QUESTIO V.

Circumcelliones illos, et clericos partis Donati, quos de Yponensi ad iudicium pro factis eorum publicae disci-

plinae causa deduxerat a tua nobilitate conperi auditos, et plurimos eorum de homicidio, quod in Restitutum catholicum presbiterum conmiserunt, et de cede Innocentii alteriuscatholici presbiteri, atque de oculo eius effosso et digitopreciso fuisse confessos. Unde michi sollicitudo maximaincussa est, ne forte sublimitas tua censeat eos tanta legumseueritate plectendos, ut qualia fecerunt talia patiantur.Ideoque his litteris obtestor fidem tuam, quam habes inChristo, per ipsius Domini nostri misericordiam, ut hocnon facias, nec omnino fieri permittas. Quamuis enimob illorum interitum dissimulare possemus, quiaxnon accusantibus nostris, sed illorum notariis, ad quostuendae publicae, pacis uigilantia pertinebat, presentatiuideantur examini; nolumus tamen passiones seruorumDei, quasi in alienae partis suppliciis uindicari; nonquo scelestis hominibus licentiam facinorum prohibeamusauferri, sed hoc magis sufficere uolumus, ut uiui et nullaparte corporis truncati uel ab inquietudine insana ad sanitatis otium legum cohercione dirigantur, uel a malignisoperibus alicui utili operi deputentur. Vocatur quidem etista dampnatio; sed quis non intelligat magis beneficiumquam supplicium nuncupandum, ubi nec seuiendi relaxaturaudacia, nec penitendi salutaris medicina subtrahitur?Inple, Christiane iudex, pii patris offitium; sic succen-sere iniquitati memineris, ut non in peccatorumatrocitatibus exerceas ulciscendi libidinem, sed peccatorumuulneribus curandi adhibeas uoluntatem. Noli perdere paternam diligentiam, quam in ipsa inquisitione seruasti,

S o tantorum scelerum confessionem non exten- eculeo, non sulcantibus ungulis, non urentibus flammis, sed uirgarum uerberibus eruisti, qui modus coher-cionisP et a magistris artium liberalium, et ab ipsisparentibus adhibetur % ut sepe etiam in iudiciis abepiscopis solet haberi. Noli ergo atrocius uindicare quodlenius inquirendi quam puniendi maior necessitas est.Ad hoc enim et mitissimi homines facinus admissumdiligenter atque instanter examinare debent, ut quibusparcant inueniant.

Idem Marcellino, [epist. CLVIII.]

Pena illorum, quamuis de tantis sceleribus confessorum, rogo te ut preter supplicium mortis sit, et propter conscientiam nostram, et propter catholicam mansuetudinemconmendandam. Ipse enim fructus ad nos peruenit confessionis illorum, quia inuenit ecclesia catholica, ubierga atrocissimos inimicos seruet atque exhibeat lenitatem. In tanta quippe crudelitate quecumque pretersanguinem uindicta processerit, magna lenitas apparebit.Quod etsi modo quibusdam nostris illa atrocitate conmotisuidetur indignum, et quasi dissolutionis et negligentiaesimile, transactis tamen motibus animorum (qui recentiori-bus factis solent turbulentius excitari) egregie luculentabonitas apparebit

Idem Donato i [epist. CXXVII.]

Unum solum est, quod in tua iusticia pertimescimus, ne forte (quoniam quicquid mali contra Christianam societatem ab hominibus inpiis ingratisque conmittitur, profectograuius est et atrocius, quam si in alios conmittatur)tu quoque pro inmanitate facinorum, ac non pocius prolenitatis Christianae consideratione censeas cohercendum.Quod te per Iesum Christum ne facias obsecramus. Etpaulo post: §. i. Ex occasione terribilium iudicum etlegum, ne eterni iudicii penas luant, corrigi eos cupimus, non necari; nec disciplinam circa eos negligi uolumus, necsuppliciis, quibus sunt digni, coherceri. Sic ergo eorumpeccata conpesce, ut sint quos peniteat peccauisse. Et paulopost: §.2. Proinde si occidendos in his uiros putatis, deterrebitis nos, ne per nostram operam iudicium tale quideperueniat. Quo conperto in nostram perniciem licen-tiori audacia grassabuntur, necessitate nobis inpacta, utetiam occidi ab eis eligamus, quam eos occidendos uestrisiudiciis inferamus.

Idem [Macedonio, epist. LIV.]

Prodest seueritas uestra, cuius ministerio quies adiu-uatur et nostra. Prodest intercessio nostra, cuius ministerio seueritas temperatur et uestra. Non uobis displiceat, quod rogamini a bonis, quia nec nobis, quod timemini amalis. §. x. Nam hominum iniquitatem etiam apostolusPaulus non tantum iudicio futuro, uerum etiam de presentibus uestris secularibus potestatibus terruit, asserenset ipsas ad dispensationem diuinae prouidentiae pertinere.„ Omnis, “ inquit, „ anima potestatibus sublimioribus subdita sit, etc.“ Hec uerba Apostoli utilitatem uestrae seueri-tatis ostendunt. Proinde sicut dilectionem iussi sunt terrentibus debere qui timent, ita dilectionem iussi sunt timentibusdebere qui terrent. Nichil nocendi cupiditate fiat, sed omniaconsulendi karitate, et nichil fiat inmaniter, nichil inhumaniter. Ita formidetur ulcio cognitoris, ut nec intercessorisreligio contempnatur, quia et plectendo, et ignoscendo hocsolum bene agitur, ut uita hominum corrigatur. Quod sitanta est peruersitas et inpietas, ut corrigendae rei® nec

disciplinae, nec ueniae remedia suffragentur s ab omni tamen intentione atque conscientia, quam Deuscernit, siue seueritate siue lenitate, non nisi offitium dilectionis inpletur.

[PALE A.5 C. V,

Hoc tamen intelligendum est de illis, quos presentia supplicia in melius conmutant, non de illis, qui obstinatisunt in malo, qui, si semper uiuerent, semper peccarent, quorum pena hic incipit, et in eternum durabit.]

Item Ieronimus in Naum [Prophetam, ad c. i.]

Quid ergo, ait, contra Dominum cogitatis? Ipse, qui creauit mundum, et eius consummationem faciet. Quidsi uobis uidetur crudelis et rigidus et cruentus, quod indiluuio genus deleuit humanum, super Sodomam etGomorram ignem et sulphurem pluit, Egyptios submersitfluctibus, Israelitarum cadauera prostrauit in eremo, scitote, eum ideo ad presens reddidisse supplicia, ne in eternumpuniret. Certe aut uera sunt que Prophetae loquuntur, autfalsa. Si uera sunt que de seueritate eius uidentur dicere, ipsi dixerunt:, , Non iudicabit Dominus bis in id ipsumin tribulatione; sin autem falsa sunt, et falsum est quoddicitur: „Non consurget duplex tribulatio: falsa est ergoet crudelitas, que in lege scripta est. Quod si uerumest, et negare non poterunt, dicente Propheta: „Noniudicabit^ Deus bis in id ipsum in tribulatione: “ ergoqui puniti sunt postea non punientur. Si autem posteapunientur, scriptura mentitur, quod nefas est dicere. Receperunt ergo et qui in diluuio perierant, et Sodomitae, et Egyptii, et Israelitae in solitudine mala sua in uita sua.§. i. Querat hic aliquis, si fidelis deprehensus in adulterio decolletur, quid de eo postea fiat? Aut enim punietur, et falsum est hoc, quod dicitur: „Non iudicabit Deusbis in id ipsum in tribulatione/ aut non punietur, et optandum est adulteris, ut in presentiarum breui et cita penacruciatus frustrentur eternos. Ad quod respondebimus, Deum, ut omnium rerum, ita suppliciorum quoque sciremensuras, et non preueniri sententiam iudicis, nec illiin peccatorem exercendae dehinc penae auferri potestatem, et magnum peccatum magnis diuturnisque cruciatibus lui.Si quis autem punitus sit ut ille in lege, qui Israelitismaledixerat, et qui in sabbato ligna collegerat, talespostea non puniri, quia culpa leuis presenti supplicioconpensata sit.

Item Gregorius.

Reos sanguinis defendat ecclesia, ne effusione sanguinis particeps fiat.

II. Pars. Gratian. Hinc apparet, quod mali flagellissunt cohercendi, non membrorum truncatione uel temporali morteplectendi. §. i. Sed obicitur illud, quod ait Dominus adMoysen: „Maleficos non patieris uiuere; item: „ Quicoierit cum iumento morte moriatur. Adulterii etiam uelblasphemiae crimine notatus inmisericorditer lapidari iubetur.Item Moyses, qui legem acceperat, cultores ydoli morte puniuit.Samuel etiam Agag regem pinguissimum in frusta conscidit. Finees quoque Iudeum cum Madianita coeuntem gladio transfixit, quod ei reputatum est ad iusticiam. Similiter nonnulliin ueteri testamento inueniuntur malos trucidasse, nec transgressores legis, sed defensores^ appellantur. §. 2. Prohibeturergo illo precepto quisque sua auctoritate in necem alicuiusarmari, non legis inperio reos morti tradere. Qui enim, publicapotestate functus, ipsius legis inperio malos perimit, nec illiusprecepti transgressor, nec a celesti patria alienus habetur.

Unde Augustinus ad Publicolam, [epist. CLIV.]:

De occidendis hominibus, ne ab eis quisque occidatur, non michi placet consilium, nisi forte sit miles, aut publica functione teneatur, ut non pro se hoc faciat, sedpro aliis, uel pro ciuitate, ubi etiam ipse est, accepta legitimapotestate, si eius congruit personae. Qui uero repellunturaliquo terrore, ne mala faciant, etiam ipsis fortassealiquid prestatur. Hinc autem dictum est:, , Nonresistamus malo/ ne nos uindicta delectet, que alienomalo animum pascit, non ut correctionem hominumnegligamus. Unde nec reus est mortis alienae, quicum suae possessioni murorum ambitum circumduxerit, aliquis ex ipsorum usu percussus interiit.Neque enim reus est Christianus, si bos eius aliquemferiendo, uel equus calcem iaciendo aliquem occidat, aut ideo non debent Christianorum boues haberecornua, aut equus ungulas, aut dentes canes. Autuero, quoniam apostolus Paulus satis egit, ut in tribuninoticiam perferretur, insidias sibi a quibusdam perditispreparatas^, et ob hoc deductores accepit armatos, siin illos scelerati homines incidissent, Paulus in effusione sanguinis eorum suum crimen agnosceret? Absit, ut ea, que propter bonum ac licitum facimus aut habemus, si quid per hec preter nostram uoluntatem cuiquammali acciderit, nobis inputetur. Alioquin nec ferramenta domestica et agrestia sunt habenda, ne quis ex

eis uel se uel alterum interimat, nec arbores plantandae, ne quis se inde suspendat, nec fenestra facienda, ne per hanc se quisquam precipitet. Etquid plura conmemorem, cum ea conmemorando finirenon possem? Quid p est in usu hominum bono aclicito, unde non possit i inrogari pernicies?

III. Pars. Gratian. Se ipsum autem perimere nullalegis auctoritate alicui permittitur.

Unde Augustinus lib. I. de ciuitate Dei, [c. 17.]: "Si non licet priuata potestate alicui hominem occidere innocentem, cuius occidendi licentiam lex nulla concedit, profecto etiam qui se ipsum occidit homicida est, et tanto fit nocentior, cum se occiderit, quanto innocentiorin ea causa fuit, qua se occidendum putauit. Nam siIudae merito factum detestamur, eumque ueritas iudicat, cum se laqueo suspendit, sceleratae illius traditionisauxisse pocius, quam expiasse conmissum, quoniam, de Deimisericordia desperando exiciabiliter penitens, nullumsibi salubris penitenciae locum reliquit: quanto magis a suacede se abstinere debet qui tali supplicio quid in sepuniat non habet? ludas enim, cum se occidit, sceleratumhominem occidit, et tamen non solum Christi, uerum etiamsuae mortis reus finiuit hanc uitam, quia, licet propter scelus, alio tamen suo scelere occisus est. §. 1. Curautem homo, qui nichil mali fecit, sibi malefaciat, et seipsum interficiendo hominem interficiat innocentem, nealium patiatur nocentem, atque in se perpetret peccatumproprium, ne in eo perpetretur alienum?"

Item [c. 20.]: "§. 2. in sanctis canonicis que libris nobis nusquam diuinituspreceptum permissumue reperiri potest, ut uel ipsius in-mortalitatis adipiscendae, uel ipsius cauendi curan-diue causa nobismetipsis necem inferamus. Nam et prohibitos nos esse intelligendum est, ubi lex ait: „Nonoccides, presertim, quia non addidit, proximum tuum, sicut falsum testimonium cum uetaret: „ Falsum, inquit, „testimonium non dices aduersus proximum tuum. Necideo tamen, si aduersus se ipsum Iquisquam falsum testimonium dixerit, ab hoc se putauerit crimine alienum, quoniam regulam diligendi proximum a semetipso accepit, quandoquidem scriptum est: „Diliges proximum tuumsicut te ipsum. Porro si falsi testimonii non minus reusest qui de se ipso falsum fatetur, quam si aduersus proximum hoc faceret, cum in eo precepto, quo falsum testimonium prohibetur, aduersus proximum prohibeatur, possitque non recte intelligentibus uideri non esse prohibitum, ut aduersus se ipsum quisque falsus testis assistat:quanto magis intelligendum est, non licere homini seipsum occidere, cum in eo, quod scriptum est: „Non occides/ nichil deinde addito, nec p ipse utique, cui precipiti, intelligatur q exceptus?"

item: "§. 3. „Nonoccides/ nec te, nec alterum. Neque enim qui se occiditaliud quam hominem occidit."

§. 4. "Quasdam uero exceptiones eadem ipsa diuina fecit auctoritas, sed hisexceptis, quos Deus occidi iubet, siue data lege, ad personam pro tempore expressa iussione, siue ipse quioccidit, ministerium debet iubenti, sicut gladius ammini-culum utenti. Et ideo nequaquam contra hoc preceptum fecerunt, quod dictum est: „Non occides/ qui Deoauctore bella gesserunt, aut personam gerentes publicae potestatis secundum ius°y legis, hoc est iustissimae rationis inperium, sceleratos morte punierunt. Et Abraham nons olum non est culpatus crudelitatis crimine, uerum etiam laudatus est nomine pietatis, quod uoluit filium nequaquamscelerate, sed obedienter occidere. Et merito queritur, utrum pro iussu Dei sit habendum, quod Iephte filiam, que patri occurrit, occidit, cum id uouisset se inmola-turum, quod ei uictori redeunti de prelio primitus occurrisset. Nec Samson aliter excusatur, quod se ipsum cum hostibus ruina domus obpressit, nisi quia Spiritus latenter hoc iusserat, qui per illum miracula faciebat. His igitur exceptis, quos uel lex iusta generaliter, uel ipse fons iustitiae Deus specialiter iubet occidi, quisquis hominem uel se ipsum uel quemlibet occiderit, homicidii crimine innectitur."

Item [c. 26.]: §. 5. "Hoc dicimus, hoc asserimus, hoc modis omnibus approbamus, neminem spontaneammortem sibi inferre debere, uelut fugiendo molestias temporales, ne incidat in perpetuas; neminem propter alienapeccata, ne hoc ipso incipiat habere grauissimum proprium; neminem propter sua preterita peccata, que magis in hac uita opus est, ut possint penitendosanari; neminem uelut desiderio melioris uitae, que postmortem speratur, quia reum suae mortis melior postmortem uita non suscipit."

Idem contra Petilianum, [lib. II. c. 49.]

Tu dixisti, laqueo traditor periit, laqueum talibus dereliquit. Hoc ad nos non pertinet omnino. Neque enim ueneramur nomine martirum eos, qui sibi collum liga-uerunt.

Item Ieronimus in Iona Propheta, [ad cap. I., non longe a fine].

Non est nostrum mortem arripere, sed illatam ab aliis

libenter excipere. Unde et in persecutionibus non licet propria perire manu (abscjue eo, ubi castitas periclitatur), sed percutienti colla submittere.

Gratian. Inpenitentes subaudiatur. Idem in eodem lib, J.:

IV. Pars. Miles, cum obediens potestati, sub qualegitime constitutus est, hominem occidit, nulla ciuitatissuae lege reus est homicidii; immo, nisi fecerit, reus in-perii deserti atque contempti est. Quod si sua sponte atqueauctoritate fecisset, crimen effusi humani sanguinis incidisset. Itaque unde punitur, si fecerit iniussus, indepunietur, si non fecerit iussus.

Item in questionibus Exodi, [quest. XXXIX. ad c, n.]Cum minister iudicis occidit eum, quem iudex iussitoccidi, profecto, si id sponte facit, homicida est, etiamsieum occidat, quem scit a iudice debuisse occidi.

Idem [lib. XXII. contra Faustum, c. 73.PLex eterna ita medio quodam posuit loco aliqua, utin eis usurpandis merito reprehendatur audacia, in exequendis iure laudetur obedientia. Abraham, si spontaneusmotus fuisset in occidendo filio, execrabilis haberetur: atiubenti Deo obsecundans famulatus est.

Idem in questionibus super Matheum, [lib. I. qu. 10.]Offitia uindictae possunt inplere boni bonoanimo, quomodo iudex, quomodo lex.

Idem ad Macedonium, [epist. LIV.]Non est iniquitatis, sed pocius humanitatis societate

deuinctus, qui propterea est criminis persecutor, ut sit hominis liberator»

Idem [in eadem epistola].

Non frustra sunt instituta potestas regis, ius cognitoris, ungulae carnificis, arma militis, disciplina dominantis, seueritas etiam boni patris; habeant ista omniamodos suos, causas, rationes, utilitates. Hec cum timentur, et mali cohercentur, et boni quieti c inter malos uiuunt.

Cum homo ab homine occiditur, multum distat, utrum fiat nocendi cupiditate, uel iniuste aliquid auferendi (sicutfit ab inimico, sicut a latrone), an ulciscendi uel obediendiordine (sicut a iudice, sicut a carnifice), uel euadendiuel subueniendi necessitate, sicut interimitur latro a uia-tore, hostis a milite. §. 1. Et aliquando qui causa mortisfuit pocius in culpa est, quam ille, qui occidit; uelut siquispiam decipiat fideiussorem suum, atque ille pro istosupplicium legitimum luat. Nec tamen omnis, qui causaalienae mortis est, reus est. Velut si stuprum quisquam petat, seseque, si non inpetrauerit, interimat?Quid si filius timens patris pia uerbera precipitio pereat?Quid si alius homine liberato, uel ne alius liberetur, sibiipsi mortem inferat? Num propter istas alienarummortium causas aut sceleri consentiendum est, aut uindictapeccati, que non fit nocendi, sed corrigendi studio, etiampaterna tollenda, aut opera misericordiae cohibendasunt? Hec cum accidunt, debemus eis humanum dolorem, non propter illa, ne accidant, recte factorum reprimamus uoluntatem.

Item Ysido rus [lib. III. Sent. de summo bono, e. 53.]

Principes seculi nonnumquam intra ecclesiam potestatis adeptae culmina tenent, ut per eandem potestatem disciplinam ecclesiasticam muniant. Ceterum intra ecclesiampotestates necessariae non essent, nisi ut quod non pre-ualent sacerdotes efficere per doctrinae sermonempotestas hoc inperet per disciplinae terrorem. Sepe perregnum terrenum celeste regnum proficit, ut qui intra ecclesiam positi contra fidem et disciplinam agunt rigoreprincipum conterantur, ipsamque disciplinam, quam ecclesiae utilitas exercere non preualet, ceruicibus superborum potestas principalis inponat, et, ut ueneratio nem & mereatur, uirtutem potestatis inpertiatur. Cognoscant principes seculi Deo se debere esse rationemreddituros propter ecclesiam, quam Christo s tuendamsuscipiunt. Nam siue augeatur pax et disciplina ecclesiaeper fideles principes, siue soluatur, ille ab eis rationemexigit, qui eorum potestati suam ecclesiam credidit.

Item Leo Papa [epist. XXIX. adPulcheriam Augustam.

Res omnes aliter tutae esse non possunt, nisi que ad diuinam confessionem pertinent, et regia et sacerdotalis defendat auctoritas.

Item ex Concilio Turonensi III., [c. 41.]

Incestuosi, patricidae, homicidae multi apud nosreperiuntur; sed aliqui ex illis sacerdotum nolunt am-monitionibus aurem accommodare, uolentes in pristinis perdurare criminibus, quos oportet per secularis potentiaedisciplinam a tam praua consuetudine coherceri, qui persalutifera sacerdotum monita noluerunt reuerti.

Item Ieronimus super Hierem [ad c. 22.]

Regum est proprium, facere iudicium atqueiusticiam, et liberare de manu calumpniantium ui ob-pressos, et peregrino pupilloque et uiduae, qui faciliusobprimuntur a potentibus °, prebere auxilium. Et, ut curameis preceptorum Dei maiorem iniceret, intulit: „Nolitecontristare/ ut non solum eripiatis, sed ne patiaminiquidem ut uestra conniuentia eueniat eos ab aliis contristari, „et sanguinem innocentem non effundatis in locoisto.“ Homicidas enim, et sacrilegos etc. Et postpauca: Si, inquit, hec feceritis, o reges Iuda, tenebitispristinam potestatem.

V. Pars. Gratian. Ipsis autem principibus et potestatibus fidem et reuerentiam seruari oportet, quam qui non exhibueritapud Deum premia inuenire non poterit.

Unde idem Ieronimus [in epist. ad Titum, c. 2. ad uers. Serui dominis]:

Si apud dominos carnales in minimis fideles fuerint, incipient eis apud Dominum maiora conmitti. Ornatautem doctrinam Domini qui ea, que condicioni suae aptasunt, facit, ut e diuerso confundit eam qui non estsubiectus in omnibus, cui condicio sua displicet, qui contradictor atque fraudator in nullo bonam fidem ostendit. Quomodo enim potest fidelis esse in substantia Dei quicarnali domino fidem exhibere non potuit?

Item Ambrosius in lib. I. de Patriarchis, [id est de Abraham, cap. 3.]

Dicat aliquis, cum ipse uicerit, quomodo dicitAbraham ad regem Sodomorum: „Nichil sumam abs te, “cum preda fuerit utique in potestate uictoris? Docet militarem disciplinam, ut regi seruentur omnia. Sane his, quisecum fuissent in adiumentum fortasse sociati, partememolumenti tribuendam asserit tamquam mercedem laboris.Ideoque, quoniam sibi mercedem ab homine non quesiuit, aDeo accepit, sicut legimus scriptum, quia post hec uerbafactum est uerbum Domini ad Abraham in uisu, dicens:„Noli timere Abraham; ego protegam te, et merces tuamagna erit ualde.

VI. Pars. Gratian. Preterea, sicut principibus et potestatibus fidem et reuerentiam exhibere cogimur, ita seculariumdignitatum amministratoribus defendendarum ecclesiarum necessitas incumbit. Quod si facere contempserint, a communione suntrepellendi.

Unde Iohannes FZZJ.?

Amministratores plane secularium dignitatum, qui ad ecclesiarum tuicionem, pupillorum ac uiduarum protectionem, rapaciumque refrenationem constituti esse proculdubiodebent, quotiens ab episcopis et ecclesiasticis uiris conuentifuerint, eorum querimonias attentius audiant, et secundumquod necessitas expetierit absque negligentia examinent etdiligenti Studio corrigant. Quod si Dei timorem pre oculisnon habentes negligere post secundam et tertiam ammoni-tionem inuenti fuerint, omni communione usque ad condignam se nouerint satisfactionem priuatos.

Item Ieronimus super Iohel, [ad c. 2.]

VII. Pars. Non solum homines ministri sunt et ultoresDei irae his, qui malum operantur (unde non sinecausa gladium portant), sed et contrariae fortitudines, que appellantur furor et ira Dei.

Idem super Ysaiam, [ad c. 13.]

Non est crudelis qui crudeles iugulat: sed crudelis

E atientibus esse uidetur. Nam latro suspensus pati-ulo crudelem iudicem putat.

Idem super Ezechielem lib. III., [ad c. 9.]Qui malos percutit in eo, quod mali sunt, et habetuasa interfectionis, ut occidat pessimos, minister estDomini".

Idem super epist. ad Galathas lib. II., [ad c. 3.]Iudex non est auctor sceleris, homines uinciendo.

Idem super Hier em. [lib. IV., ad c 22]Homicidas, et sacrilegos, et uenenarios punire nonest effusio sanguinis, sed legum ministerium.

Item Augustinus contra Petilianum, [lib. II. c. 83.]Ad fidem nullus est cogendus ut dicitis, sed perseueritatem, immo et per misericordiam Dei tribulationumflagellis solet perfidia castigari. Numquid, quia moresoptimi libertate uoluntatis eliguntur, ideo mores pessiminon legis integritate puniuntur? Sed tamen male uiuendiultrix disciplina prepostera est, nisi cura precedensbene uiuendi doctrinam pretendat. Sic igitur queaduersus uos leges constitutae sunt, non eis benefacerecogimini, sed malefacere prohibemini. Nam benefacerenemo potest, nisi elegerit, nisi amauerit, quod est in liberauoluntate. §. i. Cum aliquid aduersus uos legesconstituunt, admoneri uos credite, ut cogitetis, quare istapatiamini. Si propter iusticiam, reuera illi persecutoresuestri sunt, uos autem beati, qui persecutionem passipropter iusticiam possidebitis regnum celorum. Si autempropter iniquitatem scismatis uestri, illi quidem correctores uestri sunt; uos autem, sicut ceteri diuersorumscelerum rei, qui penas legibus pendunt, profecto infeliceset in hoc, et in futuro seculo.

Idem [in eodem lib., c. 92.]Si propterea persecutor non fuit Nabuchodonosor, quia scelus in sanctum Danielem conmissum uindicauitiustissime: quomodo uindicandum est a regibus, quod Christi sacramenta exsufflantur, si Prophetae membra, quia inpericulum missa sunt, sic uindicari meruerunt?

Idem [in libro de unitate ecclesiae, c. 17.]Si uos contra ecclesiam Christi altaria erexisse, et a Christiana unitate, que toto orbe diffunditur, sacrilegoscismate separatos esse, et corpori Christi (quod estecclesia toto orbe diffusa), rebaptizando, et blasphemando, et quantum potestis obpugnando aduersarios®sancta et canonica scriptura conuincit, non inpii atquesacrilegi: illi autem, qui uos pro tanto scelere tam leui-ter dampnorum ammonitionibus, uel locorum, uelhonorum, uel pecuniae priuatione deterrendos cohercen-dosque decernunt, ut cogitantes, quare ista patiamini, sacrilegium uestrum cognitum fugiatis, et ab eterna dam-pnatione liberemini, diligentissimi rectores, et piissimiconsultores deputantur.

Idem super epistolam Iohannis, [tractatu VII.] "Non putes, te tunc amare seruum tuum, quando eum non cedis, aut tunc amare filium tuum, quando nondas disciplinam, aut tunc amare uicinum tuum, quando non corrigis eum. Non est ista karitas, sed languor. Ferueat karitas ad emendandum, ad corrigendum. Si sunt boni mores, delectent: si sunt mali, emendentur."

Idem in lib. [XIX.] de ciuitate Dei, [c. 16.] "Non est innocentiae parcendo sinere, ut in malum grauius incidatur. Pertinet ergo ad innocentis offitium non solum nemini malum inferre, uerum etiam a peccato cohibere, uel punire peccatum, ut aut ipse, qui prius odio habetur , corrigatur experimento, aut alii terreantur exemplo."

Idem ad Letarium.

Qui uiciis nutriendis parcit et fauet, ne contristet pecantium uoluntatem, tam non est misericors, quam quinon uult cultrum rapere puero, ne audiat plorantem, et nontimet, ne uulneratum doleat uel extinctum.

Item Aimo super epistolam ad Romanos, [c. 13.]

Sunt quedam enormia flagicia, que pocius per mundi iudices, quam per antistites et rectores ecclesiarum uindi-cantur, sicut est cum quis interficit Pontificem apostolicum, episcopum, presbiterum, siue diaconum. Huiusmodi reos reges et principes mundi dampnant. Ergo nonsine causa gladium portat qui talia scelera diiudicat. Suntenim maxime constituti propter homicidas, raptores, ut et illos dampnent, et alios suo timore conpescant.

Item Ciprianus in nono genere abusionis .

Rex debet furta cohibere, adulteria punire, inpios de terra perdere, patricidas et periuros non sinere uiuere, filios suos non sinere inpie agere.

Item Augustinus de libero arbitrio, lib. I. [c. 4.]

Si homicidium est hominem occidere, potest occidere aliquando sine peccato. Nam et miles hostem, et iudexuel minister eius nocentem, et cui forte inuito atque inpru-denti telum manu fugit, non michi uidentur peccare, cum hominem occidunt. Sed nec etiam homicidaeisti appellari solent. Idem in questionibus Leuitici, [quest. 68.adcap. 19.]: §. 1. Cum homo iuste occiditur, lex eumoccidit, non tu.

Item Pelagius Papa.

Non uos hominum uaniloquia retardent dicentium, quia persecutionem ecclesia faciat, dum uel ea, que con-mittuntur, reprimit, uel animarum salutem requirit. Erranthuiusmodi rumoris fabulatores. Non persequitur, nisiqui ad malum cogit. Qui uero malum uel factum iam punit, uel prohibet ne fiat, non persequitur iste, sed diligit. Namsi, ut illi putant, nemo nec reprehendendus a malo, nec retrahendus ad bonum est, humanas ac diuinasleges necesse est euacuari, que et malis penam, et bonispremia iusticia suadente constituunt. Malum autemscisma esse, et per exteras etiam potestates huiusmodiobprimi homines debere, et canonicae scripturae auctoritas, et paternarum nos regularum ueritas docet. Quisquisergo ab apostolicis diuisus est sedibus, in scismateeum dubium non est esse, et contra uniuersalem ecclesiamaltare conatur erigere. §. 1. Sed quid de talibus insertusCalcedonensi Sinodo canon statuat, gloria uestra consideret, ubi post alia sic dicit: „Qui a communione se-met 5 i 8 d ipsum suspendit, et collectam fecit, et altareconstituit, et noluit uocanti episcopo consentire, etnoluit^ eidem acquiescere, neque obedire et priuset secundo uocanti, hunc omnino dampnari, nec umquam uel orationem mereri, nec recipere eum possehonorem. Si enim permanserit turbas faciens et seditionesecclesiae, per extraneam potestatem tamquam seditiosum conprimi.“ §. 2. Et B. Augustinus de talibus dicit:„ Multa etiam cum inuitis benigna quadam asperitate plectendis agenda sunt, quorum pocius utilitati consulendumest quam uoluntati. Nam in corripiendo filio, quamuisaspere, numquam paternus amor amittitur; fit tamen quodnollet ut doleat qui etiam inuitus uidetur dolore sanan-dus.“ Ecce uidetis, quemadmodum tanti testimonio patrisnon persequatur talia cohercendo, sed diligat emendando tales semper ecclesia. Facite ergo etiam uos quodscientes intentionem Christianitatis uestrae frequenter hortamur, et date operam, ut talia ultra fieri non liceat, sedetiam (quod uobis facillimum esse non dubito) hii, quipresumpserunt talia, ad piissimum principem sub dignacustodia dirigantur. §. 3. Recolere enim debet celsitudouestra, quid per uos Deus fecerit tempore illo, quo et, Istrias et Venetias tyranno Totila possidente, Francisetiam cuncta uastantibus, non ante tamen Mediolanensemepiscopum fieri permisistis, nisi ad clementissimum principemexinde retulissetis, et quid fieri debuisset eius iterum scriptisrecognouissetis, et inter ubique feruentes hostes, Rauen-nam tamen et is, qui ordinabatur, et is, qui ordinaturus erat, prouidentia culminis uestri deducti sunt.

Idem Narsae, Patricio [et Duci in Italia].

De Liguribus, atque Veneticis, et Istriis episcopis quid dicam? quos ydoneafcst excellentia uestra et rationeet potestate reprimere, et dimittitis eos in contemptum apo-stolicarum sedium de sua rusticitate gloriari, cum, si quideos de iudicio uniuersalis sinodi, quod Constantinopoliper primam nuper elapsam indictionem actum est, fortemouebat, ad sedem apostolicam (quomodo semper factumest) electis aliquibus de suis, qui dare et accipere rationem possint, dirigere debuerunt, et non clausis oculiscorpus Christi Dortiini nostri, hoc est sanctam ecclesiam, Nolite ergo dubitare huiuftceMOdi^ hominesprincipali uel iudiciali auctoritate conprimere, quia regulaePatrum hoc specialiter constituerunt ut, si qua ecclesiastici offitii persona cui subiectus est restiterit, uel seorsumcollegerit, aut aliud altare erexerit, seu scisma fecerit, isteexcommunicetur atque dampnetur. Quod si forte et hoccontempserit, et permanserit diuisiones et scismata faciendo, per potestates publicas obprimatur. Ecce, domine, quia animus uester forte timidus est, ne persequi uidearis, de Patrum uobis auctoritate hec breuiterdirigenda curaui, cum mille alia exempla et constitutionessint, quibus euidenter agnoscitur, ut facientes scissurasin sancta ecclesia non solum exiliis, sed etiam proscriptionererum et dura custodia per publicas potestates debeantcoherceri.

Idem.

Quali nos de gloriae uestrae studiis iudicio gratulemur, non solum uestram, sed multorum ac pene omnium credimushabere noticiam, et idcirco nunc de his, que uobis presentibus ibi fieri stupemus, fiducialiter apud gloriam uestramduximus conquerendum. Tercius siquidem atque Maxi-milianus, nomina tantum episcoporum habentes, et ecclesiasticam ibi unitatem perturbare dicuntur, et omnes ecclesiasticas res suis usibus applicare, in tantum, ut contra unumeorum, id est Maximilianum, usque ad nos per tam longumiter necessitate conpellente quidam infatigabiliter uenientespreces offerrent. Ob quam causam Petrum presbiterumsedis nostrae, sed et Proiectum notarium ad eadem locaduximus destinandos, ut ea, que canonicis statutis a predictis pseudoepiscopis conpererint conmissa, uel dignaibi debeant ulcione conpescere, uel eosdem ad nos usqueperducere. Et ideo salutantes paterno affectu gloriamuestram petimus, ut prefatis, qui a nostra sede directisunt, in omnibus prebeatis auxilium, nec putetis alicuiusesse peccati, si huiusmodi homines conpnmuntur. Hocenim et diuinae et humanae leges statuerunt, ut abecclesiae unitate diuisi, et eius pacem iniquissime perturbantes, a secularibus etiam potestatibus conprimantur.Nec quicquam maius est, unde Deo sacrificium possitis

Offerre, quam si id ordinetis, ut hii, qui in suam et in aliorum perniciem debachantur, conpetenti debeant uigoreconpesci.

Item Pelagius Papa [I oh anni Patricio].

Relegentes litteras excellentiae uestrae, de iniuria qui-dem, quam uobis iniquorum hominum presumpcio ingessit, ualde doluimus. Sed quia scimus, occulto Dei iudicio animam uestram, etsi per aliorum iniquitatem ac superbiam, a contaminatione scismatis custoditam, egimus omnipotenti Deo gratias, qui etiam de malis hominum actibusbona operari consueuit. Nec enim sine illius prouidentiafactum esse credendum est, ut insensati et peruersissimihomines ad hoc usque prosilirent, ut, suam diuisionemcatholicam esse credentes ecclesiam, a pollutione sua uosprohiberent. Sic enim per misericordiam Dei etiam factumest nescientibus illis, ut a scismaticorum communione eruti, catholicae, quam diligitis, seruari uos contigissetecclesiae. Quamuis igitur uestra per illorum scelus facta situtilitas, nolite tamen inpunitam presumptionem iniquorumhominum grassari permittere. Si enim hoc, quod in uestramgloriam presumpserunt non fuerit uindicta conpressum, quod in minoribus ualeant puniri, ultra non debet ambigi. Exercete igitur in talibus debitam auctoritatem, et, ne eis amplius talia conmittendi spes crescat, uestriscohercionibus^ reprimatur. Ad hoc siquidem Deinutu etiam contra uos talia presumpserunt, ut talia uobiscorrigentibus ab eorum scelere alios possetis, Deopropitiante, munire. Quales sunt autem qui ecclesiamfugiunt, Eufrasii uos scelera (que Deus occulta ampliusesse noluit) euidenter informant, qui in homicidio quidemnec hominis necessitudinem, nec karitatem fratris nec sacerdotii reuerentiam cogitauit. Incestuoso autem in adulterio etiam ipsi uindictae abstulit modum, quia, siadulterium punias, non remanet in quo uindicetur incestus.Si incestuoso ingeras penam, inultum crimen adulterii remanebit. Ecce, de quo collegio sunt qui, quantum ad superbiam suam, iniuriam uobis inferre moliti sunt, et, quantumad prouidentiam Dei, inpollutos uos ecclesiae seruauerunt.Auferte tales ab ista prouincia, utimini oblata uobis a Deoobprimendi perfidos occasione. Quod tunc plenius fieripoterit, si auctores scelerum ad clementissimum principemdirigantur, et maxime ecclesiae Aquilegensis inuasor, qui etin scismate, et in eo maledictus, nec honorem episcopipoterit retinere, nec meritum.

Item Nycolaus exercitui Francorum .

Omnium uestrum nosse uolumus karitatem, quoniam quisquis (quod non optantes dicimus) in hoc belli certaminefideliter mortuus fuerit, regna illi celestia minime negabuntur.

Item Urbanus II. Godifredo, Lucano Episcopo »

Excommunicatorum interfectoribus (prout iii ordine Romanae ecclesiae didicisti) secundum intentionemmodum congruae satisfactionis iniunge. Non enim eoshomicidas arbitramur, quos, aduersus excommunicatoszelo catholicae matris ardentes, aliquos eorum trucidasse contingit. Ne tamen eiusdem ecclesiae matrisdisciplina deseratur, tenore, quem diximus, penitenciam eis indicito congruentem, qua diuinae simplicitatisoculos aduersus se conplacare ualeant, si forte quidduplicitatis pro humana fragilitate in eodem flagicio incurrerint.

Item Augustinus [epistola L.] ad Bonifatium.

Quis enim nostrum uelit aliquem inimicorumnon solum perire, uerum etiam aliquid perdere? Sed si aliternon meruit habere pacem domus Dauid, nisi Absalon, filiuseius, in bello, quod gerebat contra patrem, fuisset exstinctus, quamuis magna cura mandauerit suis, ut eum, quantum possent, uiuum saluumque seruarent, et essetcui paternus affectus penitenti ignosceret, quid ei restitit, nisi perditum flere, et sui regni pace acquisita suammesticiam consolari?

Gratian. Si ergo uiri sancti et publicae potestates bella gerentes non fuerunt transgressores illius mandati: „ Non occides, quamuis quosque flagitiosos digna morte perimerent; similes suae potestati obediens non est reus homicidii, si eius inperioquemlibet flagitiosum interfecerit; si homicidas, et uenenariospunire non est effusio sanguinis, sed legum ministerium; si paxecclesiae mesticiam consolatur perditorum; si illi, qui zelo catholicae matris accensi excommunicatos interficiunt, homicidae noniudicantur: patet, quod malos non solum flagellari, sed etiaminterfici licet. §. i. Sed queritur, si contingat aliquos malospuniri ab his, qui non habent legitimam potestatem, an sint reieffusi sanguinis hii, per quos puniuntur f

De his ita scribit Ambrosius [lib. II. de Cain et Abel, cap. 4.]:

Remittuntur peccata per Dei uerbum, cuius Leuites interpres et quidam executor est. Remittuntur per

offitium sacerdotis sacrumque ministerium. Puniuntur quoque peccata per homines, sicut per iudices, quipotestate ad tempus utuntur. §. i. puniuntur peccataetiam per populos, sicut legimus, quia sepe ab alienigenis, Dei iussu excitatis propter diuinae maiestatis offensam, subactus est populus Iudeorum.

Gratian. Hinc notandum est, quod aliquando punit Deus peccata per nescientes, aliquando per scientes. Per nescientespeccata punit, sicut per Sennacherib, et per Nabuchodono-sor, et per Antiochum, et per principes Romanorum, et pernonnullos reges gentilium populum Israeliticum delinquentemafflixit aliquando, aliquando captiuauit. §. i. Unde ipse

Dominus ait per Prophetam: „ Virga furoris mei Assur: ipse autem non cognouitP Assur erat uirga furoris Domini, quia pereum innumeras gentes diuina iusticia flagellare disposuit. Ipseuero non cognouit, quia in superbiam elatus uictoriam, quamassecutus fuerat, non diuinde potenciae, sed suis uiribus attribuit.Unde contra eius superbiam Dominus loquitur, dicens: „Numquid serra gloriabitur contra eum, qui secat in ea? autnumquid exaltabitur securis contra eum, qui cedit in ea? Quibus similitudinibus satis perspicue ostenditur, quod sicut serra etsecuris nec secare, nec cedere ligna possunt, nisi ab alio regantur, ac ideo contra regentem se superbire non debent: sic illi, perquos Deus punit, absque nutu diuinae dispositionis nichil agereualent, ac ideo contra se regentem superbire non licet eis. §. 2. Tales in eo, quod puniunt, Deo seruire dicuntur; in eo autem, quod ignorantes se esse ministros irae Dei inpia uanitate superbiunt, mercedem seruitutis suae a Deo non nisi temporaleminueniunt, penam uero superbiae suae non effugiunt. Unde, cumdiceret ad Prophetam de Nabuchodonosor Dominus: „ Quiddabo ei pro labore, quo seruiuit michi apud Tirum? statim sub-iunxit: „Z)a, “ hoc est datam sibi pronuncia,, , Egyptum etEthiopiam. Cum autem in corde suo superbiens postea diceret: „ Nonne hec est Babylon, quam ego condidi in robore regnimei? etc. statim inmutauit Deus rationabilem mentem eius, etinduit eum bestialitate ferina, ut ab hominibus fugiens cum bestiisuiueret. §. 3. Per Antiochum quoque, cum ydolatriam ludaicae plebis Dominus puniret, et pacem, quam ex lege Deiabiecta, et ex sacris nationum assumptis querebant, illis in perniciem uerteret, quia Dei dispositionem ignorans suaefacultati deuastationem illius plebis attribuit, inprecatur in eumPropheta^®, dicens: „Effunde iram tuam ingentes, que tenonnouerunt, et in regna, que nomen tuum non inuocauerunt, neforte .dicant in gentibus: ubi est Deus eorum ?“§. 4. Similiter,

cum per Romanos peccatum mortis Christi Deus punire decre-uisset, urbis excidium et ludaicae plebis miseram captiuitatem suis uiribus asscribefe ceperunt, unde contra eos Propheta inprecatur, dicens: „Leua manus tuas in superbias eorum, quiteoderunt, “ et qui multa maligne operati monumenta suae uictoriaeposuerunt in medio atrio tuo. §. 5. Per scientes peccata puniuntur, sicut per filios Israel uoluit peccata punire Amorrheo-rum, et Chananeorum et aliarum gentium, quarum terramIsraelitis possidendam dedit, quibus etiam precepit, ut neminieorum parcerent, sed omnes morti traderent. Quod propterpeccata eorum illis contigisse ex uerbis Domini apparet, qui, cum diceret ad, Abraham:, , Semini tuo dabo terram hanc, ueluti quereret, quare non modo das eam michi? audiuit: „ Nondum enim sunt peccata Amorrheorum consummata .“ Que tuncintelliguntur fuisse consummata, cum populus ille, de Egyptiacaseruitute liberatus, terram eorum, sicut Abrahae promissumfuerat, in hereditatem accepit. §. 6. Cum ergo sic diuino iussuad puniendum peccata populi excitantur, sicut populus ille Iudai-cus est excitatus ad occupandam terram promissionis, et ad delendas gentes peccatrices, sine culpa noxius sanguis effunditur, et que ab eis male possidentur in ius et dominium rite transeuntbonorum. §. 7. Cum uero occulto instinctu aliqui mouentur adpersequendum s malos, sicut Sennacherib, et ceteri, qui populum delinquentem persecuti sunt, licet occulto instinctu operanteillorum meritis incitentur ad persequendum, tamen, quia prauaintentione non peccata delinquentium punire, sed illorum bonarapere uel suae dicioni subicere querunt, non sunt inmunes a

crimine. De quibus etiam notandum est, quod aliquando excitantur ad puniendum peccata bonorum, ut tandem per bonos correctos ipsi quoque puniantur, sicut in libro Iudicum legitur de Iabin, rege Chananeorum, de Madianitis, gwocZ pro

pter ydolatriam populisuscitauit eos Deus™, ut Israelem i affligerent, ei terram eorum occuparent. Cum autem populusDei sub manibus eorum diutius afflictus peccatum suum recognosceret, ei per penitenciam Deum sibi placaret, eo; 664 k j)ei precepto ei 665 Barach, comitatus Delboram 666 prophetissam, uxoremLapidoth, Iabin, regem Chananeorum, et Sysaram 6671 ducemexercitus sui, contriuit, et Gedeon ei 668 m Zebee et Salmana, reges Madianitarum, et Oreb et Zeb, duces eorum, morti tradidit. §. 8. Apparet ergo, quod aliquando per legitimam potestatemgerentes, aliquando per populos diuino iussu excitatos, mali propeccatis suis non solum flagellantur, sed etiam rite perduntur.Nec est contrarium illud Augustini, quod ad Marcellinum procircumcellionibus supplicans rogabat, ut uerberibus eos coherce-ret, non morte perderet. Quamuis 669 enim supplicando spatiumuita e eis reseruari 670 poposcit, non tamen legum seueritatem, qua tales morte plectuntur, non obseruandam docuit.