QUESTIO IV.

Si publicis sacramentorum gestis (quod Deus auertat) a quibuslibet illicita uel non bona extitisset conditio allegata, que aut iugulare animam patris, aut gerere conpelleretstuprum sacratissimae uirginis, numquid non tollerabiliusesset stultae promissionis uota reicere, quam per inutiliumpromissorum custodiam exorrendam criminum inplere mensuram?

Item Ambrosius de offitiis, lib. I. [cap. 50.]

Est etiam contra offitium nonnumquam promissum soluere sacramentum , ut Herodes, qui iurauit, quoniamquicquid petitura esset daret filiae Herodiadis, necemIohannis prestauit, ne promissum negaret.

Gratian. Item in sermone S. Augustini Episcopi de de-collatione S. Iohannis Baptistae, qui sic incipit:, , Cum sanctum euangelium legeretur:

Quod Dauid iuramentum per sanguinis effusionem non inpleuit, maior pietas fuit. Video Dauid pium hominemet sanctum in iurationem temerariam incidisse, et maluisse non facere quod iurauerat, quam iurationem suamhominis fuso sanguine inplere.

Iurauit Dauid temere, sed non inpleuit iurationem maiori pietate. §. i. Ecce Dauid S. iuramento quidemastrictus non fudit sanguinem hominis: sed eum falsumiurasse negare quis poterit? De duobus peccatis minimum elegit; sed minus fuit illud in conparatione peioris®. Nam, per se ipsum appensum, magnum malum estfalsa iurare.

Item Ysidorus in Sinonimis, libro secundo .

In malis promissis rescinde fidem. In turpi uoto muta decretum. Quod incaute uouisti non facias. Inpiaest promissio, que scelere adinpletur.

•

Item B e da in omel. XLIV. [in natali decollationis S. Iohannis].

Si aliquid forte nos incautius iurare contigerit, quod obseruatum peiorem uergat in exitum, libere illudsalubriore consilio mutandum nouerimus, ac magis instante necessitate peierandum nobis, quam pro uitandoperiurio in aliud crimen grauius esse diuertendum.Denique iurauit Dauid per Deum occidere Nabal uirumstultum et inpium, atque omnia, que ad eum pertinebant, demoliri. Sed ad primam intercessionem Abigailfeminae prudentis mox remisit minas, reuocauit ensem inuaginam, neque aliquid culpae se pro tali periurio contraxisse doluit.

Item [ibidem].

Non solum in iurando, sed in omne, quod agimus, hec est moderatio sollicitius obseruanda, ut, si talemforte in lapsum uersuti hostis inciderimus insidiis, ex quosine aliquo peccati contagio surgere non possumus, illum pocius euadendi aditum petamus, in quo minus periculinos perpessuros esse cernimus.

Item Ambrosius de offitiis [lib. III., c. 12.]

Unusquisque simplicem sermonem proferat; uas suum in sanctificatione possideat, nec fratrem circumscriptione inducat uerborum; nichil promittat inhonestum, aut, si promiserit, tollerabilius est promissum non facere, quam facere quod turpe sit. Sepe plerique constringuntse iurisiurandi sacramento, et cum ipsi cognouerint promittendum non fuisse, sacramenti tamen contemplationefaciunt quod spoponderunt, sicut de Herode supra scripsimus, qui saltatrici premium turpiter promisit, crudelitersoluit. Turpe est, quod regnum pro saltatione promittitur; crudele, quod mors Prophetae pro iurisiurandi religione donatur. Quanto tollerabilius tali fuisset per-iurium sacramento? Si tamen periurium dici possetquod ebrius inter uina iurauerat, quod et iuratus intersaltantium choros promiserat. Infertur disco Prophetaecaput, et hoc estimatum est fidei esse, quod amicitiaefuit. Et post pauca de Iepte disserens: §. 1. Miserabilis, inquit, necessitas, que soluitur patricidio. Melius est nonuoueres id, quod sibi is, cui promittitur, nolit exsolui. Et post paululum: §. 2. Non semper igitur promissa sol-uenda sunt omnia. Denique ipse Dominus, sicut scripturaindicat, frequenter suam mutat sententiam.

Item ex Concilio Tolletano [VIII. c. 2.]

Inconmutabilis idemque semper existens Deisummi natura sua sepe in sacris litteris legitur mutasse promissa, et pro misericordia temperasse sentenciam.Unde licet sit inpassibilis atque inconmutabilis, crebro tamen eius et iuramenta leguntur, et penitencia, quesacris extant misteriis adoperta. Iurare namque Dei est ase ipso nullatenus ordinata conuellere: penitere uero eademordinata, cum uoluerit, inmutare. Sic enim s per Ihere-miam dicit: „Repente loquar aduersum gentem, et aduersus regnum, ut eradicem et destruam et disperdamillud. Si penitenciam egerit gens illa a malo suo, agamego penitenciam a malo, quod cogitaui, ut faceremei“.

Item Augustinus.

Magnae sapientiae est reuocare hominem quod male locutus est.

Item ex Concilio Ylerdensi [c. 8.]Qui sacramento se obligauerit, ut litigans cum quolibet ad pacem nullo modo redeat, pro periurio uno annoa conmunione corporis et sanguinis Domini segregatus, reatum suum elemosinis, fletibus et quantis potueritieiuniis absoluat. Ad karitatem uero, que operit multitudinem peccatorum, celeriter uenire festinet.

Item.

Non semper promissa omnia soluenda sunt. Denique ipse Dominus frequenter mutat sentenciam, sicut scriptura indicat.

Item Ysidorus Sentenciarum lib. II., [c. 31.]Non est obseruandum sacramentum, quo malumincaute promittitur, ueluti si quispiam adulterae per-

E etuam fidem cum ea permanendi polliceatur. Tollera-ilius est enim non inplere sacramentum, quam permanere in stupri flagitio.

Item ex Concilio Tolletano, c. 9.

Necesse est, ut male iurans dignam penitenciam agat, eo quod nomen Domini contra preceptum illius sumpsit inuanum, quia in Exodo scriptum est:Neque enim insontemhabebit Dominus eum, qui assumpsit nomen DominiDei sui frustra.“

[C. XV.] Item in Leuit i c o.

, , Non periurabis in nomine meo, nec pollues nomen Domini Dei tui, ego Dominus.“ Malum tamen °, quod facturum se sacramento deuouerit, omnino nonfaciat, quia stulta uota frangenda sunt.

Item ex Decreto Sotheris Papae, c. 3.

Si aliquid forte incautius nos iurasse contigerit, quod obseruatum peiorem uergat in exitum, illud consilio salubriori mutandum nouerimus, et magis instante necessitateperiurandum nobis, quam pro facto iuramento inaliud crimen maius esse diuertendum.

Item ex Concilio Eliberitano, c. i.

Diffinitio incauta laudabiliter soluenda est, nec estpreuaricatio, sed temeritatis emendatio.

Item. Actio quarta septimae sinodi.

Iohannes apocrisarius orientalium sedium dixit: Significat sermo patris nostri Sophronii, quod melius sit iurantem periurare, quam seruare sacramentum in fractionesacrarum ymaginum. Hoc autem dicimus, quia sacramentoquidam se excusant. Tarasius patriarcha dixit: Quia paterSophronius nouerat bonitatem Dei, propterea transgrediuoluit inpium iuramentum. Item: §. 1. Tarasius patriarcha dixit: Herodes obseruauit iuramentum, et periit:Petrus uero negauit cum iuramento, et conuersus fleuit, et saluatus est. Omne enim peccatum bonus Deusindulget, si quis ex toto corde peniteat. Sancta sinodusdixit: Sic docet sancta scriptura. Item Leontius episcopus Fociae dicit: Scriptum est: „Iuramentummendax ne diligatis.“ Qua de causa iuramentum nostrummendax dissoluatur, quasi nullam habens uirtutem.

Item Ysidorus .

Si quis preuentus fuerit, ut diffiniat agere aliquid eorum, que non placent Deo, penitenciam agat, et quod contramandatum Domini statutum est in irritum reuocetur. Itemleronimus in libro de natura rerum: §. 1. Tribus siquidemmodis iuramenta contracta soluenda sunt. Primo, cum quismale iurat. Secundo, cum quis incaute iurat, non putanshoc esse peccatum. Tertio, si pueri uel puellae in domoparentum se iuramento constrinxerint, patribus post, quamaudierint, contradicentibus.

II. Pars. Gratian. Ecce, quod iuramenta illicita laudabiliter soluuntur, dampnabiliter obseruantur. Quod tunc inteltigendum est, quando iuramentum illicitum deseritur, ut adbonum redeatur. §. 1. Ceterum si propterea deseritur, ut in aliud

malum transeatur, illicitum sacramentum dampnabiliter seruatur, sed dampnabilius contempnitur.

Unde Augustinus de bono coniugati, [c. 4.]:

Si ad peccatum admittendum fides adhibetur, mirum, si fides appelletur. Verumtamen, qualiscumquesit, si et contra ipsam fit, peius est, nisi cum proptereadeseritur, ut ad fidem ueram legitimamque redeatur, idest ut peccatum emendetur uoluntatis prauitate correcta, tamquam si quisque, cum hominem solus expoliare nonpossit, inueniat socium iniquitatis, et cum eo paciscatur, ut simul id faciant, spoliumque partiantur, quo facinoreconmisso totum solus auferat. Dolet quidem ille, et serua-tam sibi non esse fidem conqueritur; uerum in ipsa sua querela cogitare debet, potius in bona uita ipsi humanae societati fuisse seruandum s, ne preda iniqua ex hominefieret, si sentit, quam inique sibi in peccati societate seruatanon fuerit. Ille quippe utrobique perfidus ac profectosceleratior iudicandus est.

Item.

Mulier, si fide coniugali uiolata fidem seruet adultero, utique mala est; si nec adultero, peior. Porro si eamflagicii peniteat, et ad castitatem rediens coniugalem pactaac placita adulterina rescindat, miror, si eam fidei uiolatri-cem uel ipse adulter putabit.

Gratian. Ex his itaque apparet, quod si quis quam., ut diximus, illicitum iuramentum non seruauerit, ut in aliud malum perniciosum declinet, tanto grauius delinquit, quanto dampnabiliusaccumulantur peccata peccatis. Si autem propterea deseritur, ut ad bonum redeatur, nichil culpae pro tali periurio contrahitur;potius deflendum est, si in aliquo illius iuramenti occasione nosdeliquisse contigerit. Unde Augustinus scribit Seuero MileuitanoEpiscopo, consulenti de quodam Hubaldo, qui a consanguineiscuiusdam pelicis coactus fuerat iurare, se illam ducturum inconiugem, nec matri suae uel fratribus ulterius necessaria subministraturum. Rescribit ergo B. Augustinus, ut diximus, Seuero Mileuitano Episcopo, ita dicens:

Inter cetera, ut rogaueras, a patre nostro Ambrosio que-siui, quid tibi, karissime, agendum sit de Hubaldo parro-chiano tuo, qui captus et timore necis inpulsus suae con^ cubinae iuramento firmauit ipsam in coniugem suscipere, propriamque matrem de domo cum fratribus expellere,

fiichilque eis alimoniae umquam inpendere. Quia uero quam prius habuerat non est peccatum in coniugemsuscipere, matrimonium sit in Deo firmum et stabile. §. i.Porro iuramentum non ob hoc inuenitur fuisse institutum, ut esset uinculum iniquitatis, uel matricidii, uel fratricidii, seu cuiuscumque criminis. Nec credo sacramentum ad hocdebere fieri, ut iniusta iuratio suorum bonorum sit iniusteiurantibus expoliatio, et accipienti eterna dampnatio.Periurii namque pena percutitur, et uelut homicida in extremo examine a iusto iudice degrandinabitur, per quemsacrosanctum euangelium ad iniustum et illicitum, et Deominime amabile, quasi testimonium iustae et humanae petitionis adducitur. §. 2. Foueat itaque Hubaldus matrem etfratres, et lugeat, si coactione et timore iuramenti aliquiddefuit matri. Qui uero eum iurare coegerunt quod non debuit, reatu periurii inpliciti teneantur. Iniuria quippe iniusteirrogata eius est infamia, qui facit. Nec enim ullo modo adobprobrium coactae uoluntatis trahitur quod illicita conditionecessitatis extorsit.

III. Pars. Gratian. Sed cum his omnibus illicita iuramenta non seruanda probentur, obponitur, quodIosue Gabaonitas contra preceptum Domini non deleuerit, quia seniores Israel cum eisiuramento pacem firmauerant. Sed notandum est, quod senioresIsrael, etsi scirent a Domino esse inperatum, ut delerent gentesterrae promissionis, decepti tamen a Gabaonitis eos nesciebant esseincolas terrae sibi promissae. Venerunt enim ut historia refert)attritis calciamentis, et cum aridis panibus, dicentes: Viri pacifici, Uenimus de terra longinqua, calciamenta sunt attrita in pedibusnostris; panis defecit in sistarciis nostris; audiuimus Dominum esse uobiscum, et uenimus conponere pacem. Quod uerbumplacuit senioribus Israel, et fecerunt pacem cum eis. Post diemautem tertium, cum filii Israel appropinquarent Gabaonitis, occurrerunt eis, quibus iurauerant seniores Israel. Illi autemuidenies se esse deceptos, noluerunt delere eos, sed pepercit eislosue propter iuramentum seniorum Israel.

Unde Ambrosius in lib. de Offitiis [III., c. io.]:

„ Innocens credit omni uerbo.“ Non uituperanda facilitas, sed laudanda bonitas. Hoc est innocentem esse, ignorare quid noceat, et si circumscribitur ab aliquo, deomnibus tamen iudicat qui fidem in omnibus esse arbitratur. Hac igitur mentis suae dote inclinatus Iesus, ut crederet Gabaonitis, testamentum disposuit, pacemdedit, confirmauit societatem. Sed ubi in terras eorum uen-tum est, deprehensa fraude, quod, cum essent finitimi, ad-uenas esse se simulauerint, circumscriptum se populuspatrum indignari cepit. Iesuss tamen pacem, quamdederat, reuocandam non censuit, quia firmata erat sacramenti religione, ne, dum alienam perfidiam redargueret, suam fidem solueret. Mulctauit meliori tamen eos obsequio ministerii. Clementior sentencia, sed diuturnior.

Gratian. Illicitum ergo iuramentum, quod seruari prohibetur, intelligendum est, quod scitur illicitum esse, dum iuratur. Si autem nescitur illicitum esse, ipsa ignorantia excusatur siputetur licitum esse, non ex ignorantia iuris, sed facti. Aliudenim est, si alicuius copula credatur esse licita, quia nescitur esseconsanguinea, uel quia creditur esse uidua; aliud, si ideo putaturlicita, quia consanguinearum coniunctio uel relictarumcopula nullo iure credatur esse prohibita. Hic est enim ignorantia iuris, que neminem excusat, nisi cui permittitur iusignorare; ibi uero ignorantia facti, qua quisque uere excusatur.Seniores autem Israel non ignorabant gentes terrae promissionisex precepto Domini esse delendas; sed ignorabant Gabaonitasesse incolas terrae promissionis. Ignorabant siquidem factum, sed non ignorabant ius facti, atque ideo, etsi illicitum esset quodiurauerunt, tamen licite seruari debuit quod iuramento firmaue-runt. §. 1. Quod autem illicitum iuramentum seruari prohibetur, non est generaliter intelligendum. Iuramentum namque ut Iero-nimus testatur super Iheremiam ), debet habere tres comites, ue-ritatem, iudicium, et iusticiam; ubi autem ista defuerint, non estiuramentum, sed periurium. Unde datur intelligi illicitum esseiuramentum, cui aliquod istorum defuerit; non tamen cuicumquecontigerit aliquod istorum deesse prohibetur seruari. §. 2. Aliquando namque iuramento deest iusticia; ueluti, cum quispiampost uotum castitatis ducit uxorem, iuramento firmans, numquamab ea se discessurum, quod, quamuis illicitum sit, quia iusticiasibi probatur deesse, tamen auctoritate Augustini seruari preci - pitur. Hoc autem si quis contendat prerogatiua coniugii, nonpropter religionem iurisiurandi seruari, animaduertat, Gabaonitasob solam religionem contra inperium Domini reseruatos. Cumergo omne preceptum Domini iustum sit, patet ei iusticiam deesse, quod eius precepto contrarium inuenitur. §. 3. Iudicium quoquealiquando iuramento constat deesse, ueluti, cum propria temeritate aliquis ductus iurat se manducaturum et bibiturum. Hocquamuis leuitate indiscreta illicitum probetur, non tamen ideouiolari iubetur. §. 4. Iuramentum itaque multipliciter illicitumintelligitur. Est enim illicitum aliquando ex eo, quod iuratur, aliquando ex modo iurandi. Ex eo, quod iuratur, tunc estillicitum iuramentum, quando id, quod iuratur, in sui naturauiciosum est uel uitam adimens, ut adulterium, homicidium, et hissimilia; uel reparari non permittens, ueluti cum inimico ad pacemnon redire, indigenti misericorditer non subuenire. Ista, quiaperspicuam habent in se iniusticiam, etsi iuramento firmentur, tamen seruari non debent. Circa hec itaque iur amenta in-telligenda sunt que de illicitis iur amentis non obseruandis suprastatuta leguntur. Quisquis ergo se iuramento firmauerit aliquidfacturum, quo uel corporalis, uel spiritualis salus adimatur, uelsine quo utraque salus reparari uel conseruari non possit, fidem promissam seruare prohibetur; quorum exempla premissaeauctoritates subiciant, dum eum, qui homicidium facere, uel alimenta matri et fratribus non subministrare, in adulterio perse-uerare, uel ad pacem cum aduersario non redire, iuramentumprestando promiserit, salubriori consilio illicita uota obseruarenon permittunt. §. 5. Est etiam id, quod iuratur, aliquandouiciosum, non in° natura sui, sed ex causis extra uenientibus;ueluti cum aliquis post uotum castitatis iurat alicui, se habiturumeam in coniugem. Coniugem namque habere in se ipso malumnon est: tamen huic ex uoto perniciosum est. Hoc autem iuramentum, etsiv illicitum sit, non tamen obse?'uarii prohibetur, sed de uiolatione uoti penitencia sibi iubetur indici. §. 6. Exmodo iurandi tunc est illicitum iuramentum, quando inconsiderateet incircumspecte aliquid iuratur, quo nec corporalis, necspiritualis salus adimitur, et sine quo utraque salus reparari etuita conseruari ualet: ueluti dum aliquis a parentibus coactus, utclericatus tonsuram uel religionis uestem suscipiat, se neutrumfacturum iuramento firmauerit. Hoc, quamuis aliquibus uideatur reprehensibile, quia opus karitatis iuramento se non facturumpromisit, nulla tamen auctoritate seruari prohibetur, quia, etsinumquam clericatus tonsuram uel religionis uestem suscipiat, nontamen ideo minus salutem promereriri ualet, cum nonnulli inlaicali habitu sanctissimi et Deo delecti inueniantur. Quo exemploeuidenter datur intelligi, quotiens aliquis iurat, se non facturumaliquid, quo expeditior sibi uia preparetur ad beaiitudinem, dummodo sine eo salutem ualeat inuenire, quod iuramentum nonprohibetur obseruare. Unde, cum nos iuramus, non daturosalicui aliquid, sine quo utraque salus eius potest esse incolumis, etsi aliqua ex eo sibi commoditas prestaretur, nulla tamen auctoritate iuramentum seruare prohibemur, dummodo sit nobis aliauia necessitatibus eius subueniendi.