QUESTIO V.

I. Pars. Quod autem nulli liceat aliquem occidere, illo precepto probatur, quo Dominus in lege homicidium prohibuit, dicens: „Non occides. Item in euangelio: „ Omnis, quigladium acceperit, gladio peribit.

Item Augustinus ad Marcellinum Comitem, de Donatistiscaptis, [epist. CLIX.] Circumcelliones illos, et clericos partis Donati, quos de Yponensi ad iudicium pro factis eorum publicae disciplinae causa deduxerat a tua nobilitate conperi auditos, et plurimos eorum de homicidio, quod in Restitutum catholicum presbiterum conmiserunt, et de cede Innocentii alterius catholici presbiteri, atque de oculo eius effosso et digito preciso fuisse confessos. Unde michi sollicitudo maxima incussa est, ne forte sublimitas tua censeat eos tanta legum seueritate plectendos, ut qualia fecerunt talia patiantur. Ideoque his litteris obtestor fidem tuam, quam habes in Christo, per ipsius Domini nostri misericordiam, ut hocnon facias, nec omnino fieri permittas. Quamuis enim ob illorum interitum dissimulare possemus, quia non accusantibus nostris, sed illorum notariis, ad quos tuendae publicae, pacis uigilantia pertinebat, presentati uideantur examini; nolumus tamen passiones seruorum Dei, quasi in alienae partis suppliciis uindicari; non quo scelestis hominibus licentiam facinorum prohibeamus auferri, sed hoc magis sufficere uolumus, ut uiui et nulla parte corporis truncati uel ab inquietudine insana ad sanitatis otium legum cohercione dirigantur, uel a malignis operibus alicui utili operi deputentur. Vocatur quidem et ista dampnatio; sed quis non intelligat magis beneficium quam supplicium nuncupandum, ubi nec seuiendi relaxatur audacia, nec penitendi salutaris medicina subtrahitur?Inple, Christiane iudex, pii patris offitium; sic succensere iniquitati memineris, ut non in peccatorum atrocitatibus exerceas ulciscendi libidinem, sed peccatorum uulneribus curandi adhibeas uoluntatem. Noli perdere paternam diligentiam, quam in ipsa inquisitione seruasti, S o tantorum scelerum confessionem non exteneculeo, non sulcantibus ungulis, non urentibus flammis, sed uirgarum uerberibus eruisti, qui modus cohercionis et a magistris artium liberalium, et ab ipsisparentibus adhibetur ut sepe etiam in iudiciis ab episcopis solet haberi. Noli ergo atrocius uindicare quodlenius inquirendi quam puniendi maior necessitas est. Ad hoc enim et mitissimi homines facinus admissum diligenter atque instanter examinare debent, ut quibus parcant inueniant.

Idem Marcellino, [epist. CLVIII.] Pena illorum, quamuis de tantis sceleribus confessorum, rogo te ut preter supplicium mortis sit, et propter conscientiam nostram, et propter catholicam mansuetudinem conmendandam. Ipse enim fructus ad nos peruenit confessionis illorum, quia inuenit ecclesia catholica, ubi erga atrocissimos inimicos seruet atque exhibeat lenitatem. In tanta quippe crudelitate quecumque preter sanguinem uindicta processerit, magna lenitas apparebit. Quod etsi modo quibusdam nostris illa atrocitate conmotis uidetur indignum, et quasi dissolutionis et negligentiae simile, transactis tamen motibus animorum (qui recentioribus factis solent turbulentius excitari) egregie luculenta bonitas apparebit

Idem Donato i [epist. CXXVII.] Unum solum est, quod in tua iusticia pertimescimus, ne forte (quoniam quicquid mali contra Christianam societatem ab hominibus inpiis ingratisque conmittitur, profectograuius est et atrocius, quam si in alios conmittatur)tu quoque pro inmanitate facinorum, ac non pocius prolenitatis Christianae consideratione censeas cohercendum.Quod te per Iesum Christum ne facias obsecramus.

Et paulo post: §. i. Ex occasione terribilium iudicum etlegum, ne eterni iudicii penas luant, corrigi eos cupimus, non necari; nec disciplinam circa eos negligi uolumus, necsuppliciis, quibus sunt digni, coherceri. Sic ergo eorumpeccata conpesce, ut sint quos peniteat peccauisse.

Et paulo post: §.2. Proinde si occidendos in his uiros putatis, deterrebitis nos, ne per nostram operam iudicium tale quid eperueniat. Quo conperto in nostram perniciem licentiori audacia grassabuntur, necessitate nobis inpacta, utetiam occidi ab eis eligamus, quam eos occidendos uestris iudiciis inferamus .

Idem [Macedonio, epist. LIV.] Prodest seueritas uestra, cuius ministerio quies adiu-uatur et nostra. Prodest intercessio nostra, cuius ministerio seueritas temperatur et uestra. Non uobis displiceat, quod rogamini a bonis, quia nec nobis, quod timemini amalis. §. x. Nam hominum iniquitatem etiam apostolusPaulus non tantum iudicio futuro, uerum etiam de presentibus uestris secularibus potestatibus terruit, asserenset ipsas ad dispensationem diuinae prouidentiae pertinere.„ Omnis, “ inquit, „ anima potestatibus sublimioribus subdita sit, etc.“ Hec uerba Apostoli utilitatem uestrae seueri-tatis ostendunt. Proinde sicut dilectionem iussi sunt terrentibus debere qui timent, ita dilectionem iussi sunt timentibusdebere qui terrent. Nichil nocendi cupiditate fiat, sed omniaconsulendi karitate, et nichil fiat inmaniter, nichil inhumaniter. Ita formidetur ulcio cognitoris, ut nec intercessorisreligio contempnatur, quia et plectendo, et ignoscendo hocsolum bene agitur, ut uita hominum corrigatur. Quod sitanta est peruersitas et inpietas, ut corrigendae rei® nec disciplinae, nec ueniae remedia suffragentur s ab omni tamen intentione atque conscientia, quam Deuscernit, siue seueritate siue lenitate, non nisi offitium dilectionis inpletur.

Hoc tamen intelligendum est de illis, quos presentia supplicia in melius conmutant, non de illis, qui obstinatisunt in malo, qui, si semper uiuerent, semper peccarent, quorum pena hic incipit, et in eternum durabit.

Item Ieronimus in Naum [Prophetam, ad c. i.] Quid ergo, ait, contra Dominum cogitatis? Ipse, qui creauit mundum, et eius consummationem faciet. Quidsi uobis uidetur crudelis et rigidus et cruentus, quod indiluuio genus deleuit humanum, super Sodomam etGomorram ignem et sulphurem pluit, Egyptios submersitfluctibus, Israelitarum cadauera prostrauit in eremo, scitote, eum ideo ad presens reddidisse supplicia, ne in eternumpuniret. Certe aut uera sunt que Prophetae loquuntur, autfalsa. Si uera sunt que de seueritate eius uidentur dicere, ipsi dixerunt:, , Non iudicabit Dominus bis in id ipsumin tribulatione; sin autem falsa sunt, et falsum est quoddicitur: „Non consurget duplex tribulatio: falsa est ergoet crudelitas, que in lege scripta est. Quod si uerumest, et negare non poterunt, dicente Propheta: „Non iudicabit^ Deus bis in id ipsum in tribulatione: “ ergoqui puniti sunt postea non punientur. Si autem posteapunientur, scriptura mentitur, quod nefas est dicere. Receperunt ergo et qui in diluuio perierant, et Sodomitae, et Egyptii, et Israelitae in solitudine mala sua in uita sua.§. i. Querat hic aliquis, si fidelis deprehensus in adulterio decolletur, quid de eo postea fiat? Aut enim punietur, et falsum est hoc, quod dicitur: „Non iudicabit Deusbis in id ipsum in tribulatione/ aut non punietur, et optandum est adulteris, ut in presentiarum breui et cita penacruciatus frustrentur eternos. Ad quod respondebimus, Deum, ut omnium rerum, ita suppliciorum quoque scire mensuras, et non preueniri sententiam iudicis, nec illiin peccatorem exercendae dehinc penae auferri potestatem, et magnum peccatum magnis diuturnisque cruciatibus lui. Si quis autem punitus sit ut ille in lege, qui Israelitismaledixerat, et qui in sabbato ligna collegerat, talespostea non puniri, quia culpa leuis presenti supplicioconpensata sit.

Item Gregorius. Reos sanguinis defendat ecclesia, ne effusione sanguinis particeps fiat.

II. Pars. Gratian. Hinc apparet, quod mali flagellissunt cohercendi, non membrorum truncatione uel temporali morteplectendi.

§. i. Sed obicitur illud, quod ait Dominus adMoysen: „Maleficos non patieris uiuere; item: „ Quicoierit cum iumento morte moriatur. Adulterii etiam uelblasphemiae crimine notatus inmisericorditer lapidari iubetur.Item Moyses, qui legem acceperat, cultores ydoli morte puniuit.Samuel etiam Agag regem pinguissimum in frusta conscidit. Finees quoque Iudeum cum Madianita coeuntem gladio transfixit, quod ei reputatum est ad iusticiam. Similiter nonnulliin ueteri testamento inueniuntur malos trucidasse, nec transgressores legis, sed defensores^ appellantur.

§. 2. Prohibetur ergo illo precepto quisque sua auctoritate in necem alicuiusarmari, non legis inperio reos morti tradere. Qui enim, publicapotestate functus, ipsius legis inperio malos perimit, nec illiusprecepti transgressor, nec a celesti patria alienus habetur.

Unde Augustinus ad Publicolam, [epist. CLIV.]:

De occidendis hominibus, ne ab eis quisque occidatur, non michi placet consilium, nisi forte sit miles, aut publica functione teneatur, ut non pro se hoc faciat, sedpro aliis, uel pro ciuitate, ubi etiam ipse est, accepta legitimapotestate, si eius congruit personae. Qui uero repellunturaliquo terrore, ne mala faciant, etiam ipsis fortassealiquid prestatur. Hinc autem dictum est:, , Nonresistamus malo/ ne nos uindicta delectet, que alienomalo animum pascit, non ut correctionem hominumnegligamus. Unde nec reus est mortis alienae, quicum suae possessioni murorum ambitum circumduxerit, aliquis ex ipsorum usu percussus interiit.Neque enim reus est Christianus, si bos eius aliquemferiendo, uel equus calcem iaciendo aliquem occidat, aut ideo non debent Christianorum boues haberecornua, aut equus ungulas, aut dentes canes. Autuero, quoniam apostolus Paulus satis egit, ut in tribuninoticiam perferretur, insidias sibi a quibusdam perditispreparatas^, et ob hoc deductores accepit armatos, siin illos scelerati homines incidissent, Paulus in effusione sanguinis eorum suum crimen agnosceret? Absit, ut ea, que propter bonum ac licitum facimus aut habemus, si quid per hec preter nostram uoluntatem cuiquammali acciderit, nobis inputetur. Alioquin nec ferramenta domestica et agrestia sunt habenda, ne quis ex eis uel se uel alterum interimat, nec arbores plantandae, ne quis se inde suspendat, nec fenestra facienda, ne per hanc se quisquam precipitet. Etquid plura conmemorem, cum ea conmemorando finirenon possem? Quid p est in usu hominum bono aclicito, unde non possit i inrogari pernicies?

III. Pars. Gratian. Se ipsum autem perimere nulla legis auctoritate alicui permittitur.

Unde Augustinus lib. I. de ciuitate Dei, [c. 17.]: "Si non licet priuata potestate alicui hominem occidere innocentem, cuius occidendi licentiam lex nulla concedit, profecto etiam qui se ipsum occidit homicida est, et tanto fit nocentior, cum se occiderit, quanto innocentior in ea causa fuit, qua se occidendum putauit. Nam si Iudae merito factum detestamur, eumque ueritas iudicat, cum se laqueo suspendit, sceleratae illius traditionis auxisse pocius, quam expiasse conmissum, quoniam, de Dei misericordia desperando exiciabiliter penitens, nullum sibi salubris penitenciae locum reliquit: quanto magis a sua cede se abstinere debet qui tali supplicio quid in sepuniat non habet? ludas enim, cum se occidit, sceleratum hominem occidit, et tamen non solum Christi, uerum etiam suae mortis reus finiuit hanc uitam, quia, licet propter scelus, alio tamen suo scelere occisus est. §. 1. Curautem homo, qui nichil mali fecit, sibi malefaciat, et seipsum interficiendo hominem interficiat innocentem, ne alium patiatur nocentem, atque in se perpetret peccatumproprium, ne in eo perpetretur alienum?"

Item [c. 20.]: "§. 2. in sanctis canonicis que libris nobis nusquam diuinituspreceptum permissumue reperiri potest, ut uel ipsius in-mortalitatis adipiscendae, uel ipsius cauendi curan-diue causa nobismetipsis necem inferamus. Nam et prohibitos nos esse intelligendum est, ubi lex ait: „Nonoccides, presertim, quia non addidit, proximum tuum, sicut falsum testimonium cum uetaret: „ Falsum, inquit, „testimonium non dices aduersus proximum tuum. Necideo tamen, si aduersus se ipsum Iquisquam falsum testimonium dixerit, ab hoc se putauerit crimine alienum, quoniam regulam diligendi proximum a semetipso accepit, quandoquidem scriptum est: „Diliges proximum tuumsicut te ipsum. Porro si falsi testimonii non minus reusest qui de se ipso falsum fatetur, quam si aduersus proximum hoc faceret, cum in eo precepto, quo falsum testimonium prohibetur, aduersus proximum prohibeatur, possitque non recte intelligentibus uideri non esse prohibitum, ut aduersus se ipsum quisque falsus testis assistat:quanto magis intelligendum est, non licere homini seipsum occidere, cum in eo, quod scriptum est: „Non occides/ nichil deinde addito, nec p ipse utique, cui precipiti, intelligatur q exceptus?"

item: "§. 3. „Nonoccides/ nec te, nec alterum. Neque enim qui se occiditaliud quam hominem occidit."

§. 4. "Quasdam uero exceptiones eadem ipsa diuina fecit auctoritas, sed hisexceptis, quos Deus occidi iubet, siue data lege, ad personam pro tempore expressa iussione, siue ipse quioccidit, ministerium debet iubenti, sicut gladius ammini-culum utenti. Et ideo nequaquam contra hoc preceptum fecerunt, quod dictum est: „Non occides/ qui Deoauctore bella gesserunt, aut personam gerentes publicae potestatis secundum ius°y legis, hoc est iustissimae rationis inperium, sceleratos morte punierunt. Et Abraham nons olum non est culpatus crudelitatis crimine, uerum etiam laudatus est nomine pietatis, quod uoluit filium nequaquamscelerate, sed obedienter occidere. Et merito queritur, utrum pro iussu Dei sit habendum, quod Iephte filiam, que patri occurrit, occidit, cum id uouisset se inmola-turum, quod ei uictori redeunti de prelio primitus occurrisset. Nec Samson aliter excusatur, quod se ipsum cum hostibus ruina domus obpressit, nisi quia Spiritus latenter hoc iusserat, qui per illum miracula faciebat. His igitur exceptis, quos uel lex iusta generaliter, uel ipse fons iustitiae Deus specialiter iubet occidi, quisquis hominem uel se ipsum uel quemlibet occiderit, homicidii crimine innectitur."

Item [c. 26.]: §. 5. "Hoc dicimus, hoc asserimus, hoc modis omnibus approbamus, neminem spontaneammortem sibi inferre debere, uelut fugiendo molestias temporales, ne incidat in perpetuas; neminem propter alienapeccata, ne hoc ipso incipiat habere grauissimum proprium; neminem propter sua preterita peccata, que magis in hac uita opus est, ut possint penitendosanari; neminem uelut desiderio melioris uitae, que postmortem speratur, quia reum suae mortis melior postmortem uita non suscipit."

Idem contra Petilianum, [lib. II. c. 49.] Tu dixisti, laqueo traditor periit, laqueum talibus dereliquit. Hoc ad nos non pertinet omnino. Neque enim ueneramur nomine martirum eos, qui sibi collum ligauerunt.

Item Ieronimus in Iona Propheta, [ad cap. I., non longe a fine]. Non est nostrum mortem arripere, sed illatam ab aliis libenter excipere. Unde et in persecutionibus non licet propria perire manu (abscjue eo, ubi castitas periclitatur), sed percutienti colla submittere.

Item ex Concilio Bracarensi [I., c, 34.] Placuit, ut hii qui sibi ipsis uoluntarie aut per ferrum, aut per uenenum, aut per precipitium, aut persuspendium, uel quolibet modo inferunt mortem, nulla pro illis in oblatione conmemoratio fiat, nequecum psalmis ad sepulturam eorum cadauera deducantur. Multi enim sibi hoc per ignorantiam usurpant. Similiter etde his placuit fieri, qui pro suis sceleribus moriuntur.

Gratian. Inpenitentes subaudiatur. Idem in eodem lib, J.:

IV. Pars. Miles, cum obediens potestati, sub qua legitime constitutus est, hominem occidit, nulla ciuitatis suae lege reus est homicidii; immo, nisi fecerit, reus in-perii deserti atque contempti est. Quod si sua sponte atque auctoritate fecisset, crimen effusi humani sanguinis incidisset. Itaque unde punitur, si fecerit iniussus, inde punietur, si non fecerit iussus.

Item in questionibus Exodi, [quest. XXXIX. ad c, n.] Cum minister iudicis occidit eum, quem iudex iussitoccidi, profecto, si id sponte facit, homicida est, etiamsi eum occidat, quem scit a iudice debuisse occidi.

Idem [lib. XXII. contra Faustum, c. 73. Lex eterna ita medio quodam posuit loco aliqua, ut in eis usurpandis merito reprehendatur audacia, in exequendis iure laudetur obedientia. Abraham, si spontaneusmotus fuisset in occidendo filio, execrabilis haberetur: ati ubenti Deo obsecundans famulatus est.

Idem in questionibus super Matheum, [lib. I. qu. 10.] Offitia uindictae possunt inplere boni bonoanimo, quomodo iudex, quomodo lex.

Idem ad Macedonium, [epist. LIV.] Non est iniquitatis, sed pocius humanitatis societate deuinctus, qui propterea est criminis persecutor, ut sit hominis liberator»

Idem [in eadem epistola]. Non frustra sunt instituta potestas regis, ius cognitoris, ungulae carnificis, arma militis, disciplina dominantis, seueritas etiam boni patris; habeant ista omnia modos suos, causas, rationes, utilitates. Hec cum timentur, et mali cohercentur, et boni quieti c inter malos uiuunt.

Cum homo ab homine occiditur, multum distat, utrum fiat nocendi cupiditate, uel iniuste aliquid auferendi (sicutfit ab inimico, sicut a latrone), an ulciscendi uel obediendiordine (sicut a iudice, sicut a carnifice), uel euadendiuel subueniendi necessitate, sicut interimitur latro a uiatore, hostis a milite.

§. 1. Et aliquando qui causa mortis fuit pocius in culpa est, quam ille, qui occidit; uelut si quispiam decipiat fideiussorem suum, atque ille pro istosupplicium legitimum luat. Nec tamen omnis, qui causa alienae mortis est, reus est. Velut si stuprum quisquam petat, seseque, si non inpetrauerit, interimat? Quid si filius timens patris pia uerbera precipitio pereat?Quid si alius homine liberato, uel ne alius liberetur, sibiipsi mortem inferat? Num propter istas alienarum mortium causas aut sceleri consentiendum est, aut uindicta peccati, que non fit nocendi, sed corrigendi studio, etiam paterna tollenda, aut opera misericordiae cohibendasunt? Hec cum accidunt, debemus eis humanum dolorem, non propter illa, ne accidant, recte factorum reprimamus uoluntatem.

Item Ysidorus [lib. III. Sent. de summo bono, e. 53.] Principes seculi nonnumquam intra ecclesiam potestatis adeptae culmina tenent, ut per eandem potestatem disciplinam ecclesiasticam muniant. Ceterum intra ecclesiam potestates necessariae non essent, nisi ut quod non preualent sacerdotes efficere per doctrinae sermonem potestas hoc inperet per disciplinae terrorem. Sepe perregnum terrenum celeste regnum proficit, ut qui intra ecclesiam positi contra fidem et disciplinam agunt rigore principum conterantur, ipsamque disciplinam, quam ecclesiae utilitas exercere non preualet, ceruicibus superborum potestas principalis inponat, et, ut ueneratio nem & mereatur, uirtutem potestatis inpertiatur. Cognoscant principes seculi Deo se debere esse rationem reddituros propter ecclesiam, quam Christo s tuendam suscipiunt. Nam siue augeatur pax et disciplina ecclesiae per fideles principes, siue soluatur, ille ab eis rationem exigit, qui eorum potestati suam ecclesiam credidit.

Item Leo Papa [epist. XXIX. adPulcheriam Augustam. Res omnes aliter tutae esse non possunt, nisi que ad diuinam confessionem pertinent, et regia et sacerdotalis defendat auctoritas.

Item ex Concilio Turonensi III., [c. 41.] Incestuosi, patricidae, homicidae multi apud nosreperiuntur; sed aliqui ex illis sacerdotum nolunt am-monitionibus aurem accommodare, uolentes in pristinis perdurare criminibus, quos oportet per secularis potentiaedisciplinam a tam praua consuetudine coherceri, qui persalutifera sacerdotum monita noluerunt reuerti.

Item Ieronimus super Hierem [ad c. 22.] Regum est proprium, facere iudicium atque iusticiam, et liberare de manu calumpniantium ui ob-pressos, et peregrino pupilloque et uiduae, qui facilius obprimuntur a potentibus, prebere auxilium. Et, ut cura meis preceptorum Dei maiorem iniceret, intulit: „Nolitecontristare ut non solum eripiatis, sed ne patiaminiquidem ut uestra conniuentia eueniat eos ab aliis contristari, „et sanguinem innocentem non effundatis in locoisto.“ Homicidas enim, et sacrilegos etc. Et postpauca: Si, inquit, hec feceritis, o reges Iuda, tenebitis pristinam potestatem.

V. Pars. Gratian. Ipsis autem principibus et potestatibus fidem et reuerentiam seruari oportet, quam qui non exhibuerit apud Deum premia inuenire non poterit.

Unde idem Ieronimus [in epist. ad Titum, c. 2. ad uers. Serui dominis]:

Si apud dominos carnales in minimis fideles fuerint, incipient eis apud Dominum maiora conmitti. Ornat autem doctrinam Domini qui ea, que condicioni suae apta sunt, facit, ut e diuerso confundit eam qui non est subiectus in omnibus, cui condicio sua displicet, qui contradictor atque fraudator in nullo bonam fidem ostendit. Quomodo enim potest fidelis esse in substantia Dei qui carnali domino fidem exhibere non potuit?

Item Ambrosius in lib. I. de Patriarchis, [id est de Abraham, cap. 3.] Dicat aliquis, cum ipse uicerit, quomodo dicit Abraham ad regem Sodomorum: „Nichil sumam abs te, “cum preda fuerit utique in potestate uictoris? Docet militarem disciplinam, ut regi seruentur omnia. Sane his, qui secum fuissent in adiumentum fortasse sociati, partem emolumenti tribuendam asserit tamquam mercedem laboris. Ideoque, quoniam sibi mercedem ab homine non quesiuit, a Deo accepit, sicut legimus scriptum, quia post hec uerba factum est uerbum Domini ad Abraham in uisu, dicens:„Noli timere Abraham; ego protegam te, et merces tua magna erit ualde.

VI. Pars. Gratian. Preterea, sicut principibus et potestatibus fidem et reuerentiam exhibere cogimur, ita secularium dignitatum amministratoribus defendendarum ecclesiarum necessitas incumbit. Quod si facere contempserint, a communione sunt repellendi.

Unde Iohannes FZZJ.?

Amministratores plane secularium dignitatum, qui ad ecclesiarum tuicionem, pupillorum ac uiduarum protectionem, rapaciumque refrenationem constituti esse proculdubiodebent, quotiens ab episcopis et ecclesiasticis uiris conuentifuerint, eorum querimonias attentius audiant, et secundumquod necessitas expetierit absque negligentia examinent etdiligenti Studio corrigant. Quod si Dei timorem pre oculisnon habentes negligere post secundam et tertiam ammoni-tionem inuenti fuerint, omni communione usque ad condignam se nouerint satisfactionem priuatos.

Item Ieronimus super Iohel, [ad c. 2.] VII. Pars. Non solum homines ministri sunt et ultoresDei irae his, qui malum operantur (unde non sinecausa gladium portant), sed et contrariae fortitudines, que appellantur furor et ira Dei.

Idem super Ysaiam, [ad c. 13.] Non est crudelis qui crudeles iugulat: sed crudelis E atientibus esse uidetur. Nam latro suspensus pati-ulo crudelem iudicem putat.

Idem super Ezechielem lib. III., [ad c. 9.] Qui malos percutit in eo, quod mali sunt, et habet uasa interfectionis, ut occidat pessimos, minister est Domini.

Idem super epist. ad Galathas lib. II., [ad c. 3.] Iudex non est auctor sceleris, homines uinciendo.

Idem super Hier em. [lib. IV., ad c 22] Homicidas, et sacrilegos, et uenenarios punire nonest effusio sanguinis, sed legum ministerium.

Item Ciprianus [libro de exhortatione martyrii, c 5.] Si audieris in una ex ciuitatibus, quas Dominus Deus tuus dabit tibi inhabitare illic, dicentes: Eamus, et seruiamus Diis alienis, quos non nostis, interficiens necabis omnes, qui sunt in ciuitate, cede gladii, et incendes ciuitatem igni, et erit sine habitaculo in eternum:non reedificabitur etiam nunc, ut auertatur Dominus ab indignatione irae suae. Et dabit misericordiam tibi, et miserebitur tui, et multiplicabit te, si exaudieris uocem Domini Dei tui, et obseruaueris precepta eius. Cuius precepti et uigoris memor Matathias interfecit eum, qui adaram sacrificaturus accesserat. Quod si ante aduentum Christi circa Deum colendum et ydola spernenda hec precepta sunt seruata, quanto magis post aduentum Christiseruanda sunt, quando ille ueniens non uerbis nos hortatus sit, sed et factis?

Item Augustinus contra Petilianum, [lib. II. c. 83.] Ad fidem nullus est cogendus ut dicitis, sed perseueritatem, immo et per misericordiam Dei tribulationum flagellis solet perfidia castigari. Numquid, quia mores optimi libertate uoluntatis eliguntur, ideo mores pessiminon legis integritate puniuntur? Sed tamen male uiuendiultrix disciplina prepostera est, nisi cura precedens bene uiuendi doctrinam pretendat. Sic igitur que aduersus uos leges constitutae sunt, non eis beneface recogimini, sed malefacere prohibemini. Nam bene facere nemo potest, nisi elegerit, nisi amauerit, quod est in libera uoluntate.

§. i. Cum aliquid aduersus uos leges constituunt, admoneri uos credite, ut cogitetis, quare ista patiamini. Si propter iusticiam, reuera illi persecutores uestri sunt, uos autem beati, qui persecutionem passi propter iusticiam possidebitis regnum celorum. Si autem propter iniquitatem scismatis uestri, illi quidem correctores uestri sunt; uos autem, sicut ceteri diuersorum scelerum rei, qui penas legibus pendunt, profecto infelices et in hoc, et in futuro seculo.

Idem [in eodem lib., c. 92.] Si propterea persecutor non fuit Nabuchodonosor, quia scelus in sanctum Danielem conmissum uindicauit iustissime: quomodo uindicandum est a regibus, quod Christi sacramenta exsufflantur, si Prophetae membra, quia in periculum missa sunt, sic uindicari meruerunt?

Idem [in libro de unitate ecclesiae, c. 17.] Si uos contra ecclesiam Christi altaria erexisse, et a Christiana unitate, que toto orbe diffunditur, sacrilego scismate separatos esse, et corpori Christi (quod est ecclesia toto orbe diffusa), rebaptizando, et blasphemando, et quantum potestis ob pugnando aduersarios®sancta et canonica scriptura conuincit, non inpii atque sacrilegi: illi autem, qui uos pro tanto scelere tam leui-ter dampnorum ammonitionibus, uel locorum, uelhonorum, uel pecuniae priuatione deterrendos cohercendosque decernunt, ut cogitantes, quare ista patiamini, sacrilegium uestrum cognitum fugiatis, et ab eterna dam-pnatione liberemini, diligentissimi rectores, et piissimi consultores deputantur.

Idem super epistolam Iohannis, [tractatu VII.] "Non putes, te tunc amare seruum tuum, quando eum non cedis, aut tunc amare filium tuum, quando nondas disciplinam, aut tunc amare uicinum tuum, quando non corrigis eum. Non est ista karitas, sed languor. Ferueat karitas ad emendandum, ad corrigendum. Si sunt boni mores, delectent: si sunt mali, emendentur."

Idem in lib. [XIX.] de ciuitate Dei, [c. 16.] "Non est innocentiae parcendo sinere, ut in malum grauius incidatur. Pertinet ergo ad innocentis offitium non solum nemini malum inferre, uerum etiam a peccato cohibere, uel punire peccatum, ut aut ipse, qui prius odio habetur , corrigatur experimento, aut alii terreantur exemplo."

Idem ad Letarium. Qui uiciis nutriendis parcit et fauet, ne contristet pecantium uoluntatem, tam non est misericors, quam quinon uult cultrum rapere puero, ne audiat plorantem, et nontimet, ne uulneratum doleat uel extinctum.

Item Aimo super epistolam ad Romanos, [c. 13.] Sunt quedam enormia flagicia, que pocius per mundi iudices, quam per antistites et rectores ecclesiarum uindicantur, sicut est cum quis interficit Pontificem apostolicum, episcopum, presbiterum, siue diaconum. Huiusmodi reos reges et principes mundi dampnant. Ergo non sine causa gladium portat qui talia scelera diiudicat. Sunt enim maxime constituti propter homicidas, raptores, ut et illos dampnent, et alios suo timore conpescant.

Item Ciprianus in nono genere abusionis. Rex debet furta cohibere, adulteria punire, inpios de terra perdere, patricidas et periuros non sinere uiuere, filios suos non sinere inpie agere.

Item Augustinus de libero arbitrio, lib. I. [c. 4.] Si homicidium est hominem occidere, potest occidere aliquando sine peccato. Nam et miles hostem, et iudex uel minister eius nocentem, et cui forte inuito atque inprudenti telum manu fugit, non michi uidentur peccare, cum hominem occidunt. Sed nec etiam homicidae isti appellari solent.

Idem in questionibus Leuitici, [quest. 68.adcap. 19.]: §. 1. Cum homo iuste occiditur, lex eum occidit, non tu.

Item Pelagius Papa. Non uos hominum uaniloquia retardent dicentium, quia persecutionem ecclesia faciat, dum uel ea, que conmittuntur, reprimit, uel animarum salutem requirit. Errant huiusmodi rumoris fabulatores. Non persequitur, nisi qui ad malum cogit. Qui uero malum uel factum iam punit, uel prohibet ne fiat, non persequitur iste, sed diligit. Nam si, ut illi putant, nemo nec reprehendendus a malo, nec retrahendus ad bonum est, humanas ac diuinas leges necesse est euacuari, que et malis penam, et bonispremia iusticia suadente constituunt. Malum autem scisma esse, et per exteras etiam potestates huius modi ob primi homines debere, et canonicae scripturae auctoritas, et paternarum nos regularum ueritas docet. Quisquis ergo ab apostolicis diuisus est sedibus, in scismate eum dubium non est esse, et contra uniuersalem ecclesiam altare conatur erigere.

§. 1. Sed quid de talibus insertus Calcedonensi Sinodo canon statuat, gloria uestra consideret, ubi post alia sic dicit: „Qui a communione semet 5 i 8 d ipsum suspendit, et collectam fecit, et altare constituit, et noluit uocanti episcopo consentire, et noluit eidem acquiescere, neque obedire et priuset secundo uocanti, hunc omnino dampnari, nec umquam uel orationem mereri, nec recipere eum posse honorem. Si enim permanserit turbas faciens et seditiones ecclesiae, per extraneam potestatem tamquam seditiosum conprimi.

§. 2. Et B. Augustinus de talibus dicit:„ Multa etiam cum inuitis benigna quadam asperitate plectendis agenda sunt, quorum pocius utilitati consulendumest quam uoluntati. Nam in corripiendo filio, quamuisaspere, numquam paternus amor amittitur; fit tamen quodnollet ut doleat qui etiam inuitus uidetur dolore sanan-dus.“ Ecce uidetis, quemadmodum tanti testimonio patrisnon persequatur talia cohercendo, sed diligat emendando tales semper ecclesia. Facite ergo etiam uos quodscientes intentionem Christianitatis uestrae frequenter hortamur, et date operam, ut talia ultra fieri non liceat, sedetiam (quod uobis facillimum esse non dubito) hii, quipresumpserunt talia, ad piissimum principem sub dignacustodia dirigantur. §. 3. Recolere enim debet celsitudouestra, quid per uos Deus fecerit tempore illo, quo et, Istrias et Venetias tyranno Totila possidente, Francisetiam cuncta uastantibus, non ante tamen Mediolanensemepiscopum fieri permisistis, nisi ad clementissimum principemexinde retulissetis, et quid fieri debuisset eius iterum scriptisrecognouissetis, et inter ubique feruentes hostes, Rauen-nam tamen et is, qui ordinabatur, et is, qui ordinaturus erat, prouidentia culminis uestri deducti sunt.

Idem Narsae, Patricio [et Duci in Italia]. De Liguribus, atque Veneticis, et Istriis episcopis quid dicam? quos ydoneafcst excellentia uestra et ratione et potestate reprimere, et dimittitis eos in contemptum apostolicarum sedium de sua rusticitate gloriari, cum, si qui deos de iudicio uniuersalis sinodi, quod Constantinopoli per primam nuper elapsam indictionem actum est, forte mouebat, ad sedem apostolicam (quomodo semper factumest) electis aliquibus de suis, qui dare et accipere rationem possint, dirigere debuerunt, et non clausis oculis corpus Christi Dortiini nostri, hoc est sanctam ecclesiam, Nolite ergo dubitare huiusmodi homines principali uel iudiciali auctoritate conprimere, quia regulae Patrum hoc specialiter constituerunt ut, si qua ecclesiastici offitii persona cui subiectus est restiterit, uel seorsum collegerit, aut aliud altare erexerit, seu scisma fecerit, iste excommunicetur atque dampnetur. Quod si forte et hoc contempserit, et permanserit diuisiones et scismata faciendo, per potestates publicas obprimatur. Ecce, domine, quia animus uester forte timidus est, ne persequi uidearis, de Patrum uobis auctoritate hec breuiter dirigenda curaui, cum mille alia exempla et constitutiones sint, quibus euidenter agnoscitur, ut facientes scissuras in sancta ecclesia non solum exiliis, sed etiam proscriptione rerum et dura custodia per publicas potestates debeant coherceri.

Idem. Quali nos de gloriae uestrae studiis iudicio gratulemur, non solum uestram, sed multorum ac pene omnium credimus habere noticiam, et idcirco nunc de his, que uobis presentibus ibi fieri stupemus, fiducialiter apud gloriam uestram duximus conquerendum. Tercius siquidem atque Maximilianus, nomina tantum episcoporum habentes, et ecclesiasticam ibi unitatem perturbare dicuntur, et omnes ecclesiasticas res suis usibus applicare, in tantum, ut contra unum eorum, id est Maximilianum, usque ad nos per tam longumiter necessitate conpellente quidam infatigabiliter uenientes preces offerrent. Ob quam causam Petrum presbiterum sedis nostrae, sed et Proiectum notarium ad eadem loca duximus destinandos, ut ea, que canonicis statutis a predictis pseudoepiscopis conpererint conmissa, uel dignaibi debeant ulcione conpescere, uel eosdem ad nos usque perducere. Et ideo salutantes paterno affectu gloriam uestram petimus, ut prefatis, qui a nostra sede directi sunt, in omnibus prebeatis auxilium, nec putetis alicuiusesse peccati, si huiusmodi homines conpnmuntur. Hoc enim et diuinae et humanae leges statuerunt, ut ab ecclesiae unitate diuisi, et eius pacem iniquissime perturbantes, a secularibus etiam potestatibus conprimantur.Nec quicquam maius est, unde Deo sacrificium possitis Offerre, quam si id ordinetis, ut hii, qui in suam et in aliorum perniciem debachantur, conpetenti debeant uigoreconpesci.

Item Pelagius Papa [I oh anni Patricio]. Relegentes litteras excellentiae uestrae, de iniuria qui-dem, quam uobis iniquorum hominum presumpcio ingessit, ualde doluimus. Sed quia scimus, occulto Dei iudicio animam uestram, etsi per aliorum iniquitatem ac superbiam, a contaminatione scismatis custoditam, egimus omnipotenti Deo gratias, qui etiam de malis hominum actibus bona operari consueuit. Nec enim sine illius prouidentia factum esse credendum est, ut insensati et peruersissimi homines ad hoc usque prosilirent, ut, suam diuisionem catholicam esse credentes ecclesiam, a pollutione sua uosprohiberent. Sic enim per misericordiam Dei etiam factumest nescientibus illis, ut a scismaticorum communione eruti, catholicae, quam diligitis, seruari uos contigisset ecclesiae. Quamuis igitur uestra per illorum scelus facta sit utilitas, nolite tamen inpunitam presumptionem iniquorum hominum grassari permittere. Si enim hoc, quod in uestram gloriam presumpserunt non fuerit uindicta conpressum, quod in minoribus ualeant puniri, ultra non debet ambigi. Exercete igitur in talibus debitam auctoritatem, et, ne eis amplius talia conmittendi spes crescat, uestris cohercionibus reprimatur. Ad hoc siquidem Deinutu etiam contra uos talia presumpserunt, ut talia uobis corrigentibus ab eorum scelere alios possetis, Deo propitiante, munire. Quales sunt autem qui ecclesiam fugiunt, Eufrasii uos scelera (que Deus occulta ampliusesse noluit) euidenter informant, qui in homicidio quidem nec hominis necessitudinem, nec karitatem fratris nec sacerdotii reuerentiam cogitauit. Incestuoso autem in adulterio etiam ipsi uindictae abstulit modum, quia, si adulterium punias, non remanet in quo uindicetur incestus. Si incestuoso ingeras penam, inultum crimen adulterii remanebit. Ecce, de quo collegio sunt qui, quantum ad superbiam suam, iniuriam uobis inferre moliti sunt, et, quantum ad prouidentiam Dei, inpollutos uos ecclesiae seruauerunt. Auferte tales ab ista prouincia, utimini oblata uobis a Deo obprimendi perfidos occasione. Quod tunc plenius fieri poterit, si auctores scelerum ad clementissimum principem dirigantur, et maxime ecclesiae Aquilegensis inuasor, qui et in scismate, et in eo maledictus, nec honorem episcopi poterit retinere, nec meritum.

Item Nycolaus exercitui Francorum. Omnium uestrum nosse uolumus karitatem, quoniam quisquis (quod non optantes dicimus) in hoc belli certamine fideliter mortuus fuerit, regna illi celestia minime negabuntur.

Item Urbanus II. Godifredo, Lucano Episcopo Excommunicatorum interfectoribus (prout iii ordine Romanae ecclesiae didicisti) secundum intentionem modum congruae satisfactionis iniunge. Non enim eoshomicidas arbitramur, quos, aduersus excommunicatoszelo catholicae matris ardentes, aliquos eorum trucidasse contingit. Ne tamen eiusdem ecclesiae matrisdisciplina deseratur, tenore, quem diximus, penitenciam eis indicito congruentem, qua diuinae simplicitatisoculos aduersus se conplacare ualeant, si forte quidduplicitatis pro humana fragilitate in eodem flagicio incurrerint.

Item Augustinus [epistola L.] ad Bonifatium. Quis enim nostrum uelit aliquem inimicorum non solum perire, uerum etiam aliquid perdere? Sed si aliter non meruit habere pacem domus Dauid, nisi Absalon, filius eius, in bello, quod gerebat contra patrem, fuisset exstinctus, quamuis magna cura mandauerit suis, ut eum, quantum possent, uiuum saluumque seruarent, et esset cui paternus affectus penitenti ignosceret, quid ei restitit, nisi perditum flere, et sui regni pace acquisita suammesticiam consolari?

Gratian. Si ergo uiri sancti et publicae potestates bella gerentes non fuerunt transgressores illius mandati: „ Non occides, quamuis quosque flagitiosos digna morte perimerent; similes suae potestati obediens non est reus homicidii, si eius inperioquemlibet flagitiosum interfecerit; si homicidas, et uenenariospunire non est effusio sanguinis, sed legum ministerium; si paxecclesiae mesticiam consolatur perditorum; si illi, qui zelo catholicae matris accensi excommunicatos interficiunt, homicidae noniudicantur: patet, quod malos non solum flagellari, sed etiaminterfici licet. §. i. Sed queritur, si contingat aliquos malospuniri ab his, qui non habent legitimam potestatem, an sint reieffusi sanguinis hii, per quos puniuntur f

De his ita scribit Ambrosius [lib. II. de Cain et Abel, cap. 4.]:

Remittuntur peccata per Dei uerbum, cuius Leuites interpres et quidam executor est. Remittuntur per offitium sacerdotis sacrumque ministerium. Puniuntur quoque peccata per homines, sicut per iudices, quipotestate ad tempus utuntur.

§. i. puniuntur peccataetiam per populos, sicut legimus, quia sepe ab alienigenis, Dei iussu excitatis propter diuinae maiestatis offensam, subactus est populus Iudeorum.

Gratian. Hinc notandum est, quod aliquando punit Deus peccata per nescientes, aliquando per scientes. Per nescientes peccata punit, sicut per Sennacherib, et per Nabuchodonosor, et per Antiochum, et per principes Romanorum, et per non nullos reges gentilium populum Israeliticum delinquentem afflixit aliquando, aliquando captiuauit.

§. i. Unde ipse Dominus ait per Prophetam: „ Virga furoris mei Assur: ipse autem non cognouit P Assur erat uirga furoris Domini, quia pereum innumeras gentes diuina iusticia flagellare disposuit. Ipseuero non cognouit, quia in superbiam elatus uictoriam, quam assecutus fuerat, non diuinde potenciae, sed suis uiribus attribuit. Unde contra eius superbiam Dominus loquitur, dicens: „Numquid serra gloriabitur contra eum, qui secat in ea? aut numquid exaltabitur securis contra eum, qui cedit in ea? Quibus similitudinibus satis perspicue ostenditur, quod sicut serra et securis nec secare, nec cedere ligna possunt, nisi ab alio regantur, ac ideo contra regentem se superbire non debent: sic illi, perquos Deus punit, absque nutu diuinae dispositionis nichil agereualent, ac ideo contra se regentem superbire non licet eis.

§. 2. Tales in eo, quod puniunt, Deo seruire dicuntur; in eo autem, quod ignorantes se esse ministros irae Dei inpia uanitate superbiunt, mercedem seruitutis suae a Deo non nisi temporalem inueniunt, penam uero superbiae suae non effugiunt. Unde, cum diceret ad Prophetam de Nabuchodonosor Dominus: „ Quid dabo ei pro labore, quo seruiuit michi apud Tirum? statim sub-iunxit: „Z)a, “ hoc est datam sibi pronuncia, Egyptum et Ethiopiam. Cum autem in corde suo superbiens postea diceret: „ Nonne hec est Babylon, quam ego condidi in robore regnimei? etc. statim inmutauit Deus rationabilem mentem eius, et induit eum bestialitate ferina, ut ab hominibus fugiens cum bestiis uiueret.

§. 3. Per Antiochum quoque, cum ydolatriam ludaicae plebis Dominus puniret, et pacem, quam ex lege Dei abiecta, et ex sacris nationum assumptis querebant, illis in perniciem uerteret, quia Dei dispositionem ignorans suae facultati deuastationem illius plebis attribuit, inprecatur in eumPropheta, dicens: „Effunde iram tuam ingentes, que tenonnouerunt, et in regna, que nomen tuum non inuocauerunt, ne forte .dicant in gentibus: ubi est Deus eorum ?

§. 4. Similiter, cum per Romanos peccatum mortis Christi Deus punire decreuisset, urbis excidium et ludaicae plebis miseram captiuitatem suis uiribus asscribefe ceperunt, unde contra eos Propheta inprecatur, dicens: „Leua manus tuas in superbias eorum, quiteoderunt, et qui multa maligne operati monumenta suae uictoriae posuerunt in medio atrio tuo.

§. 5. Per scientes peccata puniuntur, sicut per filios Israel uoluit peccata punire Amorrheorum, et Chananeorum et aliarum gentium, quarum terram Israelitis possidendam dedit, quibus etiam precepit, ut nemini eorum parcerent, sed omnes morti traderent. Quod propter peccata eorum illis contigisse ex uerbis Domini apparet, qui, cum diceret ad, Abraham:, , Semini tuo dabo terram hanc, ueluti quereret, quare non modo das eam michi? audiuit: „ Nondum enim sunt peccata Amorrheorum consummata .“ Que tunc intelliguntur fuisse consummata, cum populus ille, de Egyptiaca seruitute liberatus, terram eorum, sicut Abrahae promissum fuerat, in hereditatem accepit.

§. 6. Cum ergo sic diuino iussuad puniendum peccata populi excitantur, sicut populus ille Iudaicus est excitatus ad occupandam terram promissionis, et ad delendas gentes peccatrices, sine culpa noxius sanguis effunditur, et que ab eis male possidentur in ius et dominium rite transeunt bonorum.

§. 7. Cum uero occulto instinctu aliqui mouentur ad persequendum s malos, sicut Sennacherib, et ceteri, qui populum delinquentem persecuti sunt, licet occulto instinctu operante illorum meritis incitentur ad persequendum, tamen, quia prauaintentione non peccata delinquentium punire, sed illorum bona rapere uel suae dicioni subicere querunt, non sunt inmunes a crimine. De quibus etiam notandum est, quod aliquando excitantur ad puniendum peccata bonorum, ut tandem per bonos correctos ipsi quoque puniantur, sicut in libro Iudicum legitur de Iabin, rege Chananeorum, de Madianitis, gwocZ propter ydolatriam populi suscitauit eos Deus, ut Israelem i affligerent, ei terram eorum occuparent. Cum autem populusDei sub manibus eorum diutius afflictus peccatum suum recognosceret, ei per penitenciam Deum sibi placaret, eo; 664 k j) ei precepto ei 665 Barach, comitatus Delboram 666 prophetissam, uxoremLapidoth, Iabin, regem Chananeorum, et Sysaram 6671 ducemexercitus sui, contriuit, et Gedeon ei 668 m Zebee et Salmana, reges Madianitarum, et Oreb et Zeb, duces eorum, morti tradidit.

§. 8. Apparet ergo, quod aliquando per legitimam potestatem gerentes, aliquando per populos diuino iussu excitatos, mali propeccatis suis non solum flagellantur, sed etiam rite perduntur. Nec est contrarium illud Augustini, quod ad Marcellinum pro circumcellionibus supplicans rogabat, ut uerberibus eos coherceret, non morte perderet. Quamuis 669 enim supplicando spatium uita e eis reseruari 670 poposcit, non tamen legum seueritatem, qua tales morte plectuntur, non obseruandam docuit.