QUESTIO III.

GRATIANUS. I. Pars. Sed ponatur, quod hec culpa suspensione dignanon fuerit ;, queritur, utrum sit deponendus qui offitium contraprohibitionem episcopi celebrare ausus est? Sed quod sententiaepiscopi, siue iusta siue iniusta fuerit, timenda sit, Gregorius [homil. XXVI. in euangelia] testatur, dicens :

Sententia pastoris, siue iusta siue iniusta fuerit, timenda est.

Item ex Concilio Antioceno, [c. 6.] Si quis a proprio episcopo excommunicatus est, noneum prius ab aliis debere suscipi, nisi aut a suo fueritreceptus episcopo, aut concilio facto episcopis occurratet respondeat, et si Sinodo satisfecerit et statuerit, subalia eum sententia recipi. Quod etiam circa laicos, etpresbiteros, et diacones, et omnes, qui in clero sunt conuenit obseruari.

Item Nicolaus ad Lotharium Regem [in epistola, cuius initium: „Audito“].

Precipue Waldradae pellicis tuae et dudum a te repudiatae communionem declina; excommunicata est enim et usque ad presentiam nostram ab omni contubernioChristianorum sequestrata. Quamobrem cauendum est, ne cum ea pari mucrone percellaris sententiae, ac pro uniusmulierculae passione uinctus et obligatus ad perhenne traharis exitium. Deterius quippe in populis prelati delinquunt, ac per hoc ipsi crudelius quam ceteri puniuntur, utait B. Gregorius: „Scire prelati debent, quia, si per-uersa umquam perpetrant, tot mortibus digni sunt, quotad subditos suos perditionis exempla transmittunt. Undenecesse est, ut tanto se cautius custodiant a culpa, quantoper praua, que faciunt, non soli moriuntur/ Et infra. §. i.Ceterum precaue, ne quando nobis secundum Dominipreceptum duos aut tres testes adhibeamus, imo uerohoc sanctae ecclesiae dicamus, et (quod non optamus) decetero fias cunctis sicut ethnicus et publicanus.

Item ex Concilio Sardicensi, c.. 17. Si episcopus forte iracundus (quod non debet esse) cito et aspere conmouetur aduersus presbiterum siuediaconum, et eum de ecclesia exterminare uoluerit, pro-uidendum est, ne innocens dampnetur aut perdat communionem. Et ideo habeat potestatem is, qui abiectus est, ut episcopos finitimos interpellet, et causa eius audiatur acdiligentius tractetur. Ille uero episcopus, qui iusteuel s iniuste eum abierit, patienter accipiat, ut negotiumdiscutiatur, uel probetur eius sententia a pluribus, uelemendetur. Tamen prius, quam omnia diligenter acfideliter examinentur, eum, qui fuerat communionepriuatus, ante cognitionem nullus p debet presumereut communioni societ.

Item ex Concilio Cartaginensi, [II. c. 8.] Si quis presbiter ab episcopo suo correptus fuerit, debet utique apud uicinos episcopos conqueri, ut ab ipsis eius causa possit audiri, ac per ipsos suo episcopo reconciliari. Quod nisi fecerit, sed superbia (quod absit) inflatussecernendum se ab episcopi sui communione duxerit, acseparatim cum aliquibus scisma faciens sacrificium Deoobtulerit, anathema habeatur et nichilo minus locumamittat. At si querimoniam iustam aduersus episcopum habuerit, inquirendum est.

Item ex Concilio Antio ceno, [c. 4.] Si quis episcopus dampnatur a Sinodo, uel si presbiter aut diaconus a suo episcopo, et ausi fuerint aliquid de ministerio sacro contingere, ”siue episcopus iuxtaprecedentem consuetudinem, siue presbiter aut diaconus, nullo modo liceat ei, nec in alia Sinodo, spem restitutionisaut locum satisfactionis habere, sed et communicantesei omnes abiri de ecclesia oportet, et maxime si postquam didicerint aduersus memoratos prolatam fuissesententiam, eisdem communicare temptauerint.

Item ex Concilio Martini Papae, [c. 37.] Si quis episcopus in concilio excommunicatus fuerit, siue presbiter aut diaconus a suo episcopo, et post excommunicationem presumpserit siue episcopus ille, aut presbiter uel diaconus facere oblationem, uel matutinumuel uespertinum sacrificium quasi in offitio suo ageresicut prius, non liceat ei nec in alio concilio spem reconciliationis habere, nec ultra reconciliari, sed etiam eos, quiei communicauerint, omnes ab ecclesia respui, maxime eos, qui sciebant eum esse deiectum. Si autem permanserit turbans et concitans ecclesiam per forasticam potestatem, oportet eum sicut seditionarium ab omni plebe expelli.

Item ex Concilio Agat ensi, [c. 3.] Episcopi, si sacerdotali moderatione postposita innocentes aut minimis causis culpabiles excommunicare presumpserint, aut ad gratiam baptismi festinantes fortasse recipere noluerint, a uicims episcopis eiusdem prouinciae litteris moneantur, et si parere noluerint, communio illis usque ad tempus sinodi a reliquis episcopis denegetur, ne forte per excommunicationis peccatum excommunicati longo tempore morte preueniantur.

Item ex Concilio Affricano Placuit uniuerso concilio, ut qui excommunicatus fuerit pro suo neglectu, siue episcopus quilibet siue clericus, ettempore suae excommunicationis ante audientiam communicare presumpserit, ipse in se dampnationis iudiceturprotulisse sententiam.

Item Nicolaus Papa Teugaldum Treuerensem et primatem Belgicae prouinciae, et Guntarium Agrippinae Coloniae archiepiscopos, nunc coram uobis et sancta Sinodo, sub gestorum insinuatione, qualiter causam Lotharii regis, etduarum mulierum eius, Thebergae scilicet et Gualdra-dae, recognouerint et iudicauerint, scriptum super hocpropriis manibus roboratum offerentes, nichilque seplus uel minus aut aliter egisse ore proprio multis corampositis affirmantes, et sententiam, quam a sede apostolicam Engiltrudam uxoremBosonis sanctissimus frater nosterMediolanensis archiepiscopus Thado et ceteri coepi-scopi nostri petiuerant emittendam, et nos diuinosuccensi zelo sub anathematis attestatione canonice protuleramus, publice uiua uoce se uiolasse confitentes, inquibus omnibus inuenimus eos apostolicas atque canonicassanctiones in pluribus excessisse, et equitatis normam nequiter temerasse, ab s omni iudicamus sacerdotii offitiomanere penitus alienos, sancti Spiritus iudicio et B. Petriper nos auctoritate episcopatus exutos regimine consistere diffinientes. Predictis autem depositis licentiam concedimus ecclesiam ingrediendi, et communicandisicut laici, et loquendi suas utilitates, non autem turbasconcitandi uel scandalum sollicitandi illis tribuimus facultatem. Quantum autem ad episcopale ministerium specialiterpertinet, nulla eis sit licentia contingendi, sicut nos cumsancta Sinodo decreuisse iam constat.

Item Clemens [epist. III. omnibus Coepiscopis]. Si autem uobis episcopis non obedierint omnes presbiteri, et reliqui clerici, omnesque principes tam maioris ordinis quam inferioris, atque reliqui populi, non soluminfames, sed etiam extorres a regno Dei et a consortio fidelium, et a liminibus sanctae Dei ecclesiaealieni erunt.

Item Petrus in ordinatione Clementis. Quicumque contristauerit doctorem ueritatis peccat in Christum, et patrem omnium exacerbat Deum, propter quodet uita carebit.

Ambrosius in lib. [II.] de offitiis, [c. 24.] Si quis non obediat episcopo, sese extollere atque exaltare desiderans, querens etiam obumbrare meritaepiscopi simulata affectatione doctrinae, aut humilitatis, aut misericordiae, is a uero deuius superbit, quoniam ueritatis ea regula est, ut nichil faciat conmendandi suicausa, quo minor alius fiat, neque si quid boni operishabeas, id ad deformationem alterius et uituperationemexerceas.

§. i. Non defendas inprobum, et sancta indignoconmittenda non arbitreris.

§. 2. Neque iterum arguas et inpugnes cuius crimen non deprehenderis.

Item Anterus Papa [Episcopis Hispaniae]. Absit, ut quicquam sinistrum de his arbitremur, qui apostolico gradui succedentes Christi corpus sacro oreconficiunt, per quos nos Christiani sumus, qui clauesregni celorum habentes ante iudicii diem iudicant. Inueteri quidem lege [habetur: quicumque sacerdotibus nonobtemperasset, aut extra castra positus lapidabatur a populo, aut gladio ceruice subiecta contemptum expiabatcruore. Nunc uero inobediens spirituali animaduersionetruncatur, aut eiectus de ecclesia rapido oredemonum decerpitur s.

Item Petrus in ordinatione Clementis.

Si inimicus est iste Clemens alicui pro actibus suis, uos nolite expectare, ut ipse uobis dicat etc. ut supra in tractatu ordinandorum, ubi agitur de obedientia minorum ergamaiores.

Item Fa b i anus Episcopus [epist. I.]Sicut apostoli statuerunt dicentes:, , Cum excommunicatis non est communicandum, et si quis cum excommunicato auertendo regulas scienter saltimin domo simul locutus fuerit uel orauerit, ille communionepriuetur.“

Item Calix tus Papa [epist. II. c. 2.]Excommunicatos quosque a sacerdotibus nullus recipiat ante utriusque partis examinationem iustam, neccum eis in oratione, aut cibo, uel potu, aut osculocommunicet, nec Aue eis dicat, quia quicumque in his uelaliis prohibitis scienter excommunicatis communicaue-rit, iuxta apostolorum institutionem et ipse simili excommunicationi subiaceat.

Item Ysidorus [in regula monachorum, c. 18.] Cum excommunicato neque orare, neque loqui (nisique ad eandem excommunicationem pertinent) nequeuesci licet. Si quis enim cum eo aut palam, autabsconse fuerit locutus, communem statim cum eo excommunicationis contrahet penam.

Item ex Concilio Cartaginensi [IV. c. 73.]Qui communicauerit cum excommunicato, silaicus est, excommunicetur, si clericus, deponatur.

Item ex decreto Honorii Papae .

Curae sit omnibus episcopis, excommunicatorum omnino nomina tam uicinis episcopis, quam suis parrochianis pariterindicare, eaque in celebri loco posita pre foribus ecclesiaecunctis conuenientibus inculcare, quatinus in utraquediligentia excommunicatis ubique ecclesiasticus aditusexcludatur, et excusationis causa omnibus auferatur.

II. Pars. Gratian. Verum hoc de nominatim excommuni -catas. Excommunicationis enim penam duppliciter subimus, et dum reatum incurrimus, et dum sententia notamur.

Unde Ieronimus in lib. lud. [homil. II.]:

Audi denique apostolum dicentem de eo, qui pecca-uerat: „ Tradidi, “ inquit,, , huiusmodi hominem sathanae in interitum carnis, ut saluus fiat spiritus.“ Vides ergo, quia et modo non solum per apostolos suos Deus tradiditdelinquentes in manus inimicorum, sed et per eos, quiecclesiae president, et potestatem habent non solum soluendi, sed et ligandi, traduntur peccatores in interitum carnis, cum pro delictis suis a Christi corpore separantur. Et (ut michi uidetur) duppliciter etiam nunc tradunturhomines de ecclesia in potestatem Zabuli. Hoc modo,

quo superius diximus, cum delictum eius manifestum fitecclesiae, et per sacerdotes de ecclesia pellitur, ut notatusab omnibus erubescat, et conuerso eueniat ei illud, quod sequitur: „ut spiritus saluus fiat in die Domininostri Iesu Christi. Alio autem modo quis traditus est «Zabulo, cum peccatum eius non est manifestum hominibus, Deus autem, qui uidet in abscondito », perspicienseius mentem et animos, uiciis ac passionibus seruien-tes, et in corde eius non se diligi, sed aut auaritiam, aut libidinem, aut iactantiam, uel alia huiusmodi: istumtalem ipse Dominus tradit sathanae. Quomodo eumtradit sathanae? Discedit a mente eius, et auertit se, et refugit a cogitationibus eius malis et desideriis indignis, et relinquit domum cordis eius uacuam.

Gratian. Cum ergo per sententiam quis nominatus fuerit, cum eo communicare non debemus. Cum autem solo reatuocculte excommunicationis contraxerit penam, non est ab eiuscommunione cessandum. Unde Dominus in euangelio tuncdemum peccatorem dixit habendum sicut ethnicum et publicanum, cum ecclesiam audire contempserit. Apostolus quoque nonait: „ Si quis frater est for nicator, sed: „si quis frater nominatur fornicator etc., sententiae nominationem intelligens. Hincetiam Urbanus^ Vilimundo ° episcopo: „Sane quod superRichardo et cetera ^ P. Require infrai causam: „ Quidam episcopus in heresim lapsus. Hinc etiam Christus in euangelio zizania dixit esse tolleranda usque ad messem.

Hinc etiam Ieronimus in eodem libro iudicum:

Nolite recedere a Domino usque in hodiernum diem hoc est donec seculum stat; ostendat ergomichi, quomodo Iebuseus, donec seculum stat, habitetcum filiis Iuda in Ierusalem, quippe cum nec ipsi quidem filii Iuda habitent in Ierusalem. Ideo ergo nec istuduerum esse poterit, quod Iebusei cum Iudeis habitent inIerusalem, quando nec ipsi quidem habitents inea. Sed nos intelligamus hoc spiritualiter, assumenteseuangelii parabolam, que dicit de zizaniis: „Sinite utraquecrescere, ne forte, uolentes zizania eradicare, eradicetiscum ipsis et triticum/ Et infra: §. i. Audi ergoscripturam dicentem, quia non potuerunt filii Iuda disperdere Iebuseos, sed habitauerunt cum ipsis in Ierusalemusque in hodiernum diem. Unde deprecor uos, qui fidelesestis, ut ita uitam uestram et conuersationem seruetis, nein aliquo uel ipsi scandalum patiamini, uel aliis scandalumfaciatis: sed sit uobis summi studii summaeque cautelae, ne quis in hanc sanctorum congregationem pollutusintroeat, ne quis Iebuseus habitet in uobis°. VidesenimP, quia dicit scriptura, quod non potuerunt eicere filiiIuda Iebuseos de Ierusalem. Iebuseus autem interpretaturconculcatio. Esto i ergo quia non possumus eicere istos, qui nos conculcant, eos saltim, quos possumus, quorum peccata manifesta sunt, eiciamus. Ubi enim peccatum euiaensnon est, eicere de ecclesia neminem possumus, ne forteeradicantes zizania eradicemus simul cum illis ettriticum. Mouet me tamen, quod dixit, quia non potuerunteicere Iebuseos, id est eos, qui interpretantur conculcatio.Et ideo uideamus qui sint in ecclesia conculcantes. Illisine dubio, de quibus Dominus in euangeliis dicebat:„Nolite mittere sanctum canibus, neque margaritas ue-stras ante porcos, ne forte conculcent eas pedibus suis, etconuersi disrumpant uos. Iste est ergo Iebuseusconculcatio, qui indigni audiunt uerbum Dei, et, cum audierint, neque ut infideles discedunt, neque permanent utfideles, sed percepta misteriorum notitia, et fidei nostrae secretioribus perscrutatis, conuersi postmoduminpugnant nos, et contradictionibus suis corda nostra dis-rumpunt, conculcantes uerbi dominici margaritas, et ornamenta fidei maculantes. De istis ergo dicitur, quia nonpotuerunt filii Iuda eicere Iebuseum de Ierusalem usque inhodierum diem.

Idem super duodecim Prophetas.

Quando ergo ecclesiasticus uir, et prudens, atque intelligens, multas inpietates in ea, que uocatur domus Dei, esse cognouerit, et non solum multas, sed et fortes, et queobprimere iustitiam possint, et in tantum rabiem doctorumprocessisse, ut accipiant pretium in iudicio, et omniapro muneribus faciant, pauperes deuitent in portis, etaudire contempnant, taceat in illo tempore, ne det sanctum canibus, et mittat margaritas ante porcos, qui conuersi conculcent eas; et imitetur Ieremiam dicentem:„Solus sedebam, quia amaritudine repletus sum.

Item I oh anne s Crisostomus, in epist. ad Ebreos.^

Ad mensam quippe paganorum si uolueris ire, sine ulla prohibitione permittimus. §. i. „Si enim quis frater, inquit, „nominatur inter uos. Fratrem in hoc locoomnem fidelem simpliciter intellige, non monachum tantum.Quid autem est quod fraternitatem uocat, nisi lauacrumregenerationis, quod facit posse uocari Deum patrem?§. 2., , Si quis, inquit,, , nominatus fuerit frater forni-

cator, aut auarus, aut ebriosus, cum huiusmodi nequecibum sumere.“ Cum autem de paganis ageret, non ita, sed: „Si quis uos uocauerit ex infidelibus, '“ (paganossignificans), „et uultis ire, omne, quod adponitur uobis, comedite. Si quis frater nominatur ebriosus etc.“ O quantaintegritas! Nos non solum non fugimus ebriosos, sedetiam imus ad eos, participantes cum eis.

Gratian. Euidenter itaque ex premissis apparet, quod eorum communionem uitare non cogimur, qui sententia notati non sunt.Sed eZ ipsius sententiae notatio multipliciter intelligitur.

§. i. Aliquando enim arcetur quis a liminibus ecclesiae et a communione corporis et sanguinis Christi, uel teste conscientia, iuxtaillud Apostolici „Probet se homo, et sic de pane illo edat et decalice bibat, quia qui indigne manducat et bibit, iudicium sibimanducat et bibit; item illud Prosperi™: „ Facilius sibi Deumplacabunt etc., require infra causa [XXXIII.] „ Maleficiisinpeditus, quest. i. de penitentia; uel sententia ecclesiastica, sicutpenitentes, quibus tempore prefinito beneficium reconciliationisinpenditur. Hec sententia excommunicatio uocatur, quia a communione corporis et sanguinis Christi notatum prohibet, sicut etAdam ab esu ligni uitae excommunicatus est, Domino dicente: „Videte, ne forte sumat™ z de ligno uitae. Qua sententia nonseparatur quis a consortio fidelium. Est et alia sententia, queanathema uocatur, qua quisque separatur a consortio fidelium, de qua supra: „Cum excommunicatis nolite communicare.

§. 2. Hanc distinctionem cuique licet aduertere ex auctoritateIohannis Papae: „Engiltrudam uxorem Bosonis etc. Require supra in causa: „ Quidam episcopus a propria sede deie-ctus. Item ex auctoritate eiusdem: „Si quis domum Deiuiolauerit etc. Require infra causa [XVII.] „ Quidampresbiter infirmitate grauatus. Item ex auctoritate SiluestriPapae: „ Presenti^ decreto censemus etc. Require supra incausa:, , In infamia cuiusdam episcopii

§. 3. Iuxta hanc ergo distinctionem intelligenda est illa auctoritas Innocentii: "Si quis suadente diabolo", etc. ut infra causa: „ Quidam presbiter, ut iuxta ethimologiam uocabuli anathemati, id est separationi, subiaceat qui in edictum illud inciderit, quia a corpore etsanguine Christi et ab ingressu ecclesiae se alienum facit, quiinpias manus in clericum micer e ausus fuerit; qui etiam a nulloepiscoporum absolui, id est more penitentium reconciliari, poterit, nisi primum apostolico conspectui se representare curauerit.

§. 4. Illud autem Petri de Clemente: „Si inimicus est isteClemens etc. de sententia notatis intelligendum est, sicut et illudUrbani :, , Quibus episcopi non communicant etc. ut infra in eadem causa. Ceterum falsum esset illud Varensis^n .cilii 7 /.:, , Si tantum episcopus alieni sceleris se consciumnouit. Item et illudi: „Placuit, ut si quando episcopus etc.require supra in causa :, , Duo fornicator es et^l infamianotati.“

Item Gregorius Clero et populo Salonitano™» Rogo et moneo, ne cuiquam sacerdoti, supra-scripto Maximo communicanti, contra animam suam quisquam uestrum communicare presumat.

Item ex Concilio Tollet ano I. [c. 15.]Si quis laicus abstinetur, ad domum eius uelclericorum uel religiosorum nullus accedat. Similiter etclericus si abstinetur, a clericis deuitetur. Si quis cumillo colloqui aut conuiuari fuerit deprehensus, etiam ipseabstineatur. Sed hoc pertineat ad eos clericos, qui episcopi eius sunt, et ad omnes, qui conmoniti fuerintde eo, qui abstinetur, siue laico quolibet siue clerico.

III. Pars. Gratian. Sed hoc specialiter in his, qui nominatim excommunicatis communicant. Unde infracte c Urbanus: „ Sane quod super Richardo etc. Causa: „ Quidamepiscopus in heresim lapsus. Item Nicolaus Papa™ Excellentissimus rex Karolus “ S infra circa finem huius causae,

Item Urbanus [omnibus Episcopis, c. 5.] Quibus episcopi non communicant non communicetis, etquos eiecerint non recipiatis. Valde enim timenda estsententia episcopi, licet iniuste liget.

Item ex VIII. Sinodo .

Si quis frater aut palam, aut absconse cum excommunicato fuerit locutus, aut iunctus communione, statim cum eo excommunicationis contrahat penam.

Item ex Concilio Cartaginensi II., [c. 7.]Qui merito facinorum suorum ab ecclesia pulsisunt, si ab episcopo aliquo, aut presbitero, uel clerico fuerint in communione suscepti, etiam ipse

Nemo contempnat uincula ecclesiastica. Non enim homo est qui ligat, sed Christus, qui hanc potestatemdedit, et dominos fecit homines tanti honoris.

Item Augustinus de uerbis apostoli, serm. XXX 7 X Omnis Christianus, dilectissimi, qui a sacerdotibusexcommunicatur, sathanae traditur: quomodo? scilicet, quia extra ecclesiam est diabolus, sicut in ecclesia Christus, ac per hoc quasi diabolo traditur qui ab ecclesiasticacommunione remouetur. Unde illos, quos tunc Apostolussathanae esse traditos predicat, excommunicatos a se essedemonstrat.

Idem super Iohannem^. Nichil sic debet formidare Christianus quam separari a corpore Christi. Si enim separatur a corpore Christi, nonest membrum eius. Si non est membrum eius, non uege-tatur spiritu eius. „Quisquis autem, “ inquit Apostolus, „ spiritum Christi non habet, hic non est eius.“

Gratian. Item leranimus :, , Quorum dimiseri-tis peccata etc. id est quibus ecclesiam interdixeritis, nisi reconciliati per satisfactionem fuerint, ipsis e ianua celestisregni clausa erit.

Item ex Concilio Mileuitano, [c. 22.] Presbiteri, diaconi, uel ceteri inferiores clerici, siin causis, quas habuerint, de iudiciis episcoporum suorum conquesti fuerint, uicini eos episcopi audiant, et

EDITIO

Causa XI. Que st. III. c. 29. a) refugiens — c. 31. LXVIII. — c. 33. a) C. XXXIII. De eodem b) tractatu :b) finiant c) putauerit — c. 35. a) cens.: deest — c. 36. a

inter eos quicquid est diffiniant, adhibiti ab eis ex consensu suorum episcoporum. Quod si et ab eis prouocan-dum putauerint, non prouocent nisi ad Affricana concilia, uel ad primates suarum prouinciarum. Ad transmarinaautem qui putauerint appellandum, a nullo intra AfFricamin communione suscipiantur.

Item ex Concilio Cartaginensi IV. [c. 28.]Irritam esse iniustam episcoporum dampnationem censemus^ et idcirco a Sinodo retractandam.

Item Gelasius . Quicumque intra anni spatium ciuiliter siue publice causam suam coram suis excommunicatoribus non peregerint, ipsi sibi aditum audientiae clausisse uideantur.Quod si obstinato animo sine communione defuncti fuerint, nos, illorum causam iuxta B. Leonis predecessoris nostrisententiam diuino iudicio reseruantes, quibus uiuis non com-municauimus nec mortuis communicare debemus.

Qui uero excommunicato scienter communicauerit, et amodo saltem in domo simul orauerit, atque latebras quo minus ad satisfactionem perducatur prebuerit, donecab excommunicatore penitentiam accipiat, corporis etsanguinis Domini communione priuatum se esse cognoscat.]

Item, ex Concilio Ylerdensi, [c. io.] Qui iubente sacerdote pro quacumque culpa ab ecclesia exire contempserit, pro noxa contumeliae tardius recipiatur ad ueniam.

Gratian. Sed queritur, si ante dampnati absolutionem episcopum mori contigerit, utrum dampnatus postea ualeatabsolui?

De liis ita statutum est in Concilio Epaunensi, [cap. 28.]:

Si episcopus ante dampnati absolutionem obitu rapiatur, correctum aut pemtentem successori licebit absoluere.

Gratian. Premissis auctoritatibus, quibus iniustae sententiae usque ad examinationem utriusque partis parere iubemur, ita respondetur: Gregorius non dicit sententiam iniuste latam esseseruandam^, sed timendam. Sic et Urbanus. Timenda ergoest, id est non ex superbia contempnenda. Reliquae uero auctoritates de excommunicatis locuntur, qui uel uocati ad sinodumuenire contempserunt, uel oalliditatibus aduersaniium occurrerenescientes iniustam sententiam a iudice reportauerunt, uel qui, neglectu suae uitae sinistram de se opinionem nasci permittentes, sententiam in se exceperunt. Hos siquidem solos excommunicationis sententia ferire licet.

Unde in Mei densi Concilio, [c. 56.]:

Nemo episcoporum quemlibet sine certa et manifesta peccati causa communione priuet ecclesiastica. Sub anathemate autem sine conscientia archiepiscopi, autcoepiscoporum nullum presumat ponere, nisi unde canonica docet auctoritas, quia anathema eterna est mortisdampnatio, et non nisi pro mortali debet inponi crimine, et illis qui aliter non poterint corrigi.

Item ex Concilio Aruernensi Nullus sacerdotum quemquam rectae fidei hominem pro paruis et leuibus causis a communione suspendat, preter easculpas, pro quibus antiqui patres arceri ab ecclesia iusseruntconmittentes.

Item ex Concilio Triburiensi. Certum est, pro his tribus criminibus aliquem excommunicari debere, cum ad sinodum canonice uocatusuenire contempnit, aut si postquam illuc uenerit, sacerdotalibus respuit obedire preceptis aut si ante finitamsuae causae examinationem a Sinodo abire presumit.

IV. Pars. Gratian. De bis, inquam et huiusmodipre-missae auctoritates locuntur, non de iniuste suspensis. Quod autem iniustae sententiae parendum non sit, multis auctoritatibusprobatur. Quarum prima est illa Ieronimi super Maiheum [libro III.].

Quomodo sacerdos mundum leprosum non facit, sic episcopus uel presbiter non alligat eos, qui insontes sunt, nec, soluit noxios, sed pro offitio suo cumpeccatorum uarietates audierit, scit qui ligandus sit, quisoluendus.

Item Augustinus super Mattheum. Ridiculum est, ut eum mundum esse dicamus, qui uinculis peccatorum suorum ligatus est, propter hoc solum, quod episcopus dicitur habere huiusmodi potestatem, ut soluti ab eo soluti sint in celo, et ligati in terris ligati sintin celo. Sit ergo inreprehensibilis qui alterum ligat autsoluit.]

Item Gelasius Papa Episcopis orientalibus de dampnatione Dioscori "Cui est illata sententia deponat errorem, et uacua est si4"a iniusta est, tanto curare eam non debet, quantoapud Deum et eius ecclesiam neminem potest grauareiniqua sententia. Ita ergo ea se non absolui desideret, quase nullatenus perspicit obligatum."

Item Augustinus de summo bono. Secundum catholicam fidem, nec Dei naturae quisquam nocere potest, nec natura Dei nocere iniuste cuiquam potest nec noceri iniuste patitur quemquam. „Qui enim nocet (ut ait Apostolus) recipiet hoc s quod nocuit.“

Idem [sermone 16.] de uerbis Domini. Cepisti habere fratrem tuum tamquam publicanum: ligas illum in terra, sed ut iuste alliges uide. Nam iniusta uincula disrumpit iustitia. Quem solueris, inquit, interra, solutus erit iri celo.

Idem de sermone Domini in monte, [ 1. II. c. 29.] Temerarium iudicium plerumque nichil nocet ei, de quo temere iudicatur. Ei autem, qui temere iudicat, ipsa temeritas necesse est ut noceat.

Idem ad Clerum Yponiensem [epist. CXXXVII.] Quid obest homini, quod ex illa tabula uult eum delere humana ignorantia, si de libro uiuentium non eum deleat iniqua conscientia?

Idem ad Secundinum Manicheum, [c. 1.] Senti de Augustino quicquid libet: sola me in oculis Dei conscientia non accuset.

Item Gregorius Constantino, Episcopo Mediolanensi, [lib. VI. epist. 14.] In cunctis, que in hac uita aduersa proueniunt, sola est, sicut nostis, omnipotentis Dei districtio pensanda, atquead cor proprium semper recurrendum, ut nullius ibilingua inplicet, ubi conscientia non accusat. Quem enimconscientia defendit liber est inter accusationes, etliber sine accusatione esse non potest, si sola, que interius addicit, conscientia accuset. De uestra igitursanctitate absit a Christianorum iudicio ea, que maledicorum hominum rumoribus conficta credimus, in qualicumquemodulo suspicionis adduci, quia et sacri eloquii testimonium tenemus, ut mala maiora cum forsitan dicuntur, nisi probata credi non debeant, sed citius probata ulcisci.§. i. 536 e Hec igitur dixi, ut nimiae leuitatis esse ostenderem, si quis mala grauia credere studeat, que probari nonpossunt. Unde sanctitas uestra debet mentem suam amaledicorum hominum rumoribus atque obtrectationedisiungere, et sola quae internae uitae sunt atque adutilitatem subditorum proficiunt cogitare.

Item Augustinus in Psal. XXXVI. [concione 3. ad uers. Nec dampnabit eum]: Et si dampnaris ad tempus ab homine, et si dixerissententiam proconsulis in Ciprianum, aliud est sellaterrena, aliud est tribunal celeste. Ab inferiori accipit s sententiam, a superiori coronam.

Idem in Psal. XXXVII. [ad uers. Quoniam in te speraui.] Custodi intus innocentiam tuam, ubi nemo obprimit causam tuam. Preualebit in te falsum testimonium, sed apud homines. Numquid apud Deum ualebit, ubi causa tua dicenda est? Quando Deus erit iudex, alius testis quam conscientia tua non erit. Inter iudicem iustum et conscientiam tuam noli timere nisi causam tuam.

Item Gregorius Papa [Palladio Presbitero, lib. VIII. epist. 45.] Inter uerba laudantium siue uituperantium ad mentem semper recurrendum est, et si in ea non inuenitur bonum, quod de nobis dicitur, magnam tristitiam generare debet;et rursum si in ea non inuenitur malum, quod de nobis homines locuntur, in magnam debemus letitiam prosilire. Quidenim, si non omnes laudant et conscientialiberos nos demonstret? Habemus Paulum dicentem: „ Gloria nostra hec est, testimonium conscientiaenostrae.“ Iob quoque dicit: „Ecce in celo testis meus.“Si ergo nobis est testis in celo, testis in corde, dimittamus stultos foris loqui quod uolunt.

§. 1. Quid enim aliuddetrahentes faciunt, nisi in puluerem sufflant, et e inoculos suos terram excitant, ut unde plus detractionisperflant, inde magis ueritatis nichil uideant? Vocandi tamensunt etiam ipsi et tranquille admonendi, eisque satisfierimodis omnibus debet, scientes quod de Iudeis ueritasdicit:, , Ne forte scandalizemus eos.“ Si autem satisfierisibi ex ueritate noluerint, habes consolationem, quam ineuangelio aspidas. Cum enim Domino dictumfuisset: „Scis, quia audito hoc uerbo scandalizati sunt Iudei?“ Respondit: „ Sinite illos, ceci sunt duces cecorum.“ Paulus quoque apostolus ammonet, dicens:„Si fieri potest, quod ex uobis est, cum omnibus hominibuspacem habentes.“ Dicturus, „ cum omnibus pacemhabeamus, '“ hoc p difficile esse perspiciens Q, pre-misit: „si fieri potest." Et subiunxit: „quod fieripotest, " cum dicit,, , quod ex uobis est:" quia sinos in mente karitatem erga odientes seruare cupimus, etsi illi nobiscum pacem non habent, nos tamen cum illissine dubio habemus,

Gratian. Hoc inter eos obseruandum est, qui parati sunt suspicari quod non uident, parati semper reprehendere, numquamimitari. Apud alios autem conscientia est necessaria nobis, fama illis.

Unde Augustinus [lib. de bono uiduit. c. 22.]:

Non sunt audiendi, siue uiri sancti siue feminae, qui 599 b quando reprehenduntur in aliqua negligentia, perquam fit ut in malam ueniant suspicionem, unde suam uitamlonge abesse sciunt, dicunt coram Deo sufficere sibi conscientiam, existimationem hominum non solum inpuden-ter, uerum etiam crudeliter contempnentes, cum occidantanimas aliorum, siue blasphemantium uiam Dei, (quibussecundum suam suspicionem quasi turpis, que casta est, displicet uita sanctorum), uel etiam cum excusationeimitantium non quod uident, sed quod putant. Proindequisquis a criminibus flagiciorum atque facinorum uitamsuam custodit, sibi benefacit; quisquis autem etiam famam, et in aliis est misericors. Nobis enim necessaria uitanostra est, aliis fama nostra.

Item Ieronimus super epist. Pauli ad Philemonem. Si quis dixerit iustum iniustum, et iniustum iustum, abhominabilis est uterque apud Deum. Similiter qui sanctum, dicit non sanctum, et rursus non sanctumasserit sanctum, abhominabilis apud Deum est.

Idem [ibidem paulo superius.] Si quis hominem, qui sanctus non est, sanctum esse crediderit, et Dei eum iunxerit societati, Christum uiolat, cuius membra sumus.

Et infra: §. 1. Omnes credentes secundum Apostolum Christi corpus efficimur. Qui incorpore Christi errat et labitur, asserens membrumeius sanctum esse, cum non sit, uel non esse sanctum, cum sit, uide quali crimine obnoxius fiat: Ysaias ait: „Vae his qui dicunt dulce amarum, et amarum dulce, ponentes tenebras lucem, et lucem tenebras." Dulce puto esse sanctimoniam; amarum quod sanctimoniae contrarium est.

Item Ysaias, [c. 5.] Vae, qui dicitis bonum malum, et malum bonum, ponentes tenebras lucem, et lucem tenebras. §. i. Propterea captiuus ductus est populus meus, quia non habuit scientiam, et nobiles eius interierunt fame, et multitudo eius siti exaruit.Propterea dilatauit infernus animam suam, et aperuit ossuum absque ullo termino, et descenderunt fortes eius, etpopulus eius, et sublimes gloriosique eius ad eum, et iucur-uabitur homo, et humiliabitur uir, et oculi sublimium deprimentur, et exaltabitur Dominus in iudicio, et Deus sanctus sanctificabitur in iustitia.

Item Gregorius in omel. XXVI. [in Euang.] Ipse ligandi atque soluendi se potestate priuat qui hanc pro suis uoluntatibus, et non pro subditorum^moribus exercet.

Idem [ibidem paulo inferius] Iudicare digne de subditis nequeunt qui in subditorum causis sua uel odia, uel gratiam secuntur.

Idem [ibidem paulo inferius]. Tunc uera est absolutio presidentis, cum interni sequitur arbitrium iudicis. Quod bene qua triduani mortui resuscitatio illa significat, que uidelicet demonstrat, quia Dominus prius mortuum suscitauit et uiuificauit, dicens: „Lazare, ueni foras, " et postmodum is, quiuiuus fuerat, egressus a discipulis est solutus, sicutscriptum est.

Idem in Registro. Privilegium omnino meretur amittere qui permissa sibi abutitur potestate.

Idem [Gregorius Antonio Subdiacono, lib. II. Indict. XI. epist. 9.] Non debet is penam sustinere canonicam, in cuius dampnatione non est canonica prolata sententia.

Gratian. Ex his datur intelligi, quod iniusta sententia nullum alligat apud Deum, nec apud ecclesiam eius aliquis gra-uatur iniqua sententia, sicut ex Gelasii capitulo habetur.Non ergo ab eius communione abstinendum est, nec ei aboffitio cessandum, in quem cognoscitur iniqua sententia prolata.Cur ergo capitula Cartaginensis et Affricani, atque aliorumconciliorum prohibent iniuste dampnatum in communione recipi ante iudicii examinationemf Cur et illud Magontiensis Concilii statutum est:

Episcopus, presbiter aut diaconus a gradu suo iniuste deiectus, si in secunda Sinodo innocens inuenia-t664 bn potest esse quod fuerat, nisi gradus amissosrecipiat coram altari de manu episcoporum: si episcopus est, orarium, et baculum et anulum; si presbiter, orarium et planetam; si diaconus, orarium et albam; sisubdiaconus, patenam et calicem. Sic et reliqui gradusin reparatione sua recipiant ea, que, cum ordinarentur, perceperant.

V. Pars. Gratian. Si ergo iniuste deiecti nec etiam perepiscopos reparari possunt, nisi de manibus eorum recipiantquod amiserant: quomodo sua auctoritate cuique licet iniusteligatis communicare, et eis, non petita absolutione, sua celebrareoffitia, sicut Gelasius uidetur sentiref Ad hec respondendumest, quod sententia aliquando est iniusta ex animo proferentis, iusta uero ex ordine et causa; aliquando est iusta ex animo etcausa, sed non ex ordine™; aliquando est™s iusta ex animo etex$ ordine, sed non ex causa. Cum autem ex causa iniustafuerit, aliquando nullum in eo omnino delictum est, quod sitdampnatione dignum: aliquando non est in eo illud, super quod fertur sententia, sed ex alio nominandus ^ est. Exanimo est iniusta, cum aliquis seruata integritate iudiciariiordinis in adulterum uel in quemlibet criminosum non amoreiustitiae, sed liuore odii, uel precio, aut fauore aduersarioruminductus sententiam profert. Unde Beda super epistolam Iacobiait :, , Ira enim uiri iustitiam Dei non operatur quia quiiratus in aliquem sententiam profert, etsi ille quantum ad seiustum reportet sententiam, iste tamen, qui non amore iustitiae, sed liuore odii in eum sententiam dedit, iustitiam Dei, in quemperturbatio non cadit, non imitatur.

Item Gregorius. Qui recte iudicat, et premium remunerationis ex-pectat, fraudem in Deo perpetrat, quia iustitiam, quam gratis inpertire debuit, acceptione pecuniae uendit. Bonis male utuntur qui pro temporali lucro iuste iudicant. Tales quippe ad ueritatem non iustitiae defensio, sed amor premii prouocat; quibus si spes nummi subtrahitur, confestim a iustitiae confessione recedunt. Acceptio nummorum preuaricatio ueritatis est. Unde et pro iusto dicitur: „Qui excutit manus suas ab omni munere, iste in excelsis habitabit.“

Idem Mauricio inperatorU . Illa prepositorum sollicitudo utilis est, illa est cautela laudabilis, in qua totum ratio agit, et furor sibi nichil uen-dicat. Restringenda sub ratione potestas est, nec quidagendum prius, quam concitata ad tranquillitatem mensredeat. Nam conmotionis tempore iustum putat omnequod fecerit.

Item Ambrosius de sancio Ioseph, [c. 13.] Ira etiam sepe innocentes in crimen adducit, quia, dum iusto amplius irascimur, et uolumus aliena cohercere peccata, grauiora conmittimus. Ideo Apostolus ait:, , Non uos uendicantes, karissimi; sed date locumirae;“ hoc est declinemus eam, ne nos illa corripiat.Unde Dominus Iesus, mittens ad euangelizandumdiscipulos, misit eos sine auro, sine argento, sine pecunia, sine uirga, ut et incentiua litis et instrumenta eriperet ultionis.

Item ex lib. [XI.] ecclesiast. y storiae^. Cum apud Tessalonicam, seditione exorta, quidam ex militaribus uir inpetu fuisset populi furentis exstinctus, Theodosius, repentini nuncii atrocitate succensus, ad ludosCircenses inuitari populum, eique ex inprouiso circumfundimilites, atque obtruncare passim, ut quisque occurrisset, gladio iubet, et uindictam dare non crimini, sed furori.Ob hoc cum a sacerdotibus Italiae redargueretur, agnouitdelictum, culpamque cum lacrimis professus, publicam penitenciam in conspectu totius ecclesiae exegit, et in hoc sibitempus ascriptum absque regali fastigio patienter inpleuit.Quibus omnibus illud quoque mirabiliter adierit; legessanxit in posterum, ut sententiae principium super animad-uersione prolatae in diem tricesimum s ab executoribusdifferrentur, quo locus misericordiae, uel, si res tulisset, penitenciae non periret.

Unde Gregorius scribit Constantino, Mediolanensi Episcopo, [lib. VIII. epist. 30.]:

Graue satis est et indecens, ut in re dubia certa detursententia.

Item Augustinus in libro de penitencia, [c. 3.] Quamuis uera sint quedam, tamen iudici non sunt credenda, nisi certis indiciis demonstrentur.

Item Dama sus Papa, [epist. VI.] Eorum, qui accusantur, causas discutere non licet prius, quam canonice uocati ad sinodum ueniant, et presens per presentem agnoscat ueraciteret intelligat que ei obiciuntur. Quod et per sapientiam Salomonis dicitur:„Ante, quam scruteris, ne reprehendas. Intellige prius, et tunc increpa. Ante, quam audias, non reprehendas/ Et licet apertissima sit contrariorum reprehensio, uerumtamen oportet ab his, qui dati sunt adeorum examinationem, ordinem seruari.

Item ex VIII. Sinodo. Non solum ille reus est, qui falsum de alio profert, sed et is, qui aurem cito criminibus prebet.

VI. Pars. Gratian. Cum ergo sententia ex ordine iniusta est, nec tunc ab ea recedendum est, quia™ etiam ante, quamsententia daretur in eum, pro qualitate sui reatus ligatus apudDeum tenebatur. Contingit aliquando, ut adulter sententiampro sacrilegio reportet, cuius reatum in conscientia non habet.Hec sententia, etsi iniusta sit, quia non est in eo crimen, superquod lata est sententia™, tamen ab eo iuste reportata est, qui ex reatu adulterii iamdiu apud Deum excommunicatusfuerat. Et in hoc casu intelligenda est auctoritas illa Gregorii:„ Sententia pastoris etc.

§. 1. Iustam sententiam uocat, quandocrimen subest, super quod fertur: iniustam, quando illud nonsubest, que tamen timenda uel seruanda est, quia ex alio iamdudum dampnandus erat. Unde, cum premisisset Gregorius™:„ Utrum iuste an iniuste obliget pastor, pastoris tamen sententiatimenda est gregi, subsecutus adiecit:, , Ne is, qui subest, et cuminiuste forsitan ligatur, ipsam obligationis suae sententiam exalia culpa mereatur. Pastor ergo uel absoluere indiscrete timeat, uel ligare. Is autem, qui sub manu pastoris est ligari timeat uel

Item Gregorius. Summopere precauendum est ut rectores ecclesiae et qui publica iudicia exercent, in dictandis sententiis nullatenus leuitate aut furore ducti sint precipites, sed causis prius diligenter uentilatis, cum res, que ignorabatur, plemter ad notitiam uenerit, diuina tunc et humanalex resoluatur, et secundum quod ibi constitutumest, remota personarum acceptione, diffinitiua proferatursententia. Hinc est quod Moises querelas populi sempertabernaculum ingressus ad Dominum referebat, et iuxtacpiod Dominus inperabat iudicia proponebat, nimirum nosmfttiipebs f ut non ex corde nostro, $tcl ex preceptodiuino condempnationis uel iustificationis sententiam proferamus.

Item Augustinus ad Macedonium, [epist. LIV.] Non licet iudici uendere iustum iudicium, etsi liceat aduocato uendere iustum patrocinium, et iurisconsulto rectum consilium.

Item Ysidorus [lib. III. de summo bono, c. 58.] Pauper dum non habet quod offerat, non solum audiri contempnitur, sed etiam contra ueritatem obprimitur. Citouiolatur auro iustitia, nullamque reus pertimescit culpam, quam redimere nummis existimat.

Gratian. Huic itaque sententiae, que non amore iustitiae, sed ex alia qualibet causa fertur in quemquam, humiliter obe-diendum est.

Unde in Ni ceno Concilio, [c. 5.]

Seruetur et ista sententia, ut hi, qui ab aliis excommunicantur, ab aliis ad communionem non recipiantur. Requiratur sane, ne forte quis ex aliqua indignatione animi aut contentione, aut qualibet tali conmotionestomachi episcopi sui abstenti sint. Ut ita demum hi °, qui ob culpas suas episcoporum suorum offensasmerito contraxerunt, digne etiam a ceteris excommunicatisimiliter habeantur, quousque episcopo suo uisum fuerithumaniorem circa eos ferre sententiam.

Gratian. Item sententia est iniusta ex ordine, quando non seruato iudiciali ordine quilibet pro culpa sua dampnatur. iniuste, nec pastoris sui iudicium temere reprehendat: ne, etsi iniuste ligatus est, ex ipsa tumidae reprehensionis superbia culpa, que non erat, fiat. §. 2. Aliquando nullum subest crimen, ettamen uel odio iudicis, uel factione inimicorum obpositam sibisententiam dampnationis in se excipit.

Unde Gregorius ait:

Quatuor modis humanum iudicium peruertitur: timore, dum metu potestatis alicuius ueritatem loqui pertimescimus; cupiditate, dum premio animum alicuius corrumpimus; odio, dum contra quemlibet aduersarium molimur; amore, dum amico uel propinquo prestarecontendimus.

Gratian. Quam graue uero sit uel odio, uel amicitia, uel munere, uel metu, uel quolibet modo iudicium peruertere Augustinus testatur dicens:

Quicumque aut consanguinitate, aut amicitia, uel hostili odio, uel inimicitiis in iudicando ducitur, peruertitiudicium Christi, qui est iustitia, et fructum illius uertit inamaritudinem.

Idem ad Casulanum . Quisquis metu cuiuslibet potestatis ueritatem occultat, iram Dei super se prouocat, quia magis timet hominem quamDeum. Et post pauca: §. i. Uterque reus est, et quiueritatem occultat, et qui mendacium dicit, quia et illeprodesse non uult, et iste nocere desiderat.

Nemo peritorum aut prudentium putet, quod minus sit periculum in uerbis lingua mentiendo, quam manibus sanguinem fundendo. Melius est autem pro ueritate patisupplicium, quam pro adulatione beneficium.

Item Pelagius Benigno Archiepiscopo. Unicuique prouidendum est, ne aliquem iniuste persequatur, iudicet et puniat, ne Iesum persequatur, iu dicet et puniat.

Gratian. Hic quoque, qui ueritatem pro pecunia negat, uel falsum testimonium contra aliquem dicit, Deum negare ueluendere probatur.

Unde B e da super Marcum:

Abiit ludas ad summos sacerdotes, et constitueruntei pecuniam se daturos. Multi hodie scelus ludae, quiaDominum ac magistrum suum, deumque pecuniauendiderit, uelut inmane et nefarium exhorrent, nec tamencauent. Nam cum pro muneribus falsum contra quemlibettestimonium dicunt, profecto, quia ueritatem pro pecunianegant, Deum pecunia uendunt. Ipse enim dixit:„Ego sum ueritas. Cum societatem fraternitatis aliquadiscordiae peste conmaculant, Deum produnt, quiaDeus karitas est. Qui ergo karitatis et ueritatis iussaspernunt, Deum utique, qui karitas est et ueritas, produnt, maxime cum non infirmitate uel ignorantia peccant, sed insimilitudinem ludae querunt oportunitatem, qualiter arbitris absentibus mendacio ueritatem, uirtutem criminfcmutent.

Item Ieronimus [in epistolam ad Titum, c. i. inextremo.] Existimant quidam in eo tantum negari Deum, si in persecutione quis a gentibus conprehensus se confioteri rennuerit esse Christianum. Ecce Apostolusomnibus, que peruersa sunt, factis Deum asserit negari.Christus sapientia est, iustitia, ueritas, sanctitas, fortitudo.Negatur per insipientiam sapientia, per iniquitatem iustitia, per mendacium ueritas, per turpitudinem sanctitas, per in-becillitatem animi fortitudo. Quotienscumque uincimuruiciiss atque peccatis, tociens Deum negamus, et econtrario, quociens bene quid agimus, Deum confitemur.Nec arbitrandum est in die iudicii illos tantum a Deifilio denegandos, qui in martirio Christum negauerunt, sed et illos omnes, quorum opere, uel sermone, uel cogitatione Christus negatur, negat uel confessus confitetur. De hac puto confessione quod discipulisprecepit, dicens: „Eritis michi testes in Ierusalem, et inomni Iudea, et Samaria, et usque ad ultimum terrae.

Item Augustinus [tractatu CXIII. ad cap. 18. Ioannis.] Non solum abnegat Christum qui dicit eum non esseChristum, sed ille etiam qui, cum sit, negat se esse Christianum. Dominus enim non ait Petro, discipulum meum teesse negabis. Negauit ergo ipsum, cum se negauiteius esse discipulum. Quid autem aliud isto modo, quamse negauit esse Christianum?

Idem [tractatu LXVI.]: §. i. Timendo carnis tuae mortem mortem dabis animae tuae. Quanta enim uita est confiteri Christum, tanta mors est negare Christum. An Apostolus Petrus (sicut eum quidamfauore peruerso excusare nituntur) Christum non negauit, quia interrogatus ab ancilla hominem se nescire respondit?

Item Iohannes Crisostomus [id est, Auctor operis imperfecti, in Matth. hom. 25.] „ Nolite timere eos, qui occidunt corpus, “ ne forte propter timorem mortis non libere dicatis quod audistis, necfiducialiter predicetis omnibus quod in aure soli audiatis. Sicut ergo ex his uerbis ostenditur, non solumille proditor est ueritatis, qui transgrediens ueritatem palam pro ueritate loquitur mendacium, sed etiam Ule qui non libere pronunciat ueritatem, quam libere pronunciareoportet, aut non libere ueritatem defendit, quam libere defendere conuenit, proditor est ueritatis. Nam sicut sacerdos debitor est, ut ueritatem, quam audiuit a Deo, liberepredicet, sic laicus debitor est, ut ueritatem, quam audiuita sacerdotibus probatam quidem in scripturis, defendat fiducialiter. Quod si non fecerit, prodidit ueritatem.„ Corde enim creditur ad iustitiam, ore autem confessiofit ad salutem.“

Gratian. Hec sententia potius iudicem ledit quam eum, in quem fertur.

Unde Augustinus ait;

Illud plane non temere dixerim, quod si quisquamfuerit fidelium anathematizatus iniuste, ei potius oberit, quifacit, quam ei qui hanc patitur iniuriam. Spiritusenim sanctus habitans in sanctis, per quem quisque ligaturaut soluitur, inmeritam nulli ingerit penam. Per eumquippe diffunditur karitas in cordibus nostris, que non agitperperam. Pax ecclesiae dimittit peccata, et ab ecclesiae pace alienis tenet peccata non secundum arbitriumhominum, sed secundum arbitrium Dei. Petratenet, petra dimittit; columba tenet, columba dimittit.

[Gratian.] Item Salomon": „Sicut auis in incertum uolans, et passer quolibet uadens, sic maledictum frustraprolatum uenit super eum, qui misit illud.“

Item Gregorius in omelia XXVI . Plerumque contingit, ut iudicis locum teneat, cui 9°3 c i locum uita minime concordat, ac sepe agitur, ut uel dampnet inmeritos, uel alios ipse ligatus soluat, sepe in soluendis ac ligandis subditis suae uoluntatis motus, non autem causarum merita sequitur. Unde fit, ut ipseligandi et soluendi potestate se priuet et cet .s

Et infra: §. 1. Sepe fit, ut erga quemlibet proximum odio uelgratia moueatur pastor. Iudicare autem de subditis digneetc. Et infra Unde recte per prophetam dicitur:„Mortificabant animas, que non moriuntur, et uiuificabantanimas, que non uluunt.“ Non morientem quippe mortificat qui iustum dampnat, et non uicturum uiuificare nititurqui reum a supplicio soluere conatur.

§. 2. Causae ergo pensandae sunt, et tunc ligandi ac soluendi potestas exercenda. Videndum est, que culpa pre-cessit, et que sit penitentia secuta post culpam, ut S uos omnipotens Deus per conpunctionis gratiam uisitat, los pastoris sententia absoluat. Tunc enim uera estabsolutio etc.

Et infra: §. 3. Ex qua consideratione intuendum est, quod illos debemus nos per pastoralemauctoritatem soluere, quos auctorem nostrum cognoscimusper suscitantem gratiam uiuificare.

Et infra: §. 4. Veniatitaque foras mortuus, id est culpam confiteatur peccator.Venientem uero foras discipuli soluunt, quiapastores ecclesiae ei debent penam amouere, quam meruitqui non erubuit confiteri quod fecit.

§. 5. Hec de solutionis ordine breuiter diximus, ut sub magno moderamine pastores ecclesiae uel soluere debeantp, uelligare.

Item Calix tu s Papa [epist. I. ad Benedictum Episcopum] . Iniustum iudicium et diffinitio iniusta, regio metu et iussu, aut cuiuscumque episcopi aut potentis aiudicibus ordinata uel acta, non ualeat.

§. 1. Homini religioso parum esse debet inimicitias aliorum non exercere, uel augere male loquendo, nisi etiam eas extinguerebene loquendo studuerit. §. 2. Melior est in malis factishumilis confessio quam in bonis superba gloriatio.

Item Augustinus super Psal. ( 77 /. [ad uers. Faciens misericordias Dominus.] Qui iustus est, et iniuste maledicitur premium illi redditur.

Gratian. Tftc etsi, ut dictum est, non teneatur ligatus apud Deum, sententiae tamen parere debet, ne ex superbia ligeturqui prius ex puritate conscientiae absolutus tenebatur.

VII. Pars. §. 1. Item est quando contra equitatem sententia fertur, ueluti quando subditi non possunt cogi admalum, scientes obedientiam non esse seruandam prelatis in rebusillicitis.

Unde Euticianus Papa m:

Si quis episcopus aut abbas presbitero aut monacho suo iusserit missas pro hereticis cantare, nonlicet. Non enim expedit obedire eis.

Item Augustinus. Non semper malum est non obedire precepto; cum enim Dominus iubet ea, que Deo sunt contraria, tuncei obediendum non est.

Item Ieronimus in epist. ad Ephesios. Si dominus iubet ea, que non sunt contraria sacris scripturis, subiciatur domino seruus. Sin uero contraria precipit, magis obediat spiritus quam corporis domino.

Et infra [c. 3.]: §. i. Si bonum est quod precipitinperator, iubentis exsequere uoluntatem; si malum, responde £:, , Oportet Deo magis quam hominibusobedire/ Hoc ipsum et de seruis apud dominos, etde uxoribus apud uiros, et de filiis apud patres, quod inillis tantum debeant dominis, uiris, parentibus essesubiecti, que contra Dei mandata non sunt.

Item Ambrosius "Iulianus inperator, quamuis esset apostata, habuit tamen sub se Christianos milites, quibus cum dicebat, produciteaciem pro defensione reipublicae, obediebatur ei. Cuma utem diceret eis, producite arma in Christianos, tunc cognoscebant inperatorem celi."

Item Fabianus Papa, [epist. II. omnibus Episcopis]. Qui omnipotentem Deum metuit, nec contra euangelium nec contra apostolos, nec contra prophetas uel sanctorum Patrum instituta agere aliquid ullomodo consentit.

Item Nicolaus Papa Lothario Regi. Ita corporis tui cedere motibus consensisti, et relaxatis uoluptatum habenis temetipsum in lacum miseriae et inlutum fecis prohibitum deiecisti, ut qui positus fueras adgubernacionem populorum effectus sis ruina multorum. Probat hoc Teugaldi et Guntarii dudum episcoporumlegitimus casus, qui pro eo, quod te minime conpetentererudierunt, quinimo quia preuaricationem tuam tegereargumentis suis, et sub quadam iustitiae specie, fucatis quibusdam exquisitis adinuentionibus, equitatem obruere studuerunt, nostra sunt apostolica auctoritate depositi, et ab omni episcopatus regimine regulariter sequestrati.

Item Augustinus [sermone VI. de uerbis Domini]. Qui resistit potestati Dei ordinationi resistit. Sed quid, si illud iubeat, quod non debeas facere? Hicsane contempne potestatem. Ipsos humanarum legumgradus aduerte. Si aliquid iusserit curator, non °faciendum est? Tamen, si contra proconsulem iubeat, non utique contempnis potestatem, sed eligis maioriseruire. Nec hinc debet minor irasci, si maior prelatus 1004e est. Rursum si aliquid ipse consul iubeat, et aliud iubeaLt inperator s, si uel aliud inperator et aliud Deus, quid iudicatis? Maior potestas Deus Da ueniam, o inperator: tu carcerem, ille gehennamminatur. Hinc iam tibi assumenda est fides tua tamquam scutum, in quo possis omnia ignita iacula inimiciextinguere.

Idem Donatistis [epist. CLXVI .] Inperatores, si in errore essent (quod absit), pro errore suo contra ueritatem leges darent, per quas iustiet probarentur, et coronarentur, non tamen faciendo quod illi iuberent, quia Deus prohibet. Sicutiusserat Nabuchodonosor, ut aurea statua adoraretur, quodqui facere noluerunt Deo talia prohibenti placuerunt.Quando autem inperatores ueritatem tenent pro ipsa contra errorem iubent. Quod quisquis contempseritipse sibi iudicium acquirit. Nam inter homines penasluit, et apud Deum frontem non habebit, quia hocfacere noluit, quod ei per cor regis ipsa ueritas iussit. Sicutipse Nabuchodonosor, post miracula salutis triumpuerorum conmotus atque mutatus, pro ueritate contraerrorem edictum proposuit, ut quicumque blasphemarentdeum Sidrac, Misac et Abdenago, in interitum irent, et domus eorum in dispersionem. Et non uultis, ut aliquid tale contra uos iubeant inperatores Christiani, cum sciant auobis s, quos rebaptizatis, Christum exsufflari?

Idem in Psalmis: §. i. Iulianus extitit infidelis inperator.Nonne extitit apostata, iniquus, ydolatra? MilitesChristiani seruierunt inperatori infideli. Ubi ueniebatur adcausam Christi, non agnoscebant nisi illum, qui in celo erat.Quando uolebat, ut ydola colerent, ut turificarent, preponebant illi Deum. Quando autem dicebat, produciteaciem, ite contra illam gentem, statim obtemperabantet i distinguebant deum eternum a domino temporali b

Item Gregorius [c. 12. lib. XXXV. in Iob.] Quid ergo mirum, si peccator homo obedientiae in E resentis uitae breuitate se subicit, quando hanc mediator >ei et hominum, et cum obedientes remunerat, nonrelinquit? Sciendum tamen est, numquam perobedientiam malum fieri, aliquando autem debet per obedientiam bonum, quod agitur, intermitti. Neque enim malaarbor in paradiso extitit, quam Deus homini ne contingeretinterdixit; sed ut melius per obedientiae meritum homobene conditus cresceret, dignum fuerat, ut etiam a bonoprohiberetur quatinus tanto uerius hoc, quod ageret, uirtus esset, quanto et a bono cessans auctori suo se subditum humilius exhiberet.

Item Ysidorus. Qui consentit peccantibus, et defendit alium delinquentem, maledictus erit apud Deum et homines, et corripietur increpatione seuerissima, Hinc et quidam sanctissimus Pater ait: Si quis peccantem defendit, acriusquam ille, qui peccauit, coherceatur. Hinc etiam alius Pater ait: Si quis alterius errori consentit, sciat secum illo simili modo culpabilem iudicandum.

Item Ysidor Si is, qui preest, fecerit, aut cuiquam quod a Domino prohibitum est facere iusserit, uel quod preceptum est preterierit aut preterire mandauerit, S. Pauli apostolisententia ingerenda est, dicentis:, , Etiamsi nos autangelus de celo euangelizauerit uobis anathema sit, preterquam quod uobis euangelizauimus.“

Idem: §. i. Si quisprohibet nobis quod a Domino preceptum est, uel rursum inperat fieri quod Dominus fieri prohibet, execrabilis sit omnibus, qui diligunt Deum.

Idem :§. 2. Is, qui preest, si preter uoluntatem Dei, uel preter quodin scripturis sanctis euidenter precipitur, uel dicit aliquid, uel inperat tamquam falsus Dei testis aut sacrilegus habeatur.

Gratian. Cum ergo subditi excommunicantur, quia ad malum cogi non possunt, tunc sententiae non est obediendum, quia iuxta illud Gelasii. „ Nec apud Deum, nec apud ecclesiam eius, quemquam grauat iniqua sententiaP

VIII. Pars. §. i. Quod autem supra communicantes excommunicatis de ecclesia abici iubentur non de quolibet modo communicantibus intelligendum est.

Unde Nicolaus Papa Igmaro, Remorum Archiepiscopo:

Excellentissimus rex Karolus apostolatum nostrum consuluit, quid sit agendum de his, qui communicant cum his, qui cum Engiltruda sepe dampnata communicant femina, quoniam eam cum communicatoribus suis et fautoribus pari uinculo anathematis constat esse astrictam. Quapropter nunc beatitudini tuae iniungimus, ut, super hocnostra auctoritate fretus, curam de his sumere studeas, et quia docta diuinitus sanctitas tua ualde nouit, aliud esse ex necessitate, aliud ex ignorantia, atquealiud, quod studio delinquitur, istudque posterius duobus prioribus strictius esse puniendum, idcirco sollerterinuigilet, et cauta districtione singulorum modosdiiudicet, quatinus hi qui ex necessitate uel ignorantia delinquunt auctoritate nostra per te absoluantur: sitamen ipsa eorum ignorantia, uel necessitas uera, et nonsimulata, uel non ex uoluntate processerit, quia, ut benenosti, sunt plerique qui possunt quidem, sed noluntrecta nosse. Unde Psalmista de huiusmodi: „Noluit, “ inquit, „ intelligere, ut bene ageret.“ Illos autem, qui studio suo obligantur, et contemptu interdicta nostrapostponunt, non nisi digna satisfactione preueniente uolumus a te prorsus absolui.

Item Gregorius VII. [lib. V. Regesti, in Concilio Romae habito]. Quoniam multos peccatis nostris exigentibus pro causa excommunicationis perire cottidie cernimus, partim ignorantia, partim nimia simplicitate, partim timore, partimetiam ex necessitate, deuicti misericordia anathematissententiam ad tempus, prout possumus, temperamus.Apostolica itaque auctoritate ab anathematis uinculo hossubtrahimus, uidelicet uxores, filios, seruos, ancillas, seu mancipia, nec non rusticos et seruientes, nec nonet omnes alios, qui non adeo curiales sunt, ut eorumconsilio scelera perpetrentur, et eos, qui ignoranter excommunicatis communicant, siue illos, qui communicant cum illis s, qui excommunicatis communicant.Quicumque autem aut orator, siue peregrinus, aut uiator in terram excommunicatorum deuenerit, ubinon possit emere uel non habeat unde emat, ab excommunicatis accipiendi damus licentiam. Et si quis excommunicatis non in sustentatione superbiae, sedhumanitatis causa dare aliquid uoluerit, non prohibemus.

Item Bonifatius Martir Zachariae Papae [in epist., quae incipit: „Paternae.“] Antecessor predecessoris uestri uenerandaememoriae Gregorius, dum me indignum ordinauit et adpredicandum uerbum Dei Germanicis gentibus misit, sacramento me astrinxit, ut canonicis et iustis episcopis et presbiteris in uerbo et facto et consensuastipulator et adiutor fierem. Hoc autem cum diuinagratia inplere studui; falsos autem sacerdotes ypocri-tas et seductores populorum uel corrigerem ad uiam salutis, uel declinarem et abstinerem a communione ipsorum; quodex parte seruaui, et ex parte custodire et inplere nonpotui; sed spiritualiter inpleui sacramentum, quiain consensum et in consilium eorum non uenit animamea, corporaliter autem ab eis omnino abstinere non potui.Dum enim uenissem ad principem Francorum cogenteecclesiarum necessitate, non tales ibi reperi quales uolui, sed tamen in sancta communione corporis Christiillis non dommunicaui.

Item Zacharias Papa Bnnifatio Martiri [in epistola, cuius initium est: „Benedictus Deus.“] Quod predecessor noster beatae memoriae Gregorius, huius sedis apostolicae presul, dum ad predicandum uerbum euangelii tuam misisset fraternitatem inGermaniae partibus et gentibus illis paganis, et uerbopollicitationis illam uoluit esse ante munitam, ita utorthodoxos episcopos, presbiteros, uel quoscumque re-perire potuisses in uerbo exhortationis perfectos, ampliusconfirmares, et eis communicares (quod et factum est); siquos uero seductores episcopos aut pseudopresbiterosa recto fidei tramite deuiantes reperisses, nulla tibi cumeis esset communio, quod te, Deo solatiante, usque ad presens spiritualiter seruasse confessus es, uel, siomnino propter principalem et humanum fauorem gentisFrancorum, dum ad eos accessisses, corporaliter abstinere non ualuisti cogente ecclesiarum Dei necessitate, et tamen in eorum consilio et communionis consensuanima tua non est coinquinata: itaque propter hoc, quod cumeis conuersatus es, non consentiens iniquitati eorum, nullumtibi est detrimentum coram Deo.

IX. Pars. Gratian. Excommunicationis autem forma et modus, atque reconciliationis hic est.

Debent duodecim sacerdotes episcopum circumstare, et lucernas ardentes in manibus tenere, quas in conclusioneanathematis uel excommunicationis proicere debent in terram et conculare pedibus; deinde epistola per parrochiasmittatur, continens excommunicatorum nomina et causam excommunicationis.

Item ex Concilio Aur a, nco. Canonica iustituta et sanctorum Patrum exempla sequentes, ecclesiarum Dei uiolatores N. auctoritate Dei et iudicio sancti Spiritus a gremio sanctae matris ecclesiae et a consortio totius Christianitis eliminamus, quoadusque resipiscant et ecclesiae Dei satisfaciant.

Item ex eodem. Cum aliquis uel excommunicatus, uel anathematizatus, penitencia ductus ueniam postulat et emendationem promittit, episcopus, qui eum excommunicauit, ante ianuasecclesiae uenire debet, et duodecim presbiteri cum eo, quieum hinc et inde circumstare debent. Et si ille terraeprostratus ueniam postulat, et de futuris cautelamspondet, tunc episcopus apprehensa manu eius dextera, inecclesiam illum introducat, et communioni Christianae reddat, et septem psalmos penitenciales decantet cum istis precibus: Kyrie eleison, Pater noster, saluum fac seruum tuum. Oratio: Presta, quesumusDomine, huic famulo tuo dignum penitenciae fructum, utecclesiae tuae sanctae, a cuius integritate deuiauerat peccando, admissorum ueniam consequendo reddatur innoxius.Per Dominum.

X. Pars. Gratian. Presbiteris uero, qui excommunicati sacrum ministerium contingere presumunt, que penitencia sit in-ponenda, Iohannes VIII. Clero et ordini Salonitano scribens diffinit, dicens:

De illis presbiteris, qui tempore sanctissimi predecessoris nostri domini Papae Nicolai excommunicati sacrum ministerium contingere presumpserunt, ipsi in se dam-pnationis (sicut canones statuunt) sententiam intulerunt. Tamen, quia miseratio apostolica ueniam solet E restare correctis, ob multitudinem misericordiae illisanc indulgentiam exhibemus, ut, sancta communione saginati, studeant tribus annis continuis per ebdomadamomnisecunda et sexta feria a uino et a carnepenitus ieiunare, et ultra lugenda nequaquam conmittere.

Gratian Qui autem excommunicatis communicant pro modo peccati penitenciae modum accipiant.

Unde Urbanus II. Genebaldo Constantiensi Episc.:

Sanctis quippe canonibus cautum constat, ut quicumque excommunicatis communicauerit excommunicetur. Ipsius tamen penitenciae atque absolutionis modos eo moderamine decernimus, ut quicumque seu ignorantia, seu timore, seu necessitate negocii cuiusquam maximi etmaxime necessarii eorum se conuictu, oratione, salutatione, osculoue contaminauerint, cumminorispenitenciae medicina societatis nostrae participium sortiantur. Eos uero, qui aut spontanee, aut negligenter inciderint, sub ea uolumus disciplinae cohercionesuscipi, ut ceteris metus incutiatur.