QUESTIO II.

Seculares, qui coniugale consortium nulla grauiori

culpa dimittunt uel etiam dimiserunt, et, nullas causas discidii probabiliter proponentes, propterea sua matrimonia dimittunt, ut aut illicita aut aliena presumant: si ante, quam apud episcopos conprouinciales discidii causasdixerint, et prius, quam iudicio dampnentur, uxoressuas abiecerint, a conmunione ecclesiae et sanctopopuli cetu pro eo, quod fidem et coniugia maculant, excludantur,

Item Ambrosius super Lucam, [ad c. i6.]

An quod in subditos nefas est in conparem fas est? dimittis ergo uxorem juasi iure, sine crimine, et putas, hoc tibi licere, quia lex humana non prohibet? Sed prohibet lex diuina. Qui hominibus obsequeris, Deum uerere;audi legem Domini, cui obsecuntur etiam qui leges ferunt:„ Quos Deus coniunxit homo non separet.“

Item Nykolaus Papa Karolo Inperatori 26a.

Istoria ecclesiastica, ab Eusebio Cesariensi episcopo confecta, de muliere quadam, que de castitate a maritoaccusabatur, ait: „Preceptum est ab inperatore lege lata, ut primo permitteretur ei libere rem familiarem diutiusordinare; tunc deinde responderet obiectis. Hoc omnesleges tam ecclesiasticae quam uulgares publicaeque precipiunt/ §. i. Si autem de mulieribus et secularibus uirishec constituta sunt, multo magis ecclesiasticis hominibuset sacerdotibus sunt concessa.

Item Nykolaus Papa [in epistola Karolo Regi].

II. Pars. Siue de coniugii federe, siue de adulteriicrimine iudicium sit agitandum, nulla ratio patitur, Theber-gam cum Lothario posse inire certamen, nisi prius adtempus suae fuerit reddita potestati, et consanguineis propriis libere sociata. Inter que etiam locus prouiden-dus est, in quo nulla uis multitudinis formidetur, nec sit difficile testes producere uel ceteras personas, que tam a sanctis canonibus, quam a uenerandis Romanislegibus in huiusmodi controuersiis requiruntur.

III. Pars. Gratian. In hoc capitulo quamuis causauideatur exposita, quare sua auctoritate non licet alicui uxoremdimittere, qua cessante ipsa quoque prohibitio cessare uidetur:tamen quia ipsa separatio pena est, et pena nulli est inferendanisi per iudicem, generaliter hoc intelligendum est, ut siue ob causam premissam, siue nulla causa existente, non liceat alicui suaauctoritate uxorem dimittere. Quod etiam de pena homicidii uelqualibet alia intelligendum est.

Unde Nykolaus Papa scribit Rodulpho, Bituricensi Archiepiscopo:

Interfectores suarum coniugum sine iudicio, cum non addis, adulterarum, uel aliquid huiusmodi, quid aliud habendi sunt quam homicidae, ac per hoc ad penitenciamredigendi? Quibus penitus coniugium denegatur, exceptisadolescentibus, de quibus est B. Leonis Papae XXV. reguladecretalium, imo indulgentia obseruanda.

Gratian. In hoc capitulo uidetur Nykolaus permittere maritis causa adulterii, uel alterius eiusmodi criminis, uxoressuas interficere. Sed ecclesiastica disciplina spirituali gladio, non materiali criminosos feriri iubet; illo uidelicet gladio, quoPetrus iubetur mactare et manducare. De quo etiam gladio Christus ait in euangelio: „ Non ueni pacem mittere in terram, sed gladium .“

Hinc idem Nykolaus scribit Albino Archiepiscopo:

Inter hec uestra sanctitas addere studuit, si Cuius uxor adulterium perpetrauerit, utrum marito illius liceat secundum mundanam legem eam interficere. Sed sancta Deiecclesia numquam mundanis constringitur legibus; gladiumnon habet, nisi spiritualem; non occidit, sed uiuificat.

Item Pius Papa.

Quicumque propriam uxorem absque lege, uel sine causa et certa probatione interfecerit, aliamque duxerituxorem, armis depositis publicam agat penitenciam, et, sicontumax fuerit, et episcopo suo inobediens extiterit, anathematizetur, quousque consentiat. Eadem lex erit illi, qui seniorem suum interfecerit.

Item Stephanus V. Astulpho "Admonere te cum lacrimis et multo gemitu cordis curamus, fili Astulphe; sed non filius dici debes, qui tam crudeliter infelix homicidium perpetrasti. Nam occidisti uxorem tuam, partem corporis tui, legitimo matrimonio tibi sociatam, sine causa mortis, non tibi resistentem, non insidiantem quocumque modo uitae tuae. Noninuenisti eam cum alio uiro nefariam rem facientem, sedconcitatus a diabolo, inpio furore flammatus, morelatronum atrocius eam gladio tuo, crudelior omni bestia, interemisti, et nunc post mortem eius addis iniquitatem super iniquitatem, filiorum tuorum inprobe predo. Quimatri non pepercisti, filios tuos orphanos fecisti, inducere super eam uis mortis causam post mortem, perunum hominem homicidam et reprobum testem s. Quoniam nec euangelium, nec ulla diuina humanaque lexunius testimonio etiam idoneo quempiam condempnat uel iustificat: quanto magis per istum scelestum et flagitiosissimum nec illa uiua debuit condempnari, nec a tepost mortem eius accusari? Prius causa criminis subtiliter erat inuestiganda, et tunc, si ita fuisset inuenta, secundum legis tramitem debuit excipere ultionis uindi-ctam. Nam si uerum (quod absit) fuisset, sicut adultermentitus est, post septem annos peracta penitenciadimittere eam per approbatam causam poteras, si uoluisses;occidere tamen eam nullatenus debuisti. Non enim uult Deus mortem peccatoris, sed ut conuertatur ad penitenciam, et uiuat. Idcirco placeat tibi consilium nostrum, et facias hoc, quod melius tibi et leuius uideri potest: miserere animae tuae, ut non sis tuus tibi metipsi homicida. Relinque quapropter, te rogamus, hoc malum seculum, quod te traxit ad tam inmanissimum peccati facinus; ingredere monasterium, humiliare submanu abbatis, multorum fratrum precibus adiutus obserua cuncta supplici animo, que tibi fuerint inperata, si forte ignoscat infinita Dei bonitas peccatis tuiset refrigeret animam tuam prius, quam crucieris perpetuis flammis. Hoc leuius et melius tibi esse certissime scias. Sin autem publicam penitenciam, permanens in domo tua uel in hoc mundo, uis agere (quod tibi peius, et durius, et grauius esse non dubites) ita, ut ageredebeas p, exhortamur, omnibus diebus, quibus penitere debes, uinum et omnem i siceram non bibas, carnemnum quam ullo tempore comedas, preterquam in Pasca, et in die Natalis Domini; in pane, et aqua, et sale penitenciam age; in ieiuniis, in uigiliis, orationibus, et elemosinis omni tempore perseuera; armis numquam cingere, nec in quolibet loco litigare presumas. Uxorem numquam ducere, concubinam non habere, nec adulterium committere audeas; in balneo numquam laueris, in conuiuiis letantium numquam te misceas; in ecclesia segregatus ab aliis Christianis post hostium et postes humiliter terepone; ingredi entium et egredientium suppliciter orationibus conmendare, conmunione corporis et sanguinis Domini cunctis diebus uitae tuae indignum te existimes; in ultimo tamen exitus uitae tuae die, si merueris, pro uiatico, si sit qui tribuat, tantummodo uenialiter tibiut accipias concedimus. Sunt et alia multa, que tibidurius et satis acrius erant iuxta magnum pondus peccati, infelix, adicienda. Sed si hec omnia, que tibi misericorditer supra dicta sunt, perfecto corde Domino auxi-liante feceris et custodieris, confidimus de inmensa clementia Dei, remissionem te tuorum habiturum peccatorum, et secundum dictum iusti bonique pastoris resoluet te sancta ecclesia ab hoc uinculo peccati in terris, ut per ipsius gratiam, qui eam suo sanguine acquisiuit,. solutus sis in celis. Si autem aliter feceris, et sanctae matris ecclesiae tam salubrem admonitionem despexeris, ipse tibi sis iudex, et inlaqueo diaboli, quo irretitus teneris, permanebis; sanguis tuus super caput tuum; nos alieni a consortio tuo pro aliorum filiorum Dei salute, ipso opitulante, omni sollicitudine nitimur desudare, et Domini misericordiam attentius cottidie inplorare."

Item Augustinus de adulterinis coniugiis, [lib. II. c. 15.]Si (quod uerius dicitur) non licet homini Christianoadulteram coniugem occidere, sed tantum dimittere: quisest tam demens, qui dicat ei: fac quod non licet, utliceat tibi quod non licet? Cum enim utrumque secundum legem Christi illicitum sit, siue adulteram occidere, siue alteram ducere illa uiuente, ab utroque est abstinendum, non illicitum pro illicito faciendum. Si enimfacturus est quod non licet, iam faciat adulterium, et nonfaciat homicidium, ut uiuente uxore aliam ducat, non humanum sanguinem fundat.

IV. Pars. Gratian. In premissis auctoritatibus quique prohibentur adulteras coniuges suas occidere; sed post septemannorum penitenciam permittitur eis illas dimittere. Si autemillas interfecerint, iubentur sine spe coniugii perpetuo manere, nisi forte propter lapsum iuuenilis incontinentiae ad matrimonia contrahenda eis misericordia inpendatur. Clericis autemconceditur, si uxores eorum peccauerint, sine mortis acerbitatehabere eas in custodia, et ad ieiunia eas cogere, non tamen usquead necem affligere.

Unde in Tollet ano Concilio I. [c. 7.] legitur:

mariti earum hanc potestatem, preter necem custodiendi, ligandi in domo sua, ad ieiunia salutaria, non mortiferaeas cogentes, ita, ut inuicem sibi clerici pauperes auxilium ferant, si seruicia2b habeant. Cum uxoribusautem ipsis, que peccauerant, non cibos sumant, nisi forte ad timorem Dei acta penitencia reuertantur.

V. Pars. Gratian. Nunc autem queritur, quare sacris canonibus sit institutum, ut post septem annos penitentes in pristinum statum reuocentur ^

De his ita scribit Ysidorus ad Masonem^ Episcopum,

[in prefatione ad librum de summo bono]:

Hoc ipsum, quod canonum censura post septem annos remeare penitentem in pristinum statum precepit, non electione proprii arbitrii sancti Patres, sed potiusex sentencia diuini iudicii sanxerunt. Nam legitur, quodMaria soror Aaron prophetissa, dum detractionisaduersum Moysen incurrisset delictum, illico stigmate leprae perfusa est, cumque peteret Moyses, ut emundaretur, precepit eam Dominus extra castra septem diebusegredi, et post emundationem rursus eam in castraadmitti. Maria ergo soror Aaron caro intelligitur sacerdotis, que, dum superbiae dedita sordidissimis cogitationummaculatur contagiis, extra castra septem diebus, hocest extra collegium sanctae ecclesiae septem annis proi-ciaturs, ut post emundationem uiciorum loci uelpristinae dignitatis recipiat meritum. Et post pauca: §. i. In fine autem epistolae hoc adiciendum putaui, ut, quotiescumque in gestis conciliorum discors sentencia in-uenitur, illius magis teneatur sentencia, cuius antiquioraut potior extat auctoritas.

Gratian. i 7 oc quamquam de sacerdotibus uideatur specialiter dictum, generaliter tamen de omnibus penitentibus oportet intelligi.Ad imitationem namque illius dominicae sentenciae

Dauid de adulterio et homicidio reprehensus unius ebdomadae ieiunium in satisfactionem admissi sceleris Deo legitur obtulisse. Hinc etiam ecclesiastica consuetudine est usurpatum, utmaiorum criminum penitencia septem annorum spacio concludatur, nisi uel offitii exellentia, uel criminum magnitudo uulgaremconsuetudinem excedens ueluti dum contra naturam humanaesocietatis parentibus, uel liberis, uel aliis huiusmodi personisinpudice adheremus, uel dum relicto naturali usu contra naturammore Sodomitico fornicamur, uel usque ad coitum brutorum animalium prolabimur), premissum spacium transcendere cogat.

VI. Pars. §. i. De penitentibus quoque queritur, an eis generaliter post penitenciam peractam coniugia concedanturfGeneraliter enim canonica auctoritate penitentes prohibentur adsecularem miliciam redire, uel matrimonia contrahere.

Unde S iri cius Papa [epist. I. ad Himerium Episcopum, c. 5.];

De his uero non incongrue dilectio tua sedem apostolicam credidit consulendam, qui acta penitenciatamquam canes et sues ad uomitus pristinos et uolu-tabra redeuntes, et miliciae cingulum, et ludicras uoluptates, et noua coniugia, et inhibitos denuo appetiuere concubitus, quorum inprofessam continentiam generati post absolutionem filii prodiderunt. De quibus, quia iam suffragium non habent penitendi, id duximus decernendum, ut sola intra ecclesiam fidelibus oratione iungantur, sacris misteriorum celebritatibus (quamuis non mereantur) intersint, a dominicae autem mensae conuiuio segregentur, ut hac saltim districtione correcti et ipsiin se sua errata castigent, et aliis exemplum tribuant, quatenus ab obscenis cupiditatibus retrahantur. Quibus tamen, quoniam carnali fragilitate ceciderunt, uiaticomunere, cum ad Dominum ceperint proficisci, per conmu-nionis gratiam uolumus subueniri, quam formam et circamulieres, que se post penitenciam talibus pollutionibus de-uinxerunt, seruandam esse censemus.

Gratian. Sed quia timore soluendi coniugii nonnulli ad penitenciam accedere differunt, uel propter lapsum adolescentiae, quem formidant, penitenciae remedium suscipere negligunt, aucto-ritate^ canonica permittitur eis uel contracta matrimoniaretinere, uel alia contrahere.

Unde Leo Papa scribit Galerio Episcopo Tripolitano:

Audiuimus a quibusdam, quod in uestris diocesibus et finibus Christianorum cetus leui occasione se subtrahunt penitenciae iugo, dicentes, quia, si penitenciamagimus, coniugii debemus relinquere copulam; in quo errantet de ueritatis calle discedunt, quia pro omnibus illicitispenitenciam unusquisque Christi nominis cultor sustinereatque peragere summopere debet, dicente Domino:,, Penitenciam agite, appropinquabit enim regnum celorum.“Coniugium uero legitimum nulli orthodoxorum penitenciamsustinenti soluere licet. Et infra: §. 1. Sacris uos expediteos alloquiis edocere, ut erroris eripiantur caligine, et licitis copulationibus iuncti de omnibus illicitis penitenciam agere procurent.

Item Leo IV.

In adolescentia constitutus si urgente aut metu mortis, aut captiuitatis periculo penitenciam gesserit, etpostea timens lapsum incontinentiae iuuenilis copulam uxoris elegerit, ne crimen fornicationis incurreret, rem uideturfecisse uenialem, si preter coniugem nullam omnino cogno-uerit. In quo tamen non regulam constituimus, sed quidsit tollerabilius estimamus.

Item Nykolaus Papa Rhatoldo, Episcopo sanctae Argenteae Retensis .

VII. Pars. Latorem presentium matricidam esse co-gnouimus. Cui precipimus, ut sub penitenciae iugo permaneat ita, ut per annum unum ecclesiam non ingrediatur, sed ante fores basilicae stans orans, et deprecansDeum perseueret, qualiter tanto eripiatur piaculo. Conpletouero anni circulo introeundi licentiam in ecclesiam» habeat; tantum inter audientes stet, et nondum con-municet. Conpletis autem trium annorum curriculis sacraeconmunionis illi gratia concedatur, oblationes uero nonofferat, nisi prius aliorum septem annorum curricula expleantur. §. i. In s his autem omnibus annis atque temporibus carnem non manducet, nec uinum bibere presumat, exceptis festis diebus atque dominicis, et a Pasca usquead Pentecosten. Et, quocumque ire uoluerit, nullo uehi-culo deducatur, sed pedibus proficiscatur; arma non sumat, nisi contra paganos; ieiunet autem tribus diebus perebdomadam usque ad uesperam. A propria ac legitima coniuge non separetur, ne in fornicationis uoraginemcorruat, quod ne fiat optamus. Si autem ante annorumtrium cursum finis uitae illius appropinquauerit, corporiset sanguinis Domini nostri Iesu Christi particeps fiat;sin autem, ut supra statui efficiatur. Tamen, si illiusconuersationem et lacrimarum fontem in omnibusuideritis floridis actionibus et optimis operibus pullulare, humanius circa eum sollicitudo peruigil appareat, mitis-que omnibus demonstretur.

Item®.

VIII. Pars. Si quis cum duabus fuerit sororibus fornicatus, aut cum his personis, de quibus sancta scripturaprohibet, si dignam egerit penitenciam, et castitatis nonualuerit sustinere continentiam, liceat ei legitimam inconiugio uxorem accipere. Similiter et mulier, que talifuerit scelere lapsa, ut fornicationis non perducatur adchaos. Sed hoc de laicis uiris ac mulieribus solummodostatuimus.

Idem.

Si quis cum matre spirituali fuerit fornicatus, anathematis (ut scitis) percutitur ictibus. Similiterautem et illum percutere promulgamus, qui cum ea, quam de sacro fonte baptismatis susceperit, autcum illa, quam ante episcopum tenuerit, cum sacrocrismate fuerit uncta, fornicationis perpetrauerit scelus; legitimam tamen, si habuerit, non dimittatuxorem.

IX. Pars. Gratian. §. i. Quos enim Deus coniunxitiudex sua auctoritate separare non debet.

Quamquam Ysidorus hoc aliter intelligat, dicens:

„ Quos Deus coniunxit homo non separet.“ Queris quomodo? subaudis uiolenter, sine lege, absque rationequos Deus coniunxit homo non separet. Non enim homoseparat quos pena dampnat, quos reatus accusat, quosmaleficium coartat.

Gratian. Verum hoc pro his dictum intelligitur, quos iudices seculi pro suis sceleribus legum seueritate percellunt, quosuel morte puniunt, uel deportari iubent.

Item ex Concilio Tollet ano VI. [c. 8.]

X. Pars. Antiqui et sanctissimi est patris sentencia Papae Leonis, ut is, qui in etatis adolescentia positus, dum mortis formidat casum, si peruenerit ad penitenciae remedium, si coniugatus forte fuerit incontinens, ne postea adulterii lapsum incurrat, redeat ad pristinumconiugium, quousque possit adipisci temporis maturitatecontinentiae statum, quod nos ut de uiris, ita et defeminis equo modo censemus. Non quidem hocgeneraliter et canonice preceptum, sed constatuobis pro humana fragilitate indultum ea dumtaxatratione, ut si is, qui penitenciae non est legibus deditus, ante ab hac uita discesserits, quam ex consensu adcontinentiam unus eorum fuerit regressus, superstiti nonliceat denuo ad uxoris transire amplexus. Si autem illiusuita extiterit superstes, qui non accepit absolutionempenitentis, nubat, si se continere non potest, et alteriusconsortio fruatur uxoris. Quod in utroque sexu pari

modo a nobis manifestum est esse decretum, ita uidelicet, ut in his omnibus sacerdotis expecteturordinatio, ut, iuxta quod etatem aptam prospexerit, penitenciae absolutionis tribuat legem.