voluntate vxo ris tribuis ei licentiam fornicandi id est occasionem secundum glos et peccatum illius tue imputabitur abstinentie. Alii tamen dicunt quod non propter hoc excusaretur adulterans mulier quin vir possit eam propter hoc dimittere.

¶ Ad primum argumentum dicendum quod adulterium in vtroque coniuge non est fortius diuortio quam in altero tantum: quamuis plus de peccato quando est in vtroque.

¶ Ad secundum dicendum quod propter peccatum contera naturam possit procedi ad diuorcium. sed non fit ita mentio de ipso. Tum quia est passioinomninabilis. Tum quia rarius accidit. Tum quia non ita causat incertitudinem ploro Nortandum tame qod Guil i. iii. di. xxxii. de hac materia proponit post Landuphum vbi supra. q.cilic. duodecim propositiones: quarum Prima en quod fornicatione accidente illi innocens debitum reuodere non tenetur.

¶ Secunda quod magis puniendi sunt viri pro adulterio quam vxores: eoquod digniores. xxxii. q. vi. indignanter

¶ Tertia: mulieri violenter oppsse ncquit adulterium obiici

¶ Quarta propoto quod potius ma ritus deberet adulterium permittere quam vxorem occidere: quia minus malum est: vt dicitur. xxxiii. q. ii. Si.

¶ Qui ta: multum decet adulteram recipere si penitet. extra de adulterio et stupro. Si vir.

¶ Sexta: nullus scient debet pati vxorem adulterantem: alias peccat. quia consentire videtur: vt dicitur ibidem. Patronus enim est turpitudi nis qui adulterium vxoris celat. xxxii. q. i. apud.

¶ Septima propositio: maritus non potest occidere vorem de adulterio si ipse fuerit fornicatus: vt patuit suara Octaua: non potest eam accusare si dedit ei occasionem adulterandi: vt patuit. quia noluit habitare cum ea Nona: non est adultera si credit virum mortuum: vt patuit

¶ Decima prositis: non est adultera si sub mariti specie aliquis eam cognouit: vt dictum est supra.

¶ Und decima: non potest maritus adulteram dimittere si pst adulterium scienter cognouit: vt supra.

¶ Duodecima popostio: Si vir est separatus ab vxore ea inluita quia est adultera: potest intrare religionem. xxvii. q. ii. Sunt quod

¶ Sed di. Quomodo potest stare bonum fidei vno fornicante ex quo alius non est obligatus ad reddendum sibi de bitum: Dicit sc. Bona. vbi supra. ar. ii. q. ii quod remanet bonum fidei: quia innocens non potest ire ad aliam licet sit suspensus quantum ad redditionem debiti. Et sic breviter patet de redditione debiti.

Matrimonium quarto Quantum ad eius insolubilitatem queritur Utrum matrimonium sit dissolubilc: Arguitur quod sic. quia omne iterabile est dissolubile. sed matrimonium est iterabile: quia possunt esse se cunde nuptie. ergo est dissolubile.

¶ Item omne sacramentum perpetuum imprimit signaculam in subiecto perpetuo. sed matrimonium nihil imprimit in animam ergo etc. Item omnis effectus cuius causa est dissolubilis ipse est dissolubilis. sed causa matrimonii est mutuus consensus et ille est dissolubilis. ergo etc. Maior est nota per illud Chrys. quod eisdem causis quibus vnum quodque construitur per easdem destruitur.

¶ In contrarium huius dicitur Matt. xix. Quos deus comnuniunxit homo non separet. Hoc ipsum ostenditur per diffinitionem matrimonii quam ponit magister in littera dicens: indiuiduam vite consuetudinem retinens. Respondetur secundum supr. Bonauen. quod matrimonium est insolubile extremis manentibus. sed ipsis corruptis vel eorum altero: soluitur. quia non manet ligatio: nisi etiam maneant que ligantur. extrema autem sunt destructiua: quia sunt extrema ratione sexuum: non animorum. Et quia sexus respicit dispositionem a parte corporis et ita vitam corporalem: ideo recte matrimonium dicitur insolubile vinculum sed non perpetuum Ratio autem huius insolubilitatis dispositiue ve¬ nit ab eius significationi. quia sfignificat vnienur indissolubile scilicet christi et ecclesie secundum conformitatem nature. sed effectiue venit ab institutione: quia deus sic instituit. et consensus non est tota causa matrimonii: sed vlterius est ibi diuina institutio. Et per praedicta patet responsio ad argumenta.

¶ Utrum matrimonium quod est solum in coniunctione animorum sit solubile: Arguitur v non. quia determinatum est in iure quod siquts per verba de praesenti consentiat in aliquam et post in aliam consentit et carnaliter cognoscit quod ad primam reuocandus est ergo primum vinculum fuit insolubile: cum non soluatur per matrimonium consummatum.

¶ Item cum vir consentit in mulierem: transfert potestatem sui corporis in potestatem muleris. quia tunc ei alligatur Ergo si non habet potestatem sui corporis. nec intrare religionem nec alii potest se copulare.

¶ In contrarium dicit Hieron. quod dominus Ioannem vocauit de nuptiis. ergo soluit eum ab vxore. sed non soluisset nisi fuisset ligatus vinculo solubili. ergo etc.

¶ Ite saeri canones ante carnalem copulam dant licentia ingrediendi religionem et alteri nubendi post illius ingressum: sicut patet per magistrum in littera. sed non posset nubere nisi vinculum esset solutum. Respon det idem sanctus Bonauen. in. iiii. di. xxvii. q. ultimo quod insolubilitas consequitur matrimonium non tantum consummatum sed etiam ratum. quia quandam insolubilitatem habet: licet minorem quam matrimonium consummatum. Sicut enim vinculum matrimonii consummati est insolubile viuentibus extremis vit: corporali et soluitur. in morte corporali: sic nec matrimonium in quo est coniunctio mentium potest solui nisi homo moriatur spiritualiter huic mundo: et hoc fit intrando religionem et emittendo votum castitatis solene. ex tunc enim soluitur tale matrimonium: ex quo spiritualiter moritur: vt patet extra de conuersione coniugatorum. Ex parte tua. Et sic est concedemdum illud matrimonium esse insolubile suo modo cum sit sacramentum: nec separatur ab homine sed a deo cui solenc votum continentie promittitur

¶ Et per hoc patet responsio ad primum argumentum.

¶ Ad secundum dicendum quod potestas corporis non simplicitertransfertur in matrimonio rato: sed sub condicione scilicet vtriusque statu et vita manente. Unde si vxor peteret statim sibi reddi debitum non teneretur reddere: nec ecclesia cogeret quod statim redderet: sed saltem dat indutias vsque ad duos menses: vltra quod tempus tenetur aut mulieri debitum reddere: aut ad vitam aliam se transferre. et tunc soluetur vinculum.

¶ Utrum fuerit vnquam licitum vxo- rem repudiare: Arguitur quod fuerit licitum. quia Deut. xxiiii. dicitur. Si acceperit homo vxorem et habuerit eam et non inuenerit gratiam ante oculos cius propter aliquam feditatem: scribet libellum repudii et dabit in manu illius et dimittet eam de domo sua.

¶ Item Malach. ii. Uxorem adolescentie tue noli despicere: cum odio habueris eam dimitte.

¶ Item illud est licitum quod nisi fieret multa damna prouenirent. sed sicut dicit Auicenna. x. Metaph. si non liceret viro aliquando dimittere vxore: multa damna prouenirent. poterunt enim talis nature esse coniuges vt quo magis coguntur simul manere: magis odiunt se. et poterit esse inter eos quod abhorreat natura: et hec compellitr eos quaere re alia coniugia. ergo aliquando licitum est vxorem dimittere In contrarium arguitur: quia nunquam fuit licitum illud qIuod euangelium reprobauit. sed repudium vxoris veritas in euangelio reprobauit Mat. xix. dicens Quos deus coniunxit homo non separet. et extra de diuor tiis. Gaudeamus. ergo etc. Respondetur secundum Rich. in. iiii. di. xxxiii. ar. iii. q.cilice quod ad istam quaestionem communiter dicitur quod nunque fuit licitum repudiare vxorem. vnde saluator Mat. xix. dicit Moysen hoc permisisse ad duri ciam cordis iudeorum: et ipsam non licere dimittere bbs fornicationem. nec intelligitur eam posse dimitti quantum ad vinculum. quod patet. quia immediate sub iugitur: quod si aliam duxerit mechatur supple repudiata viuente. sed intelligit illam dimissionem posse fieri quantum ad cohabitationem et thorum. Etiam apostolus i i. Cor. vii. dicit. His qui matrimonio iuncti sunt praecipio non ego sed dominus vxorem a viro non discedere. quod si disces serit manere innuptam. Et parum post dixit quod virvxorem non dimittat.

¶ Preterea si licitum fuisset vxorem repudiare: repuiata nubendo alii non esset popter hoc polluta et abominabilis facta coram domino Sed Deut. xxiiii. dicitur quod repudiata quae alium virum duxerit polluta et abominata facta est coram domino. Et magister vbi supra dicit in litter quod hoc fuit a Moyse permissum non vt concederetur discidium: sed vt tolleretur homicidium permisit fieri mala ne fierent peiora. Ad hoc etiam est ratio: quia inseparabilitas est de matrimonii essentia. Alii dicunt quod tempore legis licitum fuit viro repudiare vxorem. quamuis enim ho separare non possit quod deus coniunxit: deus tamen quos coniunxit potest disiungere. Unde super illud Quos coniumxit: dicit glo. interlinearis: sed deus. Lex autem Moysi lex fuit diuina quia a deo per Moysen data. Quod ergo deus concessit: Movses filiis israel in lege concessit. ergo autoritate diui na licebat eis repudiare vxores: dato libello repudii: secundum quod continebatur in lege.

¶ Preterea quamuis lex humana aliqua recte permittatur quae recte per diuinam prouidentiam praeiudicantur: inconueniens tantum videtur dicere quod lex diuina permissionem aliquorum malorum cxprimat: nec tanten illa iudicet mala esse: alioquin esset occasiopirecta hominibus committendi peccata. In lege autem nusquam ostenditur repudium vxoris diuina iusticia puniendum.

¶ Qui vult tenere primam opinionem que communior et securior est: potest dicere ad primum argumentum quod Moyses hoc permittendo non dei iusticiam demonstra uit. sed in peccatore minuit culpam: secundum quod dicit Magister in littera et glosa super illud Ad duriciam cordis vri etc. dicit quod maluit Moyses indulgere diuortium quam desiderio secundarum nuptiarum fieri homicidium vel perdurare odiu.

¶ Ad secundum dicendum quod ibi propheta loquitur permlssiue: non imperatiue: quasi dicat: permittiur tibi am dimittere absque temporali punitione exercenda per iudicem temporalem.

¶ Ad tertium dicendum quod illa ratio nulla est. Si enim secundum apostolum non sunt facienda mala vt eueniant bona: nec sunt facienda mala vt vitentur peiora. quia per aliam viam vitare possunt. et Auicenna ibi est reprobandus.

¶ Utrum habere plures vxores si mul sit contra legem nature: Arguitur quod non sit contra legem nature. quia. xxxii. q. iiii. obiiciuntur. Obiiciuntur Iacob quattuor vxores quod quando mos erat peccatum non erat. sed nulla consuetudo valet contra legem naturalem. quia vr dicitur. dist. viii. Consuetudo naturali iuri praeponitur. ergo habere plures vxores simul non est contra legem naturalem.

¶ Item Institutum iure naturali quod naturalis ratio inter homines constituit sillud apud omnes populos pereque custoditur. sed non habere plures vxores simul non custoditur equaliter apud omnes populos. ergo etc.

¶ In contrarium Gen. iiii. dicitur quod Lamech accepit duas vxores. Ubi glo. interlinearis dicit. Lamech primus contra naturam et morem adulterium committens.

¶ Item Illud est naturale rei quod sibi conuenit a sua prima institutione. sed esse vnam vnius conuenit matrimonio sic: vt dicitur Gen. ii quod vir adherebit vxori sue et erunt duo in carne vna. ergo vnum virum habere plures vxo res contra naturam matrimonii est.

¶ Respondet Rich. vbi supra ar. iiii. q. i. quod in homine et est natura generis quae est animal: et natura speci qua est homo secundum hoc in homine lex nature dupliciterditur scilicet Uel a natura generis: et sic ius naturale est quod natura omnia animalia docuit Uel a natura speciei. et sic lex naturalis est quam naturalis ratio practica obseruandum in agibilibus constituit. homo enim reponitur in specie hominis per animam rationalem. Ideo loquendo de lege nature primo modo dicta: habere plures vxores simul non est contra legem nature. sed loquendo de lege nature se cundo modo dicta: habere plures vxores simul est comtra legem nature. Naturalis enim ratio dictat equalem debere esse obligationem quantum ad vsum corporum suorum inter virum et mulierem ad hoc vt sit societas coniugalis. Dictat etiam nullum esse obligatum ad impossibile. impossibile autem est vnum virum equaliter esse obligatum pluribus mulieribus sicut vni soli: et vna sibi. Ex iure etiam matrimoniali tenetur vix vxoripetenti debitum reddere: quod obseruari non posset quando plures simul peterent. Dictat etiam ratio naturalis virum debere ad hoc tendere vt in domo sua sit pax: quam multum impediret vxorum pluritas: eoquod vir non posset cuilibet ad votum satisfacere. et suspicaretur vna aliam plus diligi quam seet certarent contra virum et ad inuicem. communicantes enim in eodem officio faciliter simul rixantur. Quamuis autem habere plures vxores sit contra legem nature: non tamen est intelligendum quod sit directe contra primum principium legis nature: nec contra aliquam de conclusionibus ita propinquis illi principio quod quasi vltro se offerunt intellectui. Hec enim conclusio quod vnius debet esse vna: est multum remo ta sed per studium et diuinam illustrationem cognoscitur ex principio legis nature deriuari. Unde sanctus Bonauen. Ius nature est quod in lege et euangelio continetur. sed habere plures vxores est contra euangeliumquod dicit fornicarios non habere partem in regno dici i. Cor. vii. apostols dicit. Habeat vnusquisque vxorem suanm propter fornicationem.

¶ Ad primum argumentum dicendum quod non erat crimen quando mos erat. quia illa consue tudo erat roborata dispensatione diuina: alias no valuisset consuetudo.

¶ Ad secundum dicendum quod loquitur illa autoritas Ie primo principio constituto a naturali ratione et de conclusionibus ita propinquis illi prino pio quod fere vltro se offerunt intellectui. secus de conclusionibus valde remotis.

¶ Utrum habere plures vxores aliquando fuit licitum ex dispensatione: Arguitur quod non. quia contra legem nature non potest dispensare nec homo nec deus cum lex nature sit quaedam deriuatio a lege eterna. sed non habere plures vxores simul est de lege nature: vt suter patuit. ergo nunquam fuit licitum habere plures vxores ex dispensatione.

¶ Item magis sufficit vna mulier pluribus viris quam econuerso. sed nunquam ex dispensatione licuit vnam mulierem habere plures viros. ergo nec vnum virum habere plures mulieres. quia ad actus coniugales equales iudicantur. i. Cor. vii.

¶ In contrarium dicit Magites in. iiii. di. xxxiii. quod sancti patres ante legem sine peccato plures habuerunt vxores. sed hoc non esset verum nisi cum eis fuisset dispensatum

¶ Respondet Sco. in. iiii. dist. xxxiii. q. i. quod plures vxoles simul habere ob dei cultum sanctis patribus fuit licitum. Et ratio fundamentals est hec. Illud est licitum in quo seruatur equiualentia iusticie ad debitum finem principalem ex diuina dispensatione. ita est hc. Maior patet: quia praeponderari debet finis principalior fini minus principali. Similiter minor patet quia vnus sanctus pater fecundabat plures ad hunc finem praecise vt ampliaretur cultus dei: quia paucus erat. et praesumendum quod deo inspirante fiebat. Ex quo infertus quod paucitas cultus dei fuit ratio dispensationis vt vn plures haberet triplici ratione. Prima: quia tunc erat maxima multitudo infidelium et pauca fidelium. Secundo: quia tunc concurrebant simul multiplicatio spiritualis et carnalis. qui enim generabantur carnaliter ad hoc erat vt essent de poplulo dei: et sic multiplicabatur populus fidelium. Tertio propter mysterium. quia alie modo debuit deus contrahere cum popsulo catholico quam cum illis. quia cum ecclesia fidelium debuit contrahere per charitate et fidem. Et ad hoc signandum licuit vnum virum copulari multis mulieribus: ideo tun dimini taumn fuit ius mulieris propter maius bonum.

¶ Ex quo sequiPrimo quod bono fidei integro secundum affirmatiuam et negatiuam non fuit licitum virum multas habere vxores. quod probatur. quia illud non fuit licitum secundum strictam iusticiam commutatiuam quod non attendit equiualentiam in comtractu: ita est hoc quia corpus viri non equiualet duobus corporibus feminarum in reddendo debitum: imo in hoc sun pares vir et femina. Et corroboratur tripliciter. Primo quia lege equitatis quod est venditum aut datum vni: alteri nequit autem dari aut vendi. Tum secundo: quia lege equi¬ tatis vir non debet aliquid facere quo impediatur ne vxori petenti debitum soluat: quod faceret si aliam duce ret: illa enim tunc petere potest. supponitur enim quod vtrique equaliter sit obligatus. Tum tertio quia ex lege equitatis est quod homo in domo sua non faciat vnde turbetur pax et veniat discordia nisi sit maius bonum. Sed sic et in proposito. Patet triplici exemplo. Primo in domo Abrae de Sara et Agar. Secundo in domo Iacobde Lya et Rachele. Tertio in domo Socratis de Tantipe et sua corriuali. Ex quo secundo sequitur quod habere prolem est finis principalior quam reddere debitum. Patet: quia propter istu habendum diminuitur de alio. Ex quo patet quod mulier debet multum gaudo re quod priuetur aut ex toto: aut ex parte debito quod est fi nis minus principalis vt finis principalior habeatur Unde et Sara videns quod concipere non poterat quasi corgit Abraam vt intraret ad ancillam eius. et hoc modo seruatur equiualens iusticia. Corpus enim viri hoc modo equiualet multis corporibus feminarum. Unus enim potest multas fecundare: sed non vna a plurlibus. Unde sequitur quod redditio debiti dum petitur et affirmatiue et negatiue non est de iure nature ad modum mathematicarum verita tum sed naturalium: licet non possit in hoc dispensare nisi deus qui contractum constituit. Unde inquit Sco. quod si aut cladis aut belli ratione pauci mares rem anerent et multe mulieres: debent velle mulieres sibi subtrahi de debito vt finis principalior haberetur. nec tamen sic deberent contrahere nisi habita dispensatione diuina et addit: quae forte tunc fieret et ecclesie tunc specialiter reuelaretur. Ex quibus Scoti verbis duo eius discipilir discordant. Dicit enim Hugo de nouo castro quod deposset forte non velle plurificationem ampliorem fidelium vel totius generis humani. Frater vero Landul phus dicit In casu isto credo liceret vni plures habere vxores et quod deus expresse dispensaret: quia loge maior est dei cultus in christianismo quam fuit in iudaismo vbi dispensabat.

¶ Ex quo infertur tertio quod secundum rectam rationem deo ratificante contractum omni tempore posscit esse licitum plures habere vxores. quia ex toto iste contractus est inter manus dei: qui secundum Hugonem praedictum vsque ad tempus gratie dispensauit.

¶ Ad primum argumentum patet responsio ex praedictis.

¶ Ad se cundum dicendum quod quamuis magis sufficiat verna mulier pluribus viris quam ecouerso ad remedium: non tamen ad officium procreationis filiorum. quia magis fecundare potest vnus plures quam vna fecundari a pluribus

¶ Utrum concubitus concubinarius possit fieri ex dispen satione sine peccato morta li: Arguitur quod sic. quia sicut concubitus concubinarius est contra lege nature: ita plures vxores simls habere. ergo si cut ex dispensatione licitum fuit simul habere plures vxores: ita ex dispensatione licitum fuit vti concubinario concubitu.

¶ Item matrimonium est vinculum inseparabile. Sed vt habetur Gen. xxi. per admonitionem Sareet diuinum mandatum Abraam separauit Agar a se. ergo non fuit eius vxor. et tamen de eo quod cum ea concubuit non rerehenditur.

¶ In contrarium arguitur quod concubitus concubinarius est contra vnum de principiis legis natu re. est enim contra bonum prolis: qui est principalis finis concubitus carnalis secundum naturale iudicium rationis. Fenis autem principium est in moralibus. Sed contra principia legis nature non potest dispensare homo neque deus. et go nunquam ex dispensatione potuit esse licitus concubitus concubinarius

¶ Respondetur secundum Rich. vbi. supra. arti. ii. q. ii. et omnes alios theolis. quod non potest fieri talis concubitus etiam ex dispensatione sine peccato mortali. Quia in nullo casu potest fieri bene neque absque corruptione debi ti ordinis ad deum. Talis enim viri concubitus semper est cum non sua quantum ad talem vsum nec simpliciter nec ad tem pus. Quicumque autem vtitur re non sua quantum ad vsum nec simpliciter nec ad tempus corrumpit debitum ordinem ad dominum rei. Et quia mulier non est suiipsius sed est dei. ideo vir carnaliter copulans se cum muliere non sua quantum ad talem vsum debitum ordinem ad deum corrumpit. Deus autem facere non potest vt actus corrumpens debitum ordinem ad ipsum sine peccato mortali possit fieri: posset tantum deus facere tamquam dominus superior habens super virum et mulierem plenitudinem potestatis quod licitum esset viro et mulieri concedere sibi mutuo potestatem corporum suorum ad tempus: quamuis hoc eis licitum esse non posset nisi perauctoritatem diuinam. Concubitus autem talium non esset concubinarius nec fornicarius: quia non esset cum non sua nec cum non suo.

¶ Ad primum argumentum dicendum: quod alio modo est cotra legem nature concubitus concubinarius quam habere plures vxores similis quia in nullo casu potest fieri concubitus concubinarius quin sit contra legem nature quia semper corrumpit debitum ordinem ad deum. sed potuit esse casus et fuit in quo habere plures vxorel similis non fuit contra legem nature: quamuis sit contra legem nature vt in pluribus. sicut videmus quod contra legem nature est vt in pluribus depositum petenti non reddere tamen in illo casu in quo cum deposito offenderet rempublicam: non reddere esset secundum legem nature. Ad secundm dicendum: quod Agar fuit alligata abraeinlissolubili vinculo quantum ad mutuam potetatem corporum suorum. Unde secundum rei veritatem fuit vxor. sed quia non habebat auctoritatem matrisfamilias nec regere familiam nec proles sua succedere debebat in horeditate: quo ad hoc erat ancilla. nec licitum fuisset abrae eam a se eiicere propter monitionem sare: nisi super hoc diuinum habuisset mandatum. Uoluit autem deus cos separari non quantum ad vinculum: sed quantum ad cohabitationem et thorum: ad significandum illud mysterium quod Apostols explicat ad Gal. iiii. di. Abraam duos filios habuit: vnum de ancilla et vnum etc.

¶ Utrum virginitas sit virtus. Arguitur quod non. quia dicit Philosophus. ii ethici. quod virtus est hapitus intellectiuus in medio consistens. sed virginitas consistit in extremo. ergo non est virtus.

¶ Item nullus habitus vno tempore viciosus: in alio tempore est virtuosus. quia vna forma non mutatur in formam sibi contrariam. sed habitus virginitatis aliquo tempore fuit viciosus scilicet illo tempore quo dominus praecepit viris et mulieribus crescere et multiplicari et repleri terram. ergo nullo sepore poatent esse ituosa virpinitas

¶ Item nula virus. amittitur nisi per peccatum: quia non amittitur nisi per actum repugnantem virtuti. omnis autem talis actus peccatum est Sed virginitas amittitur sine peccato. li. Cor. vii. Si nupserit virgo non peccauit. ergo non est virtus virginitas.

¶ In contrarium arguitur quod virginitas non tantum sit virtus: sed etiam virtus distincta a castitate coniugali. Sicut enim se habent dationes et sumptus ad liberalitatem: sic delectationes veneree ad castitatem coniugalem Sed secundum Philosophum. ii ethic. Circa magnas dationes et sumptus est virtus magnificentie: quae alia virtus est a liberalitate: que est circa mediocres dationes et sumptus. ergo similiter circa illud quod respectu delectationum venerearum est maximum: quod est abstinentia ab omni delectatione venerea: quae est alia virtus ab ea quae est circa illud. quod respectu delectationum venerearum est mediocre: quod est abstinere ab omni delectatione venerea illicita. sed primum est perirginitatem: secundum per castitatem coniugalem. ergo virginitas est virtus et alia a castitate coniugali. Respondetur secundum sanctum Bonauen. et Rich. vbi. spr. di. xxxiii. quod virgitas tria dicit. Primum est abstinentia ab omni coitu illicito. Secundum est continentia ab omni commitu licito. Tertium est integritas mentis et carnis. Quantum ad primum dicit habitum quantum ad secundm dicit virtutis statum: quantum ad tertium dicit decorem. Et addit Rich. ar. iiii. q. i. quod virginitas potest accipi improprie scilicet pro negatione actualis cocupiscentie cuiuslibet delectationis veneree cum carnis integritate. et sic quaelibet mulier nascitur virgo. sed sic virginitas non est virtus. quia tota essentia cuiuslibet virtutis in anima est: et non in carne: secundum Augugis. de bono coniuga. Continentia non corporis sed animi est virtus. Alio modo potest accipi virginitas pro habitu quo nisi assit carnalis necesitas vacandi carnali copule determinatur voluntas ad faciter respuendum omnem veneream delectationem non tantum illicitam sed etiam licitam vt mens liberius vacet spiritualibus secundum illud. i. Cor. vii. Mulier innupta et virgo cogitat quae domini sunt: vt sit sancta corpore. et spiritu. Et sic virginitas est virtus non tamen distincta per essentiam a castitate coniugali: sed perfectius determinat voluntatem virginitas quam coniugalis castitas. et sic differunt sicut virtus imperfecta et perfecta.

¶ Ad primum dicendum quod medium in quo consistit virtus accipitur per comparationem ad dictamen rationis recte. vnde philosophus postquam dixit quod virtus est habitus obiectiuus in medietate consistens: stati subiunxit. quo ad nos determinata ratione: et vt vtique sapiens determinabit. Accipitur enim hoc medium nosemper in comparatione ad materiam virtutis: sed quandoque in comparatione ad circumstantias. quia dicit Philosophus. iiii. ethici. quod magnanimus magnitudine quidem est extremus eo aut quod vt oportet medius. hoc modo virginitas respectu delectationum venerearum in medio consistit: quia abstinet ab omni delectatione venerea. et sic tenet extremum quo ad materiam. tenet tamen medium quo ad circumstantias. quia hoc obsciuat pro tempore quo hoc expedit obseruare. hoc est pro temnpore quo non precipitur. Et etiam hoc obseruat propter quod oporte scilicet vt mens liberius vacet spiritualibus. et sic de aliis circumstantiis.

¶ Ad secundum dicendum: quod minor est falsa. quamuis enim aliquo tempore fuisset viciosum aostinere ab omni carnali copula scilicet quando erat in praecepto propter fidelium multiplicationem: tamen ex hoc non sequitur quod habitus virginitatis tunc fuisset viciosus: quia tunc pro illo tempore determinabit voluntatem ad coniugalem copulam propter bonum prolis. sicut non existente praedicta necessitate determinat voluntatem ad omnem delectationem veneream respuendam.

¶ Ad tertium dicendum: quod quamuis sine peccato virginis possit integritas carnis amitti: non tamen habitus virginitatis. Dicunt tamen aliqui quod status perfectionis sue quem importat virginitas vltra castitatem coniugalem sine peccato potest amitti. Sicut videmus quod per minus calidum remittitur calor in magis calido: sic per bonos actus per quos generatus est virtutis habitus remittitur ipse habitus: eo quod habitus proportionatur actibus. Similiter per actum coniugalem qui est minus bonus remittitur illa perfectio quam virginitas superaddit habitui coniugalis castitatis scilicet abstinere ab omnti venerea delectatione.

¶ Utrum virginitas sit maioris meriti quam castitas coniugalis: Arguitur quod non. quia dicit Aug. libro de bono coniug. quod castitas virginalis non prefertur merito coniugali castitati abrae.

¶ Item si natura remansisset in statu integritatis sue perfectiores fuissent virtutes quam modo. sed tunc non fuisse virginalis castitas: et tamen fuisset coniugalis. et go videtur non minoris meriti castitas coniugalis que virginalis.

¶ In contrarium dicitur. i. ad Cor. vii. quod mulier beatior erit si permanserit secundum consilium apostolibro hoc est in virgitate quam si nupserit.

¶ Item maioris meriti est virtus perfectior quam imperfectior. sed etc. Respondet Rich. vbi. supra. q. ii quod non est idem quaerere: vtqum maioris meriti sit habitus virginalis quam castitas coiugalis. et vtrum maioris meriti sit status ab omni venerea delectatione abstinentium quam status coniugatorum. Similiter est concedendum quod habitus virginitatis maioris est meriti quam habitus continentie coniugalis: quia primus est habitus perfectus: secundus imperfectus. Maioris autem meriti est virtus perfecta quam imperfecta Status autem virginalis et coniugalis referri possunt ad idem tempus vel ad diuersa tepora. Si primo modo: aut ad tempus legis scripte: sic maioris meriti fuit status coniugalis quam virginalis: quia status coiugatorum praecipiebatur. et status virginalis prohibebatur propter multiplicationem fidelium. In tempore autem legis euangelice quia est tempus generationis spiritualis: maioris meriti est status virginalis quam coniugs lis. Si autem dicti status referantur ad diuersa tempora vt status coniugatorum ad tempus legis scripte: et status virginalis ad tempus legis euangelice. sic quolibe statu considerato in suo optimo vnus alteri non prefert. Unde Augustinus. libro de bono coniug. et Magister in littera dicit: Non est impar meritum continentie in ioarne qui nullas expertus est nuptias: et in abraamquo¬ filios genuit.

¶ Ad primum argumentum dicendum quod castitas coniupalis Abrae non fuit castitas imperfecta quando distinguimus a castitate virginali: sicut virtutem imperfecta a perfecta. sed fuit perfecta castitas quae dicit tota essentiam habitus virginitatis quamuis non dicatur virginitas secundum communem vsum: etiam in illo qui consensit in copulam quamuis ex diuino praecepto.

¶ Ad secundm dicendum quod si status innocentie remansisset castitas piugalis perfecta fuisset castitas et perfectior quam fuiset castitas virginalis. quia tunc nulla difficultas fuisset in seruando virginalem castitatem

Matrimonium quinto quo ad eius impedimentum Scienum quod quaedam sunt quae impediunt matrimo nium sed non dirimunt. Quedam quae impediunt et dirimunt. Prima sunt ista scilicet Primo quando comtrahitur contra interdictum ecclesie. Secundo quando tempore feria rum puta ab aduentu vsque ad epiphania inclusiueet secundum consuetudinem vsque ad octauam epiphanie. licet xxxiii. q. iiii. c. non oportet. nihil dicit de octaua¬

¶ Item a septuagesima vsque ad octauam pa ce inclusiue.

¶ Item a prima die rogationum qui est feria scunda ante ascensionem domini vsque ad octauam pentecostes inclusiue.

¶ Notandum quod in praedictis diebus non prohibetur contractus matrimonii: sed solum prohibetur fieri in facie ecclesie cum solennitate et benedictione. ad quas sequuntur conuiuia et alia seriosa.

¶ Tertium quod impedit matrimonium non tamen dirimit est votum continentie seu castitatis non solenne. et licet tale votum non dirimit tamen qui taliter contrahit peccat mortaliter. similiter qui scientur in hoc extitit mediator. et talis non potest exigere debitum sine mortali: tenetur tamen ad restitutione. Ideo bonum est quod talis faciat secum dispensari quousque vixerit eius vxor postea continebit. Unde dicit san. Bona. in. iiii. di. xxxiiii. arti. i. q. ii quod hoc sacramentum habet impedimenta plura. Sed quaedam impediunt contrahendum sed non dirimunt iam contractum: vt est ecclesie interdictum si fiat clanculo et terus feriarum. quia talia respiciunt solennitatem matrmonii. Quedam respiciunt matrmonii ne cessitatem et hec impediunt contrahendum et dirimunt conmtractum. quia quamuis esset contractum de facto: tamen in veritate non fuit verum matrimonium. Talia autm impedimenta continentur in his versibus versus. Error: conditem votum: cognatio: crimen. Cultus disparitas: vis: ordo: ligamen: honestas. Si sis affinis: si forte coire nequibis. Hec facienda vetant conubia iuncta retractant. Quorum sufficientia sic sumitur. Nam impedimentum potest fieri ex quadruplici causa. Ex causa enim efficiente prouenire possunt tria. Efficiens causa matrimonii est consensus. ad consensum autem concurrunt ratio et voluntas. Contra rationis actum est error: contra actum voluntatis vis vel violentia. contra actum vtriusque conditio seruitutis quae impedit partim propterdefectu libertatis: partim propter errorem. Ex parte cause materialis tria. quia matrimonium est coniunctio voluntarie introducta: crgo est prius naturaliter deisperitatum. Coniuncti enim proximitate sunt ineptis ad matrimonium. Sed coniuncti possunt esse tripliciter scilicet consanguinitate: affinitate: iusticie publice honestate quae contrahitur ex sponsalibus per verba de praesenti et sic sunt tria impedimenta. Ex parte cause formalis trila. quia matrimonium est vinculum in quo est mutua potestas viri et vxoris. Impedimentum autem contra hoc est quando non potest sui corporis dare potestatem. Et hoc potest esse tripliciter. Aut quia tradit alteri qui adhuc viuit. et sic est obligatio. Aut quia se dedicauit deo: et sic est sacer ordo. Aut quia deo et praelato: et sic est votum quando vouet quis ingredi religionem vel continentiam solennem. Ex parte finis similiter tria. quia matrimonium est ad procurandam prolem ad cultum dei vel saltem in remedium honestatis Contra rationem procreandi vel remedii est dispari tas cultus quae est in moribus et criminis enormitas Et sic sunt. xii. impedimenta quae non solum impediunt mati monium sed et dirimunt.

¶ Utrum naturalis impotentia coeundi sit impedimentum matrimonii: Arguitur quod non quia verum matrimonium est sinc carnali communitu. ergo quandocunque habet aliquis perfectum esse sine aliquo non impeditur per defectum illius

¶ Item voluntas continendi in vtroque coniugum non soluit matrimonium: ergo pari ratione nec necessitas continendi. sed vbi est impotentia coeundi est necessitas. ergo etc.

¶ In contrarium est quod in matrimonio obligatur homo ad reddendum debitum sed nullus potest se obligare ad impossibile. sed impotens commire non potest debitum reddere ergo non potest matrimonium contrahere. Respondetur secundum sanctum Bona. vbi supra ar. ii. q.i. quod impotentia coeundi aut est temporalis autem perpetua. Si temporalis non impedit. Si perpe tua tunc impedit contrahendum et dirimit contractum Etsi alter coniugum petat separationem separandi sunt. si autem velit mutuo cohabitare possunt: vt qui non potest mulierem habere vt vxorem habeat eam vt sororem Sed quia dubium est vtrum talis impotentia sit perpetua ideo ecclesia inducit cohabitare per tres annos et experiri actum illum et remedia si qua possunt quaerere qui cum praecesserint creditur iuramento septem te stium vel inspectioni claustrorum alioquin statur verbis viri. Decipitur tamen ecclesia aliquando. et cum constet de deceptione iubet eos quos separauerat ad prioraiura redire.

¶ Ad argumentum dicendum quod est verum quod matrimonium est verum sine copula carnali. sed non est sine ordinabilitate ad carnalem copulam quia necesse est consentire in mutuam corporum potestatem. hic autem consensus nullus est: nec talis obligatio in eo qui non habet posse coeundi. Et per hoc patet responsio ad secundum argumentum.

Sed diceres. vtrum furia impediat matrimonium: Respondet sanc. Bonauen. vbi supra ar. ii. q. i. quod est distinguendum. quia furia aut concomitatur aut praecedit aut sequitur. Si concomitatur: tunc quia furiosus non habet potestatem consentiendi impedit matrimonium et est nullum. Si autem praecedit: et ille habet lucida in¬ terualla vel sequitur matrimonium non impedit. Si vero non esset actu furiosus sed habitu: etiam si haberet lucidum interuallum non deberet contrahere propter periculum quia talis nescit educare prolem nec cum vxore debite cohabitare. tamen si contraheret contractum esset.

¶ Utrum maleficium impediat matrimonium: Arguitur quod non. quia nullum impedimentum diri mit matrimonium nisi sit perpetuum. sed nullum maleficium est perpetuum: quia potest solui vel per ipsum maleficum: vel per alium: vel paenstentiam et conuersionem ad deum: vel per exorcismos et orationes sanctorum. ergo maleficium non est impedimentum dirimens matrimonium.

¶ In contrarium dicit Mag. in. iiii. dis. xxxiiii. et. xxxiii. q. ic. si per sortiarias. quod si malesiciati sanari non poterit: separari valebunt. Respondetur secundum Scotum in. iiii. di. xxxiiii. ar. i. quod maleficiati perpetuo nequeunt contrahere matrimonium: ideo sunt separandi. quia omnis ipotentia simus pliciter et perpetua: cui scilicet subueniri non potest per naturam vel per artem: si praecedat matrimonium simpliciter impedit contrahendum et dirimit contractum. Cuius triplex ratio est ex natura huius contractus. Prima: quia iste contractus est datio potestatis corporum ad talem actum si petatur. sed iste nullam talem potestatem habet. igitur nihil tale potest dare. ergo nec contrahere. Secunda: quia iste obligat se ad actum carnalem si petatur. quod est sibi impossibile. Obligatio autem ad impossibile nulla est ex ipsa lege diuina. igitur lex diuina non approbat talem obligationem: ideo nula est. Tertia: quia error circa rem quam quis commutat simpliciter impedit totum contractum. vt si dem tibi aurum vt aurum recipiam: et tu non habes aurum contractus est nullus. Sed comtractus matrimonii dat potestate corporis sui commutandi pro alio corpore: quod credit ad carnalem copulam sufficere. igitur si alter est impotens: contactus est nullus: quia erroneus

¶ Sed primo queritur: quid si tale impedimentum veniat post ratum et consummatum mfrimonium: Dicendum quod non dirimit: quia iam hic missus est in possessionem ideo reuocari non potest propter aliquod impedimentum superueniens.

¶ Sed quid si talis impotentia veniat post matrimonium ratum sed ante consummatum: an dirimat: Quod sic. arguitur. xxxiii. q. i. c. i. coniugium confirmatur officio. et sequitur post Andequam confirmetur impossibilitas officii soluit vinculum.

¶ In contrarium quod non soluit: quia iam data est potestas: ideo si impedimentu vsus adueniat: non debet primam datio nem impedire. Scotus in fine ar. i. sic respondet: difficile esset iudicare si non praecederet ratum an praecederet comsummatum: nisi forte cet oblatio alicuius partis necessa rie ad actum illum tempore illo interueniens. Fratervero Landulphus soluendo primam quaestionem repondet sic: Credo quod debeat separari. xxxiii. q. i. si per sortiarias. et. c. quod autem interrogasti.

¶ Sed di. vnde venit huiusmodi maleficium: Dicedum quod d demone deo permittente ob demerita maleficiati aut alia causa. Habent enim demones aliqua pacta cum aliquibus hominibus quae custodiunt: non quia veraces sed vt decipiant etiam alios per istos et venerentur. quod maxime ex superbia appetunt: vt si cum mago paciscantur quamdiu acus hec erit incuruata tandiu hic cum illa non conueniet. Unde talium remedium est ad deum veraciter com¬ fugere et confiteri vt maleficium tollatur. xxxiii. q. i. si per sortiarias. Ideo enim quandoquem hoc permittit deus vt ma nifestetur sua gloria in recursu ad eum. Uel ideo vt boni firmi sint in fide. Uels certe tertio vt mali qui credunt mendacio per sua desideria seducantur. Apoc. xxii. Qui in sordibus est sordescat adhuc.

¶ Secundum remedium est vt consilium a viris spiritualibus et sapientibus petatur

¶ Tertium remedium vt si reperiatur illud in quo est maleficium destruatur: quia ex pacto demonis tantum habet durare quantum illud signum et non plus. Unde si tale maleficium veniat post matrimonium consummatum: nullatenus potest dissolui matrimonium.

¶ Ad argumentum dicendum: quod minor est falsa. Aliquando enim est male ficium quod durat per totam vitam: quia si habet remedium non est homini notum vel non est licitum: tunc autem vt supradictum est: praesumitur perpetuum quando per triennium coniuges cohabitauerunt et bona fide operam dederunt carna li copule: et se cognoscere non potuerunt.

¶

¶ Utrum dimittere vxorem fornica riam sit in praecepto: Arguitur quod sic: quia dicit Chrys. Sicut crudelis et iniquus est qui castam dimittit: sic stultus et iniquus est qui retinet meretricem. ergo etc.

¶ Item Hiero. Cum mulier se fornicatione a viro separauerit non debet teneri: ne virum quoque sub maledicto faciat: dicente scriptura: Qui tenet adulteram stultus et impius est prouer. xviii.

¶ In contrarium dicitur. i. Cor. vii. in glo.¬ Dominus permisit ca fornicationis dimittere vxorem: sed permissio non est praeceptum. Respondet sanctus Bona. vbi. supra di. xxxv. ar. i. q. ii quod fornicans coniunx aut fornicatur in occulto aut in manifesto. Si in occulto: sic non potest dimittere eam: quia non potest probare. et non est nostrum de occultis iudicare. Si in manifesto: aut perso uerat in malicia: aut conuertit ad praestentiam. Si perso ueret in malicia: sic quia scandalizat: et quia vir tenetur vxorem corrigere: iuxta mandatum euangelicum tenetur ea dimittere. Si autem penitet et se corrigit: non tenetur Unde Hiero. Si vir scit vxorem deliquisse: et mulier permanserit in fornicatione et viuit cum ea: vir particeps est peccati eius. Tenetur ergo vir vxorem corrigere: ideo et fornicantem dimittere. et ratione huius ad tempus continere: nec amittit ius in vxorem. Et quamuis debeat dimittere iniuriam: debet tantum corrigere culpam. Et sic est concedendum quod non tenetur dimittere simpliciter. sed in casu. nec tunc ad omne tempus: sed ad aliquod pro eo quod non tenetur perpetuali ter continere: sed quemadmodum vxore infirmate corporaliter tenetur continere ad tempus: ita vxore infirmanto spiritualiter ad eius correctionem tenetur ad tempus eam repellere. Hec enim simul a domino praecepta sunt scilicet vt proximo suo vnusquisque percat: iterum quod parcendo corripiat: et hec duo simul tanguntur. Ex quibus patet responsio ad argu¬m menta.

¶ Sed di. an liceat cuilibet vxorem fornicantem dimittere propria auctoritate sine iudicio ecclesie: Respondetur secundum eudem sanctum Bona. q. iii. quod dupliciter contin git vxorem a viro dimitti. Uel quantum ad thorum: vt non commisceantur carnaliter. Uel quantum ad thorum et mutuam cohabitationem. Si primo modo: sic dico quod vir comperto certitudinaliter quod vxor fornicetur vel econuerso: potest debitum denegare. nec ad hoc tenetur nisi per censuram ecclesiasticam compellatur. Et tunc si compulsus debitum reddiderit nullum ei praeiudicium generatur. Ratio huius est. quia tenetur et debet corrigere suum comparem in occulto. Si autem loquamur de separatione secundo modo sic dicitur diuortium. et hoc quia est in manifesto non debet fieri in occulto sed in facie ecclesie. et quia matrimonium est magnum sacramentum non sub quocumque iudice sed cora episcopo. xxxiii. q. ii seculares Ubi dicitur. Si antequam ad epsos comprouinciales discidii causas dixerint: et prius quam in iudicio damnentur vxores suas abiecerint a comunione ecclesie et sancto populi cetu pro eo quod coniugia maculant separentur. Et iterum eadem quaestione. Non licet alicui sua auctoritate vxorem suam dimittere. Unde secundum commune ius tenetur eam reassumere. quia iniuste spoliati restitui debent ante litis contestationem. Et hoc vbi obiiciat ei fornicationem quam velit in continenti probare vel aliquod simile

¶ Sed quereres. an diuortio celeprato vir posset aliam vxorem ducere et econueiso: Respondetur secundum sanctum Bona. ibidem. q. iiii quod diuortium potest fieri dupliciter. Aut quia persone erant illegiti me ad contrahedum: non tamen simpliciter et vterque potest alteri nubere. Potest etiam fieri propter crimenornicationis. et tunc nec vir nec mulier potest contrahe re. quia cum essent persone legitime fuit inter eos sacramentum quod est vinculum insolubile. Unde in talibus diuortium non est separatio quantum ad vinculum sacramentale sed quantum ad debitum et cohabitationem mutuam

¶ Utrum post diuortium possunt vir et vxor inuicem reconciliari: Arguitur quod non quia dicitur. vi. q. iiii. Quod semel bene diffinitum est nulla debet iteratione retractari. ergo cum diuortium sit celebratum per diffinitionem ecclesie. patet etc.

¶ In contrarium i. Cor. vii. Si discesserit vxor a viro precipit manere innuptam: aut viro suo reconciliari. ergo praereconciliari. Respondet sanc. Bona. vbi supra q. v. quod ad reconciliationem faciendam aut vterque concordat aut vterque discordat. aut vnus petit et alter repugnat Si vterque concordat absque dubio fit. Si vterque discordat nec potest nec debet fieri nisi fiat propter scandalum ecclesie que scandalizatur proeo quod vterque fornicetur publice. Si autem alter petit autm nocens petit innocentem. Et si primo modo: sic non debet cogi ad reconciliationem. aut innocens nocentem: vt vircastus vxorem adulteram et sic ipsa inuita debet reconciliari. Aut nocens nocentem petit. vt mulier fornicata virum fornicatum. et sic restituendus est ma ritus inuitus. non quia actio mulieris resuscitata sit: sed in penam fornicationis. quia abusus est priuilegiolibertatis. quantumcumque tamen mulier faciat penitentiam nunque adquirit ius in virum ipso nolente nisi vir fornicetur: quia directe tunc peccauit contra bonum fidei. Ex quibus patet responsio ad argumenta.

¶ Utrum adulter qui machinatus est in mortem viri adultere possit eam ducere in vxo rem: Arguitur quod sic: quia dauid commisit adulteri um cum bersabee vxore vrie: et postea machinatus est in mortem vrie vt haberet eam: quam post mortem vrie duxit in vxorem: et fuit vxor eius legitima. vt habetur ii. Reg. xi.

¶ In contrarium habetur. xxxi. q. i. illud vero. et Mag. in. iiii. di. xxxv. c. vlti. Augustinus. inquit: de illis loquitur qui de peccato penituerunt: et nihil in mortem viri machinati sunt: nec viuente viro fidem adultere dedit mechus quod eam in coniugium duceret si superuiueret. qui vero hoc faciunt prohibentur copulari.

¶ Respondetur secundum Scotum in. iiii. di. xxxv. quod duo crimina ipediunt matrimonium contrahendum et dirimunt contractum Primum est adulterium cum fidei datione scilicet promissione cum iuramento de contrahendo coniugio post mortem alterius: seu quando adulterantes de facto contrahunt: et hoc siue fidei datio vel contractus praecedat adulterium siue sequatur. dum tamen fiat durante vita coniugis viri vel mulieris. extra de eo qui du. in ma. quam pol. per adul. ca. vlti. Istud autem est intelligendum quando ambosunt conscii quod ille actus est adulterium. si enim vir esset tantum comscius et mulier inscia: puta quia nescit eum habere aliam vxorem: tunc si vir post contrahat cum illa ad petitionem viri non est diuortium celebrandum. sicut habetur eodem tit. c. i. sed tantum ad petitionem persone nescie si postquam scit impedimentum petat diuortium.

¶ Sed hoc est dubium: quia talis coniunctio cum muliere nescia: aut est matrimonium aut non. si sic: non esset diuortium ad petitionem mulieris. si non: debet fieri ad petitionem viriquia non possunt simul stare cum non sint vir et vxor. Respondetur quod non est matrimonium: et cum dicitur quod non possunt simulis stare concedendum est quod ille non potest matrimonialiter eam tractare. quia ex parte eius est fornicatio. sed ipsa potest sibi matrimonialiter copulari. quia ignorantia inuincibilis excusat ipsam. cum autem sciuit impedimentum si consentiat in matrimonium efficietur matrimonium nouo consensu viri et mulieris qui cogitur consentire in penam peccati: quia scienter decepit insciam. Et sic dicit decretalis allegata: quod si mulier diuortium non petat non sunt separandi: non potest autem esse matrimonium nisi exprimatur impedimentum persone inscie: licet persona sciens de nouo consentiat. quia ipsa in copula carnali secuta non consentit nouo consensu: sed tantum reddit in virtute primi consensus qui nullus fuit

¶ Et circa hoc Scotus mouet tale dubium: Utrum adulterium cum nudaet simplici promissione sine iuramento sufficiat ad dirimendum matrimonium postea contractum: Quidam dicunt quod sic. Alii autem quod non. Cui opioni adheret Scotus: quia vt tenetur extra de sponsalis. cum apud. Cum prohibitorium sit edictum de matrimonio contrahendo quicunque non prohibetur per consequentiam admittitur. Non prohibetur autem a iure adulterium cum nuda promissione: sed tantum cum fidei datione: que equiualet promissioni cum iuramento. extra de his que vi metus ve causa fiunt ad aures. ergo adulterium cum nuda promissione non di rimit matrimonium postea contractum. Sola etiam fidei datio si nihil aliud fiat non dirimit matrimonium postea contractum: vt patet ex decretali allega¬ ta: extra de eo qui duxit in mantrimonium etc. licet tales grauiter peccent

¶ Secundum crimen impediens ma trimonium contrahendum et dirimens contractum est ma chinatio in mortem coniugis cum effectum scilicet adulter occidit vxorem suam vt ducat adulteram: vel cum ocdit virum adultere: vel procurat eius mortem ea intentione vt ipsam ducat in vxorem. vel cum adultera procurari mortem viri sui vt habeat adulterum: extra de condersione infidelium. laudabile. Si autem aliquis oc ciderit virum alicuius mulieris non eo animo vt ipsam haberet in vxorem: hoc non dirimeret matrimonium postea contractum: secundum sanctum Tho. et Rich. Scotus autem addit quod sola procuratio mortis viri vt ducatur eius vxor: dum tamen ipsa sit conscientia dirimit ma trimonium postea contractum. licet non interuenerit ad ulterium. quia illud capostolum loquitur de saracenis: quid dum in captiuitate essent quorundam christianorum viros earum insidiis occiderunt. nihil tangit de adulterio saraceni cum christiana: sed solum de homicidio muliere tamen conscia: et tamen dicit quod tales licet per medium huiusmodi mulieris conuertantur ad fidem non poterunt illas ducere. In hac materia doctores iuris canonici varie loquuntur. Quidam enim dicunt quod machinatio in mortem non dirimit matrimonium contractum nisi concomitetur adulterium. et huius opinionis sunt Ray. et Gof. Alii vero simpliciter dicunt quod si quis machinetur cum effectu in mortem viri alicuius mulieris vt ipsam habeat in vxorem vel si qua mulier machinetur in mortem vxoris alicuius vt habeat eius virum dirimitur matrimonium postea contractum: licet non interuenerit adulterium. Hanc opinionem tenent Innocen. et Hostien. allegantes illud caprae laudabile. Opinio Scoti videtur mediare inter has opiniones: et magis consonat litte decretalis allegate: vt patet. Ratio predictorum est ordinatio ecclesie illegitimantis tales personas ad contrahendum propter reprehensionem adulterii et homicidii que frequenter acciderent si persone tales possent contrahere.

¶ Ad argumentum respondet Scotus: quod ista lex nondum erat tempore dauid statuta. Non fuit autem Bersabee lapidata: quia peccatum fuit priuatum: et ideo non debuit publice puniri pena publica

¶ Sunt autem septem crimina que impediut matrimonium contrahendum: sed non dirimunt contractum. Primum est incestus. Secundum de illo qui interficit propriam vxorem. Tertium est quando aliquis rapuit sponsam alterius. Quartum quando quis filium suum de sacro fonte suscepit vt priua ret vxorem debito coniugali. Quintum quando aliquis interfecit sacerdotem. Sextum de solemniter penitente Septimum si quis monialem vxorem scienter accipiat Si tamen timeatur de incontinentia debet episcopus concedere licentiam contrahendi. extra de eo qui cog. con. vxo. sue. ex litteris. Tamen secundum Rodonen. ista petendi licentia non seruatur.

¶ Utrum inter liberum et ancillam quam credit liberam possit contrahi matrimonium: Arguitur tur quod sic: quia peior est conditio lepre quam seruitutis. sed error lepre non impedit matrimonium intersanum et leprosum: ergo nec inter liberum et ancillam Item peior est seruitus spiritualis qua homo seruus efficitur diaboli quam corporalis. sed inter liberum a seruitute spirituali et vsruum seruitute spirituali potest contrahi matrimonium: ignorantia seruitutis non obstante. ergo multo fortius inter liberum et seruam seruitute corporali

¶ In contrarium habetur extra deconiugio seruorum proposuit. et c. ad nostram. Respondet Rich. vbi supra dist. xxxvi. ar. i. q. i. quod inter liberum et ancillam quam credit liberam durante illa credulitate non potest contrahi matrimonium nisi in animo teneat quod etiam cum illa contraheret si esset ancilla. Ratio autem quare inter liberum et ancillam non potest matrimonium contrahi. quia tali errorc leditur contrahens lesione nimis enormi in bonis matrimonii. Leditur enim in bono prolis in hoc quod eam non habebit in sua potestate. Et in bono fidi: quia mulier non poterit ei debitum reddere libere. quia forte illo tempore quo vir vellet ab ea debi tum petere dominus eius posset eam in aliquo negocio occupare et in bono sacramenti id est in cohabitatio nis inseparabilitate. quia dominus ancille posset eam vendere. Et ideo equitate naturali prouisum est talem errorem matrimoniumimpedire. Si autem serucontrahit cum ancilla quam credit liberam. vel libercum libera quam credit ancillam: vel seruus cum libera quam credit ancillamxtenet matrimonium. quia error equalis conditionis vel melioris non ledit matrimonium nec contrahentem. Unde dicit Scotus vbi supra dist. xxxvi. quod seruus de voluntate domini potest contrahere matrimonium. et dominus sibi licentiam concedens relaxat implicite seruitia repugnantiamatrimonio Etsi dominus postea impediret eum totaliter a copula carnali: vel mittendo eum ad partes longinquas: vel alias sic occupando quod non posset aliquando coniugem visitare peccaret mortaliter. et in manifestie sset per ecclesiam corrigendus. Potest etiam contrahere seruus domino inuito. extra de coniugio seruorum ca scilicet pro quanto habet aliquid iuris in corpore proprio. et quo ad illud potest corpus suum commutate cum alio. Quod si alius siue liber siue seruus velit esse contentus illamo dica potestate bene potest sibiipsi praeiudicare: et tenet commutatio. Ex hoc sequitur quod seruus potest contrahere cum libera: dum tamen ipsa sciat conditionem eius et consentiat in eum. quia tunc commutat potestatem corporis quam habet pro illo modico quod habet potestatis in corpore suo. Potest etiam contrahere cum ancilla. et videtur vterque concedere quod potest. et sicut contrahunt ita tenentur reddere debitum scilicet pro quanto non impediuntur per hoc a seruitiis consuetis. Sed esto in casu isto quo sine voluntate demini contrahunt Dominus vnus mittit seruum in africam: alius mittit ancillam in franciam nunquam hoc facere licet Respondet Scotus quod quia fauorabilis est causa matrimonii. inducendi essent domini ne hoc facerent. si tamen hoc facerent nsapparet equaliter supposita seruitute facerent contra iusticia. quia prius fuit iste in potestate domini vt mittere eum illuo immo venderet et illa in potestate domini similiter quantum ad alium locum: sed per actus proprios sine voluntate domini non pote rant facere se liberiores nec a iure domiiorum suorum se eximere quam prius: igitur adhuc licet

¶ Et notandum quod quantum ad condicione seruitutis libertatis de iureo communi partus sequitur matrem: de qua habetur maior certitudo quam de patre. de consuetudine tamen terrarum aliquarum partus sequitur parentem deterioris condicionis: siue sit pater siue mater. vt dicit Richar. vbi. supra. ar. v. q. ii Ad primum argumentum dicendum: quod quamuis lepra sit peior condicio simpliciter quam seruitus non tamen ita ledit bonum fidei in matrimonio nec coahbitationis inse parabilitatem. quia quamuis non teneatur de neceste simul habitare cum leproso: tamen tenetur manere ita prope quod neuter suo debito fraudetur.

¶ Ad secundm dicendum: quod quamuis seruitus spiritualis prior sit ipsi seruo quam corporalis: tamen non ita ledit liberum in bonis matrimonii sicut illa.

¶ Utrum puerilis etas impediat matrimonium: Respondetur sicut tenetur extra de frigidis et maleficiatis. quod puer qui non potest reddere de bitum non est aptus coniugio. Unde sicut dicit Magister: pueri ante quattuordecim annos et puelle ante duodeci secundum leges matrimonium inire nequeunt. quod si ante lllud tempus contraxerint: si postquam venerint ad legitimam etatem simul esse noluerint separentur. extra de de sponsa. impu. a nobis. quia tamen ante illud tem pus aliquando potentia coeundi anticipatur ratione complexionis: quod ex euidentia facti patet quando carnaliter copulantur: si aliqui tales matrimonium contra xerint non sunt separandi: sed secundum sua vota dimittedi¬

¶ Utrum sacer ordo impediat matrimonium: Arguitur quod sic: quia dicitur extra de cle. conius Si in subdiaconatum et aliis superioribus ordinibus vxores accepisse noscuntur eos vxores dimittere compellere procures.

¶ Item qui in sacris ordinibus sunt ministrant circa altare. sed sanctius est altare no. le. et sacrificium quam legis figure. sed sacerdos cum ingrediebatur sanctasanctorum: tenebatur a coniuge abstinere: sicut dicitur in Exodo. ergo multo fortius ministri altaris nunc. ergo qui iugiter ministrant numquam debent mulieribus adherere. In contrarium arguitur sic: Uirtus nullam habet oppositionem cum virtute. ergo nec sacramentum cum sacramento. sed quod no habet oppositionem cum alio non praestat ei impedimentum ergo ordinis sacramentum nullo modo impedit matrimonium.

¶ Item idem est ordo apud nos et apud ecclesiam orientate. sed apud illos ordo non impedit: ergo nec apud nos. Respondetur secundum sanctum Bona. et Sco. vbi. supra di. xxxvii. quod sacer ordo impedit matrimonium contra hendum et dirimit contractum iam. vt patet di. xxxii. seriatim. eo quod ecceia fucit tales personas illegitias ad contrhendum: non solum prohsbendo ne fieret sed etiam si fieret annullando. Et quidem istud statutum de clericorum continentia fecit ecceia: quia potuit: quia licuit: quia decuit: quia expediens fuit. Potuit autenecclesia dupliciter. Tum propter auctoritem praelatorum: et maxime sum mi potestifici. Tum propte consensum subditorum Propter au¬ ttoritatem namque potuit. quoniam esi omnia sacramenta auctoritatem re spiciant in dispensante aliquo modo: tamen illud sacramentum praecipueinter alia. In cuius signum in ordinis datione loquitur potestatem habens ille qui ordines confert. Unde et dicit: Accipe ptestatem etc. Et ideo istud onus quod voluit summus potestifex huic sacramento alligare potuit et sibi licitum fuit. Sed huic auctoriti successit in latinis voluntas obtemperandi quia tale statutum libenter super se receperunt. et hec duo fecerunt statutum firmum. Sed greci dederunt tergum. Et quia non consenserunt in tamnobile statutum vt vasa sua seruarent munda: ideo ablatum est regnum et intelligentia scri pturarum ab eis: et datum est genti facienti fructum eius. Hoc non solum licuit imo etiam decuit. et hoc propter duo Quoniam in actu carnali qui est vsus matrimonii vt pluri mum est libido. et in cohabitatione sollicitudo. Et libido reddit fetidum et immundum: et sollicitudo reddit diuisum. Et quoniam clericum in sacris constitutum decet esse mundum cum ferat vasa domini: decet nihilominus esse attentum et sollicitum vt diligenter seruiat domino et studeat quomodo placeat christo. ideo decens fuit eos ab vxoribus separari vt per omnia fierent idonei cultores ministri altaris. Certe hoc non tantum decens erat sed est decentissimum iudicabit omnis anima quae est templum spiritus sancti: Et non tantum decuit imo etiam expediens fuit. Primo propter vitandum ir regularitatis periculum. Secundo propter vitandum periculum. quia si mulier quae est vxor alicuius cogscat alium virum et ille post cogscat eam: iam irregularis est. Et quia difficise est a talibus abstinere frequenter in irregularitatem inciderent: et cum periculo ministrarent si vxores haberent. Secundo vero propter vitandum latrocinium. Si cantum archiepiscopi et episonunc filios haberent omnia bona ecclesie furarentur ita quod pauperibus pauca vel nulla remanerent. cum modo congregent et ditent nepotes quasi gradibus incomputabilibus ab eis elongatos: quid facerent si haberent filios legitimos vnusqusque attendat quantum esset periculum. Io prouidit spiritus sanctus hoc offendiculum auferre: et dei consilio est statutum vt ad sacros ordines venientes nullo modo matr monio possunt vti. Additur insuper propter detestationem adulterii existens in sacris verberando vxorem occideret frequanter ideo etc. Unde etiam grecis post susceptionem ordinis sacri numquam fuit licitum contrahere matrimonium: sed illis quae prius contraxerant licitum fuit illo vti. Ideo. i. Timo. iii. apostols concedit episcotum vnius vxoris esse virum

¶ Ad argumentum in contrarium dicendum quod verum est quod virtus cum virtute non habet oppositionem quantum ad habitum tamen status quandoque sunt incompossibiles: vt coniugalis et virginatis Et quoniam sacramenta diuersa diuersos status respiciut: vt ordo statum continentie vidualis vel virginalis. matrimonium statum continentie coniugalis.

¶ Ad secundum dicendum quod statutum ecceie magis artat latrinos quam grecos: vt patiit.

¶ Sed diceres. quare existentes in minoribus ordibus possnt matrimonium contrahere et non in sacris: Respondet sanBona. quod clericus in minoribus nec est obligatus ad officium nec ad ministerium: ideopotest contrahere sine aliquo impedimento. non sic est de ilis in sacris vnde dicit Rich. vbi sd di. xxxvii. art. i. q. ii quod in occidetali ecclesia suscipere possunt existentes in matrimodio dummodo non sint bigami ordinis ptetem et executionem de consensu vxoris: quia consentiens intelligitur continentiam profiteri. lxxvii. di. epircoptus. vtore autem nesciente aut contradicente peccat episcopus coniugatum ordinando: et coniugatus ordinem suscipiedo. et quamuis suscipiat ordinis ptatem non licet tantum sibi in suscepto ordine ministrare.

¶ Utrum licitum sit occidere vxorem adulteram: Respondet sanctus Bona. vbi. supra. ar. ii. q. i. et concordat sanctus Tho. et Rich. quod interfector propie coniugis si ex certa scientia facit: peccat quantumcumque illa sit adultera non tantum contra canones: sed etiam contra ius ciuie. Contra ius ciuile: quia eam interficit ordine iuris praetermisso: nisi forte in actu malo eam inueniat: in quo casu leges humane concedunt. Sed contra ius diuinum et canonum peccat in ipso facto: quoniam non debet ipsam ad ulteram interficere: sed corrigere: cum deus peccatum paratus sit parcere in lege gratiae. sicut patet in exemplo mulieris adultere: Ioan. viii. Et quoniam cause matrimoniales tra ctari debent lege poli et non lege fori. ideo non licet hoc facere quod ius ciuile dictat: quamuis ecclesia sustineat ad terrorem malorum scilicet sanctam ecclesia iudicat vxorem non esse occidendam propter adulterium: sed potius dimittendam. Unde in canone. xxxiii. q. ii interfectores suarum vxo. nullo modo interficiendam vxorem quantumcum in crimine de praehensam. quod consonat rationi: quia quantum ad culpam forni cationis iudicantur pares vir et vxor. sed nulli mulieri licet occidere virum adulterum. ergo nec viro adulteram alias non excusatur a peccato mortali.

¶ Utrum matrimonium post votum simplex sit dirimendum: Arguitur quod sic: quia fortius est vinculum voti simplicis quam matrimonii. quia primum obligat deo: secundum vero homini. sed votum simplex continentie superueniens matrimonio non tenet. ergo multo fortius non tenet matrimonium contractum post simplex continenrtie votum.

¶ Item irritandus est contractus in quo implicatur obligatio ad mortale peccatum. sed in contrauu mfimonii. contracti post simplex continentie votum includitur ad mortale peccatum ergo talis contractus est irritandus

¶ In contrarium dicitur di. xxvii. quidam. quod grauitr peccant qui talia diuidunt. Et extr. qui clerici vel vouentes. meminimus. dicitur: quod si aliquis se ad religionem transiturum promisit si non habitum suscepit nec professionem: sed votum solummodo fecit: licet postea matrimonium contraxerit: non est cogendus ad religionem transire et matrimonii votum rescindere. Respondetur quod votum est duplex scilicet simplex et solenne. Simplex est hodie omne aliud a voto solenni: quantum cumque cum multis solemnitatibus sit factum. Aliud dicitur solene. et istud dicitur solummodo illud quod solemnizatur per susceptionem sacrorum ordinum: autem per professionem tacitam vel expraessam factam alicui de religionibus approbatis: vt patet extra de voto. c. vnico. li. vi. Tale autem votum solenne impedit matrimonium contrahendum: et dirimit iam contractum. Sed votum simplex impedit quidem contrahendum: sed non dirimit plust ea contractu. Cuius ratione dicit Rich. vbi. supra. di. xxxviii. ar. vii. q. ii Quia inquit per votum solene dat qui vouet illi cui vouet ius in se ad actum sequentem illud votum vt faciat obseuari. non sic in voto simplici. De ista ratio ne dicit Sco. quod est probabilis: si tamen obiiceretur: quia in voto simplici ita dat vouens corpus suum immediate deo sicut in solemni mediante homine. et tamen si contrahat contra ctum est. Si dicatur quod deus noluit ita immediate acceptare potestatem corporis vt contracctus sequens nullus esset sicut cum fit homini mediate. Scotus petit scripturam vbi de hoc secundo sit scriptum. Idem Rich. ar. eo. q. i. dicit quod causa est. quia in voto solemni mittit vouens illum cui vouet in possesionem sed non in simplicie: sed quasi promittit. sed hoc minus est quam praecedens. Transfert enim dominium vouens tam in simpleciquam in soleni. Dicit rursus Magister dis. xxxviii. c. ii. Quia fractio voti solenis est scandalosa deo: sibi: et toti ecclesie: ideo dirimit matrimonium contracctum. non sic autenvotum simplex: hoc nihil aliud arguit nisi quod grauvius est peccatum. sed de hoc non querit. Unde Rich. vbi supra soluendo primum argumentum dicit. Qui votum simplex emittit peccat mortaliter contrahendo matrimonium cum intentione consummandi etiam secundum veritatem licet post non peccet reddendo sed petendo. Nec ratio scandali cogit. quia etiam in fractione voti simplicis publici scandalum est nec tamen dirimi tur. Ideo vltimo dicit Scotus quod tota ratio quare votum solenne dirimat matrimonium et non simplex est statutu: ecclesie hunc illegitimantis non illum: vt sic puniat illum qui se posuit in manu eius voto solenni. reliquum quai se posuit voto simplici simpliciter in manu dei deo reliquit puniendum. Nec enim omnia peccata punit ecclesia ne peiuteueniat. quia multa per patientia tolerantur quae diuino iu dicio resruantur

¶ Ad primum argumentum dicendum quod non valet. quia res vni donata alii promitti non debet. esi promittatur non tenet promissio. Sed quamuis res vnipromissa alteri dari non debeat: si tamen detur valet dona tio.

¶ Ad secundm dicendum quod quamuis ille qui contraxit poisimplex votum continentie contrahat animo non consummandi: sed intrandi religionem non peccat mortaliter. Si vero post quam contraxit mutat propositum et alter exigit debitum reddem do non peccat mortaliter. quia ad hoc tenetur nec mutando propositum peccat mortaliter. quia non erat illud propositum firmatum sub voto. et sic poterit esse quod post votum simplex castitatis quis contrahat materimonium et consunmat sine peccato mortali. secus si fecisset votum religio nis. quia licet possit vt praedictum est contrahere sine mortali cum proposito non consummandi non tamen poterit consummare sine mortali peccato. quia ante consummationem potest illud implere: sed non sic in praefato casu. quia in religione talis non tenetur intrare Nec huic obstat quod dicit Rich. in solutione huius argumenti. quod post matrimonium consummatum non peccat mortaliter reddendo debitum. quia tunc potestas corporis suiplene translata est in coniugem quantum ad carnale debi tum. quia tamen hanc translationem fecit per culpam suam debet cum dolore debitum reddere et tenetur nunquam exigere. quia hoc intelligitur de voto simplici qui vouit intrare fligionem vel sacrum ordinem suscipere

¶ Sed diceres. an ille qui post votum si mplex castitatis contraxit possit debitum exigere sine peccato mortali: Respondetur quod xxvii. q. i. c. Siquis. dicit gl.a quosdam tenere quod solum prima vice peccet mortaliter: sed non postea. quia per matrimonium sequens votum extinguitur. Et hanc opinionem sequitur Hostien. et communiter doct. et dicit Car. hanc esse veriorem de iure. Sed Io. an. in c. rursus: et alii nonnulli quod non possunt exigere sine mortali peccator Et hanc opinionem dicunt tutiorem: quam theol. in. iiii di. xxxviii. communiter sequuntur. posset tamen praedicta diuersitasi reduci ad concordiam: videlet vt prima opinio habeat locum quando quis si non peteret redderet se nimis onerosum alteri parti: maxime si ille qui fecit votum sit vir: quia sic petendo propter istum respectum non peccaret. Et secunda opinio loquatur et intelligatur quando quis solum petit ad satisfaciendum suo appetitui: vt sic non possit petere sine mortali peccato. Si quis tamen vellet simpliciter tenere quod post consummatum matrimonium non peccet exigendo: etiam ad satisfaciendum sibi non est faciter condemnandus de mortali. quia de iure non vidicitur minus vera quam secunda: licet sit tutius non exigere si potest: quod si non potest abstinerc ab exigendo petat licentiam ab episcopo vt possit exigere. Et quod episcopus possit dispensare in hoc casu: tenent communiter doctores in dicto. c. rursus. qui cle. vel vouen. Et causa legitima dispensandi est tale periculum: quia difficile est vt in mediis vndis quis siti laboret. nam et epircotus dispensat propter periculum fornicationis: vt post votum simplex castitatis quis contrahat. extra. qui cle. vel vo. c. veniens. Sed an supradictus mortua vxore possit aliam alcipere: Respondet Hugo et Archi. xxx. q. i. de eo. quod non: quia votum non erat ablatum: sed executio voti. extra de conuer. coniu. c. quidam.

¶ Utrum fidelis cum infideli possit cotrahere matrimonium: Arguitur quod sic: quia ioseph csegyptiaca contraxit: Gen. xli. Et moyses cum ethiopissa: Numeri. xii. nec tamen praedicti fideles pro illis matrimoniis reprehensi sunt in scriptura.

¶ Item peiorquoi apostatas a fide quam ille qui nuquam fidem suscepit: vt dicitur. ii Petri. ii sed si fidelis contrahit cum illo qui apostatauit a fide: non dirimitur matrimonium. ergo multo fortius fieri potest matrimonium inter fidelem et infidelenIn contrarium Esdras. c. i. ix. et. xiiii. praeccpit filiis israel dimittere vxores alienigenas: quas in vxores acceperant. Similiter Deut. vii. praecepit dominus filiis israes quod cum amorreis chananeis etc. non sociarent coniugiaRespondet Rich. vbi. supra. di. xxxviii. ar. i. q. i. quod ante lce gem scriptam licebat fideli cum infideli contrahere. quia nulla lege prohibebatur. Tempore vero legis scripte prohibitum fuit filiis israel contrahere cum chanancis propter eorum peruersitatem. et ne coniunx infidelis peruerteret fide lem. Non autem fuit prohibitum contrahere cum aliis infidelibus. vnde Hester contraxit cum assuero: Hester. ii Modo autem non licet alicui fideli contrahere cum infideli qui fidei sacramentum non suscepit: etiam si sit cathecumina. Unde si de facto contrahat: materimonium dirimendum est. Ratio autem quare non tenet tale matrimo nium est: quia iura reddunt fidelem esse personam illegitim mam ad contrahendum cum infideli. vnde. xxv. q. i. sic enim. dicitur: quod non nisi eiusdem religionis et fidei maneant copulata coniugia. Et rationem assignant aliqui: quoniam in tali matrimonio et si esset bonu fidei ad hominem non tamen ad deum ex parte coniugis infidelis. Nec esset ibi etiam bonum prolis: quia infidelis conaretur edum cre prolem non ad cultum dei sed ad contrarium. Sed hec ratio est insufficiens: quia hec omnia dicipossent de matrimonio contracto inter fidelem et hereticum. vbi fidelis licet peccet: tamen non est matrimo nium dirimendum. Ideo fuit ratio congrua. Quia non peceret christianum contrahere matrimonium in quo non esset ratio sacramenti: praesertim ex parte coniugis vnius Ille autem qui sacramentum baptismi non suscepit: nullum aliud sacramentum suscipere potest. quapropter non tenet matri monium inter baptizatum et non baptizatum. vnde Amb. et habetur. xxv. q. i. caue. Si christiana sit id est cathecizata: secundum Glo. non est satis nisi ambo initiati sint sacramento baptismatis.

¶ Ad primum argumentum dicendum quod patet solutio ex sam dictis.

¶ Ad secundm dicendum quod non redditur fidelis persona illlgitima ad comtrahendum cum infideli propter peccatum infidelitatis: quia tunc magis esset persona illegitima ad contrahendum cum heretico. sed est ratio: quia non suscepit baptismi sacramentum: quod omnium sacramentorum ianua est.

¶ Sed diceres: an inter infideles legitimum sit sacrumentum: Respondet Magister in. iiii. di. xxxix. quod sic. Cuius ratio est: quia approbauit deus huiusimodi contractum vt consonum legi naturali non solum instatu innocentie in officium. vt patet Gen. ii. sed etiam in remedium similis et officium: Gen. ix. Et ita descendit a patribus in filios: licet filii in aliis patres non imita rentur. Et licet dicat Rich. vbi. supra. q. ii quod ibi non est bonum fidei: quia sunt infideles. nec bonu prolis: quiapro lem seducunt. nec bonum sacramenti: quia non sunt christiani. ergo nullum matrimonium. Respondet Guil. in iiii. di. xxxix. quod hec non cogunt. est enim bonum fidei: vel potest esse inter eos id est bonum fidelitatis ad inuicem: dato quod non ad deum. quia de illo non loquimur. Est et bonum prolis: licet non ita complete vt apud nos. Nec oportet quod sit bonum sacramenti quod instituit in nouo testamento. alioquin in statu innocentie et antiquo testamento coniugium non fuisset: quod est falsum.

¶ Sed surgit dubium. quomodo matrimonium si fuit verum repudium fiebat dictante legislatore propter maius malum euitandum. Dicendum quod fuit verum matrimonium sed non ratum. Ita apud infideles est: nam si conuertatur vnus reliquo in infidelitate remanente nec volente habitare cum alio sine fidei iniuria nubat cui vult tantum in domino. Ex quo infertur quod iure diuino potest infidelis cum fideli contrahere: et cum eo remanere: nisi obstet aliud: vt patet. i. Cor. vii. per apostolum dicentem: Uir fidelis non dimittat vxorem infidelem: que consentit cum eo habitare. igitur et contrahere. quia eodem modo inuenitur contractus bonus quo obligatio prior bona. De iure enim ecclesie positiuo non potest fidelis cum infideli contrahere. vt patet. xxvii. q. i. cauechristiane. Sic enim ordinauit ecclesia: quia modernis temporibus plus malum quam bonum sequeretur. non sic autem in primitiua ecclesia quando saluabatur vir infidelis per mulierem fidelem. Unde dicit Fran. de may. dicta di. quod infidelis potest contrahere matrimonium altero coniuge conuerso ad fidem: exquo solutus est: et similiter fidelis potest contrahere.

¶ Utrum consanguinitas sit aliquid vinculum: Arguitur quod no: quia neque ratione anime neque ratione corporis. Non ratione anime: quia omnes anime immediate producuntur a deo in esse per creationem. Nec ratione corporis: quia in his quae respiciunt corpus communicant homines cum brutis inter quae non est aliquod consanguitatis vinculum.

¶ In potarium est quod amicicia est vinculum inter homines. sed Philosophus viii. ethic. inter alias species amicicie ponit amiciciam consanguineorum. ergo etc. Respondetur secundum Rich. vbi. supra. di. xl. ar. i. q. i. quod sicut dicit philosophus. viii. ethicorum hominis amicicia in aliqua communicatione consistit: et omnis communicatio alicuius amicicie causa est: ita quod secundum differentias conmunicationum sunt amiciciarum differentie: secundum Philosophum Consanguintas autem est quaedam naturalis communicatio in sanguine: quia sanguis vltima digestione digestus est materia proxima seminis. Consanguinitas ergo est interconsanguineos cuiusdam naturalis amicicie causa. Et quia naturalis amicicia est formale vinculum et na turale illorum quorum est. Sed quia consanguitas non causat praedictam naturalem amiciciam nisi mediante cognitione communicationis in sanguine. quae communicatio sufficienter non inuenitur nisi in hominibus quamuis in brutis multis sit imperfecte aliqua communicationis cognitio in parentem et immediatam eius prolem. Unde sicut et videmus ipsos habere aliquam simili tudinem naturalis amicicie ad inuicem. ideo prope loquendo non est vinculum amicicie consanguintatis nisi inter homines: quamuis inter aliqua bruta sit secundum quid. Ex quibus patet solutio ad praedictum arg. quod bene est viculum inter homines.

¶ Utrum consanguitas prestet matrimonio ipedimentum: Arguitur quod non: quia ligati vinculo naturalis amicicie facilius quam alii in amicicia perseuerant. sed inter coniuges maxime vtilis est perseuerantia amicicie. ergo consanguinei aptiores sunt vt matrimo nialiter copulentur inter se quam extranei.

¶ In contrarium Leuitr. xviii. Omnis homo ad propinquam sui generis non accedat. Respondetur: quod circa istam questionem aliqua sunt premittenda: deinde videbitur de quesito

¶ Sciendum itaque quod triplex est cognatio scilicet Carnalis: que dicitur consanguintas. Spiritualis: que dicitur compaternitas. Et legalis: que dicitur adoptio. Consanguinitas est vinculum personarum ab eadem perso na carnali propagatione descendentium. Illa autem perso na a qua descendunt dicitur stipes: linea vero dicitur ordinata collectio huiusmodi personarum. Et diuiditur in ascendentem de scendentem et transuersalem. Descendens est a personapropagante ad propagatas: vt pater: filius: nepos etc. Linea ascendens est econuerso: vt pater: auus et proauus. Tranuersalis est quando ambe persone descendunt ab eadem: et neutra ab altera: vt fratur: soror. In his autem lincis sunt diuersi gradus. Est autem gradus determinata propinquitas persone ad personam. Siquidem in linea ascendentium et descendentium quelibet persona addita alteri facit gradum. Unde pater et filius sunt in primo gradu: nepos in secundo: pronepos intertio: abnepos in quarto. In linea vero transuersali duo fratres sunt in primo gradum. horum filii. in secundo: et ita consetem.

¶ Ad quaestionem vero dicit Scotus vbi. supra di. xl. quod in omni lege aliqua propinquitas impediuit. In lege enim nature sola propinquitas impediuit in linea descendente ex illo verbo Ade: Relinquet homo patrem et matrem suam: quantum ad copulam coniugalem. Nec intelligitur tantum de patre proximo: sed de quocumque in linea recta: ita quod si adam hodie viueret non posset aliqua vxorem ducere. forte etiam post multiplicationem generis humani si stetisset innocentia fuisset prohibitio in quibusdam gradibus vlterioribus sed in principio non potuit: quia no erant alie femine quam sorores. vnde fuit necessarium quod contractus fieret in primo gradum in linea transuersali non recta. In lege autem mosaica erat prohibitio in quibusdam gradibus vlterioribus: vt patet Leui. xviii. In lege autem euangelica non inuenitur a christo aliqua prohibitio super hoc vltra prohibitionem legis nature: nec etiam explicite confirmauit prohibitionem super hoc factam in lege mosaica. Sed ecclesia illegitimauit personas vsque ad quartum gradum inclusiue. extra de consang. non debet. Et ratio fuit: quia vsque ad illum gradu manet amicicia ratione consanguitatis: et ex tuc incipit tepescere. et ideo congruifuit per vinculitur carnale tepescentem amicicia renouare. Hec Scotus.

¶ Notandum quod persona distans a stipite in tertio vel quaerto gradum potest matrimonialiter copulari cum illa que ab eodem stipite distat in quinto gradu. quia a quoto gradu persona remotior distat a stipite tanto gradu distat a qulibet descendente ex eodem per eande lineam. extra de consang. et affi. ca. vlti. et in glor.

¶ Item sciendum quod in lege mosaica erat prohibitio matrimonii cum patre cum matre: cum vxore patrcum sorore patris cum sorore matris: cum vxore patrui vel auumculi: cum nuro: cum vxore fratris nisi obierit sine liberis: cum filia vxoris: cum nepte id est filia filii tuvel filie. Ratio huius prohibitionis assignatur ad tollendum occasionem libidinis que posset oriri ex frequenti cohabitatione personarum praedictarum: si cum illis possit contrahi matrimonium.

¶ Ad argumentum dicedum quod sicut vna communicatio quandoque impedit aliam: ita amicicia fundata super vnam communicationem. vnde amicicia consanguitatis magis est impeditiua quam promotiua amicicie que debet esse inter coniuges propter rationem communicationis super quam fundata est.

¶ Sed di. an infideles contrahentes in gradu prohibito sint separandipostquam conuertuntur ad fidem: Respondet Rich. vbi supraq. v. quod si contraxerunt in gradu prohibito a iure nature vel diuino: matrimonium nullum fuit inter eos. omne enim subsunt legi nature et legi diuine: et ideo postquam conuertuntur ad fidem separandi sunt. Si autem contraxerunt in gradu prohibito ab ecclesia tantum: cum statuta ecclesie non se extendant ad infideles: qui nunquam sacramenta baptismi susceperunt: tunc legitimum fuit inter eos contractum: ideo post conuersionem non sunt separandi.

¶ Utrum affinitas impediat matrimonium: Arguitur quod non: quia effectus non impedit causam: sed affinitas causatur ex matrimonio. ergo non impedit matrionium.

¶ In contrarium dicitur. xxxv. q. iii. de propinquis. Equaliter vir coniungatur in matrimonio eis qui sibi consanguinei sunt et vxoris sue consanguineis post mortem sue vxoris. ergo affinitas ita videtur impedire matrimonium: sicut et consanguini tas. Respondetur secundum Scotum vbi. supra. di. xli. quod affinitas est vinculum persone ad personam ex copitula carnali cum persona alteri consanguinea contractum. quia enim persona carnaliter copulata est consanguinea alicui: ideo illa cui copulatur fit affinis eius et econuerso. Et sic affinis iuxta expositionem nominis dicitur ille qui accedit ad fines alicuius consanguintatis.

¶ In affinitate possunt assignari gradus et linee: sicut prius in consanguitato Et his omnibus vna breuis est regula: Quoto gradum consanguinitatis aliquis distat ab aliquo: tanto gradum affinitatis distat ab eodem illa quae est ab ipso carnaliter cognita siue sit vxor siue meretrix vel concubina. et sic omnes consanguinei viri sunt affines vxori: et omnes consanguinei vxoris sunt affines viro. consanguinei tamen viri non sunt affines consanguineis vxoris. extra de consan. et affi. quod super his. Et notandum quod licet non possit ducere in vxore aliquam de consanguintate vxoris: poterit tamen ducere mulierem que fuit matrimonialiter coniuncta cum fratre vel alio consanguinco proprie vxoris: quia inter ipsum virum et huiusmodi mulierem nec est affinitas nec publice honestatis iusticia pro nunc licet antiquitus fuerit. ex tra eodem. non debet. Idem dicendum de muliere. Non sufficit autem ad affinitatem proprie dictam quod sit vxor sed requiritur carnalis commixtio. affinitas tantum larg. sumpta que dicitur publice honestatis iusticia: contrahitur per matrimonium non consummatum seu per consensum sponsalium. Impedit autem affinitas siue pro prie siue large sumpta in eodem gradu in quo consanguinitas. extra de consang. et affi. non debet. et extra de sponsals. li.o vi. ex sponsalibus. Licet autem sint nulla ipso iure scilicet ratione alicuius impedimenti matrimonii: tamen non sunt nulla ex defectu consensus qui oritur ex publice honestatis iusticia que est impedimentum efficax ad dirimendum sponsalia vel matrimonia sequentia: non autem ad praecedentia dissoluendum. Rcqiritur autem ad consensum quod vterque sit septennis. sic etiam affinitas proprie sumpta si praecedat matrimonium dirimit postea contractu. si vero sequatur non dirimit. Talis tamen priuatur iure petendi debitum. extra de eo qui cognouit consanguinea vxoris sue. c. i. Licet autem affinitas contrahatur per fornicationem: extra de eo qui cognouit consanguineam vxoris sne. discretionem. et. c. licet tue fraternitatis. non tamen contrahitur per pollutionem extraordinariam seu non naturalem. xxxv. q. iii. exordinaria. Si etiam vir claustrum pudoris inuasit non tamen semen emisit: non contrahitur affinitts: vt dicit Rodonen. Similiter secundum sanctum Tho. Alber. et Innocem. non contrabitur nisi mulier etiam emittat: quia opertet quod sit ibi seminum commixtio. Durat autem affinitas etiam post mortem persone mediante qua contrahitur inter superstitem et consanguineos defuncti.

¶ Sed contra praedicta scilicet quod per fornicationet contrahitur affinllas arguitur ex illo textuxxxv. q. iii. exraordinaria. quia exraodinaria pollutio non ¬ nisi in naturalibus admissa non videtur impedire matrimonium. huiusmodi est fornicatio: extraordinaria enim est. Secundo quia ex carnali copula extra matrimonium non incurritur ifregularitas. ergo a simili nec affinitas. Tertio quia huiusmodi fornicatio est causa odii ad parentes mulieris. ergo non affinitas. Patet conequea: quia idem non est causa oppositorum. affinitas autm amorem designat fornicatio vero odium.

¶ Ad primum dicendum: quod ibi no vocatur extraordinaria pollutio carnalis concubitus forni tarius: sed pollutio facta extra: ita quod non attinguntur claustra pudoris.

¶ Ad secundum dicendum quod carnalis copula intantum irregularitatem inducit inquantum est defe ctus sacramenti. et iterum aliquid esse praesupponit sacramenti. quod i copula fornicaria nullum est. ieo no inducit irregularitatem. sed bene sequitur affinitas: quia dicit apostolus scilicet Cor. vi. Qui adheret meretrici vnum corpus efficit Et. xxxv. q. iii. Si homo fornicatus fuerit cum muliere: et frater eius nesciens duxerit eam vxorem. sequitur. vsque ad mortem mulier peniteat: et sine spe coniugii ma neat. quod non diceretur nisi per fornicationem cum fre esset contracta affinitas.

¶ Ad tertium dicendum: quod nihil prohibus vnum et idem esse per se causm vnius oppositi: et peraccnes alterius. sicut aqua per se est causa frigiditatis: per accidens caloris.

¶ Ad principale argumentum dicendum quod affinitas non impedit matrimonium ex quo causatur: sed secundum aliud ius.

¶ Utrum possit prescribi contra prohibitionem de contrhendo cum affine: Arguitur quod sic. qia contra ius pure positiuum potest currere praescriptio. sed praescri ptio cum affine contr henda est de iure pure positilo. ergo contra psam potest valere praescriptio.

¶ n contrium extra de praescrip. vigilanti. dicit dominus papa de praescriptione: quod nobis tam in rebus cognitis quam latentibus placuit non habere vigorem ergo videtur quod per praescriptionem nullus possit iuste aliquid obtinere. Respondet Rich. vbi. supra. q. ii quod quam uis contra ius nature vel diuinum nulla possit valerepescriptio: quando que tamen valet contra ius pure positiuum: nisi sit tale de quo cauetur in iure: vt contra ipsum praescribi non possit Ad hoc tamen vt praescriptio sit valida necessaria sunt tria.

¶ Unum est: quod possessor iusto titulo incipiat possidere. xvi. q. iii. dilectio. vbi dicitur: quod qui nullo titulo possi dere incipit: praescribere non potest. Aliud est: quod sit bone fidei possessor. hoc est quod credat se iuste possidere. quia sicut dicitur extra de praescrip. vigilanti. nulla antiqum dierum possessio iuuat aliquem male fidei possessorem nisi respuerit postquam nouerit se aliena possidere. Tertium est: quod possideat per totum tempus determinatium a iure absque interruptione. Illud tamen tempus determinatur breuius vel longius secundum condiciones rerum quae possidentur: et illorum contra quos praescribitur. Si autem praescribes ius ac quirit in re quae a principio de iure sua non erat: locum tamen in proposito non habet: quia prohibitio de non contrahendo cum affine quantum ad aliquos gradus est de iure diuino. Illud etiam ius positiuum quod in aliis gradibus contrahere prohibet tale est quod de ipso cauetur in iure: vt contra ipstum praescriptio valere non possit. extra de consan. et affi. non debet. Ex his patet responsio ad arg.

¶ Utrum cognatio spiritualis im¬ § pediat matrimonium: Arguitur quod non: quia illud non impedit materimonium quod simuli stare potest cum matrimo nio. sed cognatio spiritualis est huiusmodi. Sicut enim dicitur extra de cognatione spirituali: Si vir vel mulier scenter vel ignoranter filium suum de sacro fonte suscepit non sunt ab inuicem separandi: et tamen inter eos cognatio spiritualis contracta est. ergo cognatio spiritualis non impedit matrimonium.

¶ In contrarium extra de cognatione spi. veniens. dicitur. Si constirerit. bcet mulierem. C. viri filium de sacro fonte leuasse antequam eam desponsasset vxore inter eos diuortium appellatione postposita celebreotis. ergo cognatio spiritualis non tantum impedit: sed etiam dirimit matrimonium iam contractum. Respondet Rich. vbi. supra di. xlii. ar. i. quod sicut homo per carnalem generationem accepit esse nature: ita per regnationem spiritualem accepit esse gratiae Et sicut per carnalem generationem cotrahit generatus cum parentibus Iuddam vinculum quod dicitur cognatio carnalis: ita per regenerationem spiritualem cotrhit quoddam vinculum cum dante sacramentum regnationis: qui est spiritualis pater personam dei representans: et cum tenentibus ipsum dum suscipit sacramentum: qui repraesentant matrem spirituale scilicet ecclesiam. Et illud viculum est cogatio spiritualis. vnde spiritualis cognatio est pro ximitas quadam perionarum proueniens ex datione sacramenti vel tentione ad illud. et hec proximitas si praecedit contractum matrimonii impedit contrahendum: et dirimit si postea contrahatur de facto. si cut patet per decretalem allegata in contrarium.

¶ Ad arg. dicetum quod spiritualis cognatio superueniens non opponitur matrimo nio iam contracto quantum ad essentiam: quia nullum impedimentum superueniens matrimonio rato soluit ipset quantum ad vinculum. excepta morte spirituali vel carnali. quandoque tamenipedit quantum ad debiti exactionem et quandoque no. Si autem alter coniugum suscipit alterius filium seu baptizat ipsum in articulo necestis: per talem cognationem spiritualem nihis praeiudicatur sibi quantum ad exactionem debiti siue redditionem etiam si praeter casum necessitatis hoc fecerit ex ignorantia. ex de cog. spriti. si vir. Si autem ex certa scientia ho fecerit: sibi videtur priudicare quantum ad exactionem debiti. quia dicitur in dicta decre. in fi. quod eis sua fraus non daebet patrocinari. Contrahitur autem ista spiritualis cognatioe in baptismo et confirmatione: quae impedit matrimonium: et post contractum de facto dirimit. In cathecismo etiam contrahitur cognatio spiritualis: ita tamen debilis vt vix impediat otrhendum: nec postea contractum dirimit: quia habet se sicut sponsalia ad matrimonium.

¶ Queritur inter quas personas cognatio spiritualis contrahatur: Respondet Rich. vbi supra. q. iii. quod cognationis spiritualis tres sunt species. scilicet Paternitas: compaternitas: et fraternitas. Prima contrahitur inter regenerantem et regeneratum Et sicut in generatione carnali duo sunt scilicet pater et mater: sic in spirituali administrans sacramentum est pater: quia personam representat dei. tenentes autenillum qui regmneatur sunt sicut mater: quia repraesentant personam ecclesie. ideo inter regeneratum et dantem sacramentum contrahitur paternitas spiritualis. Similiter inter eum et ipsum tenentem. si tamen ministrans sacramentum et tenentes suit baptizati: alia non quia omnium sacamentorum et cognationum spiritualium baptismus est fundamentum. Compatis nitas contrahitur inter regnantem et generantem. tam enim sacramentum ministrans quam tenentes illum qui regeneratur efficuntur compatres vel commatres parentum carnalium illius qui regeneratur. et quandoque transit hec species cognationis ad vnum coniugum alio mediante: aliquando non. Si enim alter coniugum inter quos consummatum est matrimonium suscipit filium alicuius de sacro fonte vel tenet in confirmatione: alter coniunx efficitur compater parentum carnalium regenerati. extra de cogna. spiritua. Martinus Cuius ratio est. quia vt ibi dicitur vir et mulier effecti sunt vna caro per matrimonium consummatum. Si autem aliqui efficiuntur per fornicationem vna caro non propter hoc transit compaternitas ab vno in alium. quia per rem pure carna lem non contrahitur spiritualis cognato. Si tamen aliquis susceperit filium alterius coniugum de sacro fonte inter quos consummatum est matrimonium siue fuerit natus ante consum mationem matrimonii siue post de alia persona quam deoconiuge non efficitur compater nisi illius coniugis cuius est filius. xxx. q. iiii. Qui spiritualem. in glo. Cuius ratio en quia et si coniuges communicent sibi suas actiones non tamen suas passiones quantum ad contrahendum paternitatem. quia hoc induceret nimium onus et periculosum matrimonio. Uel dic vt dicit glo. ibidem. quia ille coniuntx qui non est pueri pater carnalis neque spiritualis per se nec per actu vxo ris non potest per regenerationem illius fieri compater regenerantis. Si autem vir vel vxor ante contractu matri monium vel ante consummationem matrimonii contracti leuauerit filium alicuius de sacro fonte vel tenuerit in confirmatione non propter hoc ad alterum coniugem transit compaternitas. Ideo in hoc casu posset vnus vir habe re duas commatres in vxores: vnam post alterius mortem. xxx. q. iiii. post vxoris. et hoc siue inter predictos coniuges sequatur carnalis copula siue non. quia propter vnionem carnis ad vnionem spiritus procedentem. Et sic patet distinctio Gratiani quam ponit eodem c. Dicit ut enim sic. quod ille prohibetur commatri vxoris sue matrimonio copulari qui vxori sue debitum reddidit postquam illius commater extitit. Ille vero permittitur matrimonio copulari cuius vxor alicuius comma ter efficitur et post hoc a viro non cognoscitur. Fraternitas vero contrahitur inter regeneratum et carnales filios regenerantis. xxx. q. iii. putandum. Et extra de cognatione spirituali. ex litteris. et hoc siue carnales filii nati sint ante contractam compaternitatem inter suos parentes carnales et parentes carnales regenerati. Filii autem per quorum neutrum ad compaternitatem peruentum est in ter se possunt libere matrimonialiter copulari nisi consuetudo metropolitane ecclesie vel alia rum circumpositarum contradicat. extra de cognatione spirituali. super eo. et hoc siue dicti filii nati fuerint ante compaternitatem siue post. xxx. qu iii. non oportet. Pater etiam spiritualis licite ducere potest in vxorem carnalem sororem filii sui spiritualis. iiii. q. i. susceptum. Ex dictis patet esse abrogatum illud quod dicitur. xxx. q. iii. post susceptum: vsque: quia leges. dicitur enim ibi quod qui ex compatre vel commatre nati fuerint: matrimonio iungi non possunt. quod ex dictis patet esse falsum. Unde in summa sunt decem persone inter quas contrahitur cognatio spiritualis. Prime sunt inter baptizatum et leuatum: Secunde inter leuantem et parentes leuati. Tertie inter baptizatum et filios leuatis. Quarte inter baprizatum et vxorem prius cognitam leuantis. Quinte inter vxorem prius cognita leuantis et parentes leuati Similiter intelligendum est de confirmatione. est est notandum quod hec cognatio spiritualis etiam est al filios illegitimos et etiam spurios. sed non ad filios adoptiuos: nec ad illos qui per procuratorem leuant de sacro fonte: quia oporte tangat per se

¶ Utrum cognatio legalis impediat matrimonium: Arguitur quod non. quia maior videtur esse cognatio legalis filii adoptiui ad filiam adoptiuam: quam ad naturalem. sed filius alicuius adptiuus potest contrahere cum eiusdem filia adoptiuasuia no inuenitur prohibitum. extra de cognatione leges lr. c. vnico. in glo. ergo multo fortius cum eiusdem filia naturali.

¶ In contrarium dicitur extra de cognatione legali. c. vnico. Si qua mihi propter adoptionem soror esse ceperit quamdiu durat adoptio interme et ipsam nuptie consistere non possunt

¶ Respondetur secundum Rich. vbi. supra. ar. ii. q. i. et. ii quod adoptiosest voluntarius motus quo de non filio fit filius non naturalis. Uel adoptio est persone extranee in filium vel neptem vel deinceps legitima assumptio. Et talis cognatio impedit matrimonium. quia sicut consanguinei et affines: ita et adoptiui solent cum naturali bus filiis familiariter conuersari et arrogati cum naturalibus in eadem familia manere. et ideo lex tales a coniugio excludit: ne si inter se contrahere possent daretur oportunitas et incentiuum luxurie. Quidam tamen perpetuo prohibentur copulari. quidam vero ad tempus scilicet durante adoptione: quia tantum matrimonium cum sit sacramentum ecclesie legibus seclaribus non. sbiacet: ideo legis prohibitio non esset efficax nisi canonizata esset.

¶ Ad arg. dicenum: quod non est simile. filius enim carnalis magis astinet pri quam ad optiuus. ideo filia adoptiua magis attinet filio naturali quam filio adoptiuo.

¶ Sed di. inter quos cotrabitur cognatio legalis: Responent Rich. q. iii. quod ex adoptione triplex prouenit species legalis cognationis. Una inter adoptatum et adoptantem. Alia inter liberos: adoptiuos et naturales et liberoa liberorum naturalium. Tertia quae est quasi legalis affinitas inter adoptatum et vxorem adoptantis. Int adoptantem autem et carnales prentes adoptati nlla conhitur legalis cogatio: quia tales simul cohabitant et impedit qualibet species legalis cognationis matrimonium contrahendum: et si polst ea contrahitur de facto dirimit contractum. prima tamen species et tertia perpetuo impediunt propter reuerentiam quam semper debet adoptatus patri adoptiuo et eius vxorised secunda impedit ad tempus scilicet durante adoptione. Qua propter voluerunt aliqui dicere quod si adoptiuus cum filia legitina naturali sui patris adoptiui contrahat non dissoluitur matrimonium eo quod illud impedimentum estemporale: vt recitat glo. super illam decretalem de cog. legali. Sed hoc non est verum quia quamuis impedimentum sit temporale: tamen inducit effectum perpetuum. Et ponitur exemplum in glo. praedicta. Iste non potest modo contrhere cum illa quae virum habet et si contraheret dirimeretur matrimonium: et tamen viro suo mortuo potest contra here cum illa. In quo patet quod temporale impedimentum simpliciter dirimit matrimonium quod fuit contractum ipso durante. Ex dictis patet quod non est idem legalis cognatio et adoptio: sed differunt sicut causa et effectus. Speculator tantum dicit: et similiter Ioan. an. xxx. q. iii per adoptionem. quod non dirimat matrimonium: quamuis impediat.

¶ Utrum secunde nuptie sint licite Arguitur quod non. quia. xxxi. q. i. hac ratione. dicitur quod secunde nuptie secundum veritatis rationem sunt fornicatio.

¶ In contrarium ibidem. c. aperiant. et Magister in littera recitat Hieron. di. Ego nunc libera voce proclamo non damnari in ecclesia bigamiam: immo nec trigamiam. Respondetur secundum Rich. vbi supra. ar. iii. q. i. et omnes alios theols. quod secunde nuptie sunt licite. quia per mortem alterius coniugum tollitur alteri tempedimentum primi matrimonii. vn apostols. i. Cor. vii. dicit de muliere: quod si dormierit vir eius liberata est a lege: cui vult nubat tantum in domino. Et quamuis nubat infratempus luctus: quod est vnius ani spaciu: vt habetur extra de secndis nuper. Cum secundum apostolum tamen per licentiam apostoli eius infamia aboletur. eodem tit. super illa. Quia in his seculares leges non dedignantur sacros canones imitari. extra eodem tit. cum secundum.

¶ Ad arguntum dicendum: quod illud verbum sic debet exponi verd fornicatio est id est signum incontinentie: vt intelligendum est quando non constat sufficienter de morte prioris coniugis. Et addit Guil. in. iiii. di. xlii. quod secunda coniugia sunt licita et iudicantur honesta. Quod sint licita probat Apostols. i. Cor. v. Uolo iuniores nubere: filiosprocreare matresfamilias esse. Tum secundo quia abraam secumdas nuptiascontaxit cum cethura: Gen. xxv. Tum tertio quia remanet morbus. ideo licitum est quaerere remedium. Quod etiam sint honesta probat ratio. Primo ratio sacramenti. Tum secundo bonum prolis: quae aliquando in primis nuptiis non habetur. Tum tertio: quia inhonestas fornicationis euitatur. Uerumtamen secunde nuptie aliqua benedictione carent qua non carent prime. exra. de se. nup. c. i. capellanum. quam benedictionem si cum secunda constiterit celebrasse: ab officio beneficioque sus. ensum cum litterarum tuarum testionio ad sedem apostolicam nullatenus destinare postponas. Et i. eo. c. vir autem et mulier ad bigamiam transiens non debet a praesbytero benedici: quia cum alia vice benedicti sint: eorum benedictio iterar non debet. Ista tamen benedictio cum aliquis secundam ducit virginem iteratur secundum consuetudinem quorundam locorum et hoc si papa sciat talem consuetudinem et non contradicat: alias non licet: vt dicit glo. in eo.c.

¶ Sed di. quid si vir iuit in exencitum contra turcos vel in regionem longinquam: et nescitur vtrum sit vuuius vel mortuus: quid faciet vxor: Respondetur secundum Richar. quod canonice contrahere non valet donec sit certa. ex. de sponsalis. in praesent ia. aut verisimiliter praesumat de viri morte. extra de libro non contest. quoniam frequent. Si autem post. quam contraxerit cum alio dubitat de morte prioris coniustinis: debet alteri debitum reddere: sed non debet exigere. extra de se. nu. dominus. Si vero primus reuertatur: vel alias sibi de vita constiterit: decbet stati recedere a secundo et redire ad primum. quod si non facit adultera iudicabitur. xxxiiii. q. i. per bellicus. Primus eam recipere tenetur nisi illa postquam sciuit de vita primi permisit se cogscere a secundo: quia adultera est.