Potentia

otentia primo. di delicet in communi: prout est in quocunque. ¶ Quibus modis accipitur potentia. Nota ecundum Scoto. in i. di. vii. et subti. doc. ac Guill. e. primi. di. xxxiiii. similis colligendo. Quod potentia potest acci pi miltipliciter.

¶ Uno modo pro potentia logica: quae dicit non epugnantia terminorum. vt patet. v. metaphy.

¶ Secundo modo prout potentia distinguitur contra actum. sicut dicitur. iiii. metaphy. quod actus et potentia diuidunt Ens. et dicitur potentia metaphysita. Isto modo idem ens: prius est in potentia quam in actu. et talis potentia non est in deo: quia deus est purus actus.

¶ Tertio modo pro potentia pbysica: prout est principium agendi et patiedi. Et accipiendo pro principio patiendi: non ponitur in deo: quia dicit imperfectionem. Accipiendo autem potentiam prout est prin cipium agendi. hoc dupliciter. Sicut potentia generandis Uno modo capitur quo ad illud quod per se significat. et sic icit relationem siue proprietatem: sicut potentialitas. Aliqo modo quantum ad illud quod per se denominat. videlicet fundamentum proximum illius relationis. et sic potentia generandi non dicit relationem sed quid absolutum. secundum Scotum. quia dicit fundamentum praecise proximum illius relationis: circuscriptis quibuscunque concurrentibus. Nam omnis respecius in absoluto fundatur sic quod vltimum relatum nequit esse respectus: secundum quod dicit Auerrois de materia prima: quod nequit esse pure potentia. cum potentia vt sic so lum respectum dicit. Unde oportet quod potentia generandim fundamentaliter dicat aliquid absolutum. quamuis enim pater generat filium communicando sibi naturam. tamen propter illam communicationem non est negandum: quin essentia et diuini tas sint principium generandi: ac fundamentum. Hec ratio ex Guill. di. vii. Ad hec. §. ii

¶ Quarto mo potentia accipitur pro potentia theologica. et ista dicitur simpliciter potentia productiua: quae est respectu produci bilis in eadem substantia siue essentia. et sic in divinis pater habet potentiam productiuam filii. et filius habet potentiam quod possit produci. Nisi enim esset producibilis. tuc nullatenus posset esse productus. Unde Aristot. vi. physi. dicit. Quod impossibile est ficri: impossibile est factum esse et etc. Hec quarto. modo posita. ex Guil dist. xxxiiii.

¶ An potentia differat a potentiali tate et posse vel sint idem: Respondetur secundum e. Guil. e. di. vii quod ista differunt et habent se per ordinem. Nam potentialitas non est nisi quidam respectus abstractus et a subiecto et a fundamento in seipso consideratus Et potest capi tripliciter. Uno modo vt sit abstractus a potentia obiectiua. qua aliquid dicitur producibile anquam producatur sicut homo qui est obiectum productionis ) anquam producatur extat producibilis. et sic loquendo nula est potentialitas in diuinis sed est in creatura. Item secundo modo dicitur potentialitas vt sit abstracta a potentia subie ctiua. Sicut accidens est in potentia essendi in sublecto et econuerso. Isto modo etiam cum in diuins nullun cadat accidens. nulla est potentialitas in deo. Sed tertio modo dicitur potentialitas a potentia productiua. Et isto modo cum in diuins sint tres persone: due producte et vna producens: reperitur ibi potentialitas.

¶ Poten tia vero dicit quoddam substratum seu quoddam constitutum ex aliquo substrato et ipsa potentialitate. siue fundamentum illud in quo fundatur iste respectus qui dicitur po tentialitas. similis cum ipso respectu importat. Unde dicen do: potentia generandi est in diuins signatur memo ria fecunda cum potentialitate. Et sic potentia generam di est etiam in filio. quia habet memoriam fecundam quae est per fecton simpliciter cum illo respetu qui est quasi propria passio me morie. Sed hec poteniia generandi scilicet memoria fe cunda est in patre solo fecunda quia habet prolem. In fiio vero est memoria absolute non vt cum illa fecun ditate: vndem potentia generandi in patre est memoria fecunda scilicet intellectus cum essentia diuina. Hec ex Guil. cum doc. subti. Et de his satis tractatum est. supra. vbi Generandi potentia.

Denique posse vel potestas dicit potentiam actiuam in deo non passiuam quia in deo non est formaliter potentia passina. Et secundum e. Guil. supra dixxxvii. Ista differunt scilicet potentia: potestas: et virtus. Quia omnis potestas est potentia non econtra. Potestas enim secundum vim vocabuli solum dicit actiuam potentiam. Potentia autem indifferens est et actiue et passiue Item omnis virtus est potestas sed non econtra. Uirtus enim proprie vltimum est de potentia in quod ipsa potest secundum philosophum dice Celo et modo li. i. Unde idem philosophus in proble dicit quod virtutes fortiores sunt in dextra quam in sinistra. Et capit ibi virtutem pro actiua potentia motionis in quod plus potest dextra. quia anima incipit motum a dextra. non autem intelligit de virtute vel potentia cognoscitiua. quia dexter oculus non melius videt quam sinister.

¶ Item de potentia obiectiua vi de vbi De quiditatibus.

¶ Quo diuiditur potentia et distin guitur Nota Ex Guil. in primo. dis. xlii. Ex praecipue tripliciter diuiditur et quilibet horum tribus modois ibdiuiditur. Primo namque potentia habet diuidi secundum actionem vel passionem et sic est potentia triplex. Quia vna dicitur potentia pure actiua. seu productiua quae separata est ab omni imperfectione. et hec est deus oipostas. Secunda dicitur potentia pure passiua. sicut philosophi nominant materiam primam puram potentiam passiuam id est nil actiue potentie habentem de se Tertia dicitur pure defectiua potentia. sicut potentia peccam di. hec nullo modo conuenit deo.

¶ Secundo potentia diuiditur iuxta praedictorum mixtione. et sic etiam est triplex. Nam prima est potentia qui partim est actiua partim passiua. sicut potentia ambulandi vel comedendi. hec effi ctiue est in deo: quia facit alios ambulare et comedo re etc. sed non est formaliter in deo: quia cum deus sit vbique nequit ambulare secundum deitatem. Secunda est potentia partin actiua et partim defectina. sicut potentia dolendi vel penam sufferendi. hec est in deo effectiue non formaliter. et est in deo secundum id quod est perfectionis etc. Tertia est potentia partim passiua partim defectiua. vt potentia mori endi etc. hec deo non conuenit: sed creaturis. Unde solus deus habet immortalitatem et incorruptibilitatem de se.

¶ Tertio potentia diuiditur secundum perfectionem. et sic etiam est triplex. Prima est potentia quae dicit perfectionem simi pliciter. sicut potentia intelligendi vel volendi et diligendi hec est in deo formaliter. Unde dicit Dio. de di. no. Collau datur deus vt intelligens et volens. et hoc. xii. metap. Aristo. deo attribuit ne se hebeat vt dormiens. Secunda est potentia quae dicit perfectionem: sed cum imperfectione. sicut posse loqui vel audire vel sentire. et huiusmodi. Et talia conueni unt deo: semota tantum prius imperfectione secundum regulam Dio. vii. de di. no. Sicut posse loqui includit poten tiam effectiuam. et hoc est perfectionis ergo deo vt sic competit Includit etiam motum scilicet lingue etc. et hoc est imperfectionis. Tertia est potentia quae dicit imperfectionem simpliciter vl priuationem. vt posse facere quod non sit deus. vel seipsum corrumpere. vel seipum negare. et huiusmodi funditus re pugnant deo. Unde apostolus dicit. Deus seipsum nega re non potest. ii. Timo. ii

Potentia secundo. scli diuina respectu creature in generali

¶ Utrum deus possit aliquid aliud a se. Et ratio quaestionis. quia in perpetuis non differunt esse et posse. iii. physi. sed deus non est aliud a se. ergo cum in deo essentia sit idem quod potentia etc. ergo deus non potest in aliud a se. Sed contra quia deus potest facere quod nec fuit nec erit. ergo Ad hec ergo dicendum. quod secundum Tho. in scrip. primi. di. xlii q. i. art. i. et Rich. Quod in deo est ratio potentie scilicet actiue tantum non passiue: quia omnia agit quae conueniunt sibi et nil patitur. nec aliquid ei potest resistere. Iono psalm. Poatens es omine et veritas tua etc. sed in deo ipsa potentia realiter ide est quod essentia divina: innquatum est principium operationis. Deus enim non agit operatione media quae sit aliud ab essentia sua: sed suum esse est suum operari. et sic intelligitur ilud philosophi supra quod in perpetuis non differt esse et posse scilicet de posse essentiali: non de accidentali vel extrinseco¬

¶ Unde ad quesitum: An deus possit in aliud a se. Respondet secundum Bon. e. di. xlii. q. i. per distinctionem. quia posse aliud siue in aliud a se est dupliciter. Aut in aliud sicut in distinctum secundum essentiam. et cum hoc in remotum secundum distan tiam. et sic posse est per egressum potentie a substantia et elongationem scilicet in opus ad extrinsecum. hoc autem est imperfectionis quod non conuenit deo. Alio modo posse in aliud dicitur. sicut in distinctum secundum essentiam: sed non remotum secundum distan tiam aliquam. et sic divina essentia est perfectissima poten tia omnipotens: quia dum operatur intime est in illo: et nullo indiget nec dependet. Unde vt sic non potest in aliud. scilice distans extrinsecum: cum sit vbique per se operans.

¶ Utrum deus possit facere quicquid alteri est possibile: Respondetur breviter secundum Ric. et Bon. e. di. xlii. Ex quedam sunt qui de sui ratione generali nullam imperfectionem includunt: vt intelligere velle etc. Talia posse sunt maxime in creatore. Alia sunt quo dicunt perfectionem cum aliqua similis imperfectione. vt mouere ambulare etc. loqui et huiusmodi. Inquantum dicunt imperfectionem: non ptenst deus in se sed in aliis effectiue. Unde secundum Ric. Proficere in gratia quamuis sit bonum: tamen dicit imperfectionem. Io non conuenit deo posse in se: sed in aliis. Similiter mouere inquantum dicit perfectionem scilicet potentie actiue est in deo: sed non vt dicit imperfectonr scilicet passionem: quia motus est actus impersecti. iii. physi. Est enim actus entis in potentia. Denique alia sunt qua dicunt defectum et imperfectionem simpliciter. Hec nullo modo potest deus. Patet. supra § iiii.

¶ Utrum deus possit facere etiam ma la cum omnipotens sit: Respondetur secundum Ric. e. dist. xlii. q. ii. Quo Aug. x. dici ciui. dei distinguit duplex malum. Unum est malum culpe. quod est auersio a summo bono: vt est in mortali culpa. Uel saltem obliquatio vt est in veniali peccato. Unde de huiusmodi malo ponitur conclusio. Quod deus non potest facere malum culpe. siue mortalis. Nec obstat quod est omnipotens. quia posse peccare non est pos se vel potentie: imo est defectus impotentie. vt dicit Aug xv. ve trini. Sicut exempli gratia. Magis est ad potentiam solis non posse tenebrescere quam tenebrari. et visus non posse obnubilari quam cecari posse. sic in proposito. Et huiusmodi conclusiois Ratio est. Quia sicut deus non ptest non tsse deus. ita nec potest esse imperfectus. sed posse malum est im perfectionis: et ipsius non esse deum. quia deus est summum bonum et perfectissimum. ergo non potest esse causa mali. Sicut summe cas lidum non potst esse causa frigoris: cum sint contratia. Denique. quia deus non potest se auertere a seipso: nec obliquari a leipso. quia iam sic esset contrarius sibiipsi. Io non potest facere malum culpe etiam venialis.

¶ Ad hec sunt non solum sconrum sed etiam philosophorum dcam. Nam primo Trimegistus dicit ad Asclepium. Quod voluntas dici est omnis bonitas. sequitur ergo quod non potest velle malum. Item secundo. Auicem. viii. metap. c. iii. dicit. Quod bonitas pura est in deo: cui non subin trat imperfecton et malicia. Ad idem Plato in Phediter. etc. Secundum est malum pene. et de hoc et conclusio. Quod quamuis deus non possit in se facere malum pene: tamen in aliis potest efficere inquantum est iustum et pro peccatis debitum. vt de hoc patuit vbi Malum

¶ Sed quare posse malum non est posse: cum tamen scire malum sit scire. et velle malum sit velle. Et quia deus cum sit omnisciens: scit malum et permittere vult. Cur ergo non potest malum: cum videtur similie. Rsputur secundum. e. Ric. supra. quod non est simile. Ratio: quia potentia vel posse repicit obiectum scilicet malum secundum suum esse reale. hoc autem esse reale mali sub ratione qua malum est: non est res positiua sed defectus et priuatio boni debiti. Io posse malum est posse deficere vel corrumpi. quod non est posse sed impotentie. vt dicit Anselms. prosolog. vii. c. Sed scire respicit rem quantum ad suum esse intellectui repraesentatum per similitudim nem illius boni debiti cuius est carentia. Ion malum potest sciri sine hoc quod sectia mali dicat defectum: imo perfectionem. quia i. de Anima. Omnis scaia est honorabil vt sceita. ergo deo con uenit. Uelle autem malum sub ratione mali defectus voluntatis est. ergo non conuenit deo vt sic: sed sub ratione bomoi scilicet vt est iu sta pena. Si sic conuenit in aliis a deo effici. et sic patet.

¶ Sed quid de malo inquantum agitur a creatura. vel est acius vide. i. §. x.

¶ Item an deus possit agere minus itiste. Uide vbi Iusticia. et an posset iuste petrum damnare et iudam saluare. Ibidem.

¶ Utrum deus possit supplere vicem cu iuscumque causae efficientis: cau sando totaliter illum effectum: Respondetur secundum Fran. maro. in Confla. primi. di. xliii. q. viii. per conclusionem quod sic. Nam omnim doctorum theologorum communis et sententia. Quod quicquid deus potest facere mediante causa secunda in genere causae efficientis: potest immediate etiam per seipsum tamqua casa omnim prima et perfectissima. Et huius Ratio. quia quicquid continet continens: continet et contentum. sed in dici potentia com tinetur virtualiter omnis causae secunde virtus. ergo deus continet omnem effectum contentum in causis secundis virtute efficiendi et cau sandi etc

¶ Sed arguitur et instantia datur. Quia deus potest causare mediante nostra voluntate actum liberum. et in sine ea non potest. quia si talem actum sine voluntate nostra causa ret in nobis iam non esset actus liber: quia coactelis contingentus fieret. Item deus non potest causare relationis respectum sine termio scilicet paternitate: sine hoc quod esset pater filii. Item deus potest facere mediante causa secunda: quod effectus causae naturalis sit effe ctus naturalis. puta quod homo generet hominem: et tamen sine causa secunda licet possit facere hominem: tamen non esset effectus naturalis sed miraclosus. Similiter deus potest producere per se radium quem producit Sol. tamen non vt dicatur radius so lis: quia hoc implicaret secundum Guill. Item deus mediante Ada fecit Cain filium ade. et tamen sine adam non potuit fieri: vt Cain esset filius ade. Nam si sine adam fecisset ipsum Cain: non foret filius ade: nec dei. ergo etc. Respondet ed ad hec idem Fran. quod praedcam conclusio vel regula theologi ca quae communiter est a theologis concessa: non habet locum in actibus liberi arbitrii. quia actus non potest esse liber nisi in haDitudie ad potentiam liberam a quae elicitur: vt patuit in arEumento. Denique Guil. et Fran. dicit quod illa regula est ve ra scilicet et concessa in absolutis tantum et non in relatiuis. vt Datuit per exempla praedcam: quae omnia relatiua sunt

¶ Item Commenta. ix. metap. arguit. Si deus potest omnia supplere e superfluunt causae secunde; Respondetur quod non: quia prima causa et

¶ Ea non eodem modo concurrunt ad eundem effectum. quia praema principaliter. secunda particulariter vel insttraliter.

Sed nunquid concedendum est quod de¬ ¶ Scont mediante causa secunda. vtputa mediante volunta¬ te hominis facere peccatum. Quod tanmtm immediate per se non potest: Respondetur secundum e. Fran. ibidem aliosque doc. quod exquo in peccato sunt duo. videlicet Unum est actus malus materialiter. puta actus homincidii etc. Et vt sic est aliquod bonum. Aliud est deformitas peccati ipsum actum consequens quae est ratio formalis peccati ipsius a qua de nominatur vere peccatum et non ab actu qui est materiale quid Sic ergo est dicendum primo quod deus est causa concurrens vt causa vniuersalis ad actum quemcumque vt bonum scilicet inquantum est actus Nam et in agendo quemcumque actum deus iuuat creaturam etc. Secundo quoque dicendum quod deus non est causa secundi scilicet deformitatis peccati. nec hoc potest sed talis deformitas est a voluntate hominis. Denique idem Fran. dicit quod videlicet deus sic est causa vninersalis peccati quod ipse numquam peccat etiamsi deus ipse causaret totaliter actum peccati vel mentiendi: ipse non peccaret nec mentiretur. sed ille homo in quo esset simpliciter ille actus formaliter. Sicut licet caelum per motum sit causa generalis: corruptionis et generationis in infe rioribus tamen caelum non est generans formaliter etc. Item cum Caiphas a spiritu sancto dixit expedit vt moriatur christus etc. ipse Caiphas mentiebatur et peccabat. Non spiritus sanctus qui eu prophetare faciebat etc.

¶ Unde patet quod actus peccati inquantum malum est priuatio. nec habet tausam efficiente scilicet deum sed deficiente scilicet maliciam voluntatis sicut motus claudicationis est a vertute gressiua effectiue. deformitas autem talis motus est ex curuitate tibie etc. secundum Lyram et doc.

¶ Utrum potentia absoluta et ordinata in deo sint idem: Arguitur quod non quia deus aliquid potest potentia absoluta quod non potest potentia ordina ta ergo alia est illa et ista. Probatur quia Aug. xiii. de trinitate dicit quod deus potuisset nos per suam potentiam scilicet absolutai liberare alio modo quam per incarna ionem et passionem. Non tamen de potentia ordinata quia sanande nostre miserie conuenientior modus non fu it quam iste quem in redemptione nostra tenuit. Item idem Aug. li. de natura et gratia dicit dominus Tamarum suscitauit corpore numquid dicendum est quod non potuisset Iudam suscitare in mente: potuit quide scilicet absoluta poten tia sed noluit. quia hoc velle inordinatum fuisset ergo etc. Con tra potentia dei numquam potest esse sine ordine ergo nil potest nisi de ordinata potentia et per consequens idem sunt Item in deo vnica est essentia ergo et potentia cum sint idem etc. Ad hec respondetur secundum Fran. maro. in confla. primi di. xliii. q. vi. et Guil. in primo di. xliiii. ac Rich. dis. xliii. primi i. vii. simul colligendo quod licet potentia absoluta et po tentia ordinata sint eadem potentia in deo. Nam vt dicit Plato in Timeo. Nihil est ortum sub sole cuius le gitima causa non precessit ergo deus nil potest nisi secundum ordinatam potentiam facere videlicet ex legitima causa deo no ta. ideoque quicquid deus facit etiam absoluta potentia: fa cit potentia ordinata. vel actualiter vel aptitudina iter ordinatum capiendo. Ueruntamen ista scilicet potentia ab soluta et potentia ordinata diuersis modis se haet secundum modum intelligendi quia potentia absoluta intelligitur communior quam potentia ordinata Ideo bene concludunt argumenta. supra quod deus multa potest de potentia absoluta: quae non potest de potentia ordinata. vel actualiter vel aptitudinaliter. vt patet de saluatione electorum et reprobatione malorum. et incarnatione. etc iis

¶ Sed quid sit potentia absoluta: et quid ordiata vel ordiabilis Nota. quod licet varii sint modi dicendi: tamen breuius secundum doctrinam doc. subti. et post eum Guill. dis. xliiii. primi. ac Fran. maro. supra. dis. xliii. In deo potentia dicitur tripliciter. Primo dicitur potentia ordiata. Secundo absoluta. Tertio ordiabils. Potentia ordinata dicitur: quae leges sequitur a divina volutate positas. Unde hec potentia ordiata est respectu omnium possibilium in habitudie ad regulam recte rationis: iuxta leges a dei sapientia et voluntate insti tutas.

¶ Sed potentia absoluta dicitur eadem potentia simpliciter sumpta quantum ad omnia quae deus potest. videlicet respectu omnim possibilium quae non includunt contradictionem. neque in fieri neque in facto esse. Exunm. hominem fie ri ex terra sicut factus est adam: non includit contradictionem. sed hominem esse irrationale: contradictio est. potuit ergo deus absoluta potentia fecisse hominem: vt non esset homo vel rationalis. Sed iam de fancto. Esse hominem et non esse rationalem: non potest facere: quia includit contradictionem etc. Unde doc. subti. in reportatis parisius de hac duplici potentia dat eximtum: reducendo ad dominos iuristas. scili quod potentia ordinata in deo tantum sonat quantum in iu re: potentia de iure: quando dicitur. Hoc solum possumus quod de iure possumus. Sed potentia absoluta in deo sonat quantum in iure potentia de facto. que scilicet leges non imitatur. et sic sicut princeps potest multa de facto que de iure non potest: quia contra leges a se institutas no licet facere. sic in proposito. Item potentia ordinabilis dicitur: quae apta est vel potest ordinari. sicut ordinata dicitur vt est actu ordinata.

¶ Sed quo ordine se habeant iste po tentie. Nota secundum praedcos Fran. et Guill. ibidem. quod in nobis sic est. quod intellectus noster prius dictat sic fa ciendum esse secundum dictamen recte rationis. vel secundum conformitatem ad dei voluntatem: quae est prima regula: et postea vo luntas nostra vult illud. ita quod intellectus precedit voluntatem nostram in aliquo faciendo. puta subuenire pro ximo indigenti: quia ratio dictat. vel quia deus praecepit Sed in divinis econtrario est: quia voluntas diuina prius habe actum circa contingentia: quam intellectus diuinus feratur in il la. Ita quod voluntas divina est prima regula omnim contingentium. Unde sic debet intelligi ordo. videlicet quod primo voluntas divina determinat se respectu contin gentium quae faciet scilicet quod omnis qui in peccato morietur: damnab tur. Secundo intellectus diuinus apprehedit vel cognsci intuitiue istam determinationem voluntatis ad istam contingentem. Nam contingentia vt sunt contingentia. puta Antichristum aduenire et damnari: sola cogscuntur determinatione voluntatis divine: qua dicit. Uolo Antichristum esse: et in peccato morientem damnari. et sic intelle ctus in contingentibus sciens hanc determinationem sequitur Tertio intellectus post determinationem voluntatis regulat potentiam executiuam id est ordinatam potentiam. non quia sic ncario oporteat facere: sed quia voluntas dici sic ordinauit quod sic fiet. licet contingenter non ncario. vt patebit de praedestinatione. Quarto. ipsa executiua potentia seu ordinata exequitur hoc dictamen intelle ctus et ordinem. Unde et philosophus i. metap. dicit. Quod sapien tis est ordinare id est ordinate facere.: et habere sceitiam qua sic ordinet etetc. Unde. Quicquid divina potentia potest: abstrahendo eam ab isto ordie: dicitur posse de potenia absoluta. Dicitur enim absoluta quaesi ab alio soluta: eo quod abstrahit ab isto ordine posito a divina voluntate: non autem soluta a potentia ordinata. sic videlicet quod fiat non ordinate aliquid per eam. imo potentia ordinata sequitur potentiam absolutam. Unde potentia hac accipitur pro potentia executiua voluntatis dei: quae creat et facit omnia secundum determinationem voluntatis divine

¶ Ex istis patet quod potentia absoluta et ordinata non differunt: misti quod vna potentia executiua dicitur ordinata: inquantum praesup bonit tales leges a divina voluntate positas. sicui in iure se habet potentia iuris. vel de iure: vt in praecedenti. patuit. Potentia autem absoluta dicitur inquantum abs trahit ab ordie posito per leges institutas. etc. Non enim vult deus operari nisi sapienter secundum suas leges. Hec omnia ex praedictis doc.

¶ Qualia importat et designat po tentia divina proprie: Respondetur ex Guill. dist. xliii. primi. quod praecipue tria. Primo potentiam volitiuam: in qua ste omnes determinationes contingentium et esse volita. sic etc. Secundo potentiam intellectiuam: in qua sunt omnium creabilium roiones. Tertio potentiam executiuam: quae exigit rerum extra productiones in esse actualis existentie secundum determinationem voluntatis divine: et intellectus diuini cognitionem. Et dicunt Scotiste. quod potentia executiua licet sit realiter eadem potentia. tamen est formaliter distincta a divino intellectu et voluntate. Unde Articulus condemnatus est dicere. quod angelus pro sua voluntate mouet caelum: imo mouet secundum voluntatem divinam. Hec ex Guill

¶ Nota autem quod ipsa potentia ad plura se extendit quam ipsa determinat voluntas divina: quia ante determinationem voluntatis potuit deus ita praedestinare iudam sicut petrum. et sic de aliis. sed postquam determiauit iam non potest. Hec Guill. Ibidemu otentia diuina. tertio. videlicet respectu omnium id est de omni

Potentia. Quomodo deo conueniat extendendo ad quacumque in infinitum. De hoc nota secundum Guil. in primi. dis. xx. quod omnipotentia capitur tripliciter. Uno modo distributine sub sensu id est omnis potentia. et sic non est in deo formaliter. quia sequeretur quod potentia currendi comedendi et huiusmodi. cum sint potentie formaliter essent in deo. et tamen non st: quia imper fectionis stu. Conceditur tamen quod ser in deo eminenter. virtualiter et effectiue: quia efficit in aliis et cogscitiue. Alio modo capitur omnipotentiam ratione termi extensiue. et sic est sensus. quod otest omnia possibilia quae habent rationem posse respectu divine potentie. hoc est quo non includunt contradictonm vel opposita etc. Tertio capitur. vt ly omni. respiciat potentiam ratione termi. non extensiue sed intensiue. vt verbi gratia. Dei filius potuit carnem assumere et nos per passionem redimere. Patmu autem et spiritus sanctus huerunt equalem potentiam idem faciendi si congruisset: quia potentiam humit eque intensam pater: vt carnem assumpsisset etc. Similiter spiritus sanctus. Unde non ex impotentia fuit quod pater non est incarnatus etc. Pater enim habuit equalem potentiam intensiue vt assume ret carnem: sed non fecit hac opus extensiue

¶ Nota etiam secundum Bon. di. xliii. primi. q. vltimo quod actus potentie est du plex. Unus per modum habitus scilicet posse. Alius per modum actus scilicet operari. Primo modo accipiendo extendit se omnipotentia dici ad infinita. sed secundo modo ad finita. quia dei omnipotentia licet possit infinita tamen nil facit actu nisi quod est rationabile facere deo: et iustum. Uel quia iusticia naturalis hoc exigit: puta quod res sic gubernetur a deo sicut natura rei instituta e. videlet vt liberum ar. hominis libere agat: siue malum siue bonum Uel quia iusticia exigit secundum exigentiam demeritorum malum puniri etc Ad quaesitum ergo rensio patet quod deo conueit omnipotentia. licet non distributiue formaliter capiendo. tamen eminentur et effe ctiue. extensiue vel intensiue. quae ad infinita per modum habitus. sed quo ad finita per modum actus accipiendo Unde Magister in lra e. di. xliii. ondit errare eos qui divinam omnipotentiam limitant ad ea tantum qui facit. cum hec quae facit sunt finita. et nil potest facere nisi ex optia ratione et iuste etc Proinde Guil. d. xlii. dicit quod deus est simpliciter opseas Nec debet simplici sermone deo aliquid impossibile quia intellens debet se conformare iuxta vires veritati et modo loquendi sacre scripture vt docet Dion. libro de di. no. Ipsa autem dicit quod deo nil est impossibile Luc i. Non erit impossibile ap de. omne ver. Etsi in aliqua sco Doctore aliter sonat: paie exponatur

¶ Utrum deum esse omnipotentem pos sit probari ratone naturali:

¶ Arguitur quod sic Quia viii. phys. probatur quod deus est infinite virtutis. ergo etc.

¶ Item Rich. de san. victis dicit. i. de terni. Ad omnia quae fide tenemus non deficit ratio necessaria etc. Sed contra quia deum esse omnipo tentem est articlus fidi. ergo non potest demsterari Respondetur secundum Scotor i pri. d. xliii. q. ii quod sic infinitas: ita et omnipotentia: aliter ponitur in deo a philosophis: et aliter a theologis. quia philosophi pos nunt deum esse omnipotentem mediate scilicet in quantum potest in omne pos sibile mediantibus causus secundis. et hoc modo probant in deo infinitatem potentie. Sed theologi ponunt omnipotentiam dei immediate. videlet quod per se ipsm deus potest in omnia: circumscripta quacumque causa alia Et sic est articulus fidei et supra intellectum naturalem Unde vt Rich. supra dicit Quauis ad ondendum dei omnipotentiam non deficiunt in se: verum tamen non sunt nobis naturaliter euidentes pro statu praesenti: et sic non Dmint probare naturali ratione omnipotentiam dei eo modo qua est Fides. Sed ipse rationes naturales probant eo modo qua Donunt philosophi infinitatem dei et eius potentie. Nam si proGarent deum esse omnipotentem: hoc demonstrarent Scederent quod sol posset producere immediate bouem Q hoc quod deus continet causalitatem causarum omnium aliarum. vt pa xuit. supra § ix. Sed hoc apud philosophos non valet. quia et si solcontineat causalitatem bouis lic hominis. iuxta illud. ii phy. Non hominem generat et sol. Uerumtamen propterea philosophi n vel hominem.

¶ Ad quid vel quantum extendit se omnipotentia dici Respondetur secundum Guil. in primi di. xx. et Scotor. bidem. q. i. quod correlatiuum omnipotentie est possibile. sed possibile dicitur tripliciter. Uno modo possibile logicum. quod nil aliud est quam non repugnantia terminorum. Isto modo deum esse est possibile: quia termini non repugnant. Secundo modo possibile dicitur vt opponitur impossibili. Patet. ii peri her. Isto modo omne illud dicitur possibile quod non est impossibile. Unde sic possibile est deum esse bonum sapientem etc. Tertio modo dicitur vt opponitur necessario. et sic conuertitur cum contingente: vt innuit philosophis. ii peri her. Ad propositum constat quod omnipotentia non ca pitur resptum possibilis primo modo dici. quia tunc omnipotentia se extenderet ad istam. deus est. et per consequens posset facere deum esse. et tamen omnipotentia dici non potest facere se deum esse: nec alium deum esse. quia deum esse est necessarium. ergo non est possibile vel contin gens. Item omnipotentia non capitur est respcum possibilis secundo modo dici. quia tunc ista esset possibilis. deus est bonus lic sapiens et immensus scilice pater est deus. et tamen ad hoc non extendit se omnipoten tia dei. Ex quibus patet liquide. quod solum tertio modo scilicet respe ctu contingentium non necessariorum dicitur omnipotentia dei. sed quoniam quicquid est in deo est ex se necessarium. quicquid autem est extra deum est possibile esse. sic ergo omnipotentia dici se extendit ad omne pos sibile esse. et per consequens ad omne quod est extra deum. non autem ad ea quae ste intra deum. Ex qua patet quod potentia generandi cum sit intra deum: non cadit sub omnipotentia dei. quod est contra Egidium de Ro. Uide. supra. Equalitas. §. xviii.

¶ Utrum omnipotentia in deo sit prius vel posterius siatra quam sit persoarum constitutio: Respondetur secundum Guill. e. di. xx. per conclusioem. quod omnipotentia divina poste rior est quam personarum consto. Probatur medio doc. subti. primi. q. suorum quodlibetorum. Quncumque aliquod in divinis dicit re spectum ad creaturas: est posterius illo quod non dicit rempectum talem ad extra. Nam prius est quod est ad intra quam quod ad extra. et patuit. supra. Ordo. §. vi. sed quia omnipotentia de nomine suo dicit respectum quendam ad extra id est ad creaturas tamquam ad possibilia. paternitas vero ad intra scilicet ad filium. etciis persionis. ergo etc

¶ Sed. d. Si omnipotentia personarum constonem praexigit ordie nate. sequitur quod persone erunt ratio producendi creatras. quod negat doc. sub. Respondent Guil. quod omnipotentia licet praexigat constonem personarum: tamen non tamquam rationem vt producat effectum. quia est si solus pater esset in divinis: adhuc esset opsas et creare posset. sed iste ordo oritur so lum ratione respectuum realium et rationis: quia relatio realis semper por est quam relaton rationis. persione autem dicunt relationesreales. sed omnipotentia relationem rationis. ergo etc. vide etiam vbi Creare. §. ii.

¶ An equalis omnipotentie sit in divinis: po tentia gignendi filium: et spirandi spiritum scantum. sicut creare ex tra creaturas; Respondetur secundum Guil. e. dist. xx. quod ex parte dici equalis est: quia vtrumque est a solo deo vt ab infinito princi pio. sed ex parte terminorum inequalitas est. nam producere posse filium et spiritum sanctum terminatur ad increatum terminum: quod maius est improportionabiliter. vtpote diuinum et necessarium omni termino creato: quod contingit etc

¶ Si dicas. Quare ergo creatio continetur sub omnipo tentia. non autem productio ad intra: cum sint equalis virtutis diuine et infinite. Respondet Idem. quod hous ro est. quia omnipotentia secundum sanctorum vsum est solum respectu com tingentis vel possibilis. sed productio ad intra ne cessaria est et in eadem essentia cum producente. ergo etc

¶ Utrum deus possit omnia facere etiam contra naturam: Respondetur secundum Rich. in primo. dist. xlii. quod vi. Notando primo distinctionem de natura. quod ex qua Natura est vis insita rebus: similia ex similibus producens. ii physi

¶ Aduertendum ergo quod deus nature indidit duplices rationes. Primo causales. vt sunt roes seminales. et principia actiua per que suos cursus res in agendo vel patiendo et effectus exercent. Et quantum ad has deus facit multa contra naturam in miratulis: et plura posset facere si vellet etc. Secundo deus nature indidit rationes obedientiales: per quas omnes creature nate sunt obedire deo: vt fiat dei virtute ex tis quicquid ipsi deo placuerit. etiam quod est impossibile primo modo.

¶ Nota secundo distinctionem omne ordine noa ture. Nam secundum Bona. e. di. xlii. duplex est. Unus est ordo speciealis nature vel particularis. et iste ptet a deo transmutari et etiam destrui. Unde contra hanc naturam de scpe facit etc. puta transmutando aquam in vinum. Io. ii Ulis abiiciendo aut destruendo formam vnam et inducendo aliam in materia. sicut quando vxorem Toth com uertit in statuam salis etc. Alius est ordo nature generalis secundum potentiam obedientie generalis. et contra hunc ordinem deus non facit. et sic intelligeda est glo. Rho. xi. dicit quod deus cum sit autctor nature nil contra naturam facit.

¶ Unde prima conclusio est. quod contra naturam secundo modo dictam deus nil facere potet: quia hoc non habet rationem possibilis vt cre atura non obediat dici voluntati: quoniam sic natura potontior esset quam diuina voluntas: quod est impossibi le. vt patet per Aug. vi. et. ix. libris. super Gen. vbi etiam distinctio praedca nature colligi potest: vt allegat idem Rich.

¶ Secunda conclusio. Quod deus quamuis non facit contra generalem ordinem nature: tamen sepe facit contra specialem ordinem: speciali lege et dispensatione. Nam Au gu. vii. de ciui. dei. c. iii. dicit. Quod deus sic administrat omnia que creauit: vt ipsa proprios agere motis sinat. et hoc est verum de communi lege: tamen sepe ex spe ciali dispensatione facit contrarium. puta miraculose cursum nature mutando.

¶ Sed quia posset quis obiicere. Quoniam Aug. lib. de vera Innocentia ait. Deus ita est omnipotens: vt nunquam rationis sue instituta euellat. ergo cum deus cursus naturales primitus instituit et indidit secundum rationem rectam. sequiiur quod non potest ordinate contra eam aliquid facere.

¶ Tertia conclusio ergo ponitur. Quod cum deus facit aliquid contra naturam: non agit contra rationem rectam. Et probatur. Quia secundum Rich. supra. Cursus vel ordo nature non mutatur a deo: nisi ex speciali dispensatione velit deus contrarium. Et hoc secundum rectam rationem est quod ille cursus intermittatur vel mutetur quando sic placet diuine voluntati. nec potest fieri vt creatura non obediat diuine voluntati. ergo etc.

¶ Item: quia secundum Tho. e. di. Si proprie loquamur deus etiam in miraculis non facit omnino contrarium nature. quia quamuis quandoque facit praeter naturam dum effectum scilicet quem natura potest: ipse deus sine causis naturalibus producit. vt febrem vel paralysim. et huiusmodi. subito sine medicina verbo vel imperio curando: quod natura successiue posset et per offi cia causarum naturalium. Denique quandoque fac supra na turam deus. puta quando inducit cffectu in quem natura nullo modo potest attingere: sicut mortuorum corpora resuscitare et glorificare. Sed contra naturam dicitur facere: quando destruit vnam naturam et facit aliam ex ea tamen hoc non dicitur contra naturam proprie loquendo. sicut non est proprie contra naturam abiicere vnam formam et inducere aliam in materia. Sed hoc esset contra naturam proprie loquendo quando sic fieret. quod eadem natura ma nente faceret esse aliam. sed hoc modo deus non facit etiam in miraculis. ergo non facit omnino contra naturam: sed pieter vel supra naturam. et sic deus non agit contra rationem inditam nature.

¶ An dei omnipotentia possit facere omnia: etiam que impossibilia sunt creature. Et arguitur quod sic. quia Iob. xlii. dicitur. Scio quod omnia potes domine. et Luc. i. Non erit apud deum impossibile omne verbum. ergo omnia quae possunt dici verbo: vt sunt affirmationes et negationes quicumque: potest deus facere. Item Ephe. iii. Ei autem qui potest facere omnia supra qua possum intelligere. Similiter Hilarius. x. de trini. et Basilius di cunt. quod deus plus potest facere quam nos possimus dicere vel intelligere. sed nos possumus dicere et intellige re et fingere etiam impossibilia. ergo etc. Sed ad hoc respondetur secundum Bona. e. di. xlii. q. iii. quod praedicte et similes auctoritoritates intelligende sunt de his solum quae dicuntur et intelliguntur secundum rationem recte intelligentem et recte di centem vel pronunciantem. quia omne quod rationabile est dici vel cogitari: potest deus facere. Et plus potest. quia omnia (quo posse est potentie et nobilitatis potestatiue) quae etiam nos cogitare nescimus potest facere deus. sed duo contradi ctoria ese vera non est rationabile. ergo hoc non potest facere: vt pate bit infra. §. xxxiiii. xxxv. Unde deus simpliciter dicitur omnipotens.

Sed an omnipotentie dei vere dicatur aliquid esse impossibile. ita quod deus non possit tale impossibile per suam omnipotentiam facere etc. Ad quod respondetur secundum Fran. maro. in Confla. primi. dist. xliii. simul Bona. e. di. q. iii. et Guil. di. xlii. qui distinguunt plura genera impossibilium: quae ex caus variis iudicantur.

¶ Primo aliquid dicitur impossibile simpliciter. quod nulli us agentis potestati subiicitur. sicut est ens prohibitum puta Chimera. accipiendo non pro aliquo monstro in natura. quia monstra cum non sint entis prohibi ta possunt fieri a deo. sed pro ente prohibito quod ponitl pstare ex incomponibilibus ad recipiendum vnam animam. sic enim proprie dicitur chimera.

¶ Secundo modo aliquid dicitur impossibile secundum quid scilicet quod est impossibile per naturam creatam propter simitationem naturalis potentie: licet virtuti divine sit possibile. Sicut Anselmus cqui fuit philosophus et theologus: dicit Impossibile de trunco fieri vitulum. Et verginem parere. Hmodoi enim dicuntur impossibilia secundum quid id est secundum naturalem potentiam.

¶ Tertio aliquid dicitur Impossibile secundum Bon. ppter limitationem nostre intelligentie. qua non potest capere huiusmodi. puta: duo corpora esse similis in eodem loco. vel Unum corpus similis esse in diuersis locis. vl Maius in minori loco. quia talia non potest capere intelligentia nostra vel imaginatio. sed dicit oppositum. Unde vt talia credat nostra ratio: necesse est vt eleuetur supra se: cre dendo fide quoniam sic deus dicit esse in sactero ecese. ergo infal libiliter sic est. Ticem enim nos non possumus intelligere: tamen deus plus potest facere quam nos possimus intelligere vt patuit in praecedenti

¶ Quarto dicitur aliquid impossibile secundum ordinem diuine sapientie. iuxta Bon. et illustra tionem veritatis eterne. vt Impossibile est duo contradictoria similis esse vera. etc. Similiter duo contraia similis inesse eidem secundum idem. Et omne quod includit contradictionem Siue per se: sicut ddo Hominem non esse animal rationale. et Triangulum non habere tres angulos. et Duo ac tria non esse quinque. et huiusmodi. Siue includat contradictionem peraccns. puta Preteritum motum solis: facere quod non fuerit. et huiusmodi. Nam talia impsa veritas eterna iudi cat esse impossibilia. quia fundantur in primis principi is per se notis. vt patuit etiam. supra. Possibile. §. iii. Proinde iuxta hec ad quaesitum ponuntur conclusiones. rima conclusio Qod Impossibile primo modo dictum peus non potest facere. videliem Impossibile simpliciter.

¶ Secunda quod Impossibil e secundo modo dictum scilicet secudm quid pe deus facere. quia Dei potentia est supra naturam infinita

¶ Tertia quod Impossibile tertio modo dictum: similiter deus potest facere. quia plus potest quam intellectus nostur capit. Nam dum christus intrauit ianuis clausis prieus resurrectionem ad discipulos: ibi in loco ianue similis fuit corpus christi et ianue pro eodem instanti introitus christi. Et in eucharistia corpus christi similis est in diuersis locis. et maius in minori loco scilicet speciei eucharistie etc

¶ Quarta conclusio quod Impossibile quarto modo dictum: deus non potest per omnipo tentiam. quia tale non est posse ordinate quod est contra ordi nem sapientie dei et contra primam veritatem vt praetebit infra. Unde secundum Guill. duneut est simpliciter quod deo nihil est impossibile vt. supra § xv.

¶ Quare dicitur deus omnipotens: Anlon quia simpliciter potest omnia: An ideo tantum quia potest omnia quae vult: a hoc Magister in littera e. di. xlii. arguendo inducit Au isti. li. de quaestio. ve. ac no. le. dicetem. Omnia quaidem potest deus emd non facit nisi quod conuenit eius veritati et iusticie. ergo viUetur quod ideo deus. dicitur omps: quia omnia potet.

¶ Contra Non potes Deus condictoria. ergo etc. Respondet Rich. e. di. q. vltis. Quod de Qs est omnipotens non solum quia potest omnia quae vult se posse: se Ton etiam quia pt omne illud quod est possibile absolute quania Ttum est ex parte sua. Et hoc est omne quod non icludit contradictio em. et quicquid habet rationem velle et vere potentie in deo vt pa Fuit etiam. §. xxii. secundum Bon. Unde et in littera allatur Aug. li. supra. dicit. Potuit deus cuncta similis facere: sed prohibuit ratio d¶ Sed d. Ex hoc sequitur quod dei pona est impotens. quia prae ta prohibere ratio: Ad hoc duicitur secundum Bon. ibiud in q. circa Titr. quod ratio hoc vocatur voluntas rationalis quae est idem quod divina essentia: inquantum vult ea quae congrue sunt volita. Unde dei potentia non prohibetur nec artatur quantum ad posse: quia potest omnia quae vult posse. et quicquid potest velle potest facere. sed deus non potest velle duo similis contradictoria esse vera. ergo etc. Si enim posset hoc velle: tunc posset et facere. Sed ipossibi le est velle contr primam veritatem. hoc enim esset negare se deum. ergo non potest. etc

¶ Utrum omnipotentia sit perfectio. sim pliciter: Respondetur secundum Guill. di. xliii. primi. Quod omnipoten tia potest considerari dupliciter. Uno modo absolute inquantum est divine essentie attributum. et sic est perfectio simpliciter sicut etiam intellectus et voluntas. Alio modo potest considerari inquantum sub quadam rationis respectu dicitur ad creaturas. et sic formaliter non est perfectio simpliciter. quia ille respectus rationis non est perfecton simpliciter. et ita est etiam de aliis. Nam et sceitia dei absolute considerata est perfecton simpliciter. sed tamen sub respectu ad scita creata non est perfecton simpliciter. Hec ex Guil. Ad idem patuit vbi Perfectio. §. vii.

¶ Utrum deus pater dicat omnipotens potentia vel virtute genita; Respondetur secundum Ric. in primo. di. xxxii. art. ii. q. i. similis et Bona. e. dis. q. vltimo. Quod non est talis propositio concedenda. quia est fla et impropria: dicendo. Pater est potens potentia genita. sicut et ista. Pater est pos tens per filium. sed hec est vera. Pater operatur per verbum. Unde Io. i. Omnia per ipsum scilicet verbum factam se. et hec intelligenda sunt appropriate: quia pater per seipsum et per verbum et per spiritum sanctum operatur omnia: proprie loquendo. sed operatio a propropatur verbo. eo quod operatio est per virtutem: per quam potentia exit in actum. primo celi. Uirtus autem in scriptura appropriatur filio i. Corum i. Predicamus christum dei vir. etc. Unde et bra chiu et dextra dei patris dicitur filius. secundum Greg. super Iob xl. Sed ratio quaere ille non conceduntur scilicet pater est potens potentia genita. vel per filium. quia secundum rationem intelligendi prius est patrem esse et esse potentem: quam generare verbu. et sic verbum non habet rationem vel habitudinem principii respectu potentie patris. Cum autem dicitur. pater est potens per verbum. vel per fi lium. ly per: importat auctoritatem et habitudinem principii. sicut dicendo. Iste est potens lic diues per regem. ergo ille praedte sunt false. quia sensus est quod pater habet auctoritate potentie a filio vel verbo. et sic sequeretur quod pater haberet esse a filio. quia deum esse potentem idem e quod esse etc. Sed cum dicitur. pater operatur per filium. ly per: cum verbo transitiuo importat subauentate. sicut dicendo. Rex iudicat vel punit per iudicem. Subautoritas autem in causando effectum bene conuenit filio respectu patris: eo quod filius habet esse et operari a patre. ergo hec est vera. Pater operatur per filium etc.

Sed difficultas restat. An filius di catur potentia genita. de potentia vel omnipotentia. sicut dicitur. Sapientia genita de sapientia etc. Respondetur secundum Bon. quod po tentia a ppropatur patri: quia importat auctoritate patris. ergo nec per propetatem nec per appropationem conuenit filio. proinde po tentia non dicitur proprie potentia genita. nec filius dicitur potentia de potentia tam propte. sicut sapientia de sapientia. quia fi lio sapientia bene a pproriatur: sed non potentia. Similiter non di citur eternitas de eternitate: quia magis abstrahit eternitas a ratione originis quam sapientia. Hec Bona. Ideo non dicitur eternitas genita proprie.

¶ Utrum omnipotentia sit creature communicabilis. Respondetur secundum Tho. in scrip. primi. di. xliii. concor. Guill. e. di. quod Non. quia omnipotentia consequitur essentiam in finitam: quae est divina. Nulla autem creata essentia potest esse infinita. Sicut ergo creatura non potst esse deus. ita nec potest esse omnipotens. Ad idem vbi Equalitas. §. xiiii.

¶ Sed quid de christo. Respondetur. secundum doc. omnes Christus dicitur vere omnipotens ratione diuinitatis: quia est vere deus. Et per communicationem idiomatum: christus dicitur omnipotens in vnita humanitate. vt patebit li. iii. Siquis obiciat: quia christus Math. vlt. dicit Data est mihi omnis potestas in celo et in terra. Et Math. xix. Omnia possibilia sunt credenti. Dicendum secundum Guill. et Tho. ac Bon. Quod in talibus auctoritatibus est distributio accommoda. Non enim intelligitur de omnibus abso lute: quia sic sequeretur. quod christus et credentes possent creare: etiam se et caelum et terram. sed intelligitur de miraculis quae faciunt ad confirmationem fidei. Unde soli deo proprium est esse omnipotentem. Christo autem homini conuenit per communicationem idiomatum etc.

¶ Nunquid angeli potentia potest esse infinita. et per consequens omnipotens: cum angeli sint incorporei. sicut et deus; Respondetur secundum Tho. supra. videlicet dis. xliii. q. i art. ii. Quod sicut in secunda propositione de causis dicitur. Uirtus intelligentie create non est infinita simpliciter. nec in comparatione ad deum a quo non recipit totam infinitatem: sed tantummodo per modum possibile sibi. Nec in comparatione ad ea quae sunt intra angelicam naturam: dicitur infinita simpliciter Sed tantum potentia angeli in comparatione ista se cunda dicitur infinita secundum quid: inquantum potest mouere et infinitos effectus producere per motum caelorum secundum positionem philosophorum. qui ponunt Intelligentias mouere orbes et eternum mundum. Sicut etiam virtus solis pos set dici infinita in inferioribus inquantum per eam possunt generari infinita successiue. si tamen mundus iste perpetuo semper maneret et etc.

¶ Quid de beatis de quibus videtur quod sint omnipotentes. eo quod quilibet beatus habet quicquid vult: et nil habet quod non vult. vt dicit August. xiii. de trini. c. v. Respondetur secundum Ric. et Bon. di. xlii primi. Sicut etiam magister sen tentiarum dicit. Quod deus dicitur omnipotens proprie: quia ex se et per se potest omnia. Angelus autem et beatus homo non habet hoc a se et per se sed habent gratis datam potentiam liberaliter a deo datam. Nam non possunt quicquam facere vel operari nisi a deo conser uentur et adiuuentur vt agant. Ideo ipsi non dicuntur proprie omnipotentes etc.

¶ Qualia possit vel non possit omnipotentia dici. Nota regulas generales.

¶ Prima re gula quam ponit Fran. mar. di. xliii. primi. Et docet Au gu. de vera religione. videlicet quod contra veritates eternas quae simpliciter se incommutabiles: nulla cadit dispensa tio cuiuscumque potentie. Patet de primis principiis per se notis scilicet de quilibet affirmatio velis negatio et de nullo similis Et omne totum est maius sua parte. Idem de eis qui euidenter ex huiusmodi principiis deducuntur.

¶ Secunda regula Tho. di. xlii primi q. ii art. ii quam infert ex dictis Aug. scilicet Quod nullum eorum in quibus contrarium praedicati est de diffinitione subiecti: potest fieri etiam per diuinam potentiam Patet. nam talia includunt repugnantiam in primo modo dicendi per se. sicut esse hominem et non rationale. vel asinum et non irrationale. vel triangulum non habere tria latera etc.

¶ Tertia regula communiter theologorum est: vt ait Fran. supra. q. iiii. videlicet. Quod deus potest facere quicquid non includit contradictionem et incompossibilitatem. sicut ce lum non esse. vel facere alium mundum. vel inducere visum prius ceco. De his vero patebit latius infra.

¶ Quarta regula secundum eundem ponitur. videlicet. Quod omne quod est deo impossibile. vel implicat contradi ctionem. vel potest deduci ad contradictionem. Declara tur secundum Fran. quia potest esse quod aliqua non implicant nec dicunt formaliter contradictionem. sicut sunt dis parata. puta humanitas et asineitas. vel homo et asinus. et sic non includuntur in contradictione. tamen sunt incompossibilia. nec deus potest facere vt homo sit asinus: quia potest deduci ad contradictionem. scilicet si est homo ergo rationalis. si asinus. ergo irrationalis. et sic rationale erit irrationale. quod est contradictionis. Idcirco notantur additur in regula illa clausula. vel potest deduci ad contradictionem. Hec sufficiant pro regulis communibus quia cetera specialia patebunt in processu et etc

Potentia diuina. quaero scilicet respectu oppositorum. Utrum deus possit facere quicquid non includit contradictionem. Respondetur secundum fran. maro. in Con fla. primi. dist. xliii. Ex Radix impossibilitatis non est contradictio precise et proprie accepta. sed est inconpossibilitas simul inexistendi eidem. et ad hanc omnia reducuntur. Declaratur. Quia quedam sunt op posita priuatiue. quedam relatiue. quedam contrarie. et non sunt contradictoria. proprieque non includunt contradictionem. in sunt incompossibilia simul existere in eodem. Patet primo de relatiue oppositis. Sicut quod idem gignat seipsum est impossibile: vt dicit Aug. nec tamen proprie includit contradictionem. Secundo patet de contrarie oppositis. Quod idem sint summe album et summe nigrum. Tertio de priuati ue oppositis Quod idem sit cecus et videns. Unde talium impossibilitas non est ex inclusione contradictoriorum. sed ex rationibus eorum formalibus. Pre terea humanitas et asincitas: et huiusmodi disparata non dicunt formaliter contradictionem. et tamen deus non potest facere quod idem sit homo et asinus. quia in compossibilia sunt in eodem supposito: ex rationibus eorum formalibus. Similiter deus non potest facere quod creatura sit infinita: quia creatura et infinitas sunt incompossibilia: licet non sint formaliter contradictoria. Ergo patet quod prima radix impossibilitatis ad quam reducuntur omnis: est incompossibilitas similis inexistendi eidem. Sic ergo ad quesitum. Dicendum quod deus non potest facere quod indudit contradictionem. et quicdem potest deduci ad contradictionem et ad incompossibilitatem simul inexistendi eidem.

¶ Quare deus non potest facere duo Idictoria similis esse vera: Respondetur secundum Rich. ea. di. xlii. primi. q. iiii. quod hoc non est propter defectum potentie diuine ex parte sui: sed ex parte contradictorii. quia hoc nullo modo habe rationem possibilitatis. Cuius causa non est alia redden da nisi quod talis est natura vel habitudo affirmationis et negationis. Sicut si quaereretur Quare omne totum comprehendit partem et plus: Non est alia ratio reddenda nisi quod talis est natura Totius et parti

¶ Sed quid obsistit in deo ne pos sit facere contradictoria esse vera: Dunnum quod deo nil potest resistere quantum est ex parte deiSed quod contradictoria possint esse vera prohibet hoc: ipsa rato. sicut patet per Augi. li.r de quaestio. ve. ac no. legis Hoc est. Rationalis voluntas di uina eo quod non vult nec potest velle vt duo contradictoria similis possint esse vera. Probatur Primo secundum Ric. supra. sic quia Res quicumque non potest esse: nisi per diuinum velle Sic etiam non potest perdere esse: nisi deo non volente ipam esse. Sequitur ergo quod Si deus posset facere eandem rem similis esse et non esse: posset illud et velle et non velle similis Et ita deus posset sibi ipsi esse contrius. quod est impo sibile. ergo patet propositum. Hec ex Rich.

¶ Si adhu obiicias. quia constat quod deus potest distruere omnem propatin est et omne dictum. Respondetur secundum Bon e. di. xlii. q. iii. Quod de us bene potest destruere omnem propationem: sed salua propatione et eius signifcatione: non potest facere ipsam omnionem similis esse veram et felam. quia Deus primam veritatem scilicet diuinam quae est eterna et incommutabilis: non potest dstruere. sicut nec seipstum destruere vel negare. vt dicit Apistolus. ii Tim. ii non potest contradictoria(que in primis principiis et in veritate diuina sic fun dantur vt similis non possint esse veraverificare. etc.

¶ Utrum deus possit facere opposita alia: praeter contradictoria vt sint compossibilia in eodem subiecto vel supposito:

¶ Et arguitur quod sic Primo ex casibus theologicis. Quia deus fecit vt vergo concipiat et pariat. Et vergo sit et montiter similis sunt opposita. Sed ad hoc respondetur secundum Bon. ea. dis. xlii. quod ista non sunt opposita vel contra ia etc nisi secundum cur sum nature communem. quem deus bene potest mutare miraculose. Sed vt Hieron dicit: Deus de corrupta non potest face re verginem. quia hoc includit contradictionem. videlet Pre teritum non esse pteritum. quia ly Corrupta: dicit praeteritum. Item In christo sunt duo opposita scilicet Deus et homo. et lic Idem esse Eternum et temporale. Ex quibus sequitur etiam contradictoria. ¶ cet Passibile et impassibile. et huiusmodi. Responde detur secundum Tho. e. dis. xlii. et doc. quod hoc est secundum aliam et aliam naturam. et non secundum idem. ergo hoc bene potest fieri vt duo opposita vel contraia insint eidem. non secundum idem. Nam et natura potest sic coniungere contria in eod supposito. vt quod homo sit spiritualis et icorruptibil secundum animam rationalem. et cor ruptibilis secundum corpus.

¶ Secundo arguitur ex casibus physi cis quas Rich. e. d. xlii. q. iiii. iducit: sed causa brevitatis aliis omissis: aliquos tantummodo hoc proponamus

¶ Unus ca sus est quia Anslm. li. de concordantia praescie et li. ar. dicit Que inquit magus opposita sint quam Adire et Abire: et tamen vi demus quod cum transit aliquis de loco ad locum. tunc idem est eidem adire et abire. ergo opposita similis conueniunt eidem. Si ergo hoc fit in naturalibus sequitur quod deus potest multo fortitus opposita similis inesse eidem. Sed ad hoc reontnt Ric. supra. quod adire et abire sunt opposita: nec possunt similis inesse eidem respectu eiusdem termini. sed in dcon casu insunt eidem respectu alterius et alterius termini. Nam adire eo ad terminum ad quem. sed abire est respectu termini a quo. ergo respectu diuersorum terminorum non opponuntur.

¶ Secundus casus est secundum. e. Rich. Proiecta pila in pa riete in eodem instanti quae adest perieti: abest eidem. sed adesse et abeem se contria. ergo mlorio fortius deus potest facere quod cnria similis insint eidem. Ad hoc idem Rich. seontunt quod quidam di cunt pilam ibi quiescere tempore imperceptibili. quia virtus perquam adhuc potrat moueri in directum nisi obstaret paries. non ita cito potest in eo causare motum reflexum. Et quia philosophus. vii. physi. dicit quod necesse est omnem motum reflexum dum reflectitur stare. sed motus interpolatus quiete non est con tinuus vt ibidem het. et per consequens non secundum eundem motum adest pila et abest: nec pro eodem instanti: sed secundum diuer sa. Quod si pila ibi non quiescit. tunc dicendum quod non per ean dem lineam motus reuertitur sed per aliam. ita quod processus pile ad perictem: et inde retrogressio. totum hoc est vnus mo tus continuus. et sic pila non signauit aliquem in periete locum. nec per consequens instans in actu quo adesset similis et rece deret: sed esset successio continuitatis. Unde non adest et al est similis in eodem instanti. cum inter quilibet duo instantia sit tempus medium. vi. physi. et inter quilibet duo puncta continui sit dare mediu etc.

¶ Tertius casus secundum eum. Rich. Dato quod faba proiiciatur sursum et obuiet lapidi molari descendenti. tunc superficies fabe et mole iungentur in aliquo indiuisibili aeris in aliquo instanti. et in eodem instanti ab illo indiuisibili separantur. aliter faba ascendens facerem lapidem descendentem quiescere: quod absurdum videtur. Sequitur ergo quod in poteatate creata simil contria ossunt ineem. et per consequens fortius in potestate divina. Respondet idem Ric. quod faba non fac lapide illum quiescere. nec ex hoc se quitur aliqua contradictio. quia sicut non est contradictio quod aliquid quiescat per se: et moueatur per accisens. vt patet de homine quiescen te in naui mota: ita non est contradictio. quod faba obuians lapidi per motum illius reuertatur sine tempore intermedio inter suum ascensum et descensum: quamuis de necessitate per se quaeescere cogatur et reuerti. et ita patet quod superficies fabe non signauit in actu aliquod indiuisibile in ipso spa cio anquam reuertatur. Hec ex Rich. sufficiant.

¶ Utrum deus possit facere quod praeteri tum non fuerit: Ad hoc respondendo Nota. quod quamuis Gilbertus porritanus opientiatus fuerit. quod deus posset facere super impossibile per acciss. sicut est in proposito. et dicit. quod cum Hiero. ait ad Eusto. deus non potest die corrupta verginem facere. Hmodoi dcam dicunt sic intelligi. quod deus non potest. id est non ostendit se posse. eo quod non apparet hoc fecisse sicut etiam Anl. dicit quod deus nequit de trunco facere vitulum id est adhuc non ondit. licet possit. Sed salua reuerentia sua dicendum ac tenendum est vt dicit Bona. in primo di. xlii. Sicut dicunt con muniter sancti et theologi ac philosophi: in hoc concor quod deus non potest facere praeteritum non fuisse. Unde Aug. ii lib. conm tra faustum. dicit quod deus licet sit omnipotens tantum non potest facere que inam facta sunt vt non fuerunt Idem dicit Anlm. lib. de non concordantia prescie et li. ar. Item philosophus. vi. Ethico. c. iii. ait Recte dixit Agathon quod hoc solo deus priuatur scilicet ingenita facere que sunt facta etc.

¶ Quare autem hoc deus non potes Rich. ea. di. xlii. Et Guil. Bonauen. quam et Thoconcor. dicunt quod contradictionem implicat ergo non habet rationem possibilis Sicut enim esse et non esse contradicunt ita fuisse et non fuisse. Sed esse rem preter tam est ipsam fuisse ergo esse preteritam et non fuisse comtradicunt Unde secundum Rich. ibidem dicit quod deus hoc non potest facere non quidem propter resistentiam alicuius vel defectum potentie dei sed propter contradictionem inclusam. Ite alia ratio ex doc. subti. et Fran. maro. di. xliii. Simulque Bonauen. supra. Quia omne posse respi cit ens. aut in ratione principii aut termini aut vtro que modo Nam deus potest facere de ente non ens scilicet annihilando. Sicut potest facere de non ente ens scilic creando ex nihilo. Et potest etiam facere de ente ens aliud. Sed impossibile est vt faciat de non ente non ens quia est nil facere. ergo hoc est non posse facere. Sed quoniam omne praeteritum est non ens ergo facere preteritum non esse praeteritum est facere quod nil sit nihil quod nullius est potentie. Nam implicat nihil est factum ergo est. Et iterum est nil ergo non est etc.

¶ Sed difficultas est Cur deus non potest facere preteritum non esse preteritum cum possit preteritum omnino destruere: Nam hanc veritatem Paulus predicauit. vel modos creatus est deus potest sic destruere quod omnino non sit Cur ergo non potest facere quod non fuerit: Respondetur secundum Rich. supra. quod licet deus possit destruere omne esse reale actuale veritatis create non tamen potest facere quod creature et earum veritates non sint ab ipso scilicet deo intellecte. Ideoque si omnia creata in nihilu redigerentur adhuc deus intelligeret veri tatem istam. quod modos fuit creatus et Paulus praedicauit. et deus dicendo modm fuisse verum diceret vt dicit etiam Anls. et sic patet

¶ Sed nunquid deus potest facere de re preterita quod iterum sit praeses et sic facere quod non sit preteritum: Ad hoc respondetur secundum Rich. quod etiamsi deus faceret rem que preteriit interum praesentem semper nihilo minus verum est dicere quod fuerit vel preteriit quamuis modo sit praesens. Sicut Exempli gratia In resurrectione futura eandem corpora in numero que ane fuerunt resurgent in homnibus: tantum per hoc non poterit fieri. quod praeteritum non fuerit. quia etiam tunc verum erit. iste homo fu it et est

¶ An futurum possit deus facere vt non fiat. vel non sit futurum et clarum est quia potest. Quare ergo non sic potest facere de praeterito non esse prarteri tum. Respondetur secundum praedictos doc. quod non est simile de pteri to et de futuro. quia futurum omne adhuc est dependens ex dei manutenentia vt sit a deo. Unde si deus velit prohi bere futurum non fit. Si autem facere vel permittere ve¬ lit fit. sed praeteritum postquam iam res praeterita est: deus non potest prohibere: nec dependet ex dei manutenentia: nec ex eius operatione vel permissione.

Nota secundum Fran. distin. xliii. q. iii. quod inter impossibilia etiam in determiato genere sunt gradus secundum Aug. sicut et inter falsa. et sic secundum ergo dus repugnantie: quadam magis vel minus impossibi lia sunt. quia quaedam includunt repugnantiam in primo modo dicendi per se. sicut homo et non rationale. asinus et non irrationale. quadam in secundo vel tertio. sicut hominem non esse risibile. Et illa prima sunt magis impossibilia quam ista: licet vtraque sint impossibilia simpliciter etc.

Potentia diuina. Quinto scilicet respectu infinitorum.

¶ Utrum potentia dei sit infinita. Arguitur quod non. quia philosophus. viii. physi. dicit. quod si potentia alicus esset infinita: tunc moueret in instanti. sed vt Aug. viii. super Gen. ad litteram dicit deus mouet spiritum conditum per tempus. ergo dei potentia non est infinita etc. Sed ad hoc dice dum secundum Ric. in i. di. xliii. q. ii quod deus operatur secundum volun tatem suam. ideo potest mouere spiritum conditum et omne mobie: prout vult in tempore. et si vult potest mouere in instanti. et sic argumentum hoc non concludit.

¶ Unde ad quaestione Respondetu secundum Rich. e. di. xliii. q. ii concor. Tho. et Bon. quod ex i potentia dei est idem quod essentia. et ipsa essentia divina est infinita. ergo et potentia est infinita. Et patet primo auctoritati bus sanctorum Dio. viii. de di. no. et Greg. ix. morlis. ac aliorum. dicitcommunitur. Quod infinita et immensa est virtus et potentia dei: sicut et essentia dei est infinita: vt de hoc latius pa tuit. vbi Essentia diuina. et vbi Infinitum. Secundo patet dictaminibus philosophorum. Nam philosophus. viii. physi. dicit deum esse infinite virtutis etc. Item libro de causis dicitur. quod ens primum simpliciter habet virtutem infinitam: quia ipsummet est sua vit tus. Tertio patet declaratione theologorum Nam prio deus est infinite potentie secundum posse interminabilitatem: quia vt Chryso. i quodam omel. dicit Omnipotens dicitur deus: quia es posse non inuenit non posse: sed semper habet posse. Secundo potentia dei infinita est secundum durationem: quia non habet finem cum sit eterna. Tertio secundum effectus extensionem. quia sine fine semper potest miltiplicare effectuum diuersita tem. Quarto secundum vigorem vel virtutis intensionem. quia operat etiam ex nihilo aliquid: et in instanti et per se: sine alicuius cooperatione auxilii etc. Hec ex Rich.

¶ An potentiam dei infinitam excedat sancia dici: pro eo quod deus scit multa. videlicet mala: ceon tamen facere non potest. Si excedit. ergo potentia non dicitur infini ta. quia infinitum est quod a nullo exceditur. ex. viii. physi. Respondetur secundum Bon. e. dist. xliii. simul et Richar. Quod si loquimur de potentia et scientia in se: vna non excedit aliam: quia realiter sunt idem cum essentia diuina. Nec etiam sese excedunt quo ad actus suos. quia quicquid deus scit: potest scire. et quicquid potest: scit se posse. Sed si loquimur de potentia et scia per comperationem ad obiecta quarum sunt: sic scieitia est plurium quam potentia ad operandum. quia scentia est etiam malorum. Sed non est plurium quam potentia ad prohibendum. quia etsi deus non potest operari mala: tame potest prohibere mala omnia. vnde ad omnia se extendit dei potest etia vel operando vel prohi bendo: ad quae se extendit dei sancia

¶ Nec valet obie ctio quod exqua sceia excedit potentiam operatiuam. ergo potentia est finita. quia potest esse quod duorum infinitorum vnum excedit aliud in aliquo. Exempli gratia. Sit vna linea lata secundum mensura latitudis vnius digiti: et sit infini ta secundum longitudinem. Alia sit linea lata latitudine duorum digitorum. et sit etiam infinita secundum longitudinem: tuc ambe sunt infinite. sed vna excedit aliam in latitudine. Sic est in proposio etc. Nam potentia dei est infinita sicut et sceita respectu obiectorum secundum nume rum: sed non secundum qualitatem: quia non potest in mala et privati ua inquantum talia.

¶ Utrum deus potest aliquod ens attu infintum facere: Ad hoc aliqui dixerut quod Sic. eo quod hoc non implicat contradictionem. Sed secundum Scotorlis. in primo. di. xliii. q. i. ddicitur est melius quod infinitum actu non est factibile. quia implicat contradictionem. vt patui supra vbi Ens independens. §. xxi. Et clarius proba tur secundum Bon. e. di. xliii. quia cum infinitas actu: sit dei proprium. ergo facere infinitum aliquod extra deum: est facere alium deu. sed deus non potest facere alium deum. ergo nec infinitum creatum. alias equaretur deo: Item si tale infinitum est creatura. ergo finita. quia omne creatum est limitatum et fini tum. Si aut non est creatura: ergo est deus et sic infinitus Uel ergo creatura erit deus: vel infinitum erit finitum. et sic implicat contradictionem. ergo etc

¶ Unde conclusio ponitur et Bonauentura. supra et Guill. aliosque Quod deus infinitum in actu nec facit: nec facere potest. Ticet Infinitum in pona deus facere possit Probatur prima pars conclusio nis hus secundum Guil. quia Omne creatum est ens finitum. Pri mo quia est in aliquo praedicamto vel genere. Ome autem genus printorum est Ens finitum. quod diuiditur in. x. praedicamenta secundum Thologos et Philosophos communiter. Secundo quia Omne creatum est finitum respectu ad finem. quia omnium cre atorum finis est deus. Tertio quia Ome creatum est in sua natura finitum. Sapi. xi. Omnia in pondere: nueroet mensura. disposuisti domine. Et. ii de anima Omnium na tura constantium. terminus positus est magnitudis et augmenti. ergo Nil factum est actu infinitum. Quod etiam non possit hoc facere deus: patuit iam. quia implicat contradictionem. Sed secunda pars conclusionis quod deus potest facere infinitum in ponna. hoc non est dubium. quia fi Fra. e. d. xliii. q. ix. et Guil. supra potest bene fieri processus in infinitum in pluribus Prio in numeris. quia vltra omnem nulmerum potest creari nouus numerus et addi saltem vnitas prae ori. et sic variatur speies numeri. Secundo In quantitate com tinua. vt bicubito. tercubito. semper potest addi plus etc Tertio In figuris semper potest apponi vna linea vel vnus angulus. et sic mutatur. Quarto In ponderibus et mensur sicut bipondo. tripondo. et sic de aliis. semper potest addi.

Sed. dici. Ex quo deus hoc in infinitu potest semper producendo. Ponatur ergo in esse actu Guill. srostnt yo qui sic dicunt volunt quod euacuetur potentia dici. et sic re pugnat deor repuget creature. et patet ex dictis. Si ero adhuc Queritur An possit dari vltimum vel sum mum creabile in perfectione: Respondet idem Guill. quod non: quia libet dato: adhuc gradibus infinitis distat a deo. et su er illud nobilius et iterum super illud nobilius fieri potest. et sic in infinitum

¶ Ex si obiicitur de chisto: qui est nobilissi num suppositum in tota latitudie substanti: qua non potest fie ri maius vel perfectius. ergo est dandum summum in genere ubstantie. Idem Guill. dicit quod ista nobilitas in christo est ratione vnionis hypostatice. vnde considerando christi humanita tem absolute vel in se tantummodo. sic nobilior est angelica natura illa humanitate. sed per gratiam vnionis est excellentis sima. et per consequens non ratione sue nature

¶ Item si obiicitur die haritate: quae species nobilissima est qutati: nec ea nopilior est creabilis secundum doc. sbti. et tamen in christo est in summo termino. Respondet idem Guil. quod quamuis hec dicta com cedantur. tamen non sequitur quod charitas sit summa simpliciter spens: quia cum sit accisens: omnis substantia est infima est perfectior et melior quo ad esse omni accidente. et sic etiam charitate patet ex. vii. Mtaphy.

¶ An deus possit facere infinitam magnitudinem actu. Et arguitur quod sic. quia Continuum diffinitur sic. quod est in infinitum diuisibile. iii. physi. sed deus potest facere et fecit continua multa scilicet lineas superficies. rotunditates. ergo etc.

¶ In oppositum est philosophis. e. iii physicorum. et i. celi. probans quod impossibi le est esse aliquod infinitum. et patuit in praecedentis. de in finito actu. Unde ad argumtum dice Continuo: quod difi finitur esse diuisibile in infinitum: Dicendum secundum Bona. et communiter doc. quod continuum bene est diuisibile in infinitum in potentia: quia potest diuidi. et sic diffinitur continuum. tamen impossibile est quod actu aliter sit diuisum totum in infinitum. Denique Fran. maro. eadem distin. xliii. q. vlt. ii arti. in fi. dicit. quod deus non potest continuum diuidere in infinitas partes simul actu: quia partes infinite continui non sunt immediate. cum inter cilibet pucta sit dare media etc. Sed diuisio continui procedit in infinitum successiue et non similis quia a maioribus partibus ad minores proueniendo scilicet ab integro in dimidium. et a dimidio in semidimidium. et sic consequenter.

¶ Unde concluditur quod deus non potest facere infinitam magnitudine actu.

¶ Probatur primo secundum Tho i. parte. q. vii. ar. iii. et Scoto. in i. di. xliii. Quia talis magnitudo aut esset naturalis: aut mathematica. Si naturalis. ergo est finita. eo quod omne tale corpus het a natura certum terminum magnitudinis. videlicet superficiem: quae est terminus corporis finiti. et sic habet quantitatem determinatam. Patet ex. ii de animam et iii. physi. Si autem est mathematica: adhuc est fi nita in re. quia licet mathematicus per intellectum abstra Eendo a materia vtatur in suis demonstrationibus linea infinita vel magnitudine infinita. tamtum illa hbent habi tudinem ad naturalem magnitudinem. Magnitudo autem naturalis in corpore non potest esse infinita actu. Alio modo probatur. quia omne corpus naturale hebet suas passiones proprias: quae sunt iste. videlicet esse in loco. et habere motum naturalem. sed si esset corpus infinitum oc cuparet omnia loca. nec posset claudi loco totius non potest facere praeteritum non fuisse. Unde Aug. ii lib. con tra faustum. dicit quod deus licet sit omnipotens tantum non potest facere que inam facta sunt vt non fuerunt. Idem dicit Anslms. lib. de non concordantia prescie et li. ar. Item philosophus. vi. Ethico. c. iii. ait Recte dixit Aga thon quod hoc solo deus priuatur scilicet ingenita facere que sunt facta etc.

¶ Quare autem hoc deus non potest Rich. ea. di. xlii. Et Guil. Bonauen. quam et Tho concor. dicunt quod contradictionem implicat ergo non ha bet rationem possibilis Sicut enim esse et non esse contradicunt ita fuisse et non fuisse. Sed esse rem preter tam est ipsam fuisse ergo esse preteritam et non fuisse comtradicunt Unde secundum Rich. ibidem dicit quod deus hoc non potest facere non quidem propter resistentiam alicuius vl defectum potentie dei sed propter contradictionem inclusam. Item alia ratio ex doc. subti. et Fran. maro. di. xliii. Simulque Bonauen. supra. Quia omne posse respi cit ens. aut in ratione principii aut termini aut vtro que modo Nam deus potest facere de ente non ens s. i annihilando. Sicut potest facere de non ente ens scilic creando ex nihilo. Et potest etiam facere de ente eni aliud. Sed impossibile est vt faciat de non ente ni ens quia est nil facere. ergo hoc est non posse facere. Sed quoniam omne praeteritum est non ens ergo facere preteritun non esse praeteritum est facere quod nil sit nihil quod nullius en potentie. Nam implicat nihil est factum ergo est. Et iteri est nil ergo non est et etc

¶ Sed difficultas est Cur deus non potest facere preteritum non esse preteritum cum possit preteritum omnino destruere: Nam hanc veritatem Paulus predicauit. vel modos creatus est deus potest sic destruere quod omnino non sit Cur ergo non potest facere quod non fuerit Respondetur secundum Rich. supra. quod licet deus possit destruere omne esse reale actuale veritatis create non tamen potest facere quod creature et earum veritates non sint ab ipso scilicet deo intellecte. Ideoque si omnia creata in nihilum redigerentur adhuc deus intelligeret ver tatem istam. quod modos fuit creatus et Paulus praedicauit. et deus dicendo modm fuisse verum diceret vt dicit etiam Anlms. et sic patet.

¶ Sed nunquid deus potest facere de re preterita quod interum sit praesens et sic facere quod non sit preteritum: Ad hoc respondetur secundum Rich. quod etiamsi deus faceret rem que preteriit interum praesentem semper nihilo minus verum est dicere quod fuerit vel preteriit quamuis modo sit praesens. Sicut Exempli gratia In resurrectione futura eandem corpora in numero que ane fuerunt resurgent in homnibus: tantum per hoc non poterit fieri. quod praeteritum non fuerit. quia etiam tunc verum erit. iste homo fu it et est.

¶ An futurum possit deus facere vt non fiat. vel non sit futurum et clarum est quia potest. Quare ergo non sic potest facere de praeterito non esse patertum. Respondetur secundum praedictos doc. quod non est simile de praeter to et de futuro. quia futurum omne adhuc est dependens ex dei manutenentia vt sit a deo. Unde si deus velit proh bere futurum non fit. Si autem facere vel permittere ve¬ lit fit. sed praeteritum postquam iam res praeterita est: deus non potest prohibere: nec dependet ex dei manutenentia: ne ex eius operatione vel permissione.

Nota secundum Fran. distin. xliii. quae iii. quod inter impossibilia etiam in determiato gene re sunt gradus secundum Aug. sicut et inter falsa. et sic secundum ergo dus repugnantie: quadam magis vel minus impossibui lia sunt. quia quaedam includunt repugnantiam in primo modo dicendi per se. sicut homo et non rationale. asinus et non irrationale. quadam in secundo vel tertio. sicut hominem non esse risibile. Et illa prima sunt magis impossibilia quam ista: licet vtraque sint impossibilia simpliciter etc.

Potentia diuina. ¶ Quino scilicet respectu infinitorum.

¶ Utrum potentia dei sit infinita. Arguitur quod non. quia philosophus. viii. physi. dicit. quod si potentia alicus esset infinita: tunc moueret in instanti. sed vt Aug viii. super Gen. ad litteram dicit deus mouet spiritum conditum per tempus. ergo dei potentia non est infinita etc. Sed ad hoc dice dum secundum Ric. in i. di. xliii. q. ii quod deus operatur secundum volin tatem suam. ideo potest mouere spiritum conditum et omne mobile: prout vult in tempore. et si vult potest mouere in instanti. et sic argumentum hoc non concludit.

¶ Unde ad quaestione Responden secundum Rich. e. di. xliii. q. ii concor. Tho. et Bon. quod ex quo potentia dei est idem quod essentia. et ipsa essentia divina est infinita. ergo et potentia est infinita. Et patet primo auctoritat bus sanctorum Dio. viii. de di. no. et Greg. ix. morlis. ac aliorum. dicit communitr. Quod infinita et immensa est virtus et potentia dei: sicut et essentia dei est infinita: vt de hoc latius pa tuit. vbi Essentia diuina. et vbi Infinitum. Secundo patet dictaminibus philosophorum. Nam philosophus. viii. physi. dici deum esse infinite virtutis etc. Item libro de causis dicitur. quod ens primum simpliciter habet virtutem infinitam: quia ipsummet est sua vi tus. Tertio patet declaratione theologorum Nam prio deus est infinite potentie secundum posse interminabilitatem: quia vt Chryso. in quodam omels. dicit Omnipotens dicitur deus: quia est posse non inuenit non posse: sed semper habet posse. Secundo potentia dei infinita est secundum durationem: quia non habet finem cum sit eterna. Tertio secundum effectus extensionem. quia sine fine semper potest miltiplicare effectuum diuersita tem. Quarto secundum vigorem vel virtutis intensionem. quia operatur etiam ex nihilo aliquid: et in instanti et per se: sine alicuius cooperatione auxilii etc. Hec ex Rich.

¶ An potentiam dei infinitam exce dat sancia dici: pro eo quod deus scit multa. videlicet mala: tamen facere non potest. Si excedit. ergo potentia non dicitur infinta. quia infinitum est quod a nullo exceditur. ex. viii. physi Respondetur secundum Bon. e. dist. xliii. simul et Richar. Euod si loquimur de potentia et scientia in se: vna non excedit aliam: quia realiter sunt idem cum essentia diuina. Nec etiam sese excedunt quo ad actus suos. quia quicquid deus scit: potest scire. et quicquid potest: scit se posse. Sed si loquimur de potentia et scis per comperationem ad obiecta quarum sunt: sic sceita est plurium quam potentia ad operandum. quia sceita est etiam malorum. Sed non est plurium quam potentia ad prohibendum. quia etsi deus non potest operari mala: tamen potest prohibere mala omnia. vnde ad omnia se extendit dei potest etia vel operando vel prohi bendo: ad quae se extendit dei sancia

¶ Nec valet obia ctio quod exqua sicaia excedit potentiam operatiuam. ergo potentia est finita. quia potest esse quod duorum infinitorum vnum exce dit aliud in aliquo. Exempli gratia. Sit vna linea lata secundum mensura latitudis vnius digiti: et sit infin ta secundum longitudinem. Alia sit linea lata latitudine duorum digitorum. et sit etiam infinita secundum longitudinem: tuc ambe sunt infinite. sed vna excedit aliam in la titudine. Sic est in proposio etc. Nam potentia dei est infinita sicut et sceita respectu obiectorum secundum nume rum: sed non secundum qualitatem: quia non potest in mala et privati ua inquantum talia.

¶ Utrum deus potest aliquod ens actu infintum facere: Ad hoc aliqui dixerut quod Sit. eo quod hoc non implicat contradictione. Sed secundum Scotorlis. in primo. di. xliii. q. i. ddicitur est melius quod infinitum actu non est factibile. quia implicat contradictionem. vt patuit supra vbi Ens independens. §. xxi. Et clarius proba tur secundum Bon. e. di. xliii. quia cum infinitas actu: sit dei proprium. ergo facere infinitum aliquod extra deum: est facere alium deum. sed deus non potest facere alium deum. ergo nec infinitum creatum. alias equeretur deo: Item si tale infinitum est creatura. ergo finita. quia omne creatum est limitatum et fini tum. Si aut non est creatura: ergo est deus et sic infinitus Uel ergo creatura erit deus: vel infinitum erit finitum: et sic implicat contradictionem. ergo etc

¶ Unde conclusio ponitur ex Bonauentura. supra et Guill aliosque Quod deus infinitum in actu nec facit: nec facere potest. TLicet Infinitum in pona deus facere possit Probatur prima pars conclusio nis hous secundum Guil. quia Omne creatum est ens finitum. Pri mo quia est in aliquo praedicamto vel genere. Ome autem genus praintorum est Ens finitum. quod diuiditur in. x. praedicameta secundum Thologos et Philosophos communiter. Secundo quia Ome creatum est finitum respectu ad finem. quia omnium cre atorum finis est deus. Tertio quia Ome creatum est in sua natura finitum. Sapi. xi. Omnia in pondere: nuero. et mensura. disposuisti domine. Et. ii de anima Omnium na tura constantium. terminus positus est magnitudis et augmenti. ergo Nil factum est actu infinitum. Quo etiam non possit hoc facere deus: patuit iam. quia implicat contradictionem. Sed secunda pars conclusionis quod deus potest facere infinitum in pona. hoc non est dubium. quia secun Fra. e. d. xliii. q. ix. et Guil. supra. potest bene fieri processus in infinitum in pluribus Prio in numeris. quia vltra omnem nulmerum potest creari nouus numerus et addi salte vnitas peon ori. et sic variatur species numeri. Secundo In quantitate co tinua. vt bicubito. tercubito. semper potest addiplus etc Ter tio In figuris semper potest apponi vna linea vel vnus angulus. et sic mutatur. Quarto In ponderibus et mensuris lic bipondo. tripondo. et sic de aliis. sper potest addi

¶ Sed. di. Ex quo deus hoc in infinitu potest semper producendo. Ponatur ergo in esse actu Guill. rantim quod qui sic dicunt volunt quod euacuetur potentia dici. et sic re pugnat deo et repusunt creature. et patet ex dictis. Si eua adhuc Queritur An possit dari vltimum vel sum mum creabile in perfectione: Respondet idem Guill. quod non: quia qualibet dato: adhuc gradibus infinitis distat a deo. et su per illud nobilius et iterum super illud nobilius fieri potest. et sic in infinitum

¶ Ex si obiicitur de chisto: quie est nobilissi mum suppositum in tota latitudie substantie: qua non potest fie ri maius vel perfectius. ergo est dandum summum in genere substantie. Idem Guill. dicit quod ista nobilitas in christo est ratione vnionis hypostatice. vnde considerando christi humanita tem absolute vel in se tantummodo. sic nobilior est angelica natura illa humanitate. sed per gratiam vnionis est excellentis sima. et per consequens non ratione sue nature

¶ Item si obiicitur de charitate: quae species nobilissima est qualitatis: nec ea nobilior est creabilis secundum doc. subti. et tamen in christo est in summo termino. Respondet idem Guill. quod quamuis hec dicta comcedantur. tamen non sequitur quod charitas sit summa simpliciter speens: quia cum sit accisens: omnis substantia est infima est perfectior et melior qua ad esse omni accidente. et sic etiam charitate patet ex. vii. Mtaphy.

¶ An deus possit facere infinitam magnitudinem actu. Et arguitur quod sic. quia Continuum diffinitur sic. quod est in infinitum diuisibile. iii. physised deus potest facere et fecit continua multa scilicet lineas superficies. rotunditates. ergo etc.

¶ In oppositum est philosophis. e. iii physicorum. et i. celi. probans quod impossibi le est esse aliquod infinitum. et patuit in praecedentis. de in finito actu. Unde ad argumtum dici Continuo: quod dif finitur esse diuisibile in infinitum: Dicendum secundum Bona. et communiter doc. quod continuum bene est diuisibile in infinitum in potentia: quia potest diuidi. et sic diffinitur continuum. tamen impossibile est quod actu aliter sit diuisum totum in infinitum. Denique Fran. maro. eadem distin. xliii. q. vlt. ii arti. in fi. dicit. quod deus non potest continuum diuidere in infinitas partes simul actu: quia partes infinite continui non sunt immediate. cum inter cuilibet pucta sit dare media etc. Sed diuisio continui procedit in infinitum successiue et non similis quia a maioribus partibus ad minores proueniendo scilicet ab integro in dimidium. et a dimidio in semidimidium. et sic consequeter.

¶ Unde concluditur quod deus non potest facere infinitam magnitudine actu.

¶ Probatur primo secundum Tho i. parte. q. vii. ar. iii. et Scoto. in i. di. xliii. Quia talis magnitudo aut esset naturalis: aui mathematica. Si naturalis. ergo est finita. eo quod omn tale corpus hbent a natura certum terminum magnitur dinis. videlicet superficiem: quae est terminus corporis finiti. et sic habet quantitatem determinatam. Patet ex. ii de anima. et. iii. physi. Si autem est mathematica: adhuc est fi nita in re. quia licet mathematicus per intellectum abstra hendo a materia vtatur in suis demonstrationibus lines infinita vel magnitudine infinita. tamen illa hbent habi tudinem ad naturalem magnitudinem. Magnitudo autem naturalis in corpore non potest esse infinita actu.

¶ Alio modo probatur. quia omne corpus naturale hebet suas passiones proprias: quae sunt iste. videlicet esse in loco. et habere motum naturalem. sed si esset corpus infinitum oc cuparet omnia loca. nec posset claudi loco totius orbis esi esset interminatum. Denique nec posset mo ueri de loco ad locum: cum occuparet omnia. et extra ipsum nihil esset ad quem moueri posset. Denique nec posset moueri motu circulari in se: quia a cen tro linee ducte vsque ad circumferentiam infinitam faci rent inter se distantiam interiacentem infinitam. sed infinita distantia non potest partransiri. ergo etc

¶ Utrum deus possit facere infinitam actu multitudine. Ad hoc Auice. et Algamel. vt pte in i. metaphy. sue dixerunt. Quod videlicet mltitude infinita est possibilis: ratione temporis perpetui in modo etc. Sed hoc communiter non tenetur. vt patet per Scoto. e. dis. xliii. et Tho. supra. art. iiii. Ratio: quia nullum numeratum vel numerabile est infinitum. sicut nullum mensuratum est in finitum. Nam implicat esse mensuratum vel numeratum. et esse infinitum. Sed omnis multitudo est numerata vel numerabilis. sicut omnis multitudo est mensurata vnitate. ergo nulla multitudo est infinita actu: quamuis in potentia sit. vt patuit in praecedentibus. Item omnis mul titudo est in aliqua specie secundum suum numerum. sed quilibet species numeri est finita per vnitatem vltima: quae dat numero speciem. viii. metaphy. Unde multitudo si esset infinita non esset numerus secundum Fran.

¶ Sed difficultas est. Quia secundum Hilarium. x. de trini. et Basilium. Deus plus potest facere quam homo cogitare. sed homo potest cogitare esse infini tam multitudinem in actu. Declaratur ex Fran. e. di. xliii. q. Ponatur enim casus quem cogitare possum quod deus creet infinitas guttas aque: et similis eas coniun gat. tunc erit infinita aque similis. ergo etc. Respondetur secundum Scotorlis. quod homo non potest cogitare vel intelligere multitudinem vel magnitudinem infinitam in actu: sed successiue in potentia. et sic accipiendo alterum post alterum tamen acceptum semper est finitum. Nam omnis multitudo ta lium guttarum in aquis et omnis eius numeri: certa inten tione et sceia dei creantis comprehenditur. Unde quamuis hop videantur esse in numero infinito: tamen necesse est et sub certo numero omnia creata a deo comprehendantur. secundum Tho. i. parte. q. vii. ar. iiii.

¶ Ad hoc Guill. e. dis. xliii. Dato casu quod sit aquae infinitarum guttarum actu: producta a deo. Arguo inquit argumento philosophi. iii. ph sicorum. Querendo. aut partes huius aque sunt finite et sic non constituunt nisi finitum. Aut sunt infinite. quaero an aliqua earum tantum: an omnes. Si aliqua sunt finite et ali que infinite. tunc infinito aliquid erit maius. quia ma ius est infinitum illud quod hebet partes infinitas omnes: quam illud quod habet partes finitas aliquas et infinitas. Si autem omnes partes sunt infinite. tunc sequitur quod totius mundi loco non comprehenduntur.

Alius casus ergo ponatur ex eodem Fran. supra. q. vltimo. quia deus potest aliqua producere successiue quibus non repugat simultas huiusmodi. sicut patet de infini tis animabus quae sunt successiue producibiles. illis non repugnat simultas ex se: quia non occupant locum in mundo. Ponatur est quod pro qualibet instanti deus creet anmam in mundo et conseruet. tunc erunt infinite: posita modi eternitate. qi quadem praedicta deus posset si vellet. vel voluisset. ergo etc

¶ Respondetur secundum Guil. supra. quod in hoc videtur Fran. defecisse. quia dicit deum sic posie infinit ta. Unde ipse Guill. dicit quod deus potest creare animas infini tas. hoc conceditur. sed tantum in potentia. Non enim sunt cre biles simul actu infinite anime. vt patet clare: quia data quacunque animarum multitudine. deus adhuc posset plures creare. alioquin exhausta esset dei potentia: quod non licet dicere.

¶ Sed nunquid talis potentia produ cendi infinita actu: frustra ponatur in deo. cu non possit produci in creatura actu infinitum aliquod. quia hoc non potest capere creatura: Respondetur secundum doc. subti. in primo. di. ii. q. i. et Guill. supra quod non est frustra propterea. quia frustra secundum philosophum est solum in entibus ad finem. cui usmodi non est omnipotentia dei. que licet non producat infinitum: tamen est in essentia diuina attributum. Sicut exntum. Pictor ex parte sui hebent potentiam pingendi in pictura album et nigrum simul. sed rei natura non pati tur scilicet demonem pingere felicem vel album id designan tem. tunc in pictore non est frustra potentia. sic etc. Unde secundum Rich. et Tho. e. dis. xliii. Dei potentia etiams nullam creaturam produxisset vel productura esset. ad huc non esset frustra. quia. ii physi. Frustra est quod non est ad finem: vel non ducitur ad finem. sed dei potentia non est nec agit propter alium finem a se: cum deus sit finis omnium. ergo etc.

¶ Sed posito casu quod deus faceret aliquod infinitum actu: vt quidam dixerunt. ex eo quod nul lus effectus debet negari esse possibilis divine omnpotentie: nisi manifestam repugnantiam includat.ei non videtur in proposito: nisi ex parte creature. Querii quale esset infinitum huiusmodi. Respondet Fran. maro. ea. di. xliii. quod tale corpus si sic poneretur esse infinitum: non haberet quantitatem determinatam. nec esset figuratia vel superficiem habens: nec colorem. nec esset visibile. nec esset in loco: quamuis bene praesens esset deo. nec esset vbique secundum assistentiam. Ratio: quia iste omnes proprietates et cas similes sunt passiones quantitatis finite. sed rationi infiniti repugnant et non competunt. sicut spiritu non compe tit esse coloratum vel magnum vel paruum etc. Denique tale corpus quamuis ex natura sua esset mobile: et quod libet ipsius esset mobile. ipsum autem ratione infinitatis non esse mobile: quia mobilitas est passio corporis finiti. Item non haberet partes aliquantas: nec esset diuisibile in partes suas. sed bene posset diuidi in partes quantitatis alteri certe: in tali infinito accepte. Nam sic ponendo nil esset in tali continuo: quod sit pars respectu totius illius infiniti. quia semper totius ad partem est aliqua proportio: quod repu gnat infinito. Sed si intelligatur pars non illius infiniti sed alicuius determinate quantitatis accepte in eodem infi nito. tunc milta essent ibi quibus conuenit esse partem. quia ibi essent etiam milta tota. et deus posset creare vnam nouam superficiem in aliqua continuitatis taliter acceptione scilicet in parte alterius quantitatis in eo determinate. Hec omnia ex Fran.

¶ Preterea ide Fran. dicit ibidem. quod si deus faceret multitudinem infinitam non esset ibi numerus: quia numerus in mltuudo mensurata per vnum. infinita autem miltitudo non posset mensurari. Nec talis multitudo esset in genere quantitatis discrete nisi per reductionem sic et vnitas qui non est numerus nec quantitas discreta nisi reductiue. Etsi subtraheret deus vnum denarium numerum a tali multitudine vel quantancumque finitam multitudinem adhuc illa miltitudo remaneret in finita et in nullo penitus minorata alioquin ille vnus denarius subtractus constituebat illam mul titudinem infinitam. Et sic illa non fuisset infinita. Unde sicut mare quo ad nos non minoratur per mis le guttas subtractas: nec augetur per appositas Sic in proposito. Tertum est enim quod deus posset annihila re talis aque mille guttas: et tamen adhuc remaneret infinita. Item postea posset illas easdem guttas reparare. Et preter hanc totam posset aliam aquam infinitam creare: et sic in infinities infinitum: ita quod nunquam haberet statum quin vltra possit addere Item quantacumque finita vel determinata quantitas subtraheretur ab illa multitudine infinita: adhuc remaneret infinita: ita quod ibi sunt infinities infinita Similiter et continuo infinito

¶ Si dicas. sequitur ergo quod erit tantum quod maius cogitari non potest et sic eu bitur deo. Respondetur secundum e. Fran. quod non equabitur: quod ista est infinitas secundum quid et in genere finito et limitata specie existit. Et sic non est equalis infinita ti dei que est transcendens et totaliter alterius rationis ab ista infinitate. Hec omnia ex Fran.

¶ Utrum deus possit facere actualiter innitum intensiue: Pro ista quaestione prio notandum est quod infinitum dicitur quattuor modis secundum Fran. supra. Uno modo extensiue secundum magnitudinem vel com tinuam quantitatem. Secundo modo extensiue secundum multitu dinem vel discretam quantitatem. Et de istis iam actum est in praecedentibus. Tertio modo dic tur infinitum inten siue. hoc est secundum quantitatem virtutis intense sicut in gradibus perfectionum. Exempli gratia secundum Guill. e. di. xliii. videmus quod albedo in equo maior est extensiue quam in gemma margarite etc. Quia in equo ma gis est extesa et latius. sed in gemma maior intensiue est quam in equo. quia in gemma magis intensa est vel in tus tenditur quam in equo. Quarto modo Infinitum dicitur vt in tempore secundum fintitatem durationis. hic autem quaritur de tertio modo.

¶ Secundo quoiam ad quaesitum respondendo Nota quod Fran. maro. e. di. xliii. q. vlti. arti. iii. Et amplius dist. xix. q. i. per totum ponit quod deus potest creare cha ritatem infinitam intensiue: quia ex infinitis gradibus infinita charitas constat intensiue: sed quia deus potest primo infinitas animas creare actualiter. Et secundo potest singu lis charitatem infundere et ita erunt charitates infi nite. Tertio charitates istas potest deus separare ab animabus sicut accidens potest separare a subiecto in eucharistia. Et quirto charitates separatas omnes potest deus vuire quae emim sunt vnius rationis sunt equaliter vnibilia. sic ergo cum fiet vna ex eis erit charitas vna infinita intensiue Hec Fran. Sed Guill. e. di. xliii. arguit in oppositum sic. Data ista charitate infinita. Quero Utrum deus adhuc possit creare vnum nouum gradum¬ charitatis vel non. Si dicat quod non tunc euacuata est potentia dei quod non conuenit deo Si dicat quod sic. Que ro ab eo vtrum sit vnibilis ipsi charitati infinite vel non. si sic. ergo illa non fuit infinita quia infinitum non capit augmentum nec eo est aliquid maius sed augmentaretur ex illo gradum superaddito ergo etc. Si aut non pos sit vniri Quero causam et quare iste gradus repugnat. non alii. Ratio non videtur. ergo etc

¶ Unde tertio ponenda est conclusio secundum e. Guil. ibide Quod omnipotentia diui na non facit nec potest facere actu infinitum intensiue Quia tale creatum siue esset substantia siue accidens (pu ta charitas dicta) esset quid finitum. quia in genere. Item quia haberet dependentia ad primum et ex se nequit stare quia ex nihilo esset. et careret infinito bono essentialiter quia non esset essentia diuina. Igitur nullum tale potest esse. Confirmatur Magister dicit in tertio dis. xiii. quod charitas christi erat maxima super omnes alias cha ritates creabiles. et tamen fuit finita. Si dicas chari tas christi est in subiecto scilicet in anima. Sed talis charitas infinita quam ponit Fran. est charitas separata a subiecto. ergo non est eiusdem rationis ista cum illa Sicut lux solis est maxima respectu lucis visibilis sed non respectu corporis gloriosi vel empyrei Hoc nil est quia ista charitas licet esset separata tamen haberet hesibilitatem ad subiectum. reducatur ergo ad esse vt inhe reat. alias esset frustra. et sic sequitur quod subiectum finitum habebit charitatem infinitam quod non tenetur. Hec ex Guil.

¶ Utrum deus possit facere infinitum secundum durationem vt sit actu similis Respondetur secundum Fran. vbi. supra. quod non potest. Quia si queritur de duratione suc cessiua. hec habet partes repugnantes ad esse totum simul Patet Dies habet mane et vespore successiue que non possunt in eodem instanti similis esse. Nec potest dici dies tota actu plena pro instanti eodem etc. Implicat enim contradictionem esse tempus successiuum infinitum et illud totum similis esse

¶ Si aut queritur de duratione simultanea dicendum quod nec tale deus potest facere. quia infinita duratio dicitur illa que non potest habere terminum Nec a parte ante nec a parte post. Alioquin si videlicet haberet terminum esset finita. Sed quia deus non potest aliquid pronunc vel in tempore creare quin habeat principium durationis sue. Denique quicquid deus potest creare potest postea annihilare et sic terminare a perte post ergo etc. Hec Fran. Item secundum Bona. di xliiii primi. q. iiii. deus principiatum non potest facere sine principio. nec temporale sine tempore. nec primum temporale nisi in principio temporis quia implicat opposita. sic in proposito etc.

Potentia diuina Sexto. scilicet quo ad incommutabilitatis modum. Queritur Utrum deus possit facere nunc omne quod olim et ab eter no potuit. hoc est querere. An quod deus semel potest semper possit facere.

¶ Circa quod Primo arguitur quod sic. Quia omne illud quod est immuta bile et eternum semper stat immutatum et indiminutum Sed potentia dei immutabilis et eterna cum sit idem quod essentia diuina quae immutabilis est et eterna ergo si habet idem posse immutatum et indiminutum et per consequens quod selis potuit semper potest facere. alias mutaretur vel diminue retur vt patet etc.

¶ Confirmatur quia potentia dei semper est infinita et numque potest esse finita et per consequens semper equaliter est omnipotens. Sed si nunc non posset quod olim vel ab aeterno potuit sequitur quod esset paucorum quam antea Et sic desineret esse infinita vel omnipotes quod est in conueniens ergo.

¶ Sed ad hec respondetur secundum Tho. in scripu primi di. xliiii. q. vlti. et Bonauem. ibidem. q. vlti. recol ligendo quod ista bene est concedenda. Diuina potentia est immutabilis et eterna. Nec potest diminui nec artari vel deficere vtpote infinita prout probant pre dicta argumenta. sed tamen hec neganda est. Quicquid deus semel potest semper potest etc. Declaratur secundum e. doctur. notando quod non posse aliquid: ei qui prius potuit con tingit dupliciter. Uno modo ex defectu potentie vel amissione vel mutatione. Sicut dum quis habebat potentiam visiuam vel operatiuam: iam illam non haber vel non tambene habet sicut prius. hoc modo non competit deo qui habet potentiam perfectissimam semperAlio modo contingit ex parte obiecti. Uel quia illud non habet rationem possibilis puta habens visum non potest videre sonum qui non est visibilis. Uel quia obiectum ipsum amisit rationem possibilis quam prius habebat. Et sic est facta mutatio in obiecto respe ctu potentie. vtputa quando aliquid facere quis potuit iam actu fecit et est praesens vel in praeteritum transiit. Et sic rationem possibilis amittit. Isto modo de dicitur non posse quedam qua potuit quia obiectum factum est non possibile per accidens quod prius erat possibile per se. Et tunc nulla mutatione facta in dei omnipotentia sed equaliter deo manente omnipotente fit aliquid deo impossibile propter mutationem factam a parte rei vel obie cti. et non a parte dei etc. Unde quod sorte existente iam non potest deus ipsum facere quem antequam esset poterat: Hoc ideo est quia eadem substantia rei esset bis quod non habet rationem possibil. Similiter quod praeteritum non sit praeteritum: non habet pos sibilitatem. Unde mundum creatum non fuisse iam non est possibile etc.

¶ Sed quid si obiiciatur iuxta argumentum Magistri in littera. di. xliiii. dicentis Potuit inquit deus incarnari et mori et resurgere et alia huiusmodi que modo non potest: ergo habuit potentiam quam modo non habet. Ad hoc idem Magister soluendo dicit quod sicut prae dicta deus potuit olim facere sic et modo illa feci se in praeterito etc. Quia hoc est idem et vnum posse. Sed taliter soluere non valet secundum Tho. et Bonauem. licet magister sic opinatus sit: tamen doctores communiter non sequunt ipsum in hoc quia datur instantia. Nam si valeret sic dici sed retur pari ratione quod ille qui prius videbat et iam exceci tus est: haberet posse vidisse vel in futuro videre per eandem potentiam qua prius vidit quod nullo modo verum est quia illam potentiam de praeterito habitam: iam non habet sed amisit. similiter est de truncatis manibus. Unde melius dicendum est secundum Tho. et Rich. quod solutio magistri etiam debeat intelligi sic vicem quod deus qui potuit incarnari et mori et resurgere etc. Iam modo non potest facere praedicta incarnatione vel morte vel resurrectione eadem numero quae iam facta est

¶ Si dicas. None deus pater posset incarnari sicut et tunc potuit. et sic mori etc. prut fecit filius. Respondetur Tho. quod bene posset tam pater quam spiritus sanctus incar nari et mori etc. Sed sic non esset eadem numero in carnatio vel mors sed alia ab illa quae fuit in christo.

¶ An possit deus praedestinare modo que predestinauit ab eterno. Uide de Predestinatione. §. xi. xii.

Potentia diuina septimo scilicet quo ad vniuersum vel mum dum. Utrum deus potuerit facere mundum antiquiorem: hoc est antea quam fecit. Arguitur quod sic Psalmus dicit. Mille anni an o. t. tamquam dicit. hel. Et. ii Petur. vlt. Mille anni ante deum sicut vna dies. ergo pari ratione. ooooo. anni. Si ergo deus potuit facere mundum ante dien hesternam ergo et antea per mille miia annorum. alias antea fuisset impotens quod est impos sibile. Item potuit facere postea quam fecit vel non. si potuit non est maior ratio de post quam an. ergo pari ratione et antea potuit. quod si non potuit post nec ante sequitur nece fuit tunc facere cum fecit et per conequens necessario tunc fecu et non vo luntarius quod est absurdum.

¶ Ad hec respondetur secundum Bonauen. in. primo di. xliiii. q. iiii. Diuina potentia quamuis nec tempore nec aliquo artari possit vel limitari. Tamen principiatum non potest facere sine principis. Nec temporale facere sine tempore. Et primum temporale non potest facere nisi in principio temporis quia implicaret contradictionem vt clarum est. Unde sicut stulta esset quaestio vtrum deus potuit facere principium temporis ane principium temporis Ita hec quaestio vtrum deus potuit facere mundum ante mundum. Denique deus non artatur ad faciendum mundum: vel antea vel postea quia potuit omnino non face re. Hec Bonauen.

Sed an deus potuerit facere mundum tamantiquum vt esset ab eterno: Respondet Bonauem. ibidem quod impossibile est simpliciter quia implicat conrdictionem. Nam ex hoc quod ponitur mundum fieri ponitur habere principium. Ex hoc autem quod ponitur eternum ponitur non habere principium. Et sic est contradictio. De hoc latius libro. ii

¶ Ex si arguatur. Aande principium temporis nil erat nisi aeternitas sed deus potuit facere mundum antea quam fecit ergo potuit facere in aeternitate ergo ab eterno. Ad hoc dicit Bonauem. quod licet ante principium temporis non erat nisi eternitas. Tamen poterat deus quod antea fieret tempus et sic mundum faceret in illo tempore et non ab aeterno

¶ Si adhuc arguatur. si deus potuit mundum facere et tempus ante illud temporis instans vocetur. A. Quero an potuit facere eodem modo ante A. Si sic: sit illud B Quero iterum si potuit an B facere: et iterum anm illud et sic in infinitum. Sed infinitum a parte ande est aeternum ergo po tuit mundus fieri ab aeterno: quod est contra fidem. Quod si dicas quod alibi est status potentie dei. ergo limitatio.

¶ Respondetur secundum Bonauem. ibidem quod infinitum a parte an potest accipi Uno modo secundum actum et sic dicit eternitatem. Alic modo secundum potentiam et sic non dicit eternitatem: quia ete nitas requirit quod sit infinitum actu iuxta diffinitionem Boecii de consol. Eternitas est interminabilis vito tota similis et perfecta possessio. Unde sic procedendo anto instans A potuit: et ante illud iterum potuit. et sic in infinitum. Non ponitur infinitum actu sed tantum in poten tia: quia quodcumque instans assignatur semper finitum erit illud totum. Et sic non concluditur quod mundus potuit fieri ab eterno actualiter sed tantum in potentia etc.

¶ Quomodo ergo debeat intelligi vel dici quod deus potuit facere mundum antiquiore. similiter quod potuit et potest facetur deus alium mundum extra totum modm istum vel altiorem vel inferiorem siue alibi quam vbi fec istum thuiusmodi. Respondetur secundum Bonauem. ibiud quod talia nec sim pliciter sunt neganda nec simpliciter concedenda sed cum de terminatione et non absolute loquedo vel intelligen do alias erit falsum

¶ Declaratur primo aduertendo quod tales quaestiones oriuntur ex falsa imaginatione qua pu tant quidam totum mundum esse in locali spacio circundatum: sicut terram aqua vel vinum vase. Et etiam quod eternitas sit ante tempus vel mundum quasi durati one extensa in infinitum. In qua eternitate putant fore diuersa nunc: vel distincta quando: in quorum qualibus potuisset fieri tempus et mundus. Sed hac omnino nihil est. Quia eternitas est quid simplicissimum in quo omnino nulla cadit diuersitas. Et sic nec an nec postea. quae secundum Fran. in primo dis. xliii. sunt respect dispantie ideoque incompossibiles pro eodem nunc.

¶ Secundo notan. quod anterioritas in mundo similis incepit cum tempore eo quod in eternitate praecedenti non fuit ane et post Tempus autem incepit similis cum mundo. sicut situs simil incipit cumloco: et locus cum orbe primo. Proinde sicut dum quereretur: An primus orbis potuit fieri altior implicat opposita vicem extra omnem locum esse locum Et stulta esset quastio ita si quaratur vtrum totus mund¬s potuisset fieri extra totum mundum vel supra vel infra mundum. Stulta quaestio est implicans opposita Similiter quarere An deus potuit facere mundum ante mundum.

¶ Tertio ergo dicendum secundum e. Bonauen. quod ex quo durum est dicere simpliciter et absolute quod deus non potuit facere mundum antiquiorem vel altiorem etc. Ideo repondendum est quod deus bene potuit. intelligendo per concomitantiam alterius temporis et alterius loci: quia potuit face re tempus antea et in illo creasse mundum: et potuit facere alium locum supra vel infra et extra mundum istum et ibi ponere. Et sic potest facere mille mundos: et ad huc vnum complectentem omnes illos. Sed tamen deus non po tuit facere mundum antiquiorem vel altiorem vel inferiorem etc. Intelligendo sic quod ante mundum fuerit tempus actu. vel extra mundum fuerit aut sit locus actu in quo faceret deus vel fecisset mundum istum vel alium. Sic enim implicatio esset falsi quia non est locus nisi intra mundum. Nec tempus est vel fuit nisi cum mundo cum quo cepit esse et non an vel extra mundum. Hec ex Bonauen.

¶ Utrum deus potuerit facere mundum meliorem quam fecit: Toquendo qua ad substantiam vel esse tialem bonitatem. Pro quo nota distinctionem praeambuam secundum Scotorelis. in primo di. xliiii. quod mundus potest considerari vel quantum ad naturas creatas secundum se. vel quantum ad ordine creaturarum. Et iste ordo est duplex vt patet. xii. Meta. quia creature habent vnum ordinem. ad deum qui non est aliud nisi quadam tendentia ad deum tanquam ad principium et causam. et alium ordinem habent inter se. Sicut dicimus quod omnes creature ordinantur ad hominem Addit Guil. quod tertius est ordo rei ad se

¶ Ad quaesi tum respondetur aliis opinionibus dimissis. Melius secundum Guill. e. di. xliiii. concor. Scotorelis. per conclusionem quod deus potuit facere mundum meliorem aliquo modo. Nam quilibet pars mundi potuit fieri melior: quia lapis potuit a deo creari homo vel stella: et homo angelus. et angelus perfectior quam est quo ad substantialem et essentialem perfectionem. Probatur ratione Scotor. a simili. quia omnes anime ster eiusdem speciei: et tamen vna anima est melior altera. vt patet per articulum Parisien. excommunica: um. vicem dicere quod anima christi n sit melior anima iude est erroneum. ergo a similis in aliis deus potuit etc. Item alia ratio quia cum deus sit omnipotens. et omnis creatura est finite bonitatis essetialis. ergo potuit deus cuilibet addere de bonitate essetiali tam extensiue quam intensiue. Si dicas quod mundus non potuit plus capere Hoc non soluit quia deus potuit maiorem capacitatem ei dare ergo etc.

¶ Sed quia in conclusione praedena additur aliquo

¶ Queritur est quo potuit creatura fieri melior in substantialibus cu dicat Aug. iii. de lib. ar. Quicquid occurrit melius in rebus cogita deum fecisse. Unde Sen. iii. Uidit deus cuncta quae fe. et e. v. bona. Et Diony. Optimi est opetia facere. sed optimo nil melius ergo etc

¶ Ad hec itaque nota secundum e. Guill. sup quod partes vniuersi vel mundi huius possunt considerari tri pliciter. Primo in suo esse quiditatiuo remanendo Et sic non potuerunt esse meliores Si enim vnicus gra dus perfectionis adderetur speciei: iam esset spcies variata vel alia. Inde est quod philosophus. viii. meta. dicit. Spens se habent sicut nueri. sicut emim in numeris vnitas addita vel subtracta variat semper speciem. ita in diffinitionibus quod ditatiuis vna difftrnia addita vel subtracta variat es sentiam. Uerbi gratia. si diffinitioni leonis addatur rationa le iam non erit leo sed homo. Et sic si perfectio hominis vel bonitas eius essentiamum scilicet esse viuum et rationale adderetur leoni. iam non esset perfectior leo: quia non esset leo sed homo. Unde deus non potest sic facere meliores. Secundo possunt creature mundi considerari in esse existentie: vel in esse quiditatiuo simpliciter abstrahendo a remanendo. Et sic possent effici meliores vt dictum est in praecedenti ¶ Tertio possunt considerari secundum esse accidentale vicem quo ad bonitate accidentalem et sic etiam qualibet respotuit et potest effici melior. Nam vniuersum fuit melius in statu inno centie et erit melius post dient iudicii. Et vt dicit Augustinus super Gen. ad litteram. Deus potuit facere hominem meli orem si esset impeccabilis. Similiter est de lucifero. Sed de his infra. §. lxxiiii.

¶ An deus posset facere alium. mundum perfectiorem quam iste mundus sit: Ad hoc respondetur ecundum Guill. ibidem quod non vnus solus mundus tantummodo sed etiam infiniti latitant in mente dei isto mundo perfectiores: et si sic intellexisset Democritus qui posuit infinitos mundos actu: bene intellexisset. Hec Guill.

¶ Sed vbi esset talis mundus et quomodo se haberet ad istum mudum: Respondet idem quod supra quamlibet partem celi possen collocari: aut ad meridiem aut ad septentrionem: aut occidentem respectu huius mundi. Sicut secundum imaginationem suam Albumasar in introductorio super astro logiam dicit quod sub pedibus nostris sunt homines qui dicuntur antipedes etc. Denique possibile esset quod quilibet illius mundi alterius species distingueretur a qualibet specie huius mundi etc

¶ Sed qualiter possemus de illo mundo habere noticiam. Dico inquit quod per reuelationem dei vel an gaelorum qua habent nos docere etc. Sed nunquid homines quae in illo mundo essent. Adam peccante peccassent. Dico inquit quod non: quia non contraxissent peccatum eo quod non fu ssent ex adam nati. Sed dato quod de isto mundo ali qui homines fuissent virtute dei in illum mundum alium translati sicut Enoch et Helias in peradisum terrestren. Utrum christus moriendo in hoc mundo etiam illos redemisset. Dico inquit quod potuit non solum pro isto mundo sed pro infinitis mundis si essent satiffacere. Nec opor tuisset eum vicem christum ire in alium mundum vt ibi de no uo moreretur

¶ Ex quae patet grauis error Origenis in periarchon dicentis christut iterum moriturum pro demodibus quod manifeste est contra scripturas. Tum quia vt dicit apostolus Christus resurgens iam non morietur. tum quia Mat. xxv. dicitur. Ite in ignem eternum qui paratus est diabolo et angelis eius. si in ignem eternum ergo numquam sunt redimendi. Hec omnia Guil in primo dist. xliiii.

¶ Quare deus cum potuerit facere huc mundum vel alium perfectiorem vel et minus perfe. aut minus bonum quam est factus. et tamen non fecit: Responden det Bonauem. e. di. xliiii. quod ideo quia sic ipse deus voluit facere et rationem ipse solus nouit. Nam et si min bonum vel mime fecisset: eum nemo arguere posset: quia hoc totum quod fecit fuit ex gratia et mera liberalitate. nec erat aliqua exigentia. Denique dato quod deus alium mundum meliorem fecisset quam hic mundus est. Adhuc esse vltra quaerere quare non fecit illo meliorem cum possit. et ite rum illo alium meliorem. et sic in infinitum procedendo. Propterea talis quaestio est irrationalis et alia solo non potest dari ni si hec quia voluit et rationem ipse nouit. Hec ex Bona¬

¶ Utrum deus inter quaslibet species vniuersi possit facere aliam speciem media. Resonde detur secundum Scotorelis. in prima di. xliii. q. ii quod vna est ppinio dicit. simpliciter quod non. et tenet ratione tali. quia spes se habent vt numeri. sed inter duos numeros immediatos non cadit alius numerus medius secundum philosoph viii. meta. patet de binario et ternario ergo etc. Sed hec ratio non concludit quia non est omnino simile de numero et specie rerum. Spes enim numeri constituitur per vnitatem quae est diuisibilis. Species autem rerum constituuntur per formas habentes inter se quandam latitudinem distantie.

¶ Alia opinio est tenens oppositum Ratio eius: quia sicut inter duo puncta in linea possunt assignari infinita puncta iii. Physicorum. Ita inter duos gradus imitabilitatis possunt accipi infiniti alii secundum quos va ri edeus in bonitate potest a creatura imitari. Sed nec hec ratio concludit quia non est omnino simile quoniam puncta cum sint indiuisibilia dicunt indiuisibilitatem sed gradus imitabilitatis non.

¶ Tertia ergo opinio est tenens viam mediam inter hec. Ad qua decliat Sco torelis. quod quedam sunt species rerum immediate. quia inter ea non cadit aliquod medium. Exemplum ponit de specie elementi et elementati ssue corporis simpli cis et mixti. Similiter est de differentiis contrariis immediatis. vt rationale et irrationale: animatum et inani matum. Et inter tales spens immediatas deus non potest facere speciem mediam etc. quia hoc repugit quod scilicet sint speies immediate et quod possit fieri intur eas spens media. Que dam autem ster speces mediate et de istis bene conceditur quod deus potes aliam facere speciem mediam. supposito quod species n consistant in indiuisibili sed habeant inter se latitudinem quan dam formarum distantium etc. sicut videmus quod inter album et nigrum quae sunt contraria mediant plurimi colores etc.

Sed none potuit deus facere mundum talem vt essent omnia equaliter perfecta et sic meliora quam nunc sunt vicem quedam minus bona vel perfecta: Respondetur ex Fran. maro. in confla. primi. dist. xliii. q. vlti. quod melioritas in mundo potest intelligi dupliciter. Uno modo de melioritate absoluta vicem secundum bonitatem essentialem que est secundum vniuscuiusque substantiam vel naturam etc. sic musca est melior pane. quia animatum corpus melius est essentialiter inanimato. Secundo modo de melioritate respectiua. scilice in ordine ad aliquid quae est in comperatione ad determinatum obiectum vel agens: sic panis melior est musca quia plus valet in respectu vel ordine ad vi tam hominis nutriendam. Primo modo intelligendo de us potuit meliorare omnia in mundo equaliter puta homines et stellas imo et lapides fecisse angelos sum me perfectionis. Sed sic faciendo omnia fuissent angeli: non homines: non stelle: et sic de aliis. Denique potuit etiam istas modernas partes mundi fecisse meliores manente eadem substantia. Ut caelum esse altius terram latiorem: puerum nasci gigantem etc. Et sic tam in quantitate quam in qualitate et virtute. localitate et aliis accidentalibus etc. Preterea quo ad ordinem. subiectionis potuit creaturas facere subiectas melius homini sicut fuit in statu innocentie. sed tamen saluo ordine mundi in quo consistit melio ritas: secundo modo dicta scilicet respectiua sic non potuit mundus melior fieri. Probatur. quia vt dicit Aug. lib. lxxxiii. quaestionum. Si omnia essent equa lia inam non essent omnia. et sic si omnia essent equaliter meliora nullus esset ordo cum ordo requi rat disparitatem et patebit in sequentibus.

¶ An deus potuit facere mundum meliorem in ordine quo ad deum: Guill. respondet super primo dist. xliiii. quod non. Quia creatura non potuit ordinari ad finem meliorem quam ad deum. Uerunmtamen secundum Scotorelis ibidem ex parte creature potuit quod tendentia in deum fieret melior sicut anime in caelo melius tendunt in deum etc Et nunc diuer sis temperibus melius tendit anima in deum etc.

¶ Sed quid omne ordine creatura rum inter se: Respondetur secundum Guill. ibidem et Bonauen. quod etiam ille ordo est optimus et per consequens non potest meliorari quia omnes creature optime ordina te sunt respectu sui finis vt conuenit ordini salud ordine vniuersi Sicut exempli gratia. quamuis nobilior sit situs oculi et oculus quam pedis quae est minus nobilis oculo tamen si consideramus vtrumque secundum suum officium: tam oculus quam pes optime situati sunt in corpore vicem Oculus sursum vt omnibus menbris prospiciat et pes deorsum vt mebra omnia sustentet et supportet. aliter autem situari non foret bonum. Et ita etiam Augustinus super Ioan. dicit quod sicut Angelus optime est in celo: sic vermiculus et homo optime in limo. Et sic saluatur dictum Diony. dicit quod optimi est optima facere intelligendo praecipue secundum ordi nem vniuersi.

¶ Quare non potest mundus iste meliorari: Respondetur secundum Bonauem. di. xliiii. ex Au gusti. iii. li. de lib. arb. quod triplici ratione

¶ Prima quia vt ibidem Aug. dicit. Nulla essentia potest rationabilitur cogitari in modo esse nobilior quam vt est ibi. Si eim cogites meliores fore creaturas secundum totum mundum: iam non istum mundum cogitas sed alium. aut si cogitas secundum per tes tunc ergo tollis ordinem et perfectionem de hoc mundo vt si cogitas quod deus fecisset lunam ita lucidam sicut solem. vel terram sicut caelum. vel corruptibilia fore incorruptibilia. non rationabiliter cogitas quia perimis vni uersum. Hec Aug.

¶ Similiter secundum Guill. Si cogi tas melius fore duos soles. aut lunam ita calidam sicut solem: et stellas ita splendentes sicut lunam. et huiusmodi tunc imperfecte cogitas vniuersum nec attendis rationem et ordine illius quia sic luna non esset luna sed sol et sic de aliis. Et multiplicatio solis induceret combustionem et cessaret sanitas corporum et fieret multum malum etc.

¶ Secunda ratio quia si melioraretur in omnibus partibus equali perfectione peariret ordo vt patuit. §. lxv. Si aut in aliquibusmelioraretur et non in aliis non maneret debita armonia hoc est ordo proportionatus in creaturis. Exemplum ponitur de cithara in qua possunt chorde disponi sic quidem quod magis sonant sed peribit melodia. Si au tem sunt ordinate disposite non potest illa ordinatio meliorari manente eadem armonia. sic in proposito. Denique si omnia in mundo meliorarentur secundum ean dem proportionem inter se que nunc est: alius mundus fieret et non iste qui nanc est etc.

¶ Tertia ratio. quia secundum Guill. supra. Ordo institutus a deo in hoc mundo optimus commendat dei sapientiam quae tansubtiliter disposuit vniuersum. vt qualibet pars optie loco suo conueniret sicut caelum sursum. terram deorsu. Commendat etiam dei boni. tatem qua variis graedibus omnia in se ordinauit imitandum quaedam per esse solum sicut lapides. quidam per esse et viuere vt arbores: quadam per esse viuere et setire sicut bruta. alia per hec et insuper per in elligere sicut homines et angelos Unde si mundus posset meliorari argui posset deum minus sapienter et minus bene fecisse mundum ergo etc Unde secundum Rich. in primo dis. xx. arti. ii. Si deus in statu post iudicium superadderet mundo vnam creatu ram quantuncumque nobilem minus valeret et etc.

¶ Sed an etiam ordo rerum inter se in mundo inferiori sit optimus; Et arguitur quia in mundo inferiori scilicet sub globo lune habet in se plu rima inordinata. patet ad sesu de peccato. hoc enim privat ordinem ad deum. Item de principatu fatuorum super sapientes ac iniquorum super bonos. Item in rebus naturalibus quod ignis agit in aerem: aer in aquam destruendo indiuidu. inordinationem dicit de se. Et sic de aliis elementis que agunt in se et patiuntur continue ergo etc Respondetur secundum Guill. ibidem quod quamuis ibi sint aliquo de se inordinata tamen nil sic est inordinatum etiam ibi quin optime ab optimo deo disponatur: quia nullum malum quodcumque accidere potest quin ordinetur ad melius Declaratur primo de malis culpe secundum e. Guill. et Ri chard. in primo di. xli. arti. ii q. ii vbi probat quod vni uerso melius est habere aliqua mala. imo vt melius sit requirit aliqua mala esse in eo. Primo quia vt Aug. in Enchi. c. vii. dicit. Omnipotens deus iudicauit mala fieri in mundo vt maiora bona inde eliceret et vt mala conuenienter situata eminentius commendarent bona. Et vt sic appareret diuina iusticia quae punit peccata quae alias non apperet sicut deducit idem Aug. xxi. de ci. dei. c. xii. Sic est sanctorum augmentantur merita et gloria. Unde quamuis isti puta Iude vel alteri damnato melius esset non habere tanta mala: sed non esset melius vniuerso: sicut melius esset lune esse solem sed non vniuerso etc. Et istis latius vbi Malum. §. xvii. Item secundo de malis in natura patet per e. Guill. quia ge neratio vnius est corruptio alterius et econuerso scilicet Corruptio est generatio alterius ergo ordinatur ad bonum. Unde secundum Bonauen. di. xliii. primi. q. ii Que dam in mundo isto sunt creature de constitutione et inte gritate mundi existentes qua immediate fiunt a deo puta angeli homines: caelum et elementa et singula sunt val de bona et in vniuerso optime ordinata quibus me lius fieri quam vt sunt: non potest manente ordine vniuer si. Quedam autem creature sunt qua non sunt de substantia vniuersi nec a solo deo: sed a deo similis cooperante causa secunda que impeditur et deficit sepissime deoque talia et si transeant et corrumpantur nihilo minus ad melius ordinatur corruptio illorum scilicet vt noua nascantur. Nam noua tanquam recentia in virtute sunt meliora antiquatis ad defectum tendentibus etc.

¶ Quid de ordine tertio scilicet rei. vniuscuiusque ad se: Respondetur secundum e. Guill. e. di. xliiii. primi quod etiam iste ordo est optimus de se licet aliquando creatura hunc ordinem peruertat scilicet cum contra deum peccat verumtamen tunc in alium ordinem relabitur. vt inquit Boecius Si ei non tenet ordinem qua tendere habet creatu ra rationalis ad beatitudinem ad quam ordinata est et creata incidit in ordinem iusticie divine vt puniatur perpetue etc

¶ Utrum deus potuit facere christum secundum humanitatem meliorem: Et arguitur quod non: quia bo nitas christi est infinita. Probatur quia scribitur Ioam. iii quod datus est et id est homini christo spiritus non ad mensura ergo habet gratiam infinitam etc. Sed in oppositum est Deus in infinitum distat ab omni creatura. Sed inter infinite distantia possunt esse multa media ergo quolibet creato potest deus facere semper meliora et per consequens christo

¶ Proinde dicendum est secundum Scotis et concor. Tho. di. xliiii. primi arti. iii. Aliosque communiter quod gratia habitualis anime christi infusa non est simpliter infinita Sed quod scriptura Ioam. iii. dicit non ad men suram esse christi gratiam. Intelligendum est quod infini ta secundum quid dicitur vt etiam exponit Lyra Et primo dici tur non ad mensuram id est infinita per accidens respectu vicem vnionis infiniti boni id est deitatis. Secundo inquantum christus habet gratiam spiritus sancti secundum omnem gratiae plenitudinem et effectum quia potest in omnes effectus gratie in quocumque. Sicut enim si haberetur calor vl albedo secundum omnem gradum eius possibile. diceretur haberi sine mensura sic etc. Tertio ex respectu ad ca pacitatem anime vel rationalis creature quia christus tantam gratiam babet in summo quod nulla creatur a rationalis potest maiorem capere Et quia tota capacitas anime christi fuit repleta gratia. ergo dici sine mensura sicut quando fons maximus totaliter et in omni sua capacitate est plenus ita quod effluat licet sit finite capacitatis tame semper effluens indeficienter di citur sine mensura etc

¶ Ad quaesitum itaque Respondetur secundum Bonauem. e. d. xliiii. in quaestio. circa litteram. quod de christo est tripliciter loqui. Primo quantum ad vnionem verbi et sic est dignitatis infinite quia licet ex parte humanitatis sit finita tamen ex parte deitatis cui est vnita: infinitam accipit dignitatem. Et sic nec deus potuit ei aliquid meli dare nec creatura accipere melius scilicet quam vniri deo etc. Secundo quantum ad gratiam singularis persone scilicet quod est persona summa. Et sic deus potuit plus dare cum in infinitum distet ab omni creatura sed tamen rationalis creatura non potuit plus accipere quo ad sui capacitatem: sicut vas plenum omnino non potest plus capere ¶ Tertio quantum ad proprietates nature. Et sic tam ipse deus plus potuit sibi de bonitate dare quam etiam rationalis creatura accipere quantum ad ea quae sunt er parte corporis. Quia et iam nunc plura habet quam habuit quando factus est scilicet impassibilitatem et gloriam. Sed tantum si talia meliora fuissent a principio in christo non potuissent fini id est saluti nostre effici congruentiora quia non potuissemus tam congrue nos reparari per impassibilitatem christi sicut reparati sumus per passionem etc.

¶ Sed quid de beata virgie chri sti matre: Respondetur secundum Bonaue. concor. Cho. ibidem quod de ipsa possumus etiam secundum tres conditiones loqui. Primo quantum ad gratiam maternitatis dei et sic post christum ipsa est creatura nobilissima participans quo dammodo infinitam dignitatem. ita quod est infiniti dei mater quo nil melius pure creature humane dari otuit: quia licet esse dei patrem esset quid nobilius tamen hoc non potuit dari creature cum sit solius dei patris dignitas etc. Et quia est dei mater omnes creature etiam angelice debent eam venerari. Secundo quantum ad gratiam sanctificationis et sic tantam habuit quantam alia creatura humana recipere non potuit. imo vt dicit Ansel. Maior sub deo nequit intelligi quam fuit pu ritas Marie virginis. Tertio quantum ad naturalia. et sic optima habuit secundum quod fini competens fuit Simpliciter tantum meliora naturalia potuisset recipere et deus potuisset dare sed non congruisset fini scilicet ma ternitati christi. et sic respectu finis optima habuit Hec ex Bonauen.

¶ Quid de beatitudine An deus § potuerit eam facere meliorem quam fecit: Respondetur secundum Tho. e. di. xliiii. quod beatitudo creata habet infinitatem quandam ex eo quod coniugit infinito bono. Et vt sic non potuit fieri melius quia bono increato vtpote infinito habi to nil melius haberi potest. Uerumtamen beatitudo creata in se considerata inquantum creata finita est. Omni autem bono creato eo quod finitum est: potest aliquid melius fie ri a deo. Unde si deus faceret quod nature create capas titas maior esset: tunc adhuc maior et perfectior esset beatitudo. Sicut etiam beatitudo vnius sancti praeponitur ba atitudini alterius. et sic patet.

¶ In quo consistit principalius mum §gr di bonitas in esse optio adeo scilicet quod non possit deus ipsum meliorare: Respondetur secundum Guill. e. dist. xliiii. quod maxime consistit in ordie. et hinc est quod sicut bonitas ap propatur spiritu sancto ita et ordo. Ideoque quanto aliquid est magis ordinatum tanto est melius. Quod aut ordo appro prietur spiritu sancto patet per Aug. lib. vi. de trini. vbi ordinem rerum attribuit spiritu sancto sed speciem. id est pul critudinem filio et vnitate scilicet numeralem patri etc. Unde idem Aug. lib. de natura boni dicit. Omnia quanto magis moderata: speciosa: et ordinata sunt tanto magis bona sunt. vbi hec tria non sunt nulla bona sunt. Hec ille. Sed quoniam vt super illud Sen. i. Uidit deus cuncta quae fecerat et erant valde bona: Idem Aug. dicit singula quaque bona in se sed in vniuerso optia. optimo autem non possunt fieri meliora: Ideo licet deus potuisset et posset mundum facere meliorem tam qua ad essetiales partes quam quo ad accidentales. tamen non quo ad ordinem vniuersi quem mutare esset inordi nate vel minus ordinate facere et per consequens non recte nec bene facere quod est deo impossibile. Quod si dicas Totius mundi perfecto censetur ex perfectione partium sicut et totus homo cesetur perfectior brutis ex perfectione pert scilicet anime rationalis sed deus posset partes mundi meliorare: ergo cotum mundum posset meliorare. Declaratur mi nor. Primo quia quelibet indiuidua posset de us facere meliora. etiam in ordine vt electi homines essent in priori ordine et christo propinquori: et huiusmodi: quam modo sunt mixti cum malis et sepius mali pponuntur in modo et tribulantur boni. Secundo quia potuit stens facere angelos impeccabiles. similiter et homines tales qui nec vellent nec possent peccare. Etsi tales fetisset quis dubitat melius fore. Ut hec dicit Aug. super Gen. ad lit. Nam sic nullus damnaretur. Ter tio quia deus mundum meliorabit in iudicio Esa. xxx. Erit lux lune sicut lux solis etlux solisseptupliciter lucens sicut lux septem dierum et per consequens etiam lux stella rum et elemntorum.

¶ Ad hoc secundum Guil. et docto. dicendum quod huiusmodi instantie argumentorum procedunt de bonitate accidentali. aut si etiam de essentiali. hoc solum quo ad esse loquendo: non quo ad ordinem vniuersi. patet quia indiuidua. non sunt partes essentiales vniuersi sed accidentales. exceptis christo et eius Ma tre. Sola autem genera et species sunt partes essentiales. Similiter angelos et homines fore impeccabiles et tri bulationibus carere Et in iudicio meliorari mundum Hec et similia accidentalis bonitatis sti. Nec valeret ordini pronunc sic fore. patuit. supra § li viii. et. lxix. Unde licet posset deus facere mundum meliorem non tamen esset eiusdem rationis cum isto nec maneret ordo tam optimus quo ad omnia quamuis nos lateat.