QUESTIO 1

Sicut bonum est castitatis premium, ita et maiori ob-seruantia et preceptione custodiendum est, ut si que uiduae, quamlibet adhuc in minoribus annis positae, etinmatura etate a uiro relictae, se deuouerint Deo °, etueste laicali abiecta sub testimonio episcopi et ecclesiaein religioso habitu apparuerint, postea uero ad secularestransierint nuptias, secundum Apostolum dampnatio-nem habebunt, quia fidem castitatis, quam Deououerunt, irritam facere uisae sunt. Tales ergo personae a Christianorum conmunione sequestrentur, neque inconuiuio^ cum Christianis conmunicent. Nam si adulterii coniuges reae sunt si suis obnoxiae uiris non fuerint, quanto magis uiduae, que Dei religiositatemmutauerunt, crimine adulterii notabuntur, si deuotionem, quam sponte, non coactae, Deo obtulerunt, libidinosacorriperunt uoluptate, atque ad secundas nuptiastransitum fecerint? Que etsi uiolentia irruente ab aliquooppressae fuerint, ac postea delectatione libidinis permanere in coniugio raptori uel uiolento uiro consenserint, dampnatione superius dicta teneantur obnoxiae. Detalibus Apostolus ait:, , Cum enim luxuriatae fuerint, nubere in Christo uolunt, habentes dampnationem, quiaprimam fidem irritam fecerunt.“

Item ex epistola Gregor i i missa ad B onifatium .

Viduas a proposito discedentes uiduitatis, super quibus nos consulere uoluit dilectio tua, frater karissime, credote nosse a S. Paulo et a multis sanctis Patribus, nisiconuertantur, olim esse dampnatas. Quas nos apostolica auctoritate dampnandas, et a conmunione fideliumatque a liminibus ecclesiae arcendas fore censemus, usquequo obediant episcopis suis, et ad bonum, quodceperunt, inuite aut uoluntarie reuertantur. §. i. Deuirginibus autem non uelatis, si deuiauerint, a sanctaememoriae predecessore nostro Papa Innocentio taliter decretum habemus: „He uero, que necdum sacro uelaminetectae, tamen in proposito uirginali semper se simulaue-rint permanere, licet uelatae non fuerint, tamen sinupserint, aliquanto tempore his agenda penitencia est, quia sponsio earum a Domino tenebatur. Si enim interhomines solet bonae fidei contractus nulla ratione dis-solui, quanto magis ista pollicitatio, quam cum Deopepigit, solui sine uindicta non poterit, etc.“ §. 2. Siuirgines nondum uelatae taliter penitencia publica puniuntur, et a cetu fidelium usque ad satisfactionem excluduntur, quanto magis uiduae, que perfectioris etatis etmaturioris sapientiae atque consilii existunt, uirorumqueconsortio multociens usae sunt, et habitum religionis assumpserunt, et demum apostatauerunt, atque ad prioremuomitum sunt reuersae, a nobis et ab omnibus fidelibus aliminibus ecclesiae et a cetu fidelium usque ad satisfactionem sunt eliminandae, et carceribus tradendae, qualiteriuxta apostolum Paulum tradentes huiusmodi hominemsathanae, ut spiritus eius sit saluus in die Domini. Detalibus enim Dominus per Moysen loquitur, dicens:„ Auferte malum de medio uestri.“ De quibus s perProphetam ait: „Letabitur iustus, cum uiderit uindictaminpiorum: manus suas lauabit in sanguine peccatoris.^De talibus namque, et eorum similibus, atque eisdemconsentientibus dicitur:, , Quia non solum qui faciunt, sedetiam qui consentiunt facientibus rei sunt.“

Item ex Decreto Gei a sii Papae ad Sicilienses Episcopos misso, c. 9.

Neque uiduas ad nuptias transire patimur, que in religioso proposito diuturna obseruatione permanserunt. Similiter uirgines nubere prohibemus, quas annis plurimis in monasteriis etatem peregisse contigerit.

Item Ciprianus ad Pomponium de uirginitate.

Nec aliqua putet se posse hac excusatione defendi, quod inspici et probari possit, an uirgo sit, cum et manusobstetricum et oculus sepe fallatur, et, si incorrupta

inuenta fuerit uirgo ea parte, jua mulier potest esse, poterit tamen ex alia corporis parte peccasse, que corrumpi potest, et tamen inspici non potest. Certe ipse concubitus, ipse conplexus, ipsa confabulatio, et osculatio, et coniacentium duorum turpis et feda dormitio, quantumdedecoris et criminis confitetur? Si superueniens maritussponsam suam iacentem cum altero uideat, nonne indignatur et fremit, et per zeli dolorem, portat gladium, inmanu sua? Ets Christus Dominus et iudex noster, cum uirginem suam sibi dicatam et sanctitati suae destinatam iacere cum altero cernit, quam indignatur etirascitur? et quas penas in scelestis huiusmodi con-iunctionibus conminatur? Cuius ut gladium spiritalem etuenturum iudicii diem unusquisque fratrum possit euadere, omni consilio prouidere et elaborare debemus.

[C. V.]

Idem [in eadem epistola].

Quod si penitenciam huius illiciti concubitus sui egerint, et a se inuicem recesserint, inspiciantur iterum uir-gines ab obstetricibus diligenter, et si uirgines inuentae fuerint, accepta conmunione ad ecclesiam admittantur; hactamen interminatione, ut, si ad eosdem masculos postmodum reuersae fuerint, aut si cum eisdem in una domo et subeodem tecto simul habitauerint, grauiore censura eiciantur, nec in ecclesia postmodum facile recipiantur.Si autem de eis aliqua corrupta fuerit et deprehensa, agat penitenciam plenam, que hoc crimen admisit queiam non mariti, sed Christi adultera est, et ideo esti-mato iusto tempore, postea exomoloysi sui factaad ecclesiam redeat. Quod si obstinate perseuerant, necse ab inuicem separant, sciant se cum hac sua inpu-dica obstinatione numquam a nobis admitti in ecclesiamposse, ne exemplum ceteris ad ruinass delictis suis facereincipiant, nec putent sibi uitae aut salutis constare rationem, si episcopis et sacerdotibus obtemperare noluerint.

Item ex VI. Sinodo [in Trullo, c. 4.]

Si quis episcopus, presbiter, aut diaconus, aut subdiaconus, aut lector, aut psalmista, aut hostiarius cummuliere sanctificata Deo mechatus fuerit, deponatur, quiasponsam Christi corrupit; si uero laicus, excommunicetur.

Item ex Concilio Tolletano IV., c. 8.

De uiduis et puellis, que habitum religionis in domibus propriis tam a parentibus, quam per se mutauerunt, si postea contra instituta patrum uel precepta canonum coniugia crediderint copulanda, tam diu utri quehabeantur a conmunione suspensi, quousque quod illiciteperpetrauerunt emendent. Quod si emendare neglexerint, a conmunione uel omnium Christianorum con-uiuio perpetuo sint sequestrati.

[PALE A.

C. VIII. De eodem.

Item ex Concilio Martini Papae.

Viduas autem uelare pontificum nullus attemptet, prout statutum est in decretis Gelasii Papae capituloXIII., quod nec auctoritas diuina, nec canonum formap restituit. Quod si propria fuerit uoluntate continentiam professa, in eiusdem Gelasii capitulo XXI.legitur, eius intentio pro se reddat rationem Deo, quiasicut secundum Apostolum, si se continere non poterat, nullatenus nubere uetabatur, sic secum habita deliberatione promissam fidem pudicitiae Deo debet custodire. Nosautem auctoritate Patrum suffulti in hoc sancto concilio sancimus et libere iudicamus, si sponte uelamenquamuis non consecratum sibi inposuerit, et in ecclesiainter uelatas Deo oblationem obtulerit, uelit nolit, sanctimoniae habitum ulterius habere debet, licet sacramentoconfirmare uelit, eo tenore et ratione sibi uelamen in-posuisse, ut iterum posset deponere.]

Item ex Decretis Innocentii Papae, c. 20.[ in Codice canonum, et epist. 2. ad Victricium, c. 13.]He uero, que nondum sacro uelamine sunt tectae, tamen in proposito uirginali semper simulauerant se permanere» etc. et infra.

[PALE A.

Licet uelatae non fuerint, si forte nupserint, hisagenda aliquanto tempore penitencia est, quia sponsioearum a Domino tenebatur. Si enim inter homines

solet bonae fidei contractus nulla ratione dissolui, quanto magis ista pollicitatio, quam cum Deo pepigit, solui sineuindicta non debet ?]

Nam si Apostolus illas, que a proposito uiduitatis discesserunt, dixerat habere dampnationem, quiaprimam fidem irritam fecerunt; quanto magis uirgines, que frangere fidem conatae sunt s?

Item ex Decreto eiusdem, cap. 19. [in Codice canonum, in epistola autem ad Victricium c. 12.]Que Christo spiritualiter nubunt , si posteapublice nupserint, non eas admittendas esse ad penitenciam, nisi hii, quibus se iunxerant, de mundorecesserint. Si enim de hominibus hec ratio custoditur, ut quecumque uiuente uiro alteri nupserit, adulterahabeatur, nec ei agendae penitenciae licentia conceditur, nisi unus de his fuerit defunctus, quanto magis de illatenenda est, que ante se inmortali sponso coniunxerat, et postea ad humanas transmigrauit nuptias?

Item ex Concilio Triburiensi, c. 6.

Inpudicas detestabilesque personas monachorum scilicet atque monacharum, que abiecto proposito sanctitatis illicita ac sacrilega contagione se miscuerunt, etin arbitrium conscientiae desperatione perductae, deillicitis conplexibus libere filios procreauerint, a monasteriorum cetu ecclesiarumque conuentibus eliminandas essemandamus, quatinus retrusae in suis ergastulis tantumfacinus continua lamentatione deflentes purificatorio possintpenitudinis igne decoqui, ut eis uel ad mortem soliusmisericordiae intuitu per conmunionis gratiam possitsubueniri.

Item ex eodem .

Virginem, que se Deo consecrauerit, similiter et monachum decernimus non licere nuptialia iura contrahere. Quod si hoc inuenti fuerint perpetrantes, excommunicentur. Confitentibus autem decreuimus, uthabeat auctoritatem eiusdem loci episcopus misericordiamhumanitatemque largiri.

Item ex eodem 216 .

Hii igitur, qui scientes sanctimonialibus inmatrimonio sunt ad iniuriam Christi copulati, iuxta censuram zeli Christiani separentur, et numquam eis concedaturiugali uinculo religari, sed in penitenciae lamentis seuehementer, dum uiuunt, afficiant.

Item ex eodem 224 .

Virginibus sacris se quosdam temere sociare cognouimus, et post dicatum Deo propositum incestafedera sacrilegaque miscere. Quos protinus equum est asacra conmunione detrudi, et nisi per publicam proba-tamque penitenciam omnino non recipi. Sed tamen his uiaticum de seculo transeuntibus, si dignepenituerint, non negetur.

Item Gregorius .

Peruenit ad nos, quod quidam uir nequissimus diabolico instinctu de monasterio suaserat exire quandam Deosacratam, atque a quodam uiro, unde exierat, sit reuocata,

rursusque eam uir ille nequissimus iniqua suasione de monasterio eiciens, apud se retineat inpudice. Volumusautem, ut episcopatus tui auctoritate in monasterio reuoce-tur ac recludatur.

Item ex Concilio Aurelianensi, c. 3.

Viduae, que spontanea uoluntate ab altari sacrae conuersationis uelamen suscipiunt, decreuit sinodus 250 c i eodem proposito permanere. Non enim fasesse decreuimus, postquam se semel Domino subuelo consecrauerint, iterum eis concedi Spiritui sanctomentiri.

Item ex eodem 256 .

Si quis sacro'uelamine consecratam in coniugium duxerit, et post dicatum Deo propositum incesta federa sacrile-gaque miscuerit, ut in constitutis Gelasii Papae capitulo XX. legitur, protinus equum est a sacra conmunionedetrudi, et nisi per publicam probatamque penitenciam nonrecipi omnino. Si penituerint, transeuntibus de seculouiaticum non negetur. §. 1. In Calcedonensi concilio cap. XF//.:, , Hoc perpetrantes excommunicentur; con-fitentibus auctoritate episcopi misericordia largiatur. “§. 2. ih epistola Syricii Papae cap. 6.:, , Velatae et Deo consecratae, si abiecta proposito sanctitatis clanculo sacrilega contagione se miscuerint, et illicitis conplexibuspublice et libere filios procreauerint, has nuptias dete-stabilesque personas a monasteriorum cetu et s ecclesiarum conuentibus eliminandas esse iudicatum est, quatinusdetrusae ergastulis tantum facinus continua lamentationedefleant.“ Unde et uerbo Domini, et canonica auctoritatein hac sancta Sinodo precipimus, ut omnino separentur, etiuramento colligentur, ut ulterius sub uno non cohabitent tecto.

m monasterio, qui religiosam uestem abiecit °.

Item Gregorius Vitaliano, Episcopo Sipontino,

[lib. VII. Indict. 1. epist. 9.]

Si custos religiosi habitus, aut esse nosses episcopus, filiam gloriosae memoriae Tulliani magistri militiae, te illic posito proiectis religiosis uestibus nec ad secularem reuerti habitum, nec ad nos licuisset peruersam epistolam destinare. Sed quia nimia desidia ac torporedeprimeris, in tuo dedecore res ad presens illicita inpuneconmissa est. Nam sicut, prefati sumus, si sollicitusextitisses, prius ad nos ultio mulieris prauissimae quamculpa debuit peruenire. Quia ergo tantum hebes tantumque es negligens, ut, nisi canonicam in te fueris coher-cionem expertus, in aliis districtionem et disciplinamnescias custodire, qualiter debeas esse sollicitus congruotibi, si Domino placuerit, tempore demonstrabimus.§. 1. Presentia igitur scripta suscipiens, euigila et excitatussaltim exequere quod pressus nunc usque ignauia distulisti. Instantiae ergo tuae sit predictam mulierem una cumSergio defensore nostro conprehendere, et statim nonsolum ad male contemptum habitum sine excusationealiqua reuocare, sed etiam in monasterio, ubi omninodistricte ualeat custodiri, detrudere, et ita omnem circa illamsollicitudinem exhibere, ut quam sit nefarium quod conmisitex tua possit districtione cognoscere. §. 2. Qua in re siquis (quod non credimus) laicorum aliquo tibi ingeniotemptauerit obsistendum, a sanctissimae eum con-munionis participatione suspende nobisque renunciarefestina, ut quantum sit execrabile quod presumit, postquam consideratione propria non aduertit, emendationisqualitate cognoscat. §.3. In his autem omnibus ita cautumstude te uigilantemque ostendere, ut culpam tuam nongeminare neglectus, sed aliquantisper ualeas sollicitudine minuere.

Idem Sergio Defensori, [lib. VII. Indict. 1. ep. 10.]

Si homo esses, aut discretionem aliquam habuisses, ita regularis disciplinae debuisti custos existere, ut ea, queillicite conmittuntur, ante uindicta corrigerentur, quam ad nos eorum nuncius perueniret. Sed dum nimiate facit stulticia negligentem, non solum de illis offendimur, sed etiam ad ulciscendum desidiam tuam nichilominusprouocamur. Omni ergo dilatione omnique excusationepostposita filiam gloriosae memoriae Tulliani magistri mili-ciae, que proiectis, quas sponte assumpsit, religiosisuestibus, indumentis se laicis deturpauit, una cum fratre etcoepiscopo nostro Vitaliano festina conprehendere, atquead religiosum rursus habitum reuocare, ac in monasterio mittere, ubi districte omnino ualeat custodiri, nec eius custodiam aliquatenus releuari permittas, quousquedenuo nostra scripta susceperis. Nam si quolibet modo inhac re negligens uel lentus extiteris, ita in te districtissimenoueris uindicandum, ut quod ex te nescis pena possisresecante cognoscere, quia, sicut s diximus, siintellectum hominis habuisses, que facere modo pre-ciperis, ante debueras etiam cum ultione a tefacta cognoscere.

Item Augustinus de conflictu uiciorum atque uirtutum, [cap. 24.]

Nubendi licentia quibusdam tribuitur: illis uidelicet, qui uirginitatem uel castitatem uidualem nequaquam professi sunt. Quibusdam autem non tribuitur:illis uidelicet, qui uirgines uel continentes esse decreuerunt. Fornicatio autem nulli inpune conceditur.

Idem in libro de bono coniugii .

Proposito meliore lapsas, si nupserint, feminas a castitate sanctiori, que uouetur Deo, adulteris esse peiores manifestum est.

Item ex Concilio Calcedonensi, [c. 16.]

Si qua uirgo se dedicauerit Deo, similiter monachus, non licet eis nuptiis iungi. Si uero fuerint inuenti hocfacientes, maneant excommunicati. Statuimus uero posseeis fieri humanitatem, si ita probauerit episcopus loci.

Item ex eodem, [c. 15.]

Diaconissam non debere ante annos quadraginta ordinari statuimus, et hoc cum diligenti probatione. Si uero susceperit ordinationem, et quantocumque temporeobseruauerit ministerium, et postea se nuptiis tradiderit, iniuriam faciens gratiae Dei, hec anathema sitcum eo, qui in illius nuptiis conuenerit.

Item ex Sinodo Anchiritana, [c. i8.]

Quotquot uirginitatem pollicitam preuaricatae sunt professione contempta, inter digamos, id est qui adsecundas nuptias transierunt, haberi debent.

Item ex Concilio Elibertano, [c. 13.]Virgines, que Deo se dedicauerunt, si perdiderintpactum uirginitatis, atque eidem libidini seruierint, nonintelligentes quid amiserint, placuit nec in fine dandameis esse conmunionem. Quod si semet persuaserint, quod infirmitate corporis lapsae fuerint, et temporeuitae suae penitenciam egerint, et a coitu se abstinuerint f, placuit eas in fine conmunionem acciperedebere.

Item ex Concilio Martini Papae, [c. 30.] De filia episcopi uel presbiteri, siue diaconi, sideuota fuerit, et maritum duxerit, si eam pater uel mater inaffectum receperit, a conmunione habeantur alieni.Pater uero in concilio causas se nouerit prestaturum.Mulier uero non admittatur ad conmunionem, nisi maritodefuncto egerit penitenciam Si autem uiuente eo secesserit, et penitenciam, egerit, uel petierit conmunionem, in ultimo fine uitae suae deficiens eam accipiat.

Item ex Concilio Tollet ano I., [c. 16.]Deuotam peccantem non recipiendam esse in ecclesia nisi peccare desierit, et, si desinens egeritaptam penitenciam decem annis, recipiat conmunionem. Prius autem, quam in ecclesia admittaturad orationem, ad nullius conuiuium Christianae mulierisaccedat. Quod si admissa fuerit, etiam hec, que eamreceperit, habeatur in absentia. Corruptorem etiampar pena constringat. Que autem maritum acceperit nonadmittatur ad penitenciam, nisi aut uiuente maritocaste uiuere ceperit, aut postquam ipse decesserit.

Item Gregorius I oh anni, Episcopo Caralitano,

[lib. III. epist. 9.]

Si qua monacharum uel per antiquiorem licentiam, uel per inpunitatis prauam consuetudinem ad lapsumadulterii deducta fuerit, aut in futurum fuerit perducta uoraginem, hanc post conpetentis seueritatem uindictae

in aliud districtius monasterium uirginum in penitenciam uolumus redigi, ut illic orationibus atque ieiuniis uacet, et sic penitendo proficiat, et metuendum ceterisartioris disciplinae prestet exemplum. Is autem, qui cumhuiusmodi feminis in aliqua fuerit iniquitate repertus, con-munione priuetur, si laicus: si uero clericus est, asuo remotus quoque offitio pro suis continue s lugendisexcessibus in monasterium detrudatur.

C. XXIX. Post dignam penitenciam communionem, recipiant qui in religiosas mulieres excedunt.

Idem Ianuario Episcopo, [lib. III. epist. 24.]

Eos autem, qui in mulieres, que egressae sunt de monasteriis, excesserunt, et nunc dicuntur conmunionesuspensi, si fraternitas tua de tali facinore digne peni-tuisse preuiderit, ad sacram conmunionem uolumus te re-uocare.

Item ex Nouellis Iustiniani Inperaioris.

Si quis rapuerit, uel sollicitauerit, uel corruperit as-6istriam, uel diaconissam, uel monastriam, uelaliam mulierem religiosam uitam uel habitum habentem, bona ipsius, et eorum, qui huius sceleris conmunionecontaminati sunt, religioso loco uendicentur, in quotalis mulier habitabat, per religiosos episcopos, et ycono-mos, et presides prouinciarum, et offitiales eorum; ipsiautem capitali periculo subiciantur. Mulier autem ubique inuestigetur, et cum suis rebus monasterio cautioritradatur. Sin autem diaconissa fuerit liberos habenslegitimos, pars legitima liberis eius prestetur.

Item ex Decreto Eugenii Papae [II. in Concilio Romano, c. 29.]

Mulieres obtentu religionis uelatae aut in monasterio regulariter uiuant, aut in domibus suis susceptum habitumcaste obseruent.

Item ex Concilio Aurelianensi [I., c. 22. et 23.]Monacho orarium in monasterio uel zonas habere non liceat. Et si postea uxori fuerit sociatus, tantaepreuaricationis reus numquam ecclesiastici gradus sortiaturoffitium.

Item Augustinus de bono uiduitatis, [c. 28.]Viduae, que se non continent, nubant ante, quam professae continentiam Deo uoueant. Quod nisi reddant, iuredampnantur.

Item Nykolaus Car olo A rchiepiscopo, et eius Suffraganeis.

Vidua quidem, que capiti sacrum uelamen inposuit, si inter ceteras uelatas feminas in ecclesia orauerit, etoblationes cum illis obtulerit, si professa estin eodem habitu permanere, spondens numquam uelamenreligionis deponere, a religionis obseruantia discederenon presumat.

Item ex Concilio Aurasico, [c. 27.]Viduitatis seruandae professionem coram episcopo insecretario habitam, inposita coram episcopo ueste ui-duali, dicimus non esse uiolandam. Ipsamtalis professionis desertricem merito esse dampnandamdecernimus.

Item ex Concilio Tollet ano [X., c. 5.J

Omnes feminae uenientes ad sacram religionem

pallio capita contegant, et conscriptam robora-tamque professionem faciant, post quam scripturam non sinantur relabi ad preuaricationis audaciam. §. i. Que ueroex omnibus his fuerint repertae animum aut uestem intransgressionem dedisse, excommunicationis sentenciam ferant, et rursus mutato habitu in monasteriis, donecdiem ultimum claudant, sub erumpnis arduae penitenciaepermaneant religatae.

Item ex Concilio Arei at en si.

Sciendum est omnibus, quod Deo sacratarum feminarum corpora per uotum propriae sponsionis et uerba sacerdotis Deo consecrata esse templa scripturarum testimoniis conprobantur, et ideo uiolatores earum sacrilegi, ac iuxta Apostolum filii perditionis esse noscuntur.

[PALE A.

C. XXXVIII. De eodem.

Item.

Viduae, si prius, quam continentiam profiteantur, nubere elegerint, illis nubant, quos propria uoluntateuoluerint habere maritos. Similis conditio et deuirginibus habeatur, nec extra uoluntatem parentumuel suam cogantur accipere maritos.]

Item Gregorius Arternio Subdiacono, in epist. 41.

[lib. I.]

Et quia aliquos monachorum usque ad tantum nefas prosiluisse cognouimus, ut uxores publice sortiantur, precipimus ut sub omni uigilantia requiras, et inuentoshabita cohercione in monasteriis, quo s monachifuerant, remitti facias.

Item Innocentius Papa [II. in Concilio Romano, c. 7. §. Ut lex.]

Ut lex continentiae et Deo placens mundicia in ecclesiasticis personis et sacris ordinibus dilatetur, statuimus, quatinus episcopi, presbiteri, diaconi, subdiaconi, regulares canonici, monachi atque conuersi professi, qui sacrumtransgredientes propositum uxores sibi copulare presumpserint, separentur. Huiusmodi namque copulationem, quamcontra ecclesiasticam regulam constat esse contractam, matrimonium non esse censemus. Qui etiam ab inuicemseparati pro tantis excessibus condignam penitenciam agant.Id ipsum quoque de sanctimonialibus feminis, si (quod absit) nubere adtemptauerint, obseruari decernimus.

Gratian. His omnibus auctoritatibus uouentes prohibentur contrahere matrimonia, et quidam eorum, si contraxerint, separari iubentur.

II. Pars. Augustinus econtra talium separationes peccatum asserit esse, zVa dicens [in libro de bono uiduitatis, c. 8.]:

Nuptiarum bonum semper quidem est bonum, quod bonum semper in populo Dei fuit, sed aliquandofuit legis obsequium, nunc est infirmitatis remedium, inquibusdam uero humanitatis solatium. Filiorum quippeprocreationi operam dare, non canino more per usum promiscuum feminarum, sed honesto ordine coniugali, nuncest in homine probandus affectus: et ipsum tamenlaudabilius transcendit et uincit celestia cogitans animusChristianus. Sed quoniam, sicut ait Dominus, non omnescapiunt uerbum hoc, qui potest capere capiat, que se noncontinet nubat, que non cepit deliberet, que eggressa^est perseueret; nulla aduersario detur occasio, nulla subtrahatur Christo oblatio. §. 1. In coniugali quippe uinculo, si pudicitia non conseruatur, dampnatio non timetur.Sed in uirginali et uiduali continentia excellentia munerisamplioris expetitur, qua expetita et electa, et uoti debitooblata, iam non solum capescere nuptias, sed, etiamsi non nubant, nubere uelle dampnabile est. Nam uthoc demonstraret Apostolus, non ait, cum in deliciisegerint, in Christo nubunt, sed:, , nubere uolunt, habentes “ (inquit) „ dampnationem, quoniam primam fidem irritam fecerunt, “ etsi non nubendo, tamen uolendo; nonquia ipsae nuptiae uel etiam i talium dampnandae iudicen-tur, sed dampnatur propositi fraus, dampnatur fractiuoti fides, dampnatur non susceptio a bono inferiore, sedruina ex bono superiore. Postremo dampnantur tales, nonquia coniugalem fidem posterius inierunt, sed quia continentiae primam fidem irritam fecerunt. Quod ut breui-ter insinuaret Apostolus, noluit eas dicere habere dampnationem, que post amplioris sanctitatis propositum nubunt, non quia non dampnantur, sed ne in eis ipsae nuptiaedampnari putarentur; sed cum dixisset: „nubere uolunt, continuo addidit: „habentes dampnationem, et dixitquare:, , quoniam priorem fidem irritam fecerunt, “ utuoluntas, que a proposito cecidit, appareat esse dam-pnata, siue subsequantur nuptiae siue desint. §. 2.Proinde, qui dicunt talium nuptias non esse nuptias, sedpotius adulteria, non michi uidentur satis acute ac diligenter considerare quid dicant. Fallit quippe eos similitudoueritatis. Quia enim coniugium Christi dicuntur eligereque Christiana sanctitate non ° nubunt, hinc argumentantur quidam, dicentes: Si uiro suo uiuo que alteri nubitadultera est, sicut ipse Dominus in euangelio diffini-uitP, uiuit autem Christus % cui mors ultra non domi-

nabitur, que ergo coniugium eius elegerat, si homini nubit, adultera est. §. 3. Qui dicunt hoc acute quidem mouentur, sed parum adtendunt, hanc argumentationem quanta rerum sequatur absurditas. Cum enimlaudabiliter etiam uiuente uiro ex eius consensu continentiam femina Christo uoueat, secundum istorum rationemnulla hoc facere debet, ne ipse Christus (quod sentire nefas est) adulterium faciat, cui uiuente marito nubit. Deinde cum primae nuptiae melioris sintmeriti quam secundae, absit, ut sanctarum uiduarum istesit sensus, ut Christus eis uideatur quasi secundus maritus.Ipsum enim habebant et antea (quando uiris suis subditaefideliter seruiebant) non carnaliter, sed spiritualiter uirum, cui ipsa ecclesia, cuius membra sunt, coniunx est, que fidei, spei et karitatis integritate non solum 7 in uirginibussacris, sed etiam in coniugatis fidelibus tota uirgoest. Uniuersae quippe ecclesiae, cuius illa omniamembra sunt, Apostolus dicit: „Aptaui uos uni uiro uir-ginem castam exhibere Christo.“ Nouit autem ille uirginemconiugem sine corruptione fetare, quem in ipsa carne etiampotuit mater sine corruptione procreare. §. 4. Fit autemper hanc minus consideratam oppinionem, qua putant lapsarum a sancto proposito feminarum, si nupserint, non esseconiugia, non paruum malum, ut a maritis separentur uxores, quasi adulterae sint, non uxores; et, cum uolunt easseparatas reddere continentiae, faciunt maritos earumadulteros ueros, cum suis uxoribus uiuis alteras ducunt.§. 5. Quapropter non possum quidem dicere, a proposito meliore lapsas si nupserint feminas, adulteria esse, non coniugia: sed plane non dubitauerim dicere, lapsus etruinas a castitate sanctiore, que uouetur Deo, adulteriis essepeiores. Si enim (quod nullo modo dubitandum est) adoffensionem Christi pertinet, cum membrum fidem nonseruat marito, quanto grauius offenditur, cum illi ipsi nonseruatur fides in eo, quod exigit oblatum quod nonexegerat offerendum? Cum enim quisque non reddit quodnon inperio conpulsus, sed consilio conmonitus uouit, tantomagis fraudati uoti auget iniquitatem, quanto minus habuituouendi necessitatem.

Item Gelasius [in epistola ad Episcopos Lucaniae et Brutiorum, cap. 23.J

De uiduis sub nulla benedictione uelandis superius late sufficienterque prediximus. Que si propriauoluntate professam pristini coniugii castitatem mutabilimente calcauerint, periculi earum intererit, quali Deumdebeant satisfactione placare, quia iuxta Apostolumprimam fidem irritam fecerunt. Sicut enim, si se forsitancontinere non poterant, secundum Apostolum nullatenus nubere uetabantur, sic habita secum deliberationepromissam Deo pudicitiae fidem debent custodire. Nosautem nullum talibus laqueum inicere, sed solum adhortationes premii sempiterni penasque proponere diuiniiudicii, ut et nostra sit absoluta conscientia, et illarumpro se rationem Deo reddat intentio. Cauendum estquippe quod de earum moribus actibusque B. Paulustestatur apostolus. Quod plenius exponere preteri-

mus, ne sexus instabilis non tam deterreri quam

admoneri uideatur.

Si quis votum virginitatis habens, etc.

Gratian. Quod autem uouentes premissis auctoritatibus iubentur ab inuicem discedere, quorum uero coniugia auctori-tate Augustini et Theodori soluenda non sunt, in capitulode ordinatione clericorum euidenter ostenditur. §. i. Illud autemInnocentii™, quo uirgines sacrae publice nubentes, illo niuente, cui se coniunxerant, prohibentur admitti ad penitenciam, non itaintelligendum est, ut aliquo tempore excludantur a penitencia quedigne penitenciam agere uoluerint; sed prohibentur admitti adpenitenciam que ab incesti copula discedere noluerint. Post propositum namque sacrae religionis non potest Deo per penitenciamreconciliari que ad habitum professionis suae redire neglexerit.Tunc enim ille, cui se iunx er at, ei defunctus erit, cum ab eius illicitis amplexibus hec penitus recesserit, ut iste sit sensus capituli:, , Que Christo spiritualiter nubunt, si postea publice nupse^rint, non eas admittendas esse ad penitenciam censemus, nisi hii, quibus se iunxerant, de mundo recesserint, “ eis, subaudiendumest, nubentibus. Tunc enim uiri de mundo recedunt, tunc defunguntur, cum ab eorum concupiscentia ipsae penitus sealienauerint, sicut mundus ei dicitur mortuus, quem suis illecebrisnon astringit, et ille perhibetur mortuus mundo, qui nichil ^mundi concupiscit. Hoc autem sic intelligendum esse, ex sub-sequenti exemplo idem Innocentius ostendit, dicens: „ Quecumque uiro uiuente alteri nupserit adultera habeatur, nec eiagendae penitenciae locus conceditur ^d, Jii fueritdefunctus. Hoc de derelicta intelligendum est, que, si uiuenteuiro suo alteri nubit, adultera est, nec ad penitenciam admittitur, nisi uel primus reuertatur in puluerem, de quo sumptus est, uelsecundus, ab eius copula cessando, ei moriatur, ut supra dictumest. Quia ergo Christus, cui spiritualiter nubunt, iam non moritur, mors illi ultra non dominabitur, restat, ut ille, cui secundonubunt, eis moriatur. In utroque autem, nisi sic intelligeretur, esset contrarius Domino, dicenti per Prophetam „In quacumque hora peccator conuersus fuerit, etc. et cunctis interpretibus diuinae legis inueniretur aduersus. Probatur illud idemauctoritate illius capituli, quo deuota, que maritum acceperit, prohibetur ad penitenciam admitti, nisi uel uterque continentiamprofessus fuerit, uel ille, cui se iunxerat, de hoc mundo disces-serit >

QUESTIO II.

GRATIANUS.

I. Pars. Sequitur secunda questio, qua queritur, an puellae alteri desponsatae possint renunciare priori condicioni, et transferre sua uota ad alium. (Qu. I.) Hic primum uidendum est, an sit coniugium inter eos? (Qu. II.) Secundo, an possint abinuicem discederef §. i. Hos autem coniuges esse, et ex diffinitione coniugii, et auctoritate multorum facile probatur. Suntenim nuptiae siue matrimonium uiri mulierisque coniunctio, indiuiduam uitae consuetudinem retinens. Inter hos autem fuitconiunctio, que indiuiduam uitae consuetudinem exigebat. Fuitenim inter eos consensus, qui est efficiens causa matrimonii, iuxtaillud YsidorP: „ Consensus facit matrimonium. Item Iohan-

nes Chrisostomus super Matheum &, [id est auctor operis imperfecti, homil. XXXII. in Math.]:

[C. I.]

, , Matrimonium quidem non facit coitus, sed uoluntas, et ideo non soluit illud separatio corporis, sed uoluntatis. Ideoqui dimittit coniugem suam, et aliam non accipit, adhuc estmaritus. Nam etsi corpore iam separatus est, tamen adhucuoluntate coniunctus est. Cum ergo aliam acceperit, tunc plene dimittit. Non ergo qui dimittit mechatur, sed qui alteramducit X

[C. II.]

Item Nykolaus Papa [ad consulta Bulgarorum, c. 3.]

„ Sufficiat solus secundum leges consensus eorum, de quorum quarumque coniunctionibus agitur. QuD solus si defuerit, cetera etiam cum ipso coitu celebratafrustrantur.

[Gratian.] Cum ergo inter istos consensus intercesserit, qui solus matrimonium facit, patet hos coniuges fuisse. Sed queritur, quis consensus facit matrimonium, an consensus cohabita-tionis, an carnalis copulae, an uterque ? Si cohabitationis consensus facit matrimonium, tunc frater cum sorore potest contrahere matrimonium; si carnalis copulae, inter Mariam etIoseph non fuit coniugium. Vouerat enim Maria se uirginemperseueraturam. Unde ait angelo; „ Quomodo fiet istud, quoniam uirum non cognosco ?“ id est, me non cognituram proposui. Neque enim quia tunc uirum non cognoscebat, necesseerat inquiri, quomodo posset habere filium, sed quia numquam secognituram proposuerat. §. 1. Si ergo contra suum propositumpostea consensit in carnalem copulam, rea facta est uoti uirgina-lis mente, etsi non opere uiolati. Quod de ea sentire nefas est, sed, sicut Augustinus ait:

[C. III.]

„ Beata Maria proposuit se conseruaturam uotum uirginitatis in corde, sed ipsum uotum uirginitatis non expressit ore. Subiecit se diuinae dispositioni, dum proposuit se perseueraturam uirginem, nisi Deus ei aliter reuelaret. Conmittens ergouirginitatem suam diuinae dispositioni consensit in carnalemcopulam, non illam appetendo, sed diuinae inspirationi in utroqueobediendo. Postea uero filium genuit quod corde conceperatsimul cum uiro labiis expressit, et uterque in uirginitate permansit. §. 1. Consensus ergo cohabitandi et indiuiduam uitaeconsuetudinem retinendi interueniens eos coniuges facit. In-diuidua uero consuetudo est talem se in omnibus exhibereuiro, qualis ipsa sibi est, et e conuerso. Ad indiuiduam itaqueconsuetudinem pertinet absque consensu legitimi uiri^ orationi aliquando non posse uacare, nec continentiam profiteri. Quia

ergo iste consensus fuit inter istos, patet hoss coniuges fuisse

[PALE A. C. IV.

Iohannes Chrisostomus, id est auctor operis imperfecti, hom. XXXII. in Math.

Omnis res, per quascumque causas nascitur, per easdem dissoluitur. Matrimonium enim non facit coitus, sed uoluntas, et ideo non soluit illud separatio corporis, sedseparatio uoluntatis. Ideo qui dimittit coniugem suam, et aliam non accipit, adhuc maritus est. Nam etsi corporeiam separatus est, tamen adhuc uoluntate coniunctus est.Cum ergo aliam acceperit, tunc plane dimittit. Non ergoqui dimittit mechatur, sed qui alteram ducit.]

Gratian. Item auctoritate probantur^ coniuges. Ait enim Ambrosius in libro de uirginibus, [c. 6.]

Cum initiatur coniugium, coniugii nomen asscisci-tur. Non defloratio uirginitatis facit coniugium, sed pactio coniugalis. Denique cum iungitur uiro, coniugium est, non cum uiri admixtione cognoscitur.

Item Y sido rus Ethimologiarum lib. IX., c. 7.

Coniuges uerius appellantur a prima desponsationis fide, quamuis adhuc inter eos ignoretur coniugalis concubitus.

[PALE A 83 . C. VII.

Quod condicio interposita non ualeat, ex concilio Aflri-cano probatur.]

[PALE A.

C. VIII. De eodem.

Quicumque sub condicionis nomine aliquam desponsa-uerit, et eam postea relinquere uoluerit, dicimus quod condicio frangatur, et desponsatio irrefragabiliter teneatur.]

Item Augustinus de bono coniugalis , [lib. I. c. 11.]

Coniunx uocatur a prima desponsationis fide, quam concubitu non agnouerat, nec fuerat cogniturus, necperierat, nec mendax manserat coniugis appellatio, ubinec fuerat, nec futura erat carnis ulla conmixtio. §. i.Propter quod fidele coniugium ambo parentes Christi uocarimeruerunt, non solum illa mater, uerum etiam ille patereius, sicut et coniunx matris eius, utrumque mente, non carne.

Item in eodem [lib. et capite].

Omne itaque nuptiarum bonum inpletum est in illisparentibus Christi, fides, sacramentum, proles. Prolemcognoscimus ipsum Dominum, fidem: quia nullum adulterium; sacramentum: quia nullum diuortium; solus ibinuptialis concubitus non fuit, quia in carne peccati fieri nonpoterat sine pudenda concupiscentia carnis, que acciditex peccato, sine qua concipi uoluit qui futurus eratsine peccato.

Gratian. Item in Leuitico precepit Dominus Moysi, dicens: „Si quis sponsam alterius in agro oppresserit, mortemoriatur, quia uxorem alterius uiolauit. §. i. Item in legibusprincipum sponsa iubetur lugere mortem sponsi tamquam uiri sui.

Item in Canonibus inuenitur:

Si quis desponsauerit sibi aliquam, et preueniente mortis articulo eam cognoscere non potuerit, frater eius non potest eam in uxorem ducere.

[C. XII.]

Item Gregorius Mauricio Inperatori, ob quendam comitem,

qui nepotis sui mortui desponsatum duxit uxorem .

Qui desponsatam puellam proximi sui acceperit in con-iugium, anathema sit ipse, et omnes consentientes ei, quia secundum legem Dei mori decernitur. §. i. Nam diuinaelegis mos est, sponsas appellare coniuges, ut in euangelio:,, Accipe Mariam coniugem tuam, “ et illud in Deuteronomio: „Si quis cuiuslibet hominis desponsatam puellamin agro uel in quolibet loco oppresserit, uel adduxeritin domum suam, moriatur, quia uxorem proximi suiuiolauit;“ non que iam uxor erat, sed que a parentibusuxor fieri debebat. Et infra: §. 2. Sicut nulli Christianolicet de sua consanguinitate uel quam cognatus habuitin matrimonium assumere, ita et de consanguinitateuxoris suae.

Item Ieronimus .

Additur aliud quartum legitimum coniugium. Dum mortua fuerit uxor cuiuslibet, licet illi accipere aliam, sed

non repudiatam, nec desponsatam uiro, sed liberam; similiter et mulier debet. Unde et Paulus ait: „Mulier, que sub uiro est, ligata est sub lege uiri, quamdiu uiuituir eius.“ Viro igitur uiuente uocabitur adultera, siiuncta fuerit alteri uiro. Si autem mortuus fuerit uireius, liberata est a lege uiri ita, ut non sit adultera, si iuncta fuerit alteri uiro.

Item Gregorius.

Si quis uxorem desponsauerit, uel eam subarrauerit, quamquam postmodum preueniente die mortis eius nequi-uerit eam ducere in uxorem, tamen nulli de consanguinitate eius licet accipere eam in coniugio, et si inuentumfuerit factum, separetur omnino.

Item Iulius Papa,

Si quis desponsauerit uxorem uel subarrauerit, etsiue preueniente die mortis, siue irruentibus quibusdamaliis causis minime eam cognouerit, neque superstes eiusfrater, neque ullus de consanguinitate eius eandem sibitollat in uxorem ullo umquam tempore.

II. Pars. Gratian. His omnibus auctoritatibus probantur isti coniuges esse. Sed Augustinus contra testatur, dicens :

Non dubium est, illam, mulierem non pertinere ad matrimonium, cum qua docetur non fuisse conmixtio sexus.

Item Leo Papa .

Cum societas nuptiarum ita a principio sit instituta, ut preter conmixtionem sexuum non habeant in se nuptiaeChristi et ecclesiae sacramentum, non dubium est, illam mulierem non pertinere ad matrimonium, inqua docetur non fuisse nuptiale misterium.

[PALEA. C. XVIII.

Benedictus seruus seruorum Dei Grandensi Patriarchae salutem, etc..

Lex diuinae constitutionis apostolicam cathedram totius

posuit orbis terrarum magistram, ut quicquid ubique locorum dubitatur, ab ea ratio eiusdem requiratur. Affatusest autem nos suis litteris eiusdem cathedrae sessorem, acpercunctatus est quidam uestras nomine Iohannes, proconubio filiae suae superstitis, cuius soror defuncta cuidamiuueni, Stephano nomine, simplicibus uerbis fuerat desponsata, et ante, quam ad nuptias perueniret, morte preuenta:utrum scilicet cum eodem iuuene possit matrimonium celebrari superstitis filiae, nec ne. Namque testatus est huiusrei rationem apud uos haberi ambiguam. Quam Deo docentereddimus his uerbis certissimam. Protoplastus ille, radixet origo nostra, detractam sibi costam in mulierem uidensformatam, prophetico spiritu inter alia protulit: „Propterhoc relinquet homo patrem et matrem, et adherebit uxorisuae, et erunt duo in carne una. Quibus uerbis innotuit, non aliter uirum et mulierem posse fieri unam carnem, nisicarnali copula sibi cohereant. Qui ergo nequaquam mixtusest extraneae mulieri federe nuptiali, quo pacto per nudasponsionis uerba possunt una caro fieri, nullatenus ualemusintueri. Propinquitas enim sanguinis uerbis dicitur, nonuerbis efficitur. Sed neque osculum parit propinquitatem, quod nullam facit sanguinis conmixtionem. Quoniam ueroita prorsus sese habet res Iohannis istius, ut uelit secundamfiliam illi nuptiis copulare, cui primam iam decreueratdesponsare, censura apostolici magistratus mandamus, hoc absque ullius criminis uicio posse fieri, si utriusquepartis sederit uoluntatif. Nam cur prohibeatur quodprohibendum numquam sancta scriptura declarat? Sed neque mundanae leges connumeratis personis, que interse nuptias non contrahunt f+, de huiusmodi aliquid dicunt. Ne ergo abnegetis quod negandum nulla rationedocetis.]

Gratian. Item Apostolus precipit, ut uxor reddat debitum uiro, et uir uxori, nisi forte ex consensu ad tempus, ut expeditius uacent orationi. Unde datur intelligi, quod sineconsensu alterius non licet alteri uacare orationi. §. i. Itempropositum melioris uitae uir sumere non potest sine consensuuxoris, et e conuerso.

Unde Gregorius scribit Theutistae Patriciae, [lib. IX. epist. 39.]:

Sunt qui dicunt, religionis causa coniugia debere dissolui. Verum sciendum est, quia, etsi hoc lexhumana concessit, lex tamen diuina prohibuit. Per se enimueritas dicit:, , Quod Deus coniunxit homo non separet/ Qui etiam ait:, , Non licet dimittere uxorem, excepta causa fornicationis. Quis ergo huic legislatori contradicat? Scimus, quia scriptum est:, , Eruntduo in carne una. Si igitur uir et uxor una caro sunt, et religionis causa dimittit uir uxorem, uel mulier uirumin hoc mundo remanentem, uel fortasse ad illicitamigrantem, que est ista conuersio, in qua una eteadem caro ex parte transit ad continentiam, et ex parteremanet in pollutione? Si uero utrisque conueniat continentem uitam ducere, hoc quis audeat accusare? cum s certum est, quia omnipotens Deus, qui minora concessit, maiora non prohibuit. Duobus enim modis sancti uiri etiama licitis abstinere solent: aliquando, ut merita sibi apudomnipotentem Deum augeant; aliquando, ut anteactae uitaeculpas detergant. §. i. Proinde cum boni coniuges autmeritum augere desiderant, aut anteactae uitae culpasdelere, ut se astringant, et meliorem uitam appetant, licet. Sic enim multos sanctorum nouimus cumsuis coniugibus et prius continentem uitam duxisse, etpostmodum ad sanctae ecclesiae regimina migrasse. Siuero continentiam, quam uir appetit, mulier nonsequitur, aut quam appetit uxor uir recusat, diuidi con-iugium non potest, quia scriptum est: „Mulier suipotestatem corporis non habet, sed uir; similiter et uirpotestatem sui corporis non habet, sed mulier.

Idem Leoni, Episcopo Caianensi, [lib. III. ep. 34.]Multorum relatione conperimus, hanc apud uos olimconsuetudinem fuisse, ut subdiacones suis licite miscerentur coniugibus. Quod ne denuo quisquam presumeret, a Seruo dei, sedis nostrae diacone, ex auctoritate nostridecessoris isto est modo prohibitum, ut eodem temporehii, qui iam uxoribus fuerant copulati, unum e duobuseligerent, id est aut certe ministrare nulla ratione pre-sumerent, aut a suis uxoribus abstinerent. Et, quantumdicitur, Speciosus tunc subdiaconus pro hac re ab admini-strationis se suspendit offitio, et usque in obitus sui tempora notarii quidem gessit offitium, et a ministerio, quodsubdiaconum oportuerat exhibere, cessauit. Post cuiusobitum, quia relicta eius Honorata marito est sociata, atua fraternitate in monasterio cognouimus deputatam. Ideoque, si, ut fertur, eius se maritus ab admini-stratione suspendit, antedictae mulieri non debet officere, quod ad secunda uota coniugii migrauerit: presertim, si non tali mente subdiacono iuncta est, ut a carnisuoluptatibus abstineret. Si ergo ita se ueritatem, quemadmodum edocti sumus, habere cognoscis, predictam mulierem de monasterio per omnia conuenit te relaxare, ut adsuum maritum sine aliqua possit formidine remeare.

Idem AdrianOj Panormitano Notario, [lib. IX. epist. 44.]Agathosa latrix presentium questa est, uirum

suum contra uoluntatem suam in monasterio Urbici abbatis esse conuersum.Quapropter experientiae tuae pre

cipimus, ut diligenti inquisitione discutiat, ne forteeius uoluntate conuersus sit, uel ipsa mutare se promiserit. Et si hoc reppererit, et illum in monasterio permanere® prouideat, et hanc, sicut promisit, mutareconpellat. Si uero nichil horum est, nec quondam fornicationis crimen (propter quod licet uxorem dimittere) predictam mulierem conmisisse cognoueris, neillius conuersio uxori relictae in seculo fieri possit perditionis occasio, uolumus, ut maritum suum illi, etiamsiiam tonsuratus est, reddere debeas omni excusatione cessante, quia, etsi mundana lex precipitconuersationis s gratia utrolibet inuito solui posse con-iugium, diuina tamen lex fieri non permittit. Nam, nisifornicationis causa, uirum uxorem dimittere nullaratio concedit, quia post, quam copulatione coniugiiuiri atque mulieris unum corpus efficitur, non potest exparte conuerti, et ex parte remanere in seculo.

Item ex VIII. Sinodo.

Si quis coniugatus uult conuerti ad monasterium, non est recipiendus, nisi prius a coniuge castimoniam profitentefuerit absolutus. Nam si illa uiuente illo per incontinentiamalteri nupserit, proculdubio adultera erit. Nec recipiturapud Deum eiusdem uiri conuersio, cuius sequiturconiugalis federis prostitutio. Tales igitur tunc sine culpasecuntur Christum derelicto seculo, si habent ex pariuoluntate castitatis consensum.

Item ex Sinodo Eu genii Papae [II., in Sinodo Romana c. 36.]

Si uir et uxor diuertere pro sola religiosa inter se consenserint uita, nullatenus sine conscientia episcopi fiat, ut ab eo singulariter prouiso constituantur loco. Nam uxorenolente, aut altero eorum, etiam pro tali re matrimoniumnon soluitur.

Item Augustinus de adulterinis coniugiis .

Si tu abstines sine uxoris uoluntate, tribuis ei fornicandi licentiam, et peccatum illius tuae inputabitur abstinentiae.

Item Gregorius Urbico Abbati, [lib. V. ep. 49.]

Quia Agatho lator presentium in monasterium dilectionis tuae conuerti desiderat, hortamur, ut eum omni cum dulcedine deuotioneque suscipias. §. i. Quem tamensuscipiendum ita esse cognosce, si et uxor illiussimiliter conuerti uoluerit. Nam dum unum utrorumquecorpus coniugii copulatione sit factum, incongruum estpartem conuerti, et partem in seculo remanere.

Item Nyholaus Papa [Carolo Regi].

Scripsit nobis Theberga regina, se uelle dignitate seu copula exui, et sola uita priuata esse contentam desiderare. Cui nos scripsimus, non hoc aliter fieri posse, nisi eandem uitam coniux eius Lotharius elegerit. §. i. Nam licet sit scriptum: „QuodDeus coniunxit homo non separet.“ Deus tamen, et nonhomo separat, quando diuini amoris intuitu ex consensuutriusque coniugis matrimonia dissoluuntur. Aliter autemfieri mutuam separationem uestram prohibemus.

Gratian. Ecce, quod coniugati sine consensu alterius continentiam profiteri non possunt. Sponsi uero, etiam inconsultis quas sibi desponsauerunt, exemplis et auctoritate™i probantur continentiam posse seruare. Ut enim refert B. Ieronimus, Macharius, precipuus inter Christis heremitas, celebrato nuptiarumconuiuio, cum uespere thalamum esset ingressurus, ex urbe egre-diens transmarina petiit, et heremi solitudinem, sibi elegit. §. 1. Item B. Alexius, Epiphanii™ s clarissimi filius, similiter ex ’ nuptiis diuina gratia uocatus, sponsam deseruit, et nudus Christofamulari cepit. Horum exemplo patet, quod sponsi non exquisitoconsensu suarum sponsarum continentiam profiteri ualent.

Probatur idem auctoritate Eusebii Papae dicentis:

Desponsatam puellam non licet parentibus alii uiro tradere; tamen monasterium sibi licet eligere.

Item Gregorius in Registro, [lib. VI. epist. 20. ad Fortunatum].

Decreta legalia desponsatam, si conuerti uoluerit, nullo censuerunt omnino dampno mulctari.

Gratian. Cum ergo coniugatorum continentia, nisi ex amborum consensu, Deo offerri non ualeat; cum mV sui corporis potestatem non habeat, sed mulier, sponsae autem monasteriumpossint eligere, et sponsi non exquisito consensu sponsarumpropositum melioris uitae assumere ualeant: patet, quod intersponsum et sponsam coniugium non est. §. 1. Item cum secundum Augustinum illa mulier non pertineat ad matrimonium, cum qua docetur non fuisse conmixtio sexus. Item^ secundumLeonem illa non pertinet ad matrimonium, «Yj 290 d quadocetur non fuisse nuptiale misterium ': apparet, quod intersponsum et sponsam coniugium non est. §. 2. Item NykolausPapa precepit, de his, qui ab aduersariis excecantur, autmembris detruncantur, ut ob hanc infirmitatem talium coniugianon soluantur. §. 3. De his autem, qui causa frigiditatis uxoribus debitum reddere non possunt, statuit Gregorius Papa, ututerque eorum septima manu propinquorum tactis sacrosanctisreliquiis iureiurando dicat, quod numquam permixtione S carnis coniuncti una caro effecti fuissent. Tunc mulier secundasnuptias poterit contrahere; uir autem, qui frigidae naturae est, maneat sine spe coniugii.

Unde idem scribit Venerio, Caralitano Episcopo, ita dicens:

Quod autem interrogasti me de his, qui matrimonio iuncti sunt, et nubere non possunt, si ille aliam, uel illa alium possit accipere, de quibus scriptumest: Vir et mulier, si se coniunxerint, et postea dixeritmulier de uiro, quod non possit coire cum illa, si potestprobare per uerum iudicium, quod uerum sit, accipiatalium.

Gratian. Ecce, inpossibilitas coeundi, si post carnalem copulam inuenta fuerit in aliquo, non soluit coniugium. Si ueroante carnalem copulam deprehensa fuerit, liberum facit mulierialium uirum accipere. Unde apparet, illos non fuisse coniuges;alioquin non liceret eis ab inuicem discedere, excepta causa fornicationis; et sic discedentes oportet manere innuptos, aut sibi inuicem reconciliari. §. i. Item si coniunx sponsa esset, mortuosponso remaneret uidua. Si autem uidua esset, uir eius adsacros ordines conscendere non posset. Maritus enim uiduae, eque sicut et bigamus, sacerdos fieri prohibetur. Ex huius autemcopula nullus prohibetur a sacris ordinibus. Ut enim aitPelagius Papa:, , Nichil est (quantum ad hunc articulumattinet) quod ei obuiet de canonicis institutis .“ Apparet ergo, non fuisse hos coniuges. §. 2. Item si coniuges essent, discessioab inuicem esset diuortium. Sed horum separationem negatAmbrosius esse diuortium, dicens de B. Maria, quam Ioseph sibidesponsauerat, et in suam duxerat: „ Ioseph’" numquamcognouit eam. Nam si uir iustus eam cognouisset, numquam ase discedere passus esset, nec Dominus, qui uxorem preceperat auiro non discedere, nisi causa fornicationis, conmendans eamdiscipulo, auctor diuortii fuisset. Ecce, conmendatio MariaeIohanni, et detractio Ioseph negatur fuisse diuortium, quiaIoseph non cognouerat eam. Unde apparet, eos non fuisse coniuges. Si autem B. Maria, quam Ioseph sibi desponsauerat, et insuam duxerat, coniux negatur fuisse, multo minus ista, que simpliciter sponsa erat, coniux est appellanda.

Item ex Concilio Aureli an en si .

Qui dormierit cum duabus sororibus, et una ex illis ante uxor fuerat nec unam ex ipsis habeat, nec ipsi adulteri umquam in coniugio copulentur.^

Gratian. id est, nec propriae uxori licet sibi reddere debitum, quam sibi reddidit illicitam, sororem eius cognoscendo. Nec etiam post mortem uxoris licet ei, uel adulterae alicuicopulari in coniugium^.

De sponsa uero econtra legitur in Concilio Triburiensi:

Quidam desponsauit uxorem, et dotauit, et cum ea coire non potuit: quam clanculo frater eius corrupitet grauidam reddidit. Decretum est, ut, quamuis nuptanon potuerit esse legitimo uiro, desponsatam tamen fratrifrater habere non possit; sed mechus et mecha fornicationisquidem uindictam sustineant, licita uero coniugia eis nonnegentur.

C. XXXII. Qwz sponsam filii sui obprimit^, simul cum ea sine spe coniugii maneat.

Item ex eodem.

Si quis sponsam filii sui oppresserit, et postea filius eius eam duxerit, pater postmodum non habeatuxorem, nec mulier uirum. Filius, qui facinuspatris ignorauit, aliam accipiat.

Gratian. Si illa, quam uir sororis suae cognouerit, per petuo copulari prohibetur, hic uero, sponsam fratris sui

corrupit, peracta penitencia matrimonium contrahere permittitur, apparet, hanc non fuisse coniugem fratris eius. §. i. Item mulier causa fornicationis a uiro suo dimissa aut ei reconciliabitur, aut illo uiuente manebit innupta. De sponsa uero contrainueniiur in I. libro Capitularium [c. 105. et 1. VII. c. 183., ] in quo ita legitur S:

Raptor publica penitencia mulctetur. Raptam uero, si sponsus recipere noluerit, et ipsa eidem crimini consentiens non fuerit, licentia nubendi alii non negetur.

Item ex Concilio Tollet ano .

Statutum est a sacro conuentu, ut si quis sponsam alterius rapuerit, publica penitencia mulctetur, et sine speconiugii maneat. Et si ipsa eidem crimini consentiens nonfuerit, licentia nubendi alii non negetur. Quod sipost hec coniungere se presumpserint, utri que usquead satisfactionem anathematizentur.

III. P ars. Gratian. Apparet ergo, hanc non fuisse coniugem, cui uiuente sponso alteri nubendi licentia non negatur. Quomodo ergo secundum Ambrosium et reliquos Patres sponsaeconiuges appellantur, et his omnibus argumentis coniuges nonesse probantur ? Sed sciendum est, quod coniugium desponsationeinitiatur, conmixtione perficitur. Unde inter sponsum et sponsam coniugium est, sed initiatum; inter copulatos est coniugiumratum.

Unde Ambrosius 361 :

Cum initiatur coniugium, coniugii nomen asciscitur, non cum puella uiri admixtione cognoscitur.

Gratian. Ecce, quod in desponsatione coniugium initiatur, non perficitur.

Item Ambrosius in lib. [I.] de Patriarchis .

In omni matrimonio coniunctio intelligitur spiritualis, quam confirmat et perficit coniunctorum conmixtio corporalis.

Item Ieronimus super Abdiam.

„Quapropter in filiabus uestris fornicabuntur, et sponsae uestrae adulterae erunt.“ Notandum, quod infiliabus dicit futuram fornicationem, et in coniugiis^ adulteria, que sponsali conuentione initiantur, et conmixtionecorporum perficiuntur.

Item Ambrosius ad Paternum, [epist. LXVI.]

Si quis desponsata sibi et tradita utatur coniugium uocatur.

Gratian. Quare autem post nuptialia pacta non statim tradantur, Augustinus in libro IV. Confessionum [c. 3.] ostendit, dicens;

Institutum est, ut iam pactae sponsae non statim tradantur, ne uilem habeat maritus datam, quam suspira-uerit sponsus dilatam.

Gratian. Iuxta hanc distinctionem intelligenda est auctorU tas illa Augustini: „ Non dubium est, illam mulierem nonpertinere ad matrimonium, cum qua docetur non fuisse conmixtiosexus .“ Ad matrimonium perfectum subintelligendum est, taleuidelicet, quod habeat in se Christi et ecclesiae sacramentum. Itaet illud Leonis Papae intelligendum est. §. 1. Sed obiciturillud Augustini: „ Inter Mariam et Ioseph fuit perfectum coniugium. “ Sed perfectum intelligitur non ex offitio, sed ex his, que comitantur coniugium, ex fide uidelicet, prole e£ sacramento. Que omnia inter parentes Christi fuisse auctoritateAugustini probantur. Cuncta ergo, que de non separando con-iugio inducta sunt, de perfecto intelliguntur, quod sponsali coniunctione est initiatum, et offitio corporalis conmixtionis estconsummatum. Illa uero, quibus separabile coniugium ostenditur, de initiato intelliguntur, quod nondum offitio sui perfectumest. §. 2. Potest et aliter distingui. Sponsae appellantur coniuges consuetudine scripturae spe futurorum, non effectu presentium. Unde Ambrosius, cum dixisset: „Cum initiatur coniugium, non addidit^: tunc res uel effectus, sed: „tunc nomenconiugii asciscitur, “ ostendens, tales nomen coniugii habere, nonrem uel effectum. Item Augustinus, cum de parentibus Dominiloqueretur, ait: „coniuges fuerunt mente, non carne, sicut etpar entes. “ Ex quo datur intelligi, quod sicut Ioseph paterDomini dictus est non effectu geniturae, sed offitio et cura proui-dendi: sic et coniux matris eius appellatus est non coniugiieffectu, sed subministratione necessariorum, et indiuiduae mentisaffectu. Hinc Augustinus ait: „ Noli timere accipere Mariamconiugem tuam; coniugem nominauit, quia futura erat uxor » Hinc e£ Beda super Leuiticum:, , Si quis sponsam alteriusuiolauerit, etc. sponsam uxorem dixit, non que tunc esset, ^Ssed que futura erat uxor. Hinc e£ Ieronimus super Mat - theum in euangelio: „Cum esset desponsata.

„ Genuit Ioseph uirum Mariae “. Cum uirum audieris suspicio tibi non subeat nuptiarum, sed recordare consuetudinis scripturarum, quod sponsi uiri, et sponsae uocenturuxores. Et infra: §. 1. Non ab alio inuenta est, nisi aIoseph, qui pene licentia maritali futurae uxoris omnianouerat. Et infra: §.2. „Ioseph fili Dauid, etc.“ Iam

ut supra diximus, sponsas uxores appellari, quod plenius liber aduersus Heluidium docet.

„ Egressus itaque Loth locutus est ad generos suos, qui accepturi erant filias suas.“ In sequentibus filiae Lothuirgines fuisse dicuntur. Et ipse ad Sodomitas dixit:,, Ecce duae filiae meae, que non cognouerunt uirumetc.“ Nunc autem dicitur habuisse generos. Sedquidam arbitrantur eas, que uiros habuerunt, in Sodomisperisse, et que uirgines erant, cum patre exisse. SedHebraica ueritas habet: „ E gressus Loth locutus est adsponsos suos, “ quod magis esse uidetur ex hocquod sequitur: qui accepturi erant filias suas.

Gratian. Unde datur intelligi, quod scriptura sponsos generos uocat.

Item I oh anne s Os aureum in eod. euangA „Prius, quam conuenirent.“ Non dixit, prius, quamin sponsi adduceretur domum. Hunc enim morem ser-uabat antiquitas, ut sponsae in sponsorum domibus haberentur. Ut autem generi Loth apud socerum leguntur habitare cum sponsis nondum sibi copulatis legeconiugii, sic et Maria habitabat cum sponso. Et infra: §. i. Neque enim expellere eam de domo uoluit, seddimittere. Et infra: §. 2., , Noli timere accipere Mariamconiugem tuam:“ Quo sermone sponsam similiter indi-cauit, sicut etiam eos, qui adhuc sponsi sunt, generos appellare consueuit scriptura. Quid est autems accipere? domiprofecto retinere. Iam enim illam mente dimiserat. Etinfra: §. 3. Sicut enim illam postea conmendat Christusipsi discipulo, sic etiam nunc angelus copulat sponso, non in fedus solempne coniugii, sed in consortium con-munis habitaculi.

Idem in eodem om. V. [ad idem c. 1. Matth.]Si enim cognouisset eam, et loco uxoris habuisset, quomodo illam Dominus quasi absque solatio, et nichil penitushabentem discipulo conmendaret, iubens illi, ut reciperet eam in suam?

Item Origenes in eodem, [hom. I. Euang.]„Inuenta est habens in utero.“ A B. Ioseph, qui, licet eam non contingeret, futurae tamen, ut putabat, uxoris omnia nouerat. Et infra: §. 1. Si tibi uxor nominatur, si in desponsatione tibi esse dicitur, non tamentibi uxor est, sed Dei unigeniti mater est eterna. Etinfra: §. 2. Coniugem dico propterea, ut diabolo uirginita-tem eius occultem, ut legis instituta non destruam. Insequentibus demonstrabo, quod nec ista tua coniuxsecundum consuetudinem coniugii habeatur, nec iste, quigeneratur, tuus filius esse credatur.

Item Gregorius in expositione Euang. cum esset sero die illa^, [hom. XXVI.]

Sic quippe discipulum post resurrectionem suam dubitare permisit, nec tamen in dubitatione deseruit, sicutante natiuitatem suam habere Mariam sponsum uoluit, quitamen ad eius nuptias non peruenit. Nam ita factus estdiscipulus dubitans et palpans testis uerae resurrectionis, sicut sponsus matris fuerat custos integerrimae uir-ginitatis.

Gratian. Ex his omnibus apparet, sponsas coniuges appellari spe futurorum, non re presentium. Quomodo ergoconiuges a prima fide desponsationis appellantur, si ista, quesponsa asseritur, coniux esse negatur ? Sed a prima fide desponsationis coniunx dicitur appellari, non quod in ipsa desponsationefiat coniunx, sed quia ex fide, quam ex desponsatione sibi inuicemdebent, postea efficiuntur coniuges, sicut per fidem dicunturremitti peccata, non quod ante baptisma ^ per fidem remittantur, sed quia fides est causa, quare in baptismate ^ a peccatisemundamur. §. 1. Illud autem Iohannis Crisostomi^: „ Matrimonium non facit coitus, sed uoluntas; item illud Ambrosii: „Non defloratio uirginitatis, sed pactio coniugalis matrimoniumfacit, “ ita intelligendum est: Coitus sine uoluntate contrahendimatrimonium, et defloratio uirginitatis sine pactione coniugalinon facit matrimonium, sed precedens uoluntas contrahendimatrimonium, et coniugalis pactio facit, ut mulier in defloratione suae uirginitatis uel in coitu dicatur nubere uiro, uel nuptiascelebrare. §. 2. Item Siricius Papa discessionem sponsae asponso uocat coniugalem separationem, Sed talis discessio dicitur uiolatio coniugii non iam existentis, sed futuri, ut ex ipsadesponsatione sperabatur. Sic et diabolus dicitur cecidisse abeatitudine, non solum quam tunc habebat, sed etiam ad quamhabendam creatus erat. Sic qui merito suae uitae uel scientiaein sacerdotem uel m episcopum eligitur, si interim electionemsuam cassari meruerit, dicitur amittere sacerdotalem uel episcopalem unctionem, non quam iam acceperat, sed ad quamaccipiendam electus erat. Non ergo illa auctoritate sponsaconiux potest probari. §. 3. Sed concedatur, quod sponsa nonsit coniux, tamen queritur, utrum liceat ei renunciare priori condicionif

Hoc autem prohibetur auctoritate AnchiritanA^l Concilii [c. 11.] in quo statutum &a legitur:

Desponsatas puellas et post ab aliis raptas placuit erui, et eis reddi, quibus ante fuerant desponsatae, etiamsi eis a raptoribus uis illata constiterit.

Item Iohannes VIII. Rostano Archiepiscopo.

Atto presentium lator, dum in nostro seruitio fideliter excubaret, quendam uirum feminam sibi desponsatam queritur rapuisse. Et ideo fraternitas tua nostra auctoritate suffulta suffraganeos suos episcopos presentialiterconuocet, sicque unanimi sentencia, si sponsam huicraptor non reddiderit, tam idem, quam rapta, si ad pristinum sponsum remeare noluerit, omni conmunione pri-uentur.

IV. Pars. Gratian. Sed aliud est priori condicioni renunciare, et de nuptiis cum alio agere; aliud est rapi, hoc estillicite constuprari.

Unde Ysidorus Ethimolog. lib. V. c. 24. ait:

Raptus est illicitus coitus, a corrumpendo dictus; unde qui rapto potitur stupro fruitur.

Gratian. Hec autem non ab alio rapta, sed alii desponsata monstratur. Raptam uero talem dici prohibet Gelasius Papa, ita dicens:

Lex illa preteritorum principum ibi raptum dixit esse conmissum, ubi puella, de cuius ante nuptiis nichil actumfuerit, uideatur abducta.

V. Pars. Gratian. Quod autem in fine capituli subiungi-

tur :, , etiam si eis a raptoribus uis illata constiterit, ideo additum est, quia raptarum aliae se rapiendas exponunt, aliaeuiolenter abducuntur. Quolibet ergo modo rapiantur, priori- 2 ws reddendae sunt. Hec autem, ut supra dictum est, noninter raptas, sed inter alias desponsatas connumeratur, et ideonon est huic auferenda, et priori reddenda .§. 1. Secuntur

aliae auctoritates, quibus ista prohibetur nubere secundo, et iubetur redire ad priora uota.

Ait enim Siricius Papa Himerio, Episcopo Terra-conensi, [epist. I. c. 4.]:

De coniugali uiolatione requisisti, si puellam alteridesponsatam alter in matrimonium possit accipere. Taleigitur conubium anathematizamus, et modis omnibusne fiat prohibemus, quia illa benedictio, quam nupturaesacerdos inponit, apud fideles cuiusdam sacrilegii instar est, si ulla transgressione uioletur.

Gratian. Sed auctoritate hac Siricii illa prohibetur ad secunda uota transire, que in propria domo est ducta, etcum sponso suo est uelata et benedicta. Talium discessione uio-latur benedictio, quam nupturae sacerdos inponit. Verum hancnecdum sponsus in suam duxerat, nec cum ea benedictionem acceperat. iVec ergo hac auctoritate huius copula prohibetur.

§. 1. Item illud Eusebii Papae :, , Desponsatam puellam non licet parentibus alii uiro traderesimiliter de huiusmodidesponsata intelligitur, que uidelicet cum sponso est uelata etbenedicta. §. 2. Item obicitur illud Gregorii: „ Que propterfrigiditatem a uiro suo separata est, et alii nupta, si uir eiusaliam cognouerit, illa est detrahenda secundo, et reddenda primo .“ Sed eodem modo soluitur, quia ista uidelicet cum illo benedictionem acceperat.

[PALE A".

C. LI. Si quis alicui mulieri consensus fidem fecerit, non licet illi aliam ducere.

Augustinus de fide pactionis, et consensus.

Duobus modis dicitur fides, pactionis et consensus. Si aliquis alicui mulieri fidem fecerit pactionis, non debet aliamducere. Si aliam duxerit, penitenciam debet agere defide mentita: maneat tamen cum illa, quam duxit. Nonenim rescindi debet tantum sacramentum. Si autem feceritfidem consensus, non licet aliam ducere. Si autem duxerit, dimittet eam, et adherebit priori.

„ Est autem fides pactionis, quando aliquis promittit fidem alicui, quod eam ducet, si permiserit ei rem secumhabere, uel etiam pro consensu. Fides autem consensus est, quando, etiamsi non stringit manum, corde tamen et oreconsentit ducere, et mutuo se concedunt unus alii, et mutuose suscipiunt/]