QUESTIO II.

GRATIANUS. I. Pars. Nunc queritur, si sacerdotes aliqua de rebus ecclesiae dedisse noscuntur, an his, qui eas acceperunt', aliqua firmitate constabunt f Quod res ecclesiae nullo modo distrahi possunt et distractae possideri, multis auctoritatibus probatur.

Ait enim Stephanus Papa:

"Qui Christi pecunias et ecclesiae aufert, fraudat etrapit, ut homicida in conspectu iudicis deputabitur."

Item Pelagius Hostilio Episcopo . "Augusto sedis nostrae notario suggerente didicimus, quod ei dilectio tua directis apicibus indicasset, quosdam de clero tuo, et maxime parrochiarum ad te pertinentium, non pauca sacrata uasa uel ministeria distraxisse, et aliquah uiusmodi perpetrasse, que aliena a religioso sunt proposito. Karitatem uero tuam, ut hec conpetenti sollicitudine debeat insequi uel ulcisci, nostrae preceptionis auctoritate cupis conmuniri. Qua de re presentibus mandamusaffatibus, ut conpetenti uiuacitatis instantia quicquid desacratis uasis uel ministeriis a quolibet clericorum usurpatum fuisse uel distractum conpereris, sine cuiusquam morae interuentu exigere non dimittas et ecclesiasticis usibus reformare."

Item Bonifatius Papa . "Nulli liceat ignorare, omne, quod Domino consecratur, siue fuerit homo, siue animal, siue ager, uel quicquid semel fuerit consecratum, sanctum sanctorum erit Domino, etad ius pertinet sacerdotum. Propter quod inexcusabiliserit omnis, qui a Domino et ecclesia, cui conpetunt, aufert, uastat, inuadit uel eripit, et usque ad emendationem ecclesiaeque satisfactionem ut sacrilegus iudicetur, et, si emendare noluerit, excommunicetur."

Item Gregorius VII. [lib. VI. Regesti, in concilio c. i.] "Quicumque militum, uel cuiuscumque ordinis uel professionis persona, predia ecclesiastica a quocumque rege, seu seculari principe, uel ab episcopis inuitis, seu abbatibus, aut ab aliquibus ecclesiarum rectoribus susceperit, uel inuaserit, uel eorum consensu tenuerit, nisi eadempredia ecclesiis restituerit, excommunicationi subiaceat."

Item Pius Papa, [epist. II.] "Predia diuinis usibus tradita quidam humanis applicantusibus, et Deo nostro, cui tradita sunt, ea subtrahunt, utsibi inseruiant. Quapropter ab omnibus illius usurpationiscontumelia depellenda est, ne predia usibus. secretorumcelestium dicata a quibusdam inruentibus uexentur. Quodsi quis presumpserit, ut sacrilegus iudicetur."

Item An aci e tu s [Papa, epist. I.] "Qui abstulerit patri uel matri aliquid, dicetque hoc peccatum non esse, homicidae particeps est. Pater noster sine dubio Deus est, qui nos creauit: mater uero nostra ecclesia est, que nos in baptismo regenerauit. Ergo, qui Christi pecunias et ecclesiae rapit, aufert et fraudat, homicida est."

Item Iohannes Papa III. [ad Zachariam Archiepisc.] °. "In antiquis ecclesiae statutis decretum est, ut qui aliena inuadit non exeat inpunitus, sed cum multiplicatione omniarestituat. Unde in euangelio scriptum est: „Quod sialiquid defraudaui, reddo quadruplum/ Et in seculi legibus cautum habetur: “Qui rem subripit alienam etc/ (utinfra in auctoritate Eusebii Papae)."

Item Gregorius ad Constantiam Reginam Galliae, [lib. IV. epist. 33.] "Cum deuotissimam dominam sciam de celesti uita atque remedio animae suae sedulo cogitare, culpam meconmittere uehementer estimo, si ea, que pro timoreomnipotentis Dei sunt suggerenda, siluero, et te sanctissimam de ecclesiastica pace sedule non conmonuero.Nimis me Iuliani fratris nostri et coepiscopi proclamationuper contristauit, maxime cum uillae suae, uidelicet ecclesiae, a nequissimis predonibus sint depredatae, atque nocturnis incendiis more furum conbustae, et dum idemmaligni iuxta nostri predecessoris Bonifatii decreta proemunitate illud emendare noluerint, et dum seculi leges hec eadem ita se habere uoluerint, lege uulgari teste, in qua sic scribitur: „Si quis manu armata usque adquatuor homines in uicum alterius ad malefaciendum uenerit, ille, qui prior est, pro illicita presumptione conponat solidos nongentos, sequaces uero eius unusquisque solidosoctoginta. Si uero incendium fecerit, nouies^ conponat: predam uero in quadruplum restituat."

"Si seculi leges talem iustitiam habere uoluerunt, lex diuina cur inferior esse debebit, cum in ipsius ueritatis presentia a Zacheo collaudatum sit, ut, si aliquem defraudaret, in quadruplum restitueret? Et quia summum in rebus bonum est iustitiam colere, ac sua cuique iura seruare, et in subiectos non sinere quod potestatis est fieri, sed quod equum est custodiri (quod et uos diligere, et omnino confidimus studere): quapropter excellentiae uestrae mense nouembrio presentis anni, secunda indictione, Petrum fratrem et coepiscopum nostrum a gremio sanctae Romanae ecclesiae transmittimus, ut, fratribus eiusdem prouinciae in unum congregatis, emunitas et presumptio, et sacrilegium canonica auctoritate et vestra regia dignitate talem terminum accipiant, ne post hac membra diaboli, filii nequam, in sancta ecclesia te etiam ibi regnante talia presumant."

Item Eusebius Papa, [epist. II.] Ini 3 legibus seculi cautum habetur: „Qui rem subripit alienam, illi, cui res direpta est, in undecuplumque sublata sunt restituat.^ Et in lege divina legitur:„ Maledictus omnis, qui transfert terminos proximi sui.“Talia ergo non presumantur absque ultione, nec exerceantur absque dampnatione. Proinde si quis ecclesiasticas oblationes et quod Deo consecratum est rapuerit, uelconsenserit facientibus, ut sacrilegus diiudicetur, et dampnum in quadruplum restituat, et canonice peniteat.

Gratian. Econtra Gregorius scribens [cap. 4. responsionum] Augustino Anglorum Episcopo, de his, qui furtim auferunt aliquid de ecclesia:

Fraternitas tua ex persona furis pensare potest, qualiter ualeat corrigi. Sunt enim quidam, qui habentes subsidiafurtum perpetrant: et sunt alii, qui in hac re ex inopia delinquunt. Unde necesse est, ut quidam dampnis, quidamuero uerberibus corrigantur. Et cum paulo districtiusagitur, ex karitate agendum est, et non ex furore, quia ipsihoc prestatur, qui corrigitur, ne gehennae ignibus tradatur.§. i. Addis etiam, quo augmento ea, que furto deecclesiis abstulerint, reddere debeant. Sed absit, utecclesia cum augmento recipiat quod de terrenis rebus uide-tur amittere, et lucra de dampnis querere.

Gratian. Verum illud Eusebii de legum seueritate, istud Gregorii de ecclesiastica mansuetudine dictum intelligitur.

Item Deus dedit Episcopo Mediolanensi. Res in episcopatu adquisitas sacerdotibus nulla est alienandi licentia.

Item ex VI. a Sinodo uniuersali, [c. 15.] Apostolicos et paternos canones renouans hec sancta et uniuersalis sinodus diffiniuit, neminem prorsus episcopum uendere uel utcumque alienare cimilia et uasasacrata, excepta causa olim ab antiquis canonibus ordinata, uidelicet pro redemptione captiuorum; sed nec traderesalaria ecclesiarum in emphiteotica pacta, nec alias rusticaspossessiones uenundare, ac per hoc, ecclesiasticos redditus ledere °, quos ad propriam utilitatem, et ob escam pauperum et peregrinorum sustentationem esse decernimus.

Et paulo post: §. 1. Quisquis autem post hanc diffinitionem nostram contrarium quid huic sanctae sedi ac uniuersali Sinodo agere temptauerit, deponatur ut pre-uaricator diuinarum rerum et preceptorum, cassata uidelicet omnino que facta est in scriptis uel sine scriptis ab episcopo uenditione uel emphiteotica traditione, uel alia qualibet alienatione, cimiliorum et salariorum locorum .Qui uero perceperit aut emerit aliquid ex predictis cimiliis uel salariis, et non restituerit ecclesiae iterum que ecclesiae sunt, et non reddiderit £ ad incidendum cartamuenditionis uel emphiteoseos, sit anathema, usque dum fecerit quod ab hac sancta et uniuersali Sinodo confirmatum est.

§. 2. Si autem episcopus conuictus fuerit construxisse monasterium de ecclesiasticis redditibus, tradat eidem ecclesiae ipsum monasterium.

Item Gregorius [lib. VI. epist. 35.] Domino Episcopo Messano . "Et sacrorum canonum, et legalia statuta permittunt, ministeria ecclesiae pro captiuorum esse redemptione uendenda."

Idem Demetrio et Valeriano Clericis Firmianis, [lib. VII. Indict. 2. epist. 14.] "Sacrorum canonum statuta et legalis permittit auctoritas, licite res ecclesiasticas in redemptione captiuorum inpendi. Et ideo, cum edocti a uobis simus, ante annos scilicet XVIII. Fauiums, episcopumecclesiae Firmianae, XI. libras argenti de eademecclesia pro redemptione uestra, ac patris uestri Passiui, fratris et coepiscopi nostri, tunc uero clerici, nec nonmatris uestrae hostibus inpendisse, atque ex hoc quandam formidinem uos habere, ne hoc, quod datum est, auobis quolibet tempore repetatur, precepti huius auctoritatesuspicionem uestram preuidimus auferendam, constituentes, nullam uos exinde heredesque uestros quolibet tempore repetitionis molestiam sustinere, nec a quoquam uobis aliquam obici questionem."

Idem [lib. VI. epist. 35. ad Dominum Episcopum]. "Sicut omnino graue est frustra ecclesiastica ministeria uenundare, sic iterum culpa est inminente huiusmodi necessitate res maxime desolatae ecclesiae captiuis suis prepo-nere, et in redemptione eorum cessare."

II. Pars. Gratian. Que uero penitencia huiusmodi™ inuasoribus atque predonibus, qui uasa sacra et reliqua diuino cultui dedicata pollutis manibus arripiunt et quasi profana contradant, sit indicenda, Nicolaus Papa diffinit scribens Frontario Archiepiscopo Burdegalensi .

De uiro nefando, Burgando nomine, qui rabie insana conmotus diabolicis se irretire laqueis non dubitauit, atquegentilium more per abrupta itinera et conpita insidians, uobis in uestrae ecclesiae uilla una cum clericis uestrismanentibus, et populum salubribus instruere dogmatummonitis decertantibus, paneque spiritualis uerbi uacua hominum corda reficientibus, atque laudabile salutis propriaedesiderium habentibus sancta apostolorum Petri et Paulilimina uisitare, collectis maliciae suae sequacibus et iniquitatis conplicibus, nefarias inuasiones et depredationesinferre uiolentas demoniaco ausu presumpserit, et, utepistolae uestrae textus eloquitur, sacrum altare sacraquedominici corporis et sanguinis uasa, insuper et sanctumcrisma pollutis arripere manibus quasi uilia et ad usum communem apta presumpsit, dilectio nos uestra consuluit, si ipse, uel qui cum eo in tam inpio et iniquo scelerefuerunt, ad penitenciam quandoque gratia tracti diuinauenire uoluerint, quo eos penitenciae uinculo constringatis, nostrae institutionis censuram exposcere curastis. De quibus (si tamen ita est) iubemus, cum ad penitenciam reuertiaccelerauerint, uno anno extra ecclesiam Dei consistere, cuius sacratissima uasa extra ritum fidei Christianae diripiendo auferre non dubitauerunt. Secundo uero annoante fores ecclesiae, sine communione maneant. Tertio ueroanno ecclesiam Dei ingrediantur, et inter audientesastent sine oblatione, non manducantes carnem neque bibentes uinum, preter natalis et resurrectionis dominicae dies. Quarto preterea anno, si his prioribus tribus eorumfructuosus fuerit penitenciae labor, communioni fidelium restituantur, totaque mentis intentione spondentes, talia seulterius numquam facturos, corpus et sanguinem Dominisuscipere mereantur, et usque ad septimum annum tribus inebdomada diebus sine esu carnium et uini potatione maneant penitentes.

Item in Concilio Leonis Papae /F. "III. Pars. Monemus et inrefragabiliter affirmamus, ut nullus episcoporum uel sacerdotum rem tituli sui usurpare presumat, sed neque salarium a Christianis sanctis locisoblatum causa amicitiae, uel timoris, aut muneris pertemptetauferre, ne ecclesia Dei ad nichilum redigatur. Quod quifacere presumpserit episcopus uel sacerdos, canonicamsine dubio subeat ultionem, et quod ecclesiae iniuste ablatumest reddere conpellatur, ita ut deinceps nullas uires prohis ad litigandum uel possidendum habere possint."

Item ex hystoria Eusebii Episcopi Cesariensis cap. XII . Quisquis episcopus uel abbas de salariis episcopii uel monasterii quicquam transferre in principum manus, uel etiam alii personae conferre uoluerit, irritum sit quod datum esse constiterit, secundum canonemsanctorum Apostolorum, qui dicit: „Omnium ecclesiasticarum rerum episcopus habeat sollicitudinem, et dispenseteas tamquam Deo contemplante. Non liceat autem eifraudare+ quicquam ex illis, uel cognatis propriisdonare que Dei sunt. Quod si pauperes fuerint, ut pauperibus largiatur, sed non sub horum occasione que sunt ecclesiae defraudentur.^

§. 1. Quod si excusationem pre-tenderit episcopus dampnum facere et nichil ad profectum agrum existere, nec sicprincipibus tribuatur ager uel locus, sed clericis uel agricultoribus.

§. 2. Quod si calliditate usus fuerit princeps, et uel a colono uel a cleros agrum emerit, sit irrita uenditio, et restituatur episcopio et monasterio Episcopus uel abbas hoc faciens abiciatur, tamquam qui dispersit que non collegit.

Item Simacus Papa [in Sinodo III. c. 4. et seqq. usque ad c. 9.] "Non liceat Papae predium ecclesiae alienare aliquo modo pro aliqua necessitate, nec in usufructu ruradare, nisi tantummodo domus, que in quibuslibeturbibus non modica inpensa sustentantur. Qua legeomnes custodes astringantur, ut donator, assentator, uenditor honorem perdat. Et qui subscripserit anathemasit cum eo, qui dederit uel qui receperit , nisi restituatur.Liceat etiam quibuslibet ecclesiasticis personis contradicere, et cum fructibus alienata reposcere. Quod nonmodo in apostolica seruandum est ecclesia, uerumetiam in uniuersis ecclesiis per prouincias quidemdicitur conuenire."

Item [in Sinodo VI.] Indigne ad altare Domini properare permittitur, qui res ecclesiasticas audet inuadere aut iniuste possidere, autiniqua uel iniusta defensione in eis perdurare.

§. i. De quibus tanta debet esse prouisio, ut uindictam ammo-nitio precedat, et res usurpatas iniuste qui abstulit, aut iniuste ablatas retinet, equitate patrocinante legibusrestituat. Quod si neglexerit, et necessitas conpulerit, demum predonem sacerdotalis districtio maturata percellat.

§. 2. Valde enim iniquum et ingens sacrilegium est, ut quecumque uel pro remedio peccatorum, uel pro ssalute ac requie animarum suarum unusquisque uenerabili ecclesiae contulerit aut certe reliquerit, ab his quibus maxime seruari conuenit, id est Christianis et Deum timentibus hominibus!+, in aliud transferri uelconuerti. Propterea, qui hec non preuiderit, et aliterquam scriptum est predia ecclesiae tradita petierit, uelacceperit, aut possederit ff, nisi se cito correxerit, quoiratus Deus animas percutit anathemate feriatur, sitque accipienti, et donantip, uel i possidenti anathema, etinstitutae penae contubernium assiduum. Nec aliquo seante tribunal Christi obstaculo muniat qui a religiosis ani-mabus ad substantiam pauperum derelicta contra fas sinealiqua pietatis consideratione dispergit.

Item Nicolaus- Adoni, Viennensi Archiepiscopo [in epistola, cuius initium: “Quia sanctitatis uestrae“]. "De rebus, que semel Deo contributae atque dicatae sunt, et postea sub occasione concessionis principum a quibusdam inuaduntur atque diripiuntur, sancimus, ut prius consulatis principem ad resecandam tam presumptiuam factionem, et cognoscendum, utrum illius sit concessio, an inuasoris presumptio. Quod si principis inordinata fuerit largitio, ipse sit princeps pro emendatione redarguendus. Si autem inuasoris declaratur presumptio, usque ad emendationem excommunicationis sit uindicta cohercendus."

Item Gelasius Iustino Archidiacono et Fausto Defensori. IV. Pars. Vobis enim et famae uestrae consultum duximus, ut pontificis uestri loco uobiscum ab eodem aliquis subrogetur, qui eius nomine pariter uniuersa disponat, quatinus omnia predia ad uestrum reuocetis studium, nec cuiquam clerico pro portione sua aliquod solum ecclesiae putetis esse deputandum, ne per incuriam et negligentiam minuatur, sed omnem pensionis summam ex omnibus prediis rusticis urbanisque collectam ad antistitem deferatis. Ex qua tamen collectione habeatur ratio, quid ad causas uel expensas accedentium necessitatum opus esse perspicitur, ut de medio sequestretur, et quatuor portiones uel de fidelium oblatione, uel de hac fiant modis omnibus pensione, ita ut unam sibi tollat antistes, aliam clericis pro suo iudicio et electione dispertiat, tertiam pauperibus sub omnium conscientia faciat erogari, fabricis uero que conpetit ad ordinationem pontificis, erogationeuestra decernimus esse pendendam. Si quid forte sub annua remanebit expensa, electo idoneo ab utraque parte custode, condatur £ enthecis, ut, si maior emerserit fabrica, sit subsidio quod diuersi temporis diligentiapotuerit custodiri, aut certe ematur possessio, que utilitatesrespiciat communes.

Idem Maiorico, Sereno et IoJianni Episcopis Qj 286 at humanis legibus inciuili dampnatione calcatis, et reuerentia religionis abiecta, uel ecclesiastica priuilegia calcare contendunt, uel ubilibet in pauperum prosilire dispendium, nec huiusmodi saltem conmoniti con-uictique nequiciam sopire consentiunt atque illata sacrisrebus detrimenta sarcire, merito diuini muneris sunt participatione priuandi, ut huius perceptione careant, quod sacrilegis ausibus habuere despectui. Celestinus uero presbiter fratris et coepiscopi nostri Sereni, qui contrapontificale iudicium contraque apostolicae sedis mandata prorumpens, supradictis communionem sacram ministrare presumpsit, cum non potuerit ignorare sententiam proprii sacerdotis, ab offitio protinus ecclesiastico repellatur, ut nullus ecclesiae ministrorum contra pontificalia institutauenire contendat.

Idem eisdem. Volateranae ecclesiae actus uel patrimonium, quod hactenus conperimus destitutum, post dampnationem Eucharisti, quo fuerat deprauante dispersum, curae uestrae decreuimus esse delegandum, ut diligentia (qua uos prout ilitatibus ecclesiae estimamus esse uigilantes) prediaculturae restituatis antiquae, reuocetis si qua sunt uendita aut donata mancipia. Possessiones etiam, quas ab Eumacio et Opilione episcopis, uel ceteris quouis iure uideritis teneri, quia contra constituta sinodi ab episcopis predia alienari nullo potuerunt conmento, nichilominus reuocentur. Sit emptoribus ad eum recursus, qui presumpsit aliquid de ecclesiae rebus illicita uendi-tione distrahere, ita ut pensiones annuas ad pontificem deferatis, cui priuilegia sua integra conuenit omni ratione seruari, ut eius dispensatione portiones proueniant consuetae, ita ut portionem quartam, que ad eos pertinet, sua pontifex ordinatione distribuat, prout cuiusque locum meritumque cognoscit. Pariter etiam ex fidelium oblationeest faciendum, ut quartam clericis eroget pro consideratione suae electionis antistes. Fabricarum etiam portio episcopo sciente et disponente uestra erogatione pendatur, quatinus nichil penitus in detrimentum alicuiusrei patiamini generari.

Idem Clero, e ordini, et plebi Brundusii. Concesso uobis quem petistis antistite, fratre iam et coepiscopo meo Iuliano, necessarium fuit (eodem adecclesiam suam mox remisso) ad uos nostra scripta pariterdestinari, quibus agnosceretis eidem fuisse preceptum, ne umquam ordinationes presumat illicitas.

Et infra: §. i. Redditus et oblationes fidelium in quatuor partesdiuidat, quarum unam sibi ipse retineat, alteram clericispro offitiorum suorum sedulitate distribuat, fabricis tertiam, quartam pauperibus et peregrinis habeat fideliter erogandam, quarum rationem diuino est redditurus examini.

Idem [in epistola ad episcopos per Lucaniam et Brutios, c. 29.] Quatuor autem tam de redditu quam de oblatione fidelium, prout cuiuslibet ecclesiae facultas admittit, (sicutdudum rationabiliter est decretum), conuenit fieri portiones, quarum una sit pontificis, altera clericorum, tertia pauperum, quarta fabricis est applicanda. De quibussicut sacerdotis intererit integram ministris ecclesiae memoratam dependere quantitatem, sic clericus ultra delegatam sibi summam nichil insolenter nouerit expetendum.Ea uero, que ecclesiasticis editiciis attributa sunt, huicoperi ueraciter prerogata locorum doceat instauratio sanctorum manifesta, quia nefas est, si sacris edibus destitutisin lucrum suum presul inpendia his deputata con-uertat. Ipsam nichilominus ascriptam pauperibus portionem quamquam diuinis rationibus se dispensasse monstraturus esse uideatur, tamen iuxta quod scriptumest:, , Ut uideant opera uestra bona, et glorificentpatrem uestrum, qui in celis est, “ oportet etiam presenti testificatione predicari, et bonae famae preconiis non taceri. Quapropter nec clericorum quispiam etc.

Item Simplicius Papa Florentio, et Equitio Episcopis^ , [epist. III.] De redditibus ecclesiae uel oblatione fidelium sola episcopo ex his una portio remittatur, duae ecclesiasticis fabricis, et erogationi pauperum profuturae apresbitero e sub periculo sui ordinis ministrentur; ultima clericis pro singulorum meritis diuidatur. Etinfra: §. i. Cui (id est Gaudendo episcopoi), specialiter hoc precipimus, ut tres illas portiones, quastriennio sibi tantummodo dicitur uendicasse, restituat.

Item Gregorius Maximiano Episcopo Siracusano [lib. III. epist. ii.J Cognouimus de redditibus ecclesiae nouiter adquisitis canonicam dispositionem quartarum minime prouenire, sed episcopos locorum tantummodo distribuere quartam antiquorum reddituum, nunc uero quesita suis usibus retinere. Quam rem prauam subintroductamque consuetudinem fraternitas tua uiuaciter emendare festinet, ut siue depreteritis redditibus siue de his, que obuenere, uel obuenientibus, quartae secundum distributionem canonicam dispensentur. Incongruum namque est unam eandemque ecclesiae substantiam dupplici quodammodo iurecenseri.

Idem Augustino Episcopo Anglorum [in respons. ad primam interrogationem] . Mos est apostolicae sedis ordinato episcopo precepta tradere, ut de omni stipendio, quodaccidit, quatuor debeant fieri portiones, una uidelicetepiscopo et familiae eius propter hospitalitatem atque susceptionem, alia clero, tertia pauperibus, quartaecclesiis reparandis.

Item ex Concilio Tolletano. "Sancimus omnibus episcopis curam laicorum instare, ut, si quos in fide Christi inuenerint, nimio affectu diligant.Insuper confirmamus, ut, si aliqua ab ipsis accipiantdona, statim in quatuor diuidant partes, ita, ut prima parssecundum apostolorum precepta titulorum, nec noncimiteriorum restaurationibus diligenter attribuatur, secundaclericis, tertia cunctis pauperibus, quarta uero aduenis.]"

Item ex Concilio Agat en si, [c. 22.] V. Pars. "Statuimus (quod omnes iubent) ut ciuitatenses siue diocesiani presbiteri uel clerici, saluo iure ecclesiae, rem ecclesiae, sicut permiserint episcopi, teneant, uendere autem aut donare penitus non presumant. Quod si fecerint, et facta uenditio non ualebit, et de facultatibus, si quas habent proprias, indempnemecclesiam reddant, et communione priuentur."

Item ex eodem [Concilio, c. 26.] "Si quis de clericis documenta, quibus ecclesiae possessio firmatur, aut subprimere, aut negare, aut aduersariis fortasse tradere dampnanda et punienda obstinatione presumpserit, quicquid per absentiam documentorum dampni ecclesiae illatum est de propriis facultatibusreddat, et communione priuetur. Hi autem, quiin dampno ecclesiae inpie sollicitati, a traditoribus aliquid susceperint, superiori sententia teneantur."

Item ex eodem, [c. 33.] Episcopus, qui filios aut nepotes non habens, alium quam ecclesiam relinquit heredem, si quid de ecclesia non in ecclesiae causa aut necessitate presum-psit, quod distraxit aut donauit irritum habeatur. Qui uero filios habet, de bonis, gue reliquit, ab heredibuseius indempnitatibus ecclesiae consulatur.

Item ex eodem, [c. 49.] "Diaconi uel presbiteri in parrochia constituti derebus ecclesiae sibi creditis nichil audeant conmutare, uendere uel donare, quia res sacratae esse Deo noscuntur.Similiter et sacerdotes nichil de rebus ecclesiae sibi conmis-sae (ut superius conprehensum est) alienare presumant.Quod si fecerint, conuicti in concilio, et ab honore depositi, de suo proprio aliud tantum restituant, quantumuisi sunt presumpsisse. §. x. Libertos etiam, quos sacerdotes uel diacones de ecclesia sibiconmissa facere uolunt, actus ecclesiae prosequi iubemus. Quod si facere contempserint, placuit eos ad proprium reuerti seruitium."

Item ex eodem, [c. 53.] "Quicquid parrochiarum presbiter de ecclesiastici iuris possessione distraxerit, inane habeatur et uacuum uenditione conparantis et actione uendentis."

Item Urbanus Papa. Alienationes omnium per intrusionem, seu canonice electorum sub episcopi nomine, aut abbatis, qui secundumusum ecclesiae suae consecrandus est, alienationes quocumque modo factas, nec non personarum ordinationesab eisdem sine communi consensu clericorum ecclesiae, siueper symoniam itidem factas, irritas iudicamus.

§. 1. Illudetiam per omnia interdicimus, ut nullus clericus prebendamsuam seu beneficium aliquod ecclesiasticum aliquo modoalienare presumat. Quod si presumptum olim fuit uel aliquando fuerit, irritum erit, et ultioni canonicae subiacebit.

Item ex Concilio Ylerdensi, [c. 16.] Hec huius placiti constitutione inter nos censura placuit custodiri, ut defuncto antistite, uel etiam adhuc in supremis agente, nullus clericorum, cuiuslibet ordinisoffitii gradusue sit, quicquam de domo eius presumat, uel de utilitate que instrumenti domus esse noscitur^ id est mobilis et inmobilis rei ecclesiasticaeconetur inuadere, nichil furto , nichil dolo subprimens, auferens atque abscondens; sed is, cui domus conmissa est, subiunctis sibi uno uel duobus fidelissimiss, omniausque ad tempus substituendi pontificis debet conser-uare, uel his, qui in domo inueniuntur, clericis consuetamalimoniam administrare. Substitutus autem antistes susceptae sedis commoda ordinabit uelut Deus inperabit, ut eis uti debeat cum his, quos cognouerit disciplinae etkaritati predecessoris sui fideliter paruisse. Quod si quisquam post hec cuiuslibet ordinis (ut superius dictum est)clericus quacumque occasione uel de omni facultatequippiam probatus fuerit abstulisse uel forsitan dolo aliquosubpressisse, reus sacrilegii prolixiori anathemate condempnetur, et uix ei peregrina communio concedatur, quia durum est, ut hi, quos constat in seruitio Domini cumprimae sedis antistite desudasse, ab his, qui suarumrerum incubatores uel utilitatibus seruientes atque uacantesfuisse noscuntur, despecti aliquatenus crucientur.

Item ex Concilio Tollet ano IV. [c. 66.] "Et si illi, qui nulla ex rebus suis pauperibus Christi distribuunt, eterni iudicis uoce in futuro condempnabuntur, quanto magis hi, qui auferunt pauperibus quod nondederunt? Quapropter episcopi, qui nichil ex suo proprio ecclesiae Christi conpensauerunt, hanc diuinam sententiam metuant, et liberos ex famulis ecclesiae ad condempnationem suam non presumant facere. Inpium enim est, ut qui res suas ecclesiae Christi non contulerit dampnum inferat, et ius ecclesiae alienare contendat. Tales igitur liberos successor episcopus absque ullaoppositione ad ius ecclesiae reuocabit, quia eos non equitas, sed inprobitas absoluit."

Item ex Concilio Aureli an en si . Si quis de clericis documenta, quibus ecclesiae possessio firma tenetur, aut subprimere, aut negare, aut auertere, aut fortasse tradere dampnabili et punienda obstinatione presumpserit, quicquid pro absentia documentorum dampni ecclesiae illatum est de propriis facultatibus reddat.

Item ex eodem. Abbatibus, presbiteris, aliisque ministris de rebus ecclesiasticis uel sacro ministerio deditis alienare uel obligare absque permissu et subscriptione episcopi nichil liceat. Quod si presumpserint s degradentur communione concessa, et quod temere alienatum est ordinatione episcopi reuocetur.

Item ex Sinodo Anchiritana, [c. 15] Si qua de rebus ecclesiae, cum episcopus non est presbiteri uendiderint, placuit rescisso contractu ad iusecclesiasticum reuocari. In iudicio autem erit episcopi constitutum, si precium debeat recipi necne, propter quodsepe contingit distractarum rerum redditus ampliorem summam pro accepto precio reddi.

Item ex Concilio Calcedonensi, [c. 22.]. Non licet clericis post mortem episcopi sui rapere res pertinentes ad eum, sicuti precedentibus regulis constitutum habetur. Si uero hec fecerint, periclitari senouerint a proprio gradu.

Item ex Concilio Mediomatricis . Precariae et conmutationes tempore uiduatarumecclesiarum factae ab his, qui loca episcoporum occupaue-rant, rescindantur, et cum auctoritate ecclesiastica uel ciuili, si faciendae sunt, fiant.

Item Gregorius Maximiano Siracusano Episcopo, [lib. III. epist. 11.]: "Karitatem tuam curauimus conmonere, ut, si quispiam episcoporum de hac luce migrauerit, uel (quod absit) pro suis remotus fuerit excessibus, conuenientibus yconomiscunctisque clericis prioribus, atque in sui presentia in-uentarium ecclesiae rerum facientibus, omnia, que repertafuerint, subtiliter describantur, nec (sicut antea fieri dicebatur) species quedam aut aliud quodlibet de rebus ecclesiaequasi pro faciendi inuentarii labore tollatur."

§. i. "Visitatores ecclesiarum clericique earum, qui cum ipsis non per suae ciuitatis parrochias fatigantur, aliquid laboris sui capiant te disponente subsidii. Iustum namque est, ut illi consequantur stipendium, qui pro tempore suum conmodare reperiuntur obsequium."

Item ex Concilio Urbani Papae Aluerniae habito . De laicis questio facta est, qui morientibus episcopis siue aliis clericis res defunctorum inuasas ecclesiae pauperibusque subripiunt. Contra quos commune totius conciliianathema, prolatum est, ipso Papa huiusmodi sententiampromulgante:,, Si quis post interdicti presentis cognitionemepiscoporum, seu presbiterorum, aut clericorum aliorum resinuaserit, usque ad satisfactionem excommunicetur.

§. i. Episcoporum uero deficientium res per archipresbiterorumseu archidiaconorum manus, aut secundum' mortuorum iudicium pro ipsorum salute in elemosinas dispensentur, autsuccessori, qui futurus est, reseruentur. Id ipsum de presbiterorum seu clericorum aliorum rebus per episcopum, uelsupradictas personas, aut cui deficientes conmiserint, fiat. Si quis autem aduersus ista presumpserit, anathema sit.“

Item Innocentius II. [in Concilio Lateranensi, cap. 4.] "Illud, quod in sacro Calcedonensi concilio constitutum est, inrefragabiliter conseruari precipimus, ut uidelicet decedentium bona episcoporum a nullo omnino hominum diripiantur, sed ad opus ecclesiae et successoris sui in libera yconomi et clericorum permaneant potestate. Si quis autem hoc amodo attemptare presumpserit, excommunicationi subiaceat. Qui uero morientium presbiterorum uel clericorum bona rapuerint simili sententiae subiciantur."

Gratian. Hoc non solum de laicis, uerum etiam de metropolitanis et quibuslibet aliis clericis intelligendum est: sicut in Sexta Sinodo [c. 35.] legitur °;

Non liceat alicui metropolitano moriente episcopo, qui sub eo est, aut res suas aut ecclesiae suae auferre, sed sint sub custodia cleri ecclesiae defuncti episcopi, usque dum alius ordinetur episcopus. Si uero clerici inecclesia non fuerint, tunc metropolitanus illibata omniaepiscopo, qui ibi ordinabitur, reddat.

Gratian. Sicut autem res ecclesiae nulli usurpare licet, ita ecclesiae aliena inuadere non permittitur.

Unde Gregorius [lib. II. epist. 43. ad B.onifatium Episcopum]:

Sicut ecclesia proprias res amittere non debet, ita eam rapacitatis ardore alienas inuadere non oportet.

Gratian. His omnibus auctoritatibus perspicue monstratur, quod nulli sacerdotum res ecclesiasticas alicui tradere licet, etille, qui de manu sacerdotis facultates ecclesiae acceperit, nulloiure eas uendicare poterit. Potius cogetur restituere quodillicite accepit.

§. 1. Sed notandum est, quod quibusdam causisexigentibus res ecclesiae distrahi possunt. Causa enim necessitatis cum consilio clericorum, uel ut meliora pro spiciant, resecclesiae a sacerdotibus distrahi possunt.

Unde in Affricano Concilio legitur :

Non habenti necessitatem nec episcopo liceatmatricis ecclesiae rem sui tituli usurpare.

Item ex Concilio Cartaginensi [unico, c. ult.] Placuit, ut presbiteri non uendant rem ecclesiae, ubi sunt• constituti nescientibus episcopis suis, quomodo necepiscopis licet uendere predia ecclesiae inconsultoconcilio uel cuncto presbitero sine ulla necessitate.

Sine exceptione decernimus, ne quis episcopus de rebus ecclesiae suae quicquam donare, uel conmutare, uel uendere audeat, nisi forte aliquid horum faciat, utmeliora prospiciat, et cum totius cleri tractatu atque consensu id eligat, quod non sit dubium profuturum ecclesiae. Et infra: §. 1. Episcopus rebus ecclesiae tamquam con-mendatis, non tamquam propriis utatur. Irrita enimepiscoporum uenditio et conmutatio rei ecclesiasticaeerit absque conniuentia et subscriptione clericorum.

Gratian. iitem domus urbium uel castrorum, que ecclesiae plus incommodi quam utilitatis afferunt, licet rectoribus ecclesiarum sicut in superiori capitulo Simaci: „Non liceat Papae etc. continetur ) uendere uel conmutare.

Item, sicut in Agat en si Concilio [c. 45.] legitur :

VI. Pars. "Terrulas aut uineolas exiguas, et ecclesiae minus utiles, aut longe positas paruas, episcopussine consilio fratrum si necessitas fuerit) distrahendi habeatpotestatem."

[Gratian.] Seruos quoque fugitiuos, qui reuocati retineri non possunt, similiter episcopis distrahere licet.

Unde in eodem Concilio legitur, [c. 46.]:

Fugitiui domos suas aut familias deserentes, qui, etiamsi reuocati fuerint, teneri non possunt, simili rationeab episcopis, si uoluerint, aut si ita meruerint, distrahantur.

Item ex Concilio apud Tansiacum, c. 2. Iniustum uidetur et inpium, ut mancipia, que fideles uiri seu feminae pro redemptione animae suae Deo etsanctis eius consecrauerint, cuiuscumque muneris precio uel conmutationis commercio iterum in secularem seruitu-tem redigantur, cum canonica auctoritas seruos fugitiuostantummodo distrahi permittat. Et ideo omnes rectores ecclesiarum summopere caueant, ne unius elemosina alterius peccatum fiat, et est absurdum, ut ecclesiasticadignitate seruus decedens humanae obnoxius sit seruituti.]

VII. Pars. Gratian. Item si rectores ecclesiae de rebuspropriis tantumdem ecclesiae restituere uoluerint, ecclesiasticasfacultates libere dare possunt, et constabunt his, quibus dataefuerint, perpetua firmitate.

Unde in Agat en si Concilio [c. 49.] legitur:

Si quis qualibet conditione de rebus ecclesiae aliquid alienare presumpserit, si de suo proprio tantum ecclesiaecontulerit, quantum uisus est abstulisse, tunc demumistud stare licebit.

VIII. Pars. Gratian. Item si seruos ecclesiae Ubertati episcopus donauerit, ea, que in manumissione data illis fuerant, perpetua firmitate tenebunt, si iamen quantitatem canonibus prefixam data non excesserint.

Unde in eodem Concilio [c. 7.] legitur:

Si quos de seruis ecclesiae benemeritos sibi episcopus libertati donauerit, collatam libertatem a successoribus custodiri cum hoc, quod manumissor eis in libertatem contulerat placuit. Quod tamen iubemusuiginti solidorum numerum et modum in terrula, uineola uel hospitiolo tenere. Quod autem ampliusdatum fuerit post manumissoris mortem ecclesiae reuo-cetur.

Gratian. Sed notandum est, quod serui ecclesiarum manumitti non possunt, non retento ecclesiastico patrocinio, nisi forte manumissor duos eiusdem meriti et eiusdem peculii ecclesiae conferre uoluerit.

Unde in Concilio Tolletano IV. [c. 86.] legitur:

Episcopus, qui mancipium iuris ecclesiae, non retento ecclesiastico patrocinio, manumitti desiderat, duos eiusdem meriti et peculii coram concilio ecclesiae, cui preminet, per conmutationem subscribentibus sacerdotibus offerat, ut rata et iusta inueniatur diffinitio conmutantis. Tuncenim liberam manumissionem sine patrocinio ecclesiaeconcedere poterit, quia eum, quem libertati tradere disposuit, iam iuri proprio adquisiuit.

§. 1. Huius modiautem liberto aduersus ecclesiam, cuius iuris extitit, accusandi uel testificandi denegetur licentia. Quod si presumpserit, placet, ut stante conmutatione in seruitutem propriae ecclesiae reuocetur, quam nocere conatur.

Gratian. Libertus enim ( nisi uenia inpetrata) patronum in ius uocare non permittitur. Unde in lib. 2. Digestorum, tit. de in ius uocando, [ 1. fin.]: "Si sine uenia edicti inpetrata libertus patronum in ius uocauerit, ex querela patroniuel supradictam penam, id est quinquaginta aureos, dat, uel aprefecto urbis quasi inoffitiosus castigatur, si inopia dinosciturlaborare .“"

§. 1. Si uero a collegio quis manumissus fuerit, non singulis, sed uniuersitati reuerentiam debet. Unde in eodem libro, tit. eod. [ 1. Sed si hac]: „ Qui manumittatur a corpore aliquo, uel collegio, uel ciuitate, singulos in ius uocabit. Nam nonest illorum libertus, sed reipublicae honorem habere debet. Et siaduersus rempublicam uel uniuersitatem uelit experiri, ueniamedicti petere debet, quamuis actorem eorum constitutum in iussit uocaturus.

§. 2. Si uero ingenuum princeps facit, patronoreuerentiam non debet.

§. 3. In criminali uero!, si patronum in ius uocauerit, caput eius et fortunas petiturus, antelitis exordium capite puniendus est. Crimen S maiestatis excipitur, uel si patronam illicito serui concubitu uti deprehenderit, quo casu etiam seruo cwm munere libertatis dominam accusarepermittitur, sicut m 9. lib. Cod. tit. de mulieribus, que seruispropriis [1. unica], inperator Constantinus constituisselegitur: „ Si qua cum seruo suo occulte rem habere detegitur, capitali sententiae subiugetur, tradendo ignibus uerberone.Sitque omnibus facultas crimen publicum arguendi, sit offitio copia nunciandi, sit etiam seruo licentia deferendi, cui probatocrimine libertas dabitur .“ §. 4. In patronos etiam testificari nonpossunt, nisi in quibusdam casibus, in quibus etiam serui indominos torqueri iubentur.

Unde in libro Codicis, tit de questionibus, [ 1. prima] Inp. Antoninus :

Questionem de seruis contra dominos haberi non oportet, exceptis adulterii criminibus, item fraudati census accusationibus, et crimine maiestatis, quod ad salutem principis pertinet.

§. 1. In ceteris autem-, quamquam ea, que seruus contra dominumdixit,, iudicaturi sententiam formare non debeant, tamen, sialiis quoque probationibus fides ueritatis inuestigetur, prescriptio-nis inuidia euanescit. §. 2. In pecuniariis uero causis nec inopia probationum seruos contra dominum interrogari possemanifesty, m est.

Idem. "Insolitum est et graue exemplo, audiri seruos aduersus tutores uel matrem dominorum suorum, nisi tutelae agatur"

[Gratian.] Si uero libertus sua auctoritate a patrocinio ecclesiae recesserit, si admonitus redire contempserit, in seruitutemreuocabitur.

Unde in eodem Concilio legitur:

Liberti ecclesiae, qui a patrocinio eius discedentes quibuscumque personis adheserint, si admoniti redire contempserint, manumissio eorum irrita sit, quia per in-obedientiae contemptum ingrati actione tenentur.

Item ex Concilio S palen si [II., c. 8.] Octaua discussio agitata est de quodam Elisep ex familia Egabrensis ecclesiae, qui ab episcopo suo traditus libertati de libertate confestim ad contumaciae morbum transsiliit, sicque per superbiam non solum eiusdemepiscopi malis uel insidiosis artibus salutem ledereuoluit, sed etiam patronam ecclesiam libertatis inmemor pre-dampnauit. Aduersus quem ingrati actio canonum ac legum auctoritate iuste dirigitur, scilicet, ut inmeritae libertatis dampno mulctatus ad serui tutis nexum coactus s reuocetur. Talium enim status, qui contra episcopumsuum uel patronam ecclesiam nituntur, decidi potiusquam conseruari conuenit, ut quorum libertas perniciosaest sit salutifera seruitus, et qui superbire nouerintadepta libertate, proditi discant obedire subiecti.

Item ex Concilio Tolletano III., [c. 6.] De libertis autem hoc precepit sancta sinodus, ut, si qui presbiteri uel diaconi ab episcopis facti sunt secundum modum, quo canones antiqui dant licentiam, sint liberi, et tamen a patrocinio ecclesiae tam ipsi quam ab eisprogeniti non recedant.

§. i. Ab aliis quoque libertati traditi et ecclesiis conmendati patrocinio episcopi colligantur, et ne cui quam donentur hoc a principe episcopuspostulet.

Gratian. Ne uero longinquitate temporis obscuretur conditio originis, tempore suae manumissionis scribant liberti professionem, qua se profiteantur de familia esse ecclesiae, et ab eius obsequio se numquam recessuros.

Unde in eodem Concilio legitur:

Longinquitate sepe fit temporis, ut non pateat conditio originis. Unde iam decretum est in anteriori uniuersalisconcilii canone, ut professionem suam liberti ecclesiae debeant facere, qua profiteantur se et de familia ecclesiaeesse, et eius obsequium numquam relicturos. Undehis quoque nos adicimus, ut quociens cursum uitae sacerdos inpleuerit, et de hac uita migrauerit, mox, cumsuccessor eius aduenerit, omnes liberti ecclesiae, uel abeis progeniti cartulas suas in conspectu omnium debentipsi qui substituitur pontifici publicare, et professionem in conspectu ecclesiae renouare, quatinus statussui uigorem et illi obtineant et obedientia eorum ecclesianon careat. Si autem scripturas s libertatis suae intraannum ordinationis noui pontificis manifestare contempserint, aut professiones renouare noluerint, uacuae etinanes cartulae ipsae remaneant, et illi origini suae redditisint perpetuo serui.

Item ex eodem. Liberti ecclesiae, quia numquam eorum moritur patrona, a patrocinio ecclesiae numquam discedant, nec posteritas quidem eorum, sicut priores canones decreuerunt.Ac ne forte libertas eorum in futura prole non pateat, ipsaque posteritas sese ab ecclesiae patrocinio nonsubtrahat, necesse est, ut tam idem liberti, quam abeis progeniti professionem episcopo suo faciant, perquam ex familia ecclesiae libertos effectos se esse fateantur, eiusque patrocinium non relinquant, sed iuxta uirtu-tem suam obsequium ei uel obedientiam prebeant.

Gratian. Pro remuneratione etiam inpensi obsequii res ecclesiasticae utiliter possunt donari.

Unde in IV. Concilio Tolletano [c. 36.] legitur;

Quicumque suffragio cuiuslibet aliquid ecclesiasticae utilitatis prouiderint, et pro eo quodcumque commodum in remuneratione promiserint, promissi solutionem eos absoluere oportebit, ita ut ad concilium conprouinciale^ deferatur, ut eorum conuentu confirmetur, quia (sicut Paulus ait) dignus est mercenarius mercede sua.

Item Gregorius [lib. II. Indict. 11. epist. 18. Theodoro Conciliario]. Ecclesiasticis utilitatibus desudantes ecclesiastica dignum est remuneratione gaudere, ut qui se uoluntariis obsequiorum necessitatibus sponte subiciunt digne nostrisprouisionibus consolentur. Quia igitur Theodorum uirum eloquentissimum, consiliarium nostrum, mancipiorum cognouimus ministerio destitutum, ideo puerum nomineAcosimum, natione Siculum, iuri dominioque suo daritradique precipimus, quem quoniam traditum ex nostrauoluntate iam possidet, huius necesse fuitpro futuri testimonio ac robore largitatis auctoritatefulciri, quatinus Domino protegente secure eum sempersine s ullius retractationis suspicione, ut dominus, ualeat possidere.

Gratian. Miserationis quoque intuitu serui ecclesiarum libertati donari possunt.

Unde Gregorius Montanae et Thomae [lib. V. epist. 12.]:

Cum redemptor noster, totius conditor creaturae, ad hoc propiciatus humanam uoluit carnem assumere, ut diui-nitatis suae gratia dirupto, quo tenebamur captiui, uinculoseruitutis, pristinae nos restitueret libertati, salubriter agitur, si homines, quos ab initio natura liberos protulit, et iusgentium iugo substituit seruitutis, in ea, qua nati fuerant, manumittentis beneficio libertati reddantur. Atque ideopietatis intuitu, et huius rei consideratione permotus, uos, Montanam atque Thomam, famulos sanctae Romanae ecclesiae, cui Deo auctore deseruimus, liberos exhac die ciuesque Romanos efficimus, omneque uestrumuobis relaxamus seruitutis peculium. §. i. Hancautem manumissionis paginam Paterio notario scribendamdictauimus, et propria manu una cum tribus presbiterisprioribus et tribus diaconibus pro plenissima firmitatesubscripsimus, uobisque tradidimus. Actum in urbe Romas.

Gratian. Item serui ecclesiarum publicis angariis fatigari non debent.

Unde in III. Tollet ano Concilio [c. 21.] legitur:

Ecclesiarum seruos, et episcoporum, uel omnium clericorum, a iudicibus uel actoribus publicis in diuersisangariis fatigari dolemus. Propter quod omne concilium apietate gloriosissimi domini nostri poposcit, ut talesusus deinceps inhibeat, sed serui suprascriptorumoffitiorum in eorum usibus uel ecclesiae laborent. Si quisuero iudicum uel actorum clericum aut seruum clericiuel ecclesiae in publicis ac priuatis negotiis occupare uo-luerit, a communione ecclesiastica, cui inpedimentum facit, efficiatur extraneus.

Gratian. Item pro alimonia pauperum, pro redemptione captiuorum res sacras distrahi licet.

Unde Ambrosius ait m lib. [II.] de offitiis, [c. 28.]:

Aurum ecclesia habet, non ut seruet, sed ut eroget et subueniat in necessitatibus. Quid est opus custodire quodnihil adiuuat? An ignoramus, quantum auri atque argentide templo Domini Assirii sustulerunt? Nonne melius conflat sacerdos propter alimoniam pauperum, si aliquasubsidia desunt, quam si sacrilegus contaminat etasportat hostis? Nonne dicturus estDominus: Cur passuses tot inopes fame mori g? Et certe habebas aurum, ministrasses alimoniam. Cur tot captiui in commerciumducti nec redempti, ab hoste occisi sunt? Meliusfuerat, ut uasa uiuentium seruares quam metallorum. Hisnon posset responsum referri. Quid enim diceres?Timui, ne templo Dei ornatus deesset? Respondet:Aurum sacramenta non querunt, neque auro placent queauro non emuntur. Ornatus sacrorum redemptio captiuorum est, et uere illa sunt uasa preciosa, que redimuntanimas a morte. Ille uerus est thesaurus Domini, qui operatur quod sanguis eius operatus est.

Et post pauca: §. 1.Nemo potest dicere, cur pauper uiuit? Nemo potestqueri, quia captiui redempti sunt. Nemo potest accusare, quia templum Dei edificatum est. Nemo potest indignari, quia humandis fidelium reliquiis spatia laxata sunt. Nemopotest dolere, quia in sepulcris Christianorum requiesdefunctorum est. In his tribus generibus uasa ecclesiaeetiam initiata confringere, conflare, uendere licet. Opus est, ut de ecclesia mistici populi forma non exeat, nec°P adusus nefarios sacri calicis ministerium transferatur. Ideoprimum intra ecclesiam quesita sunt uasa, que initiata nonessent, denique conminuta, postremo conflata, perminutas erogationes dispensata egentibus captiuorumquoque preciis profecerunt. Quod si desunt noua et quenequaquam initiata uideantur, in huiusmodi, quos supradixi usus, arbitror omnia pie posse conuerti.

Item Ieronimus [ad Nepotianum de uita clericorum]. Gloria episcopi est pauperum opibus prouidere; ignominia sacerdotis est propriis studere diuiciis. Natus inpaupere domo et in tugurio rusticano, qui uix milio et cibariopane rugientem uentrem saturare poteram, nunc similamet mella fastidio.

Eiusdem: §. 1. Multi edificant parietes, et columpnas ecclesiae subtrahunt, marmora nitent, aurosplendent laquearia, gemmis altare distinguitur, et ministrorum Christi nulla est electio. Neque uero michi aliquisobponat diues in Iudea templum, mensam, lucernas, turibula, patellas, cyphos, mortariola, et cetera ex auro fabre facta. Tunc hec probabantur a Domino, quando sacerdotes hostias inmolabant, et sanguis pecudum erat remissiopeccatorum, quamquam hec omnia precesserint in figuram; scripta sunt autem propter nos, in quos finesseculorum deuenerunt. Nunc uero, cum paupertatem domussuae pauper Dominus dedicauit, portemus crucem, et delicias lutum putemus.

Eiusdem s: §. 2. Amicorapere quippiam furtum est, ecclesiam fraudare sacrilegiumest; accepisse pauperibus erogandum et esurientibusplurimis illud reseruare, uel cautum uel timidumest, aut, quod apertissimi sceleris est, ' exinde aliquid subtrahere, omnium predonum crudelitatem superat.

Item eiusdem [ad Paulinum, de institutione monachi]: §. 3. Crates ille Thebanus, homo quondam ditissimus, cum ad philosophandum Athenas pergeret, magnum auripondus abiecit, nec putauit, se posse et uirtutes simulet diuicias possidere. Nos suffarcinati auro Christum pauperem sequimur, et, sub pretextu elemosinae pristinis incubantes opibus, quomodo possumus aliena fideliter distribuere qui nostra timide reseruamus? Plenus uenter deieiuniis facile disputat. Non Ierosolimis fuisse, sed Ierosoli-mis bene uixisse laudandum est.

Gratian. Item largitate etiam episcopi stipendium de rebus ecclesiae clericis dare licet, cuius professio sub precariae nomine fieri debet.

Unde in VII. Concilio Tolletano legitur:

Sepe fit, ut proprietati originis obsistat longinquitas temporis. Quapropter prouidentes decernimus, ut siquis clericorum stipendium de rebus ecclesiae cuiuscumque episcopi percipit largitate, sub precariaenomine debeat professionem scribere, ne per retentionem diuturnam preiudicium afferat ecclesiae, et quecumque in usu perceperit debets utiliter laborare, ut nec res diuini iuris uideantur aliqua occasionenegligi, et subsidium ab ecclesia, cui deseruiunt, perciperepossint clerici. Quod si quis eorum contempserit facere, ipse se stipendio suo uidebitur priuare.

Gratian. Religionis quoque intuitu ea, in quibus ecclesia detrimentum non patitur, monasteriis tradi possunt.

Unde in Tolletano Concilio I. [c. 4.] legitur:

Si episcopus unam de parrochianis ecclesiis suis monasterium dicare uoluerit, ut in ea monachorumcongregatio regulariter uiuat, hoc de consensu concilii suilicentiam habeat faciendi. Qui etiam, si de rebus ecclesiaepro eorum substantia aliquid, quod detrimentum ecclesiaenon exhibeat, eidem loco donauerit, sit stabile. Rei enimbonae statuendae sanctum concilium dat consensum.

Item in eodem concilio Tolletano X. [c. 5.]. Bonae rei dare consultum et presentis habetur uitae subsidium, et eternae remunerationis expectarecernitur premium. Quisquis itaque episcoporum in parrochia sua monasterium constituere forte uoluerit, et hocex rebus ecclesiae, cui presidet, ditare decreuerit, nonamplius ibidem quam quinquagesimam partem dare debebit, ut, hac temperamenti equitate seruata, et cui tribuitconpetens subsidium conferat, et cui tollit dampna grauianon infligat. Ecclesiam uero, que monasticis non informabitur regulis, aut quam pro suis magnificare uolueritsepulturis, non amplius quam centesimam partem censusecclesiae, cui presidet, ibidem conferre licebit, ea tamencautela seruata, ut unam tantummodo, que placuerit, exhis duabus remunerationem assumat.

Item Gregorius [lib. II. Indict. 11. epist. 17. Gratioso Subdiacono]. Religiosam uitam eligentibus nos oportet congrua consideratione prospicere, ne cuiusdam necessitatis occasio aut desides faciat, aut robur (quod absit) conuersationis infringat. Idcirco presenti tibi auctoritate precipimus, quatinusdomum positam in hac urbe, regione quarta, iuxta locum, qui appellatur gallinas albas, uel ortum iuris sanctaeRomanae, cui auctore Deo presidemus ecclesiae, in quaCampana quondam Patricii mansisse dinoscitur, simul et ortum atque hospitia, que intra eandem domum ianuaconclusit, eidem debeas tradere proprietatis iureproculdubio possidendam, in qua domo monasteriumubi cum congregatione sua habitare possit, Christo s adiuuante construere, et tam ipsa quam que in eiushonore locoque successerit predictam domum et ortumcum omnibus ad se pertinentibus (sicut diximus) quieto etinconcusso iure a nobis pietatis consideratione concessam ualeat possidere.

Gratian. Ecce ostensum est, quomodo res ecclesiae sine culpa dari possunt, et constare his, quibus datae fuerint.