QUESTIO IV.

GRATIANUS. I. Pars. Quod autem uindicta inferenda non sit, multis modis probatur. Mali enim tollerandi sunt, non abiciendi; increpatione feriendi, non corporaliter expellendi.

Unde Augustinus ait in libro de uerbis Domini, [sermone XVIII.]:

Tollerandi sunt quidem mali pro pace, nec corporaliter ab eis recedatur; sed spiritualiter exire est facere quodpertinet ad correctionem malorum, quantum licet pro graducuiusque, salua pace; displicere est non tangere. Non enimprophetae, qui hoc dicebant, populum suum dimiserunt, sed inter eos habitabant, quos increpabant, unum templumcum eis intrabant, eadem sacramenta celebrabant. Hoc ergo 3 t exire, ore non parcere, hoc est inmundum nontangere, uoluntate non consentire.

Idem. "Tu bonus tollera malum. Nam et Christus ludam, cum sciret furem esse, tollerauit et ad predicandum misit, eiquecum aliis eucharistiam dedit."

Idem super Iohannem [tractatu L., ad c. 12.] "Quid ergo uoluit Dominus noster Iesus Christus, fratres mei, ammonere ecclesiam suam, quando unum perdituminter duodecim habere uoluit, nisi ut malos tolleremus, ne corpus Christi diuidamus? Ecce inter sanctos est ludas, ecce fur est ludas, et, ne contendas, fur et sacrilegus, non qualiscumque fur, sed loculorum dominicorum, sed sacrorum. Sic crimina discernuntur in fure qualiscumque furti et peculatus (peculatus enim dicitur furtumde re publica, et non sic iudicatur furtum rei priuatae, quomodo publicae), quanto uehementius est iudicandus sacrilegus fur, non undecumque tollere hoc est, sed de ecclesia. Qui aliquid de ecclesia furatur Iudae proditori conparatur."

Idem [serm. XVIII. de uerbis Domini]. "Ecce, inquiunt, dicit Propheta:, , Recedite, exite inde, et inmundum ne tetigeritis.^ Quomodo ergo malos tollerabimus pro pace, a quibus exire et recedere iubemur, ne tangamus inmundum? Nos istam recessionem spiritualiter intelligimus: illi corporaliter. Nam et ego clamo cum Propheta; equalia sumus uasa, utitur nobis Deus in dispensatione uestra. Clamamus nos, et dicimus uobis, recedite et exite inde, et inmundum ne tetigeritis, sed contactu cordis, non corporis. Quid est enim tangere inmundum, nisi consentire peccatis? Quid est autem exireinde, nisi facere quod pertinet ad correctionem malorum, quantum pro uniuscuiusque gradu atque persona, salua pace, fieri potest?"

Et paulo post: §. 1. "Ergo, fratres mei, quotquot habetis inter uos, qui adhuc amore seculi pregrauantur, auaros, periuros, adulteros, spectatores nugarum, consultores mathematicorum, phanaticorum, augurum, aruspicum, ebriosos, luxuriosos, quicquid inter uos malorum esse nostis, quantum potestis, inprobate, ut corde recedatis, et redarguite, ut exeatis inde, et nolite consentire, ut inmundum non tangatis."

Idem in secundo libro contra Parmenianum^, c. 1. "Quisquis uel quod potest arguendo corrigit, uel quod corrigere non potest saluo pacis uinculo excludit, uel quodsaluo pacis uinculo excludere non potest equitate inprobat, firmitate supportat, hic est pacificus, et ab isto maledicto, quo scriptura dicit:, , Vae his, qui dicunt quod nequamest bonum, et quod bonum est nequam, '“ omnino liber, prorsus securus, penitus est alienus."

§. i. "Quomodo, inquit Parmenianus, incorruptus poteris permanere, qui corruptis sociaris?"

Idem [in eodem capite continuo]. "Ita plane, sociatur, id est si mali aliquid cum eis conmittit, aut conmittentibus fauet. Si autem neutrum facit, nullo modo sociatur. Porro, si addat tertium, ut non sit in uindicando piger, sed uel corripiat iustus in misericordia et arguat, uel etiam, si eam personam gerit, et ratio conseruandae pacis admittit, et coram omnibus peccantes arguat, ut ceteri timeant, remoueatur etiam uel ab aliquo gradu honoris, uel ab ipsa conmunione sacramentorum, et hec omnia cum dilectione corrigendi, non cum odio persequendi faciat, plenissimum officium non solum castissimae innocentiae, sed etiam diligentissimae seueritatis inpleuit. Ubi autem cetera inpediuntur, illa duo semper retenta incorruptum castumque custodiunt, ut nec faciat malum, nec approbet factum."

Idem in epistola Concilii ad Donatistas. "Si quis a catholica ecclesia fuerit separatus, quantumlibet laudabiliter se uiuere existimet, hoc solo scelere, quod a Christianitate disiunctus est, non habebit uitam, sed ira Dei manet super eum. Quisquis autem in hac sancta ecclesia bene uixerit, nichil ei preiudicant aliena peccata; quia in ea unusquisque proprium onus portabit, sicut Apostolus ait."

§. i. "Ergo conmunio malorum non maculat aliquem participatione sacramentorum, sed consensio factorum. Nam si in malis factis non eis quisque consentiat, malus causam suam portats, nec preiudicat alteri, quem in consensione mali operis non habet socium criminis."

Idem in sermone [XVIII.] de uerbis Euangelii. "A malis disiungimini semper corde: ad tempus caute corpore copulamini."

§. 1. "Duobus modis non te maculat malus: si non consentias, etsi redarguas. Hoc est non conmunicare, non consentire; conmunicatur quippe, quando facto eius consortium uoluntatis uel approbationis adiungitur."

§. 2. "Neque ergo consentientes sitis malis, ut approbetis; neque negligentes, ut non arguatis; neque superbientes, ut insultantes arguatis."

Item in eodem. "Recedite, exite inde, et inmundum ne tetigeritis. Sed contactu cordis, non corporis. Quid enim est tangereinmundum, nisi consentire peccatis? Quid est exire inde, nisi facere quod pertinet ad correctionem illorum, quantum pro uniuscuiusque gradu atque persona, salua pace, fieri potest? Displicuit tibi quod quisque peccauerit?non tetigisti inmundum. Redarguisti, corripuisti, monuisti, adhibuisti etiam, si res exigat, congruam, et que unitatem non uiolet disciplinam? existi inde."

§. i. "Clamauit Moyses ista, clamauit Ysaias, clamauit Hieremias, clamauit Ezechiel. Videamus, si dimiserunt populum Dei, et se ad gentes alias transtulerunt. Quam multa, etquam uehementer Hieremias increpauit in peccatores et sceleratos populis? Inter eos tamen erat, unum cum eis templum intrabat, eadem sacramenta celebrabat, in eademsceleratorum hominum congregatione uiuebat; sed clamando exibat inde. Hoc est exire inde, hoc est inmundum non tangere, et uoluntate non consentire, et ore non parcere."

Idem in epist. [XLVIII.] ad Vincentium. "Quam magnum est crimen ab istorum innocentium communione separari? Nam et facta nocentium, quo innocentibus demonstrari, uel ab innocentibus credi non possunt, non inquinant quemquam, si propter innocentes etiam cognita sustinentur. Non enim propter malos boni deserendi, sed propter bonos mali tollerandi sunt, sicut tollerauerunt Prophetae, contra quos tanta dicebant, nec communionem sacramentorum illius populi relinquebant;sicut ipse Dominus nocentem ludam usque ad condignumeius exitum tollerauit, et eum sacram cenam cum innocentibus communicare permisit, sicut tollerauerunt Apostoli eos, qui per inuidiam (que ipsius diaboli est uicium) Christum annunciabant."

Idem in libro I. de unico baptismo . "Forte in populo Dei stat iuxta te auarus, raptor, inhians rebus alienis, quem nosti talem, et fidelis est, uelpotius fidelis uocatur. Non eum potes de ecclesia pellere, nonhabes aliquem aditum castigando et corripiendo illumcorrigere, accessurus est tecum ad altare. Noli timere:unusquisque onus suum portabit. 2 tem:"

§. i. "Quomodo (inquis) ferrem quem noui malum? nonne melius ipsumferres, quam te foras efferres? Ecce, quomodo ferres:adtende Apostolum dicentem:, , Unusquisque proprium onus portabit/ Liberet te ista sentencia. Nonenim conmunicares cum illo auariciam, sed conmunicarescum illo Christi mensam. Et quid tibi obesset, si cumillo conmunicares mensam Christi? Apostolus dicit: „Quienim manducat et bibit indigne, iudicium sibi manducat etbibitsibi, non tibi. Sane si iudex es, si iudicandi potestatem accepisti, ecclesiastica regula, si apud te accusatur, siueris documentis testibusque conuincitur, coherce, corripe, excommunica, degrada."

Gratian. Est et alia distinctio tollerandorum et canendorum, quam ex uerbis Augustini licet colligere, dicentis [serm. XLIX.de uerbis Domini]:

"Tres personas dixit Dominus (et debemus illas inuesti-gare) in euangelio, pastoris, et mercenarii, et furis. Pastorem dixit animam suam ponere pro ouibus, et intrare per ianuam. Furem dixit et latronem ascendere per aliam partem. Mercenarium dixit, lupum uel etiam furem si uideat, fugere, quia non est illi cura de ouibus:mercenarius autem est, non pastor. Ille intrat perianuam, qui pastor est; ille ascendit per aliam partem, qui s fur est; ille uidens eos, qui uolunt oues tollere, timet et fugit, quia mercenarius est, nec illi cura est de ouibus, mercenarius est enim. Si inuenerimus tres istas personas, inuenit sanctitas uestra quos diligatis, quos tolleretis, quos caueatis. Diligendus est pastor, tollerandus est mercenarius, cauendus est latro."

Gratian. Ecce, quod mali tollerandi sunt, nec corporali, sed spirituali uindicta sunt puniendi. Unde, cum discipuli non recepti a Samaritanis ignem celitus super eos deducere noluerunt, dicentes magistro: „ Vis dicimus descendat ignis de celo, et consumat eos? audierunt:, , Nescitis, cuius [spiritus estis ?“ Item: „ Omnis, qui gladium acceperit, gladio peribit .“

Hinc etiam Ieronimus [in comment. ep. ad Gal. c. 4.] ait "Qui secundum carnem natus est, persequebatur spiritualem: numquam uero spiritualis carnalem persequitur, sed ignoscit ei, quasi rusticano fratri. Scit, eum proficere posse per tempus, et si quando Egyptiae filium uiderit irascentem, recordabitur unius patris, qui bouescreauit, et culicem, et in magna domo non solum esseuasa aurea et argentea, sed lignea et fictilia uoluit."

Item Augustinus in libro [IV.] de baptismo, [c. 12.] "Quantus arrogantiae tumor est, quanta humilitatis etlenitatis obliuio et arrogantiae quanta iactatio, ut quisse posse credat facere, quod nec Apostolis concessitDominus, ut zizania uidelicet a frumento putet seposse discernere?"

Item Gregorius [homilia XXXVIII. Euang.] Hec autem uita, que inter celum et infernum sita est, sicut in medio subsistit, ita utrarumque partium ciues communiter recipit: quos tamen sancta ecclesia et indiscrete suscipit, et postmodum in egressione discernet.Si igitur boni estis, quamdiu in hac uita subsistitis, equanimiter tollerate malos. Nam quisquis malosnon tollerat, ipse sibi per intollerantiam testis est, quiabonus non est. Abel enim esse rennuit, quem Cain malicianon exercet.

II. Pars. Gratian. Ex his omnibus colligitur, quod malorum uindicta Deo reseruanda esi, nec sunt corporaliterpuniendi, sed crebra ammonitione, et karitaiis beneficio ad correctionem inuitandi. Unde Christus ait in euangelio; „ Audistisquia dictum est in lege, quem modum ulcionis lex statuit)„ Oculum pro oculo, (lentem pro dente. Ego autem hanc uicissi-tudinem tollens, et ad mansuetudinem et karitaiis perfectionemuos inuitans, dico uobis:, , Nolite^ resistere malo, sed diligiteinimicos uestros, benefacite Ms, qui oderunt uos, ut sitis filiipatris uestri, qui solem suum oriri facit super bonos et malos, etpluit super iustos et iniustos. Hinc Paulus ait:, , 5 't esu-rierit inimicus tuus, ciba illum; si sitit, potum da illi. Omnisautem^Ss iniquus bonorum est inimicus; omnis enim amicus huius seculi inimicus est Dei. Inimicus autem Deibonitatis et iusticiae est inimicus, ac per hoc amatorem iusticiaeet bonitatis diligere non potest. Cum ergo inimicos diligere, uelillis benefacere, cibum et potum subministrare iubemur: inimicospersequi et punire prohibemur.

§. 1. In lege enim ueteris testamenti corporalis pena statuta est: in lege uero euangelii omnipeccanti per penitenciam uenia promittitur. Unde illa a terroreincepit, dicens: „Ego sum Dominus Deus zelotes, uisitanspeccata patrum in filios usque in tertiam et quartam generationem. Hec uero a lenitate mansuetudinis et misericordiae, itainquiens: „ Beati pauperes spiritu, beati mites, beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur .“ In illa dicebatur: „ Qui fecerit hoc uel illud, morte moriatur .“ In istadicitur^: „ Gaudeo super uno peccatore penitenciam agente, quam super nonaginta nouem iustis, qui non indigent penitenciaItem: „ Non ueni uocare iustos, sed peccator es. Item: „Estote misericordes, 'sicut et pater uester misericors est. Ini-cium quoque predicationis saluatoris nostri, et preconis eiusdem, ad penitenciam peccatores inuitauit. Sic enim uterque exorsusest: „ Penitenciam agite, appropinquabit enim regnumcelorum. Sic e p in Actibus Apostolorum, cum Iudei, con-puncti de scelere mortis Christi, dicerent Petro:, , Quid faciemus, uiri fratres ? legitur Petrus his 3 respondisse: „ Penitenciamagite, et baptizetur unusquisque uestrum. Et, ut uniuersaliterdicatur, in lege populus ille rudis seruili timore penarum cogebatur: unde et legem in pedagogum accepit. In euangelio autempopulus gratiae liber et adultus filiali amore, et hereditatis certitudine ad cultum diuinae seruitutis inuitatur. Unde, cum quidamlegem, quasi cohercentem, predicarent esse tenendam simul cumgratia, ait Apostolus: „ Non enim accepistis spiritum seruitutisiterum in timore, sed accepistis spiritum adoptionis filiorum, inquo clamamus: Abba pater .“

§.2. Hinc etiam? Gregorius ait in expositione euangelii:, , Simile factum est regnum celorumhomini regi, qui fecit nuptias filio suo.

Cum in lege scriptum sit: „Diliges amicum tuum, et odio habebis inimicum tuum, “ accepta tunc licentia iustisfuerat, ut Dei suosque aduersarios, quanta possent uirtute, conprimerent, eosque iure gladii ferirent. Quodin nouo proculdubio testamento conpescitur, cum per semetipsum ueritas predicat, dicens: „Diligite inimicos uestros, benefacite his, qui oderunt uos.“ Quid ergo per tauros, nisi ueteris testamenti patres signantur? Nam dum expermissione legis acceperant, quatinus aduersarios suos odiiretributione percuterent (ut ita dicam), quid aliud quamtauri erant, qui inimicos suos cornu corporeae uirtutis feriebant? Quid uero per altilia, nisi patres noui testamenti figurantur? qui dum gratiam internae pinguedinis percipiunt, a terrenis desideriis innitentes, contenplationis pennaad sublimia quasi se subleuant.

Gratian. His ita respondetur: Sunt quedam, que salubri tantum ammonitione sunt corripienda, non corporalibus flagellis sunt °7 g animaduertenda; sed eorum uindicta diuino examinitantum est reseruanda, quando in delinquentes disciplinam uidelicetexercere non possumus, uel quia non sunt nostri iuris, uel quiaillorum crimina, etsi nobis nota sunt, tamen manifestis indiciisprobari non possunt.

§. 1. De his, qui non sunt nostri iuris, aitApostolus in epistola prima ad Chorinthios: „ Quid enim michiattinet de his, qui foris sunt, iudicare? de his enim Dominus iu-dicabit.

Quod Augustinus exponens m .

"Infideles non possumus Christo lucrari, si colloquium eorum uitamus et conuiuium. Unde et Dominus cumpublicanis et peccatoribus manducauit et bibit. In his uero, qui intus sunt, id est infidelibus, putredo resecanda est."

Gratian. Hinc etiam, cum Propheta dicit: „ Facit Dominus iudicium omnibus iniuriam patientibus, exponendo addidit Augustinus:, , ab his, qui non sunt sui iuris, in quos nequit disciplina exerceri. §. i. Item, quando multitudo est in scelere, nec salua pace ecclesiae mala puniri possunt, tolleranda sunt pocius, quam uiolata pace ecclesiae punienda.

Unde Augustinus [in libro de fide et operibus, c. 4. et 5.] ait:

"Quidam, cum bonorum malorumque conmixtio-nem in ecclesia demonstratam uel predictam esse perspexerint, et precepta patienciae didicerint, (que nosfirmissimos reddunt, ut etiamsi uiderentur in ecclesia zizania, tamen non inpediatur aut fides, aut karitas nostra, et223g quoniam ? zizania in ecclesia esse cernimus, nonideo ipsi de ecclesia recedamus) destituendam putant ecclesiae disciplinam, quandam peruersissimamsecuritatem prepositis tribuentes, ut ad eos non pertineat, nisi dicere quid cauendum sit, quidue faciendum sit;quodlibet autem quisque faciat non curare. Nos uero adsanam doctrinam pertinere arbitramur utrisque testimoniis uitam sententiamque moderare, ut et canesin ecclesia propter pacem ecclesiae tolleremus, et canibussanctum, ubi est pax ecclesiae tuta, non demus. Cumuero per negligentiam prepositorum, siue per aliquam excusabilem necessitatem, siue per occultas obreptiones inuenimus in ecclesia malos, quos ecclesiastica disciplinacorrigere aut cohercere non possumus, tunc, ne ascendat incor nostrum inpia et perniciosa presumptio, qua estime-musP nos ab his esse separandos, ut peccatis eorum noninquinemur, atque ita post nos trahere conemur, uelutimundos sanctosque discipulos ab unitatis conpage quasi amalorum coniunctione i separatos, ueniant in mentemillae de scripturis similitudines, et diuina oracula, uel certissima exempla, quibus demonstratum et pronunciatumest, malos in ecclesia bonis permixtos usque in finem seculi tempusque iudicii futuri b malos tollerandos, nichilque bonis in unitate ac participatione sacramentorum, qui eorum factis non consenserint, obfuturos."

§. 1. "Cum uero eis, per quos ecclesia regitur, adest pace saluapotestas disciplinae aduersus inprobos aut nefarios exercendae, tunc rursus, neque socordia neque segnitiadormiamus, sed aculeis preceptorum, que ad seueritatemcohercionis°y pertinent, excitandi sumus, ut gressus nostros in uia Domini ex utrisque testimoniis illo duceatque adiutore dirigentes, nec patienciae nomine torpescamus, nec obtentu diligentiae seuiamus."

Idem contra epistolam Parmeniani, [lib. III. c. 2.] "Cum quisque fratrum et Christianorum, intus in ecclesiae societate constitutorum, in aliquo tali peccato fuerit deprehensus, ut anathemate dignus habeatur, fiat hoc, ubi periculum scismatis nullum est. Infra: §. 1.Quando cuiusquam crimen notum est, et omnibus execrabile apparet, ut uel nullos prorsus, uel non tales habeat defensores, per quos possit scisma contingere, non dormiat seueritas disciplinae."

III. Pars. Gratian. Est etiam alia causa, qua correctio z uerborum uel uerberum uidetur esse inutilis uel superflua. Predestinati enim ad uitam sine correctione mutantur, sicut Petrus, quem Dominus respiciens nemine corripiente conmouitad lacrimas. Presciti ad mortem inter flagella deteriores fiunt, sicut Pharao. Bonis ergo superflua, dampnandis inueniuntur hec esse inutilia. His ita respondetur auctoritate Gregorii et Augustini.

"Sicut non est cessandum ab oratione pro eis, quos corrigi uolumus, etiamsi nullo hominum orante pro Petro Dominus respexit eum, et fecit eum suum flere peccatum: ita non est negligenda correctio, quamuis Deus, quos uoluerit, non correctos faciat esse correctos. Tunc autem ex correctione proficit homo, cum miseretur atque adiuuatqui facit, quos uoluerit, etiam sine correctione s proficere."

Item in Dialogo, [lib. I. c. 8.]: "Obtineri nequaquam possunt que predestinata non fuerint. Sed ea, que sancti uiri orando efficiunt, ita predestinata sunt, ut precibus obtineantur. Nam ipsa quoque perhennis regni predestinatio ita est ab omnipotenti Deo disposita, ut ad hoc electi ex labore perueniant, quatinuspostulando mereantur accipere quod eis omnipotens Deus ante secula disposuit donare."

Item Augustinus [in libro de predestinatione et gratia, c. 15.] Nabuchodonosor penitenciam meruit fructuosam. Nonne post innumeras inpietates flagellatus penituit, et regnum, quod perdiderat, rursus accepit? Pharao autemipsis est flagellis durior effectus et periit? Hic michirationem reddat qui diuinum consilium nimium altumsapienti corde diiudicat, cur medicamentum unius medici confectum alii ad interitum, alii ualuerit ad salutem, nisi quia Christi bonus odor aliis est odor uitae inuitam, aliis est odor mortis in mortem? Quantum adnaturam, ambo homines erant. Quantum ad dignitatem, ambo reges. Quantum ad causam, ambo captiuum populumDei possidebant. Quantum ad penam, ambo flagellisclementer ammoniti. Quid ergo fines eorum fecit essediuersos, nisi quod unus Dei manum sentiens in recordationepropriae iniquitatis ingemuit, alter libero contra Dei miseri-cordissimam ueritatem pugnauit arbitrio?

Idem. "Vasis irae numquam Deus redderet interitum, si non spontaneum homo inueniretur habere peccatum, quia necDeus peccanti homini iuste inferret iram, si homo ex pre-destinatione Dei cecidisset in culpam, /dm:"

§. i. "Predestinationem Dei siue ad bonum siue ad malum in omnibus operari ineptissime dicitur, ut ad utrumque homines quedam necessitas uideatur inpellere, cum in bonis uoluntas sit intelligenda non sine gratia, in malis autem uoluntas intelligenda sine gratia."

§. 2. "Cum uero aliquos a Deo aut traditos desideriis suis, aut obduratos legimus aut relictos, magnis peccatis suis hoc ipsos meruisse profitemur, quo quia talia eorum crimina precesserunt, ut ipsi sibi penam debuerint, qua eis etiam supplicium uer-teretur in reatum. Atque ita nec de iudicio Dei querimur, quo deserit meritos deseri, et misericordiae eius gratia sagimus, qua liberat non meritos liberari."

§. 3. "Vires itaque obedientiae non ideo cuiquam subtraxit, quia eum non predestinauit, sed ideo eum non predestinauit, quia recessurum ab ipsa obedientia esse preuidit."

§. 4. "Predestinatio quoque Dei semper in bono est, que peccatum solahominis uoluntate conmissum aut remittendum nouit cum laude misericordiae, aut plectendum cum laude iusticiae. In malis autem operibus nostris sola prescientia Dei intelligenda est, quia, sicut presciuit et predestinauit que ipse fecit, et ut faceremus dedit, ita presciuit tantum, non etiam predestinauit, que nec ipse fecit, nec ut faceremus exegit."

§.5. "Hi autem, de quibus dicitur: „Ex nobis exierunt, sed non fuerunt ex nobis. Si enim fuissent ex nobis, mansissent utique nobiscum, “ uoluntate exierunt, uoluntate ceciderunt, et quia presciti sunt casuri, non sunt predestinati; essent autem predestinati, si essent reuersuri, et in sanctitate ac ueritate mansuri. Ac per hoc predestinatio Dei multis est causa standi, nemini est causa labendi."

Non ergo necessitatem facit correctionis uel obdurationis diuina predestinatio seu prescientia, cum boni per gratiam corrigantur, et libero arbitrio mali pereant. Neque enim, quia predestinatio seu prescientia Dei non falli potest, necessario eueniunt que predestinantur uel presciuntur, sicut necnecessario predestinantur uel presciuntur que futura sunt: sedquia bona absque eius gratia, mala preter eius scientiam euenirenon possunt.

§. 1. Quamuis ergo conuenienter dicatur, si hecpredestinata sunt uel prescita, necessario euenient: non tamenideo absolute uerum est, necessario euenient que predestinatasunt uel prescita; quia hic necessitas refertur ad rerum euentum, ibi ad intuitum diuinae prescientiae. Unde Augustinus: „ Duaesunt, inquit,, , necessitates, simplex una, ueluti^, necesse estomnes homines esse mortales: altera conditionis, ut, si aliquemambulare quis scit, eum ambulare necesse est. Quod enim quisquenouit 326 g, td esse aliter, ac^^ notum est, nequit. Sed hec minimesecum illam simplicem trahit. Hanc enim necessitatem non propria facit natura, sed condicionis adiectio. Nulla enim necessitascogit incedere gradientem uoluntate, quamuis eum tunc, cumgradiatur , incedere necessarium sit. Eodem igitur modo, si quid prouidentia presens uidet, id necesse est esse, tametsinullam naturae habeat necessitatem. At quidem ea futura, que ex libertate arbitrii proueniunt, prescientia contuetur.Hec igitur, ad intuitum relata diuinum, necessaria fiunt per dispositionem diuinae nocionis. Per se uero considerata absolutam f naturae suae libertatem non deserunt. Fient igitur proculdubiocuncta, que futura Deus esse prenoscit; sed eorum quedam delibero proficiscuntur arbitrio, que, quamuis eueniant, existendotamen naturam propriam non amittunt, qua prius, quamfierent, etiam non euenire potuissent.

“§. 2. His omnibus mala nostra libero asscribuniur arbitrio, cum alibi diuinae asscribantur indignationi. Unde Gregorius: „Cum superna indignatiosese, ut ita dixerim, medullitus mouet, hanc opinio humananon remouet, nec se cuiuslibet utiliter deprecatio obicit, cumsemel Deus aliquid ab intimis irascendo disponit. Hinc est enim, quod Moyses 337, qui reatum totius plebis apud Dominum suis precibus tersit, dumque se obicem obtulit, diuinae iracundiaeuim placauit, ad petram Oreb ueniens, et pro aquae exhibitione diffidens, repromissionis terram ingredi Domino irascente nonpotuitP

§. 3. Item Augustinus: „De Tyriis ++ uero et Sydoniisquid aliud possumus dicere, quam non datum esse eis ut crederent, quos credituros fuisse ipsa ueritas docet^v, si talia, qualia apud non credentes facta sunt, uirtutum signa uidissent tQuare autem hoc negatum eis fuerit, dicant, si possunt, qui calum-pniantur, et ostendant, cur apud eos Dominus mirabilia, quibusprofutura non erant, fecerit, et apud eos, quibus erant profutura, non fecerit. Nos etenim, si ratione ^q fti 344 r profunditatemiudicii eius penetrare non possumus, manifestissime tamen scimus, et uerum esse quod dixit, et iustum esse quod fecit, et non solumTyrios et Sydonios, sed etiam Corozaim et Bethsaida potuisseconuerti, et fideles ex infidelibus fieri, si hoc in eis Dominusuoluisset operari. Neque enim ulli falsum uideri potest, quodueritas ait: °, , „ Nemo potest uenire ad me, nisi fuerit ei datuma patre meo. “ Item qui per Prophetam plebi Iudaicae promisit: „„Ecce, ego sepiam uias tuas spinis, et muniam easlapidibus quadris, “ id est adimam tibi facultatem peccandi.Idem per Psalmistam de dampnandis dixerat: „ „ Fiant uiaeeorum tenebrae et lubricum, et angelus Domini persequens eo 8. Sed in his omnibus uicia nostra humanae asscribuntur mentis arbitrio, quod diuina clementia in electis misericorditeruertit ad bonum, m dampnandis iuste relinquit ad malum. Sicut ergo, quamuis certissime sciamus, neminem ultra terminum aDeo sibi prefixum esse uicturum, omnibus tamen languentibus nonincongrue medemur: sic, quamuis nemo saluetur, nisipredestina-tus ad uitam, omni tamen delinquenti est adhibenda correctio. nec malorum est negligenda disciplina.

Unde idem Augustinus Bonifatio:

Ipsa pietas, ueritas, karitas, nos non permittit contra Cecilianum eorum hominum accipere testimonium, quos inecclesia non uidemus, cui Dominus perhibet testimonium. Quos enim diuina testimonia non secuntur, pondushumani testimonii perdiderunt.

itera: §. i. Molestus estmedicus furenti frenetico, et pater indisciplinato filio: illeligando, ille cedendo, sed ambo diligendo. Si autem illos negligant, et perire permittant, ista pocius falsamansuetudo est crudelitas.

itera: §.2.Quapropter si°spotestate, quam propter religionem ac fidem, tempore quo debuit, diuino munere accepit ecclesia, hii, quiinueniuntur in uiis et sepibus, id est in heresibus etscismatibus coguntur intrare, non quia coguntur reprehendant', sed quo coguntur adtendant. ConuiuiumDomini est unitas corporis Christi non solum in sacramentoaltaris, sed etiam in uinculo pacis.

In eodem: §. 3. Theodosius inperator legem generaliter in omnes hereticospromulgauit, ut quisquis eorum episcopus uel clericus ubilibet esset inuentus, decem libris auri mulctaretur.

//m p: §. 4. Si duo aliqui in una domo simul q habitarent, quamcertissime sciremus ruituram, nobisque id prenuncianti-bus nollent credere, atque in ea manere persisterent, si eos inde possemus eruere uel inuitos, quibus inminentemillam ruinam predemonstrauimus, ut ulterius redire sub eius periculum non auderent, puto, nisi faceremus, non inmerito crudeles iudicaremur. Porro, si illorum unus nobis diceret, quando intraueritis eruere nos, me ipsum continuo trucidabo; alter autem nec exirequidem inde, nec erui uellet, sed neque necare se auderet;quid eligeremus, utrum ambos ruinae obprimendos relinquere, an, uno saltim per nostram operam liberato, alterum non nostra culpa, sed sua pocius interire? Nemo est tam infelix, qui non quid fieri in talibus rebus oporteatfacillime iudicet.

Item post pauca: §.5. Quod si plurimiessent in domo ruitura, et inde saltim unus liberari posset, atque, id cum facere conarer, alii semetipsos precipitionecarent, dolorem de ceteris, uerum de unius saltimsalute consolaremur; non tamen, ne se ipsos alii perderent, perire uniuersos nullo liberato permitteremus. Quid igiturde opere misericordiae, quod pro uita eterna adipiscenda etpena eterna uitanda hominibus deberemus inpendere, iudi-candum est, si pro salute ista non solum temporali, sedetiam breui°y et ad tempus exiguum liberanda sic nossubuenire hominibus ratio uera et benigna conpellit?

itera: §. 6. Si (inquiunt Donatistae) oportet, ut nos extraecclesiam et aduersus ecclesiam fuisse peniteat, ut salui essepossimus, quomodo post istam penitenciam apud uos clericiuel etiam episcopi permanemus? Hoc non fieret, quoniam reuera (quod fatendum est) fieri non deberet, nisipauci ipsa conpensatione sanarentur. Sed sibi hocdicant, et multo maxime doleant humiliter, qui in tanta morteprecisionis iacent, ut isto quodam uulnere matriscatholicae reuiuiscant. Cum enim precisus ramus inseritur, fit aliud uulnus in arbore, quo possit recipi, ut uiuat, quisine uita radicis peribat; sed cum receptus recipienti coaluerit, et uigor consequitur et fructus; si autem noncoaluerit, ille quidem arescet, sed uita arboris permanebit. Est enim et tale inserendi genus, ut nullo precisoramo, qui intus est, ille, qui foris est, inseratur; non tamennullo, sed uel leuissimo uulnere arboris. Ita ergo etisti, cum ad radicem catholicam ueniunt, nec eis, postquam uix ss erroris sui penitet honor clericatus autepiscopatus aufertur, si quidem fit aliquid tamquam incortice arboris matris contra integritatem seueritatis; uerum-tamen, quia neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat, ad Dei misericordiam precibus fusis, coalescente paceramorum suorum, karitas cooperuit multitudinempeccatorum.

Et paulo post: §. 7. Verum in huiusmodicausis, ubi per graues dissensionum scissuras non huius autillius hominis est periculum, sed populorum stragesiacent, detrahendum est aliquid seueritati, ut maioribusmalis sanandis sincera karitas subueniat. Habeant ergode preterito detestabili errore, sicut Petrus habuit de mendacii timore, amarum dolorem, et ueniant ad ecclesiamChristi ueram, id est catholicam matrem: sint in illaclerici, sint episcopi utiliter, qui contra eam fuerunthostiliter. Non inuidemus, imo amplectimur, hortamur, optamus, et quos in uiis aut sepibus pp inuenimus, intrare cogimus, et sic nondum quibusdam persuademus, quia non res eorum, sed ipsos querimus?

Idem Fausto, [epist. CLXVII.] Quid faciet ecclesiae medicina, salutem omniummaterna karitate conquirens, tamquam inter freneticos et lethargicos estuans? Numquid contempnere, numquid desistere uel debet, uel potest? Utrisque si necesse est sit molesta, que neutris est inimica. Nam etfrenetici nolunt ligari, et lethargici nolunt excitari, sed per-seuerat diligentia karitatis freneticum ligare s, lethargicumstimulare, ambos amare. Ambo offenduntur, sed ambodiliguntur. Ambo molestari, quamdiu egri sunt, indignantur, sed ambo sanati gratulantur.

In eodem L §. i. Catholici esse non incipiunt, nisi heretici destiterint esse.Neque enim sacramenta eorum inimica sunt nobis, quein k illis nobis communia sunt, quia non humana sunt, sed diuina. Proprius error eorum est auferendus, quemmale inierunt, non sacramenta, que similiter acceperunt, que ad penam suam portant et habent, quanto indigniushabent, sed tamen habent.

IV. Pars. Gratian. Ecce, quod crimina sunt punienda, quando salua pace ecclesiae feriri possunt; in quo tamen discretioadhibenda est. Aliquando enim delinquentium multitudo diu perpatiendam ad penitenciam est expectanda: aliquando in paucisest punienda, ut eorum exemplo ceteri terreantur, et ad penitenciam prouocentur. Hinc, cum discipuli celesti igne Samaritanosuellent consumere, prohibiti sunt, e f Samaritani ad penitenciamsunt expectati, ut Christo predicante conuerterentur ad fidem.

Unde Ambrosius [lib. VII. commentariorum ad c. 9. Lucae u. 54.] ait:

"Quod Christus discipulos increpauit, quia ignem descendere super eos gestiebant, qui ipsum non receperant, ostenditur nobis, non semper in eos, qui peccant, uindicandum, quia nonnumquam amplius prodest clementia, tibi ad pacientiam, quam lapso ad correctionem. Denique Samaritani citius crediderunt, a quibus hoc loco ignis arcetur; nec discipuli peccant, qui legem secuntur. Sciebant enim et Finees reputatum ad iusticiam, quod sacrilegos interemerat, et ad preces Helyaeignem descendisse de celo."

Gratian. Potest in hac prohibitione Apostolorum aliud^intelligi. Apostoli non zelo iusticiae, sed amaritudinis odio obiniuriam suae expulsionis uindicandam Samaritanos igne noluerunt consumere; Dominus autem uolens eos iniuriam propriaepersonae cum patienda et gaudio tollerare, iniuriam uero ser-uitutis diuinae non inultam relinquere, a^: „ Nescitis, cuiusspiritus estisf Hinc etiam Petrus, qui, cum aliis audierat:,, Beati eritis, cum maledixerint uobis homines et dixerintomne malum aduersam uos; gaudete in illa die, et exultate, quoniam merces uestra copiosa est in celis, contumelias sibiillatas cum gaudio suscipiebat; peccata uero, que in Deum con-mittebantur, acerrime puniebat. Unde Ananiam et SaphiramSpiritui sancto mentienteS mortis sentencia perculit. Sic etiamPaulus, dum a suo contemptu pia ammonitione et multimoda con-mendatione sui Chorinthios reuocaret, magum illum Elymam, qui credituros a fide retrahebat, cecitate percussit, ut ceteri perterriti pr edicat ionem eius non inpedirent, sed in Christum credentesanimae cecitatem effugerent. Et Chorinthium illum fornica-torem, quia in Deum peccauerat, sathanae ad uexandum tradidit.

Hinc etiam Gregorius scribit Ianuario Episcopo [ 1. II. Indict. 10. epist. 34.], reprehendens eum, quod ob iniuriam propriae personae quendam excom-municauerat, dicens:

Inter querelas multiplices Ysidorus uir clarissimus a fraternitate tua frustra se excommunicatum anathematiza-tumque conquestus est. Quod quam ob rem factum fuerit, dum a clerico tuo, qui presens erat, u oluissemus addiscere, pro nulla alia causa, nisi pro eo, quod te iniuriauerat, factum innotuit. Que res nos uehementer afflixit, quia, si ita est, nichil te cogitare de celestibus ostendis, sed terrenam te habere conuersationem significas, dumpro uindicta propriae iniuriae (quod sacris regulis prohibetur) maledictionem anathematis inuexisti. Unde de ceteroomnino esto circumspectus atque sollicitus, et talia cuiquam pro defensione tuae iniuriae inferre denuo nonpresumas. Nam si tale aliquid feceris, in te scias posteaesse uindicandum.

Gratian. Hinc idem in omeliis, ostendens, quod peccata, que in Deum uel m proximum conmittuntur, a nobis puniendasunt, ea uet'o, quibus in nos delinquitur, patienter tolleranda&, uel potius dissimulanda sunt ait:

"Si is, qui prelatus est, debitori dominico culpas inpune dimittit, non mediocriter profecto offendit, qui debitacelestis regis et Domini sua presumptione resoluit. Ea namque, que in nobis conmittuntur, facile possumus dimittere; ea uero, que in Deum conmissa sunt, cum magnadiscretione, nec tamen sine penitencia possumus relaxare."

V. Pars. Gratian. Semel uero culpa remissa recidiuo dolore iterum ad animum reuocari non debet.

Unde Gelasius Gerontio, Iohanni, Germano et Petro Episcopis:

"Si illic, ubi hec acta sunt, presentibus utrisque constiterit, et satisfecisse Stephanum, et supplicatione suscepta eum, qui male tractatus est, ignouisse, semel in abolitionemissa punitio recidiuo dolore non debet iterari, diuinaescilicet imitatione clementiae, que dimissa peccata inulcionem redire non patitur. Sin uero nichil uel de satisfactione probabitur, uel de remissione transactum dilectionisuestrae sermone monstretur, quatinus, siue nunc saltimpoterit conpetens satisfactio prouenire, illud pocius exerceatur, ubi animum sanare possit afflicti, siue irremissibilis prestat acerbitas, ibidem nichilominus uindi-cetur, ubi plectibilis est orta presumptio."

VI. Pars. Gratian. Sed obicitur illud Ambrosii: „Ad preces Helyae ignis descendit de celo, ut Prophetae uindicareturiniuria .“ Quod tunc intelligitur factum, quando Achab rexIsrael post sterilitatem illam trium annorum et sex mensium, quefacta est, quando precibus Helyae celum clausum est annis tribuset mensibus sex, misit duos quinquagenarios ad Helyam, quidicerent e«: „Homo Dei, rex Israel uocat te, qui ait: Si homoDei sum, descendat ignis de celo, et consumat uos, et statim ignisde celo descendit, et consumpsit eos. Quo facto non cuius meritiapud Deum esset uoluit ostendere, sed quod ille esset uerus Deus, quem colebat, non ille, ad cuius culturam stupro corporis propriilezabel nonnullos prouocabat, euidentissimis indiciis monstrarecurauit. Iniuria ergo Prophetae non alia, quam iniuria ipsiusDomini intelligitur, que in paucis uindicanda est, ut ceteriterreantur.

Item obicitur illud Siluerii^a. [ad Amatorem Episcopum]:

Guilisarius patricius noster mandauit me ad se uenire pacifice pro quibusdam ecclesiasticis dispositionibus in pala-cium principis, et ad primum et ad secundum uelumretinuit omnem clerum et populum, qui mecum ueniebat, et nullum permisit introire, nisi me solum, et Vigilium diaconem nostrum. Me uero ui retento, et ante predictampatriciam deducto, miserunt in exilium, in quomodo sustentor pane tribulationis et aqua angustiae. Egotamen non dimisi, nec dimitto propterea offitium meum, sedcum episcopis, quos congregare potui, eos, qui talia ergame egerunt, anathematizaui, et una cum illis apostolicaauctoritate statui, nullum umquam taliter decipiendum, sicut deceptus sum, et, si aliquis deinceps ullum umquamepiscoporum taliter deceperit, anathema maranatha fieretin conspectu Dei et sanctorum angelorum.

Idem Vigilio :§. i. Habeto itaque cum his, qui tibi consentiunt, plenae dampnationis sentenciam, sublatumque tibi nomen et munusministerii sacerdotalis agnosce, sancti Spiritus iudicio etapostolica a nobis auctoritate dampnatus.

Gratian. Sed et hic non suam, sed ecclesiae iniuriam ultus est. Quod autem peccatum populi in paucis puniendum sit, Moyses exemplo s docuit, qui peccatum ydolatriae- inpaucos cultores uituli uindicauit, morte paucorum expians peccatamultorum, in presens terrens, in posterum disciplinam sanctiens.Sic et ipse Christus peccata totius populi morte paucorumpuniuit, dum pro fornicatione totius populi una die XXIII .milia perierunt. Sic ei pro peccato murmurationis ueltemptationis nonnulli puniti sunt, ut eorum exemplo ceteri adpenitenciam cogerentur. Sic et cottidie nonnullos punit Deus, utdiuinaprouidentia etiamsi circa humana uigilare cognoscatur, et nonnullos etiam per longa tempora ad penitenciam expectat, utpatiendam suae benignitatis nobis ostendat. Sic Helyas etiamculturam Baal uindicauit, sacerdotes et prophetas eius interficiendo, morte auctorum expians peccata^ imitantium populorum.

§. i. Quod uero peccata, que publicis indiciis deseruntur, punienda nonsint, illo exemplo probatur, quo Christus, qui ludam solus furem nouerat, non abiecisse, sed patienter tollerasse asseritur.

Unde Ambrosius super primam epistolam ad Chorinthios [cap. 5.]:

Si quis potestatem non habet quem scit reum abicere, l 532 a probare non ualet, inmunis est, et iudicis non estsine accusatore dampnare, sicut Christus non abiecit Iudam.

Gratian. Similiter non est ferenda sentencia, quando multitudo est in causa, uel quando ille peccat, qui sociam habet multitudinem.

Unde Augustinus in lib. II. [c. 2.] contra Parmenianum:

Non. potest esse salubris a multis correctio, nisi cum ille corripitur, qui non habet sociam multitudinem. Cum uero idem morbus plurimos occupauerit, nichil aliudrestat bonis, quam dolor et gemitus, ut per illud signum, quod Ezechieli sancto «reuelatur, illesi euadere ab illorum uastatione mereantur.

Et infra^: §. 1. Reueracum contagio peccandi multitudinem inuaserit, diuinaedisciplinae seuera misericordia necessaria est. Nam consilia separationis et inania sunt, et perniciosa atque sacrilega, quia inpia et superba sunt, et plus perturbant infirmosbonos, quam corrigant animosos malos.

Et infra: §. 2.Turba autem iniquorum, cum facultas est in populispromendi sermonem, generali obiurgatione ferienda est, etmaxime, si occasionem atque oportunitatem prebuerit aliquod flagellum desuper Domini, quo eos appareat pro suismeritis uapulare.

Gratian. Precepta uero euangelica de dilectione inimicorum, et misericordia inpendenda proximis, exhortationes quoque Apostoli de cibandis uel potandis inimicis, non eatenus intelligenda sunt, ut peccandi relaxetur inpunitas, sed ut delinquenti correctio et naturae ministretur subsidium, donec persentenciam iudicis, adempta spe correctionis, malorum tollaturexercitium. In hoc ergo iubemur diligere inimicos, et miserieorum, ut de eorum perditione doleamus, eorum salutem desideremus, et pro illorum correctione cottidie laboremus et oremus, penitentibus solacia inpendamus, alter alterius onera portantes; ut non pertinaces et in malo persistentes inpunitate donemus. Sicut enim erga penitentes non seueri, sed misericordesesse monemur, iuxta illud: „Noli esse nimis iustus, quiaest iustus qui perit in iusticia sua, et iterum: Iudicium sinemisericordia ei, qui non fecit misericordiam; et item illud Apostoli in secunda epistola ad Chorinthios: „ Cui aliquiddonastis, et ego. Nam et ego si quid donaui, propter uos donaui, ac si ipse Christus donaret, ut non circumueniamur a sathana, Non enim ignoramus cogitationes eius, qui quos nequit consentiendo decipere facit nimis asperos, sicut, inquam, penitentibus, utdictum est, misericordes esse iubemur, sic inpenitentibus etobstinatis in malo inpendere prohibemur misericordiam.

Unde Ambrosius in libro de offitiis ^;

Est iniusta misericordia. Denique in lege scriptum est de quodam: „Non misereberis illius, “ et in libris Regum legitur, quia Saul contraxit offensam, quia miseratus est Agag hostium regem, quem prohibuerat diuina sentencia seruari. Ita, si quis latronemfiliis deprecantibus motus, et lacrimis coniugis eius inflexusabsoluendum putat, cui adhuc latrocinandi aspiret affectus, nonne innocentes tradet& exitio qui liberat multorumexitia cogitantem? Certe si gladium reprimit, uincula dis-soluit, laxat'exilium ^ cur latrocinandi qua potestclementiori uia non eripit facultatem, qui uoluntatem extorquere non potuit? Deinde inter duos, hoc est accusatoremet reum, pari periculo de capite decertantes, alterum, sinon probasset, alterum, si esset ab accusatore conuictus, Si non id, quod iusticiae est, iudex exequatur: sedmiseretur alterius, aut dampnabit probantem, aut, dumaccusatori fauet, quod° probare non possit, addicet? innoxium; non potest igitur hec dici iusta misericordia. In ipsa ecclesia, ubi maxime quis misereri debetq, teneri quam maxime debet forma iusticiae, ne quis aconsortio criminationis abstractus, breui lacrimulaatque ad tempus parata, uel etiam uberioribus fletibus communionem, quam plurimis debet postulare temporibus afacilitate sacerdotis extorqueat. Nonne cum uni in-dulget indigno, ad prolapsionis contagium prouocat uni-uersos? Facilitas enim ueniae incentiuum tribuit delinquendi.

Item Augustinus in libro Psalmorum, [Psal. 32.] "Ne amisso iudicio sis pauperi in mala causa misericors, cuius si parcis saccello, percuti^ cor, et tanto nequioremreddis, quanto iustum fauere uidet sibi."

Idem. "Duo ista nomina cum dicimus, homo peccator, non utique frustra dicuntur. Quia peccator est, corripe: et quia homo, miserere, nec omnino liberabis hominem, nisieum persecutus fueris peccatorem. Huic offitio omnisinuigilat disciplina, sicut cuique regenti apta et accommodata est, non solum episcopo regenti plebem suam, sed etiam pauperi regenti domum suam, diuiti regenti familiam suam, marito regenti coniugem suam, patri regentiprolem suam, iudici regenti prouinciam suam, regi regentigentem suam."

Et paulo post: §. i. Ita nulli homini claudendaest misericordia, nulli peccato inpunitas relaxanda s. Hinc itaque intelligendum est, quam non sit contem-pnenda elemosina, que quibusque pauperibus iure humanitatis inpenditur, quandoquidem Dominus subleuabatindigentiam pauperum etiam his loculis, quos exopibus inplebat aliorum.

Et paulo post: §. 2. Non ergosuscipiamus peccatores, propter quod sunt peccatores, sed tamen eos ipsos, quia et homines sunt, humana consideratione tractemus; persequamur in eis propriam iniquitatem, misereamur communem naturam.

Gratian. Item illud euangelii, quod obiciebatur: „Qui gladio usus fuerit gladio cadet, “ Augustinus exponit in lib. 2, contra Manicheos, [cap. 70.] ita dicens:

Ille gladium accipit, qui, nulla superiori ac legitima potestate uel iubente, uel concedente, in sanguinem alicuius armatur.

VII. Pars. Gratian. Porro illud Jeronimi^, quo ecclesia negatur aliquem persequi, non ita intelligendum est, ut generaliterecclesia nullum persequatur, sed quod nullum iniuste persequatur.Non enim omnis persecutio culpabilis est, sed rationabiliterhereticos persequimur, sicut et Christus corporaliter persecutusest eos, quos de templo expulit.

Unde Augustinus ait Vincentio Donatistae:

"Nimium sunt inquieti, quos per ordinatas a Deo potestates cohiberi atque corrigi michi non uideturinutile. Nam de multorum iam correctione gaudemus."

Et post pauca: §. 1. "Si enim quisquam inimicum suum periculosis febribus freneticum factum currere in precepsuideret, nonne tunc pocius malum pro malo redderet, si siceum ire permitteret, quam si corrigendum curandum-que ligaret s? Et tamen ei tunc molestissimus et aduer-sissimus uideretur, quando utilissimus et misericordissimusextitisset. Sed plane salute reparata tanto uberius eigratias ageret, quanto minus sibi pepercisse sensisset."

Et post pauca: §. 2. "At quibusdam ista non prosunt. Numquid ideo negligenda est medicina, quia nonnullorumest insanabilis pestilentia?"

Item post aliqua: §. 3. "Nonomnis, qui parcit, amicus est, nec omnis, qui uerberat, inimicus. Meliora sunt uulnera amici, quam oscula inimici. Melius est cum seueritate diligere, quam cum lenitate decipere. Utilius esurienti panis tollitur, si de cibosecurus iusticiam negligebat, quam esurienti panis frangitur, ut iniusticiae seductus adquiescat."

Item post pauca :§. 4. "Putas, neminem debere cogi ad iusticiam, cum legaspatremfamilias dixisse seruis: „Quoscumque inueneritis cogite intrare;“ cum legas etiam ipsum primo Saulum, postea Paulum, ad ueritatem cognoscendam et tenendam magna uiolentia Christi cogentis conpulsum esse."

Item post pauca: §.5. "Et noueritis furem aliquando auertendispecoribus pabulum spargere, et aliquando pastorem flagello errantia pecora reuocare."

itera: §. 6. "Si semperesset culpabile persecutionem facere, non scriptum esset inlibris sanctis:, , Detrahentem proximo suo occulte, huncpersequebar.^ Aliquando ergo et qui eam patitur iniustusest, et qui eam facit iustus est. Sed plane sepe et malipersecuti sunt bonos, et boniP malos; illi nocendo permiusticiam, illiq consulendo per disciplinam; illi inmaniter, illi 648 r temperanter; illi seruientes cupiditati, illikaritati. Nam qui trucidat non considerat quemadmodum secet. Ille enim persequitur sanitatem, ille putredinem. Occiderunt inpii Prophetas: occideruntinpios et Prophetae. Flagellauerunt Iudei Christum: Iudeosflagellauit et Christus; traditi sunt Apostoli ab hominibushumanae potestati: tradiderunt Apostoli homines potestati sathanae. In his omnibus quid adtenditur, nisi eorumquis pro ueritate, quis pro iniquitate, quis nocendi causa, quis emendandi?"

Et paulo post: §. 7. "Constantinus in-perator constituit, ut res conuictorum et unitati per-uicaciter resistentium fisco uendicarentur." Et post pauca: §. 8. "Certe nullius crimen maculat nescientem."

iteraY: 9. "Facta nocentium, que innocentibus demonstrari uel ab innocentibus credi non possunt, non inquinant quemquam, sed propter innocentium consortium etiam cognita sustinentur. Non enim propter malos boni sunt deserendi, sed propter bonos mali sunt tollerandi, sicut tolerauerunt Prophetae, contra quos tanta dicebant, nec communionem sacramentorum illius populi relinquebant."

Item Donato Presbitero, [epist. CCIV.] "Displicet tibi, quod traheris ad salutem Dei, cum tamen multos nostros traxeris ad perniciem?Quid enim uolumus, nisi te conprehendi, et presentari, et seruari, ne pereas? Quod autem in corpore lesus es, ipse tibi fecisti, qui iumento tibi mox admoto uti noluisti, ette ad terram grauiter collisisti. Nam utique alius, qui adductus est tecum, collega tuus illesus uenit, quia ipsesibi talia non fecit. Sed neque putas hoc tibi fieri debuisse, quia neminem existimas cogendum ad bonum. Ad-tende quid dixerit Apostolus: „Qui episcopatum desideratbonum opus desiderat. Et tamen tam multi ut episcopatum suscipiant tenentur inuiti, producuntur, includuntur &, patiuntur tanta que nolunt, donec eis adsituoluntas suscipiendi operis boni. Quanto magis uos aberrore pernicioso, in quo uobis inimici estis, trahendi estis etperducendi ad ueritatem uel cognoscendam, uel eligendam, non solum ut honorem salubriter habeatis, sed etiamne nequissime pereatis?"

§. 1. Dicis, Dominum dedissearbitrium liberum, ideo non debere hominem cogi adbonum. Quare ergo illi, de quibus supra diximus, coguntur ad bonum? Adtende ergo et consideraquod non ideo p uoluntas bona misericorditer inpen-ditur, ut mala uoluntas hominis diligatur q. Nam quisnesciat, nec dampnari hominem, nisi merito malae uolun-tatis, nec liberari, nisi bonam habuerit uoluntatem? Nontamen ideo qui diliguntur malae suae uoluntati inpune etcrudeliter permittendi sunt, sed, ubi potestas datur, et amalo prohibendi, et ad bonum cogendi. Nam, si uoluntasmala semper suae permittenda est libertati, quare Israelitaerecusantes et murmurantes tam duris flagellis a malo prohibebantur, et ad terram repromissionis conpellebantur?Si uoluntas mala suae permittenda est libertati, quarePaulus non est permissus uti pessima uoluntate, qua persequebatur ecclesiam, sed prostratus est, ut cecaretur, et cecatus est, ut mutaretur, et mutatus est, ut mitteretur, missus est, ut qualia fecerat in errore, talia pro ueritate pateretur? Si uoluntas mala semper suaepermittenda est libertati, quare monetur pater in scripturissanctis filium durum non solum uerbis corripere, sedetiam latera eius tundere, ut ad bonam disciplinam coactusac domitus dirigatur? Unde idem Salomon dicit:„ Tu percutis eum uirga, animam autem eius liberas amorte.“ Si mala uoluntas semper suae permittenda estlibertati, quare corripiuntur negligentes pastores, et dicitureis: „Errantemy non reuocastis, perditum nonrequisistis?“ Et uos oues Christi estis; characteremdominicum portatis in sacramento, quod accepistis; sederratis et peritis. Non ideo uobis displiceamus, quia reuo-camus errantes, et querimus errantes perditos. Meliusenim facimus uoluntatem Domini monentis, ut uos adeius ouile redire cogamus, quam consentiamus uoluntatierrantium, ut perire uos permittamus.

§. 2. "Noli ergo iamdicere, quod te assidue audio dixisse: Sic uolo errare, sic uolo perire. Melius hoc omnino non permittimus, quantum possumus. Modo, quod te in puteum, quomorereris, misisti, utique libera uoluntate fecisti. Sedquam crudeles essent serui Dei, si huic malae uoluntati tuaete permitterent, et non te de illa morte liberarent? Quis eos non merito culparet? Quis non inpios recte iudicaret? Et tamen tu te uolens in aquam misisti, ut morereris; illi tenolentem leuauerunt de aqua, ne morereris. Tu fecisti secundum uoluntatem tuam, sed in perniciem tuam; illicontra uoluntatem tuam, sed contra mortem ss tuam. Siergo salus ista corporalis sic custodienda est, ut etiam innolentibus ab eis, qui eos diligunt, seruetur: quanto magisilla spiritualis, in cuius desertione mors eterna metuitur?Quamquam et in ista morte, quam tu ipse tibi uoluistiinferre, non solum ad tempus, sed etiam in eternum morereris, quia, etsi non ad salutem, non ad ecclesiae pacem, non ad Christi corporis unitatem, non ad sanctam et indiui-duam karitatem, sed ad mala aliqua cogereris, nec sic tibiipse inferre mortem debuisti. Considera scripturas diuinas, et discute quantum potes, et uide, utrum hoc fecerit aliquisaliquando iustorum atque fidelium, cum ab eis mala tantaperpessi sunt, qui eos ad interitum, non ad uitam, quo conpelleris, adigebant."

Et post pauca: §. 3. "Repetis, sicut audio, quod in euangelio scriptum est, recessisse a Domino LXX. discipulos, et arbitrio suae malaeatque inpiae discessionis fuisse permissos; ceterisque duodecim, qui remanserant, fuisse responsum: „Numquid etuos uultis abire ? Et non adtendis quia tunc primumecclesia nouello germine pullulabat, non durnque completa fuerat illa prophetia: „Et adorabunt eum omnesreges terrae, omnes gentes seruient ei?“ Quod utique quanto magis inpletur, tanto maiore ecclesia utitur potestate, ut non solum non inuitet, sed etiam cogat ad bonum. Hoc pp Dominus significare uolebat, qui, quamuis magnam haberet potestatem, prius tamen elegit conmendare humilitatem. Hoc et in illa conuiuii similitudine satis euidenter ostendit, ubi misit ad inuitatos, et noluerunt uenire, et aitseruo:, , Exi citoqq in plateas et uicos ciuitatis, etpauperes ac debiles, cecos et claudos introduc huc. Etait Domino seruus: Factum est, ut inperasti, et adhuc locus est. Et ait Dominus seruo: Exi in uias et sepes, et conpelleintrare, ut inpleatur domus mea. Vide nunc, quemadmodum de his, qui primi uenerant, dictum est: introduceos; nunc dictum est: conpelle. Ita significata sunt ecclesiae primordia adhuc crescentis, ut essent uires etiam conpellendL"

Idem super Iohannem, [tractatu XI. ad c. 3.] "Quando uult Deus concitare potestates aduersus hereticos, aduersus scismaticos, aduersus dissipatores ecclesiae, aduersus exsufflatores Christi, aduersus blasphematoresChristi baptismi non mirentur. Quia Deus uocitat, ut a Sara uerberetur Agar, cognoscat se Agar, ponat ceruicem; que, cum humiliata discederet a domina sua, occurrit ei angelus, et dixit: „Quid tibi est Agar, ancilla Sarae? Cum conquesta esset de domina, quidaudiuit ab angelo:, , Reuertere ad dominam tuam/ Adhoc ergo affligitur, ut reuertatur, atque utinam reuer-tatur, quia proles eius, sicut Iacob^, cum fratribus hereditatem tenebit." "Mirantur autem, quia conmouentur potestates Christianae contra dissipatores detestandosecclesiae. Si non mouerentur, quomodo redderent rationem de inperio suo Deo? Intendat karitasuestra quid dicam, quia hoc pertinet ad reges seculi Christianos, ut temporibus suis pacatam uellent suammatrem ecclesiam, unde spiritualiter nati sunt."

Et paulo post: §. 1. Nabuchodonosor rex decreuit, dicens: "Quicumque dixerint blasphemiam in deum Sydrac, Mysae, etAbdenago, in interitu erunt, et domus eorum in dispersione. Ecce quomodo rex alienigena seuit, ne blasphemetur Deus Israel, qui potuit tres pueros de igneliberare. Et nolunt, ut seuiant reges Christiani, quiaChristus exsufflatur, a quo non tres pueri, sed orbis terrarum cum ipsis regibus a gehennarum igne liberatur?"

Et infra: §. 2. "Quomodo ergo reges isti non moueantur, qui non tres pueros attendunt liberatos de flamma, sed se ipsos deP flamma gehennaeq, quando uident Christum, a quo liberati sunt, exsufflari in Christianis? quando audiunt dici Christiano: Dic te non esse Christianum? Talia facere uolunt, sed saltim talia pati nolunt." "Nam uidete, qualia faciunt, et qualia patiuntur;occidunt animas, affliguntur in corpore; sempiternas mortes faciunt, et temporales se perpeti conqueruntur."

Idem contra Petilianum, [lib. II. c. 79.] "Qui peccat, non peccat legis auctoritate, sed contra legis auctoritatem. Quia uero interrogas, que sit ratio persequendi, uicissim te interrogo, cuius sit uox in Psalmodicentis: „Detrahentem secreto proximo suo, huncpersequebar/ Quere itaque causam, et modumpersecutionis, et noli tanta impericia malorum generaliterpersecutores reprehendere, [c. 82.]: Non enim persequimur uos, nisi quemadmodum ueritas persequitur falsitatem."

Item [c. io.J^: §. 2. "Petilianus dixit, siApostoli persecuti sunt aliquem, aut aliquem tradidit Christus? Augustinus respondit: Possem quidem dicere, ipsumsathanam omnibus malis hominibus esse peiorem, cui tamentradidit Apostolus hominem in interitum carnis, ut spiritussit saluus in die Domini Iesu, item alios, de quibusdicit: „Quos tradidi sathanae, ut discant non blasphemare/ Et Dominus flagellatos expujit de temploinprobos mercatores, ubi etiam connexum est testimonium scripturae dicentis: „ Zelus domus tuae comedit me.“ Ecce, inuenimus Apostolum traditorem, Christum persecutorem."

[c. 19.]: §. 3. "Quare per uiolentissimas turbasetiam ultro inprobi estis ecclesiis catholicis, ubi potueritis aduertere quod innumerabilibus exemplis res ipsaindicat? Sed dicitis, uos loca uestra defendere, et resistitisfustibus et cedibus, quibuscumque potueritis. Quarenon audistis ibi uocem Domini dicentis: „Ego autem uo-bis dico, non resistere malo?“ Aut, si fieri potest, ut aliquando recte per uim corporalem resistatur uiolenti, necideo preceptum uioletur, quod audiuimus a Domino: „Egoautem dico uobis, non resistere malo:“ cur non etiamhoc fieri potest, ut per ordinatas et legitimas potestatesde sedibus que illicite usurpantur uel ad iniuriam Dei retinentur, pius expellat inpium, et iustus iniustum? Nequeenim eo modo persecutionem passi sunt pseudoprophetaeab Helyd., quomodo ipse Helyas a rege nequissimo, aut, quia flagellatus est Dominus a persecutoribus p, passionibus eius conparandi sunt quos ipse de templo flagellatos eiecit."

§. 4. "Restat ergo, ut nichil aliud requirendum esse fateamini, nisi utrum iuste, an inpie! feceritis, non miremini, si non desunt ministri Deo, per quosflagellemini, quia persecutionem patimini non a nobis, sed, sicut scriptum est, ab ipsis factis uestris."

Et infra :§. 5. "De persecutione uestra querela sedabitur, si cogitetisprius et intelligatis, non omnem persecutionem esse culpabilem. Alioquin non laudabiliter diceretur: „Detrahentemsecreto proximo suo, hunc persequebar.“ Nam cottidieuidemus et filium de patre tamquam de persecutore suoconqueri, et coniugem de marito, et seruum de domino, etcolonum de possessore, et reum de iudice, et militem uelprouincialem de duce uel rege, cum illi plerumque ordinatissima potestate homines sibi subditos per terrores leui-848 s penarum a grauioribus malis prohibeant atqueconpescant, plerumque autem a bona uita, et a bonis factisminando et seuiendo deterreant Sed cum a malo etillicito prohibent, correctores et consultores sunt;cum autem a bono et licito, persecutores et obpressoressunt. Culpantur etiam qui prohibent a malo, si modum peccati modus correctionis excedat."

Idem in epist. [XLVIII.] ad Vincentium. "Non inuenitur exemplum in euangelicis et apostolicis litteris, aliquid petitum a regibus terrae pro ecclesiacontra inimicos ecclesiae. Quis negat non inueniri? Sednondum inplebatur illa prophetia: „Et nunc reges in-telligite, erudimini, qui iudicatis terram.“ Adhuc eniminplebatur illud, quod in eodem psalmo paulo superius legitur: „ Quare fremuerunt gentes, et populi meditati suntinania? Astiterunt reges terrae, et principes conuenerunt inunum.“ Verumtamen si facta preterita in propheticislibris figurae fuerunt futurorum, in rege illo, qui appellabatur Nabuchodonosor, utrumque tempus prefiguratumest, et quod sub Apostolis habuit, et quod nunc habetecclesia. Temporibus itaque Apostolorum et martirumillud inplebatur, quod figuratum est, quando rex memoratuspios et iustos cogebat adorare symulacrum, et recusantes inignem mittebat. Nunc s illud inpletur, quod paulopost in eodem rege figuratum est, cum conuersus ad honorandum Deum uerum decreuit in regno suo, ut, quicumqueblasphemaret Deum Sydrach, Mysach et Abdenago, penisdebitis subiaceret. Prius ergo tempus illius regis significabatpriora tempora regum infidelium, quos patiuntur Christiani pro inpiis. Posterius uero tempus illius registempora regum fidelium, quos patiuntur inpii pro Christianis. Sed plane in eis, qui sub nomine Christi erant seducti a peruersis, ne forte oues Christi sint errantes, ad gregem aliter reuocandae sint, temperata seueri-tas, et magis mansuetudo seruatur, ut cohercione exiliorum atque dampnorum ammoneantur considerare, quidet quare patiantur, et discant preponere rumoribus et calum-pniis hominum scripturas, quas legunt. Quis enim nostrum, quis uestrum non laudat leges ab inperatoribus datasaduersus sacrificia paganorum? Et certe longe ibi penaseuerior constituta est. Illius quippe inpietatis capitalesupplicium constitutum p est. De uobis autem corripiendisatque cohercendis habita ratio est, qua pocius ammo-neremini ab errore discedere, quam pro scelere puniremini."

Idem eiusdem ad Bonifatium Comitem, [ep. L.] "Si ecclesia uera ipsa est, que persecutionem patitur, non que fecit, querant ab Apostolo, quam ecclesiam significabat Sara, quando persecutionem faciebat ancillae. Liberam quippe matrem uestram, celestemIerusalem, id est ueram Dei ecclesiam, in illa mulieredicit figuratam, que affligebat ancillam. Si autem meliusdiscutiamus, magis illa persequebatur Saram superbiendo, quam Sara cohercendo. Illa enim faciebat dominaeiniuriam, ista inponebat superbae disciplinam. Deindequero, si boni et sancti uiri nemini faciunt persecutionem, sed tantummodo patiuntur, cuius putant in Psalmo uocemesse, ubi legitur:, , Persequar inimicos meos, et conpre-hendam illos, et non conuertar, donec deficiant?“ Ergo siuerum dicere uel agnoscere uolumus, est persecutio iniusta, quam faciunt inpii ecclesiae Christis. Ista namque beata est, que persecutionem patitur propter iusticiam; illiuero miseri, qui persecutionem patiuntur propter iniusti-ciam. Proinde ista persequitur diligendo, illa seuiendo: ista ut corrigat, illa ut euertat: ista ut reuocet ab errore, illa ut precipitet in errorem."

§. i. "Qd autem dicunt qui contra suas inpietates leges iustas institui nolunt, non petisse a regibus terrae Apostolos talia, non considerant, aliud tempus tunc fuisse, et omnia suisconuenire temporibus. Quis enim tunc in Christumcrediderat inperator, quis p ei pro pietate contra inpie-tatem leges ferendo seruiret. Tunc enim q illud adhuc propheticum conplebatur: „ Quare fremuerunt gentes, et populi meditati sunt inania? Astiterunt reges terrae, et principes conuenerunt in unum aduersus Dominum, etaduersus Christum eius.“ Nondum enim agebatur quodpaulo post in eodem psalmo dicitur: „Et nunc regesmtelligite, erudimini, qui iudicatis terram. Seruite Dominoin timore, et exultate ei cum tremore.“ Quomodo ergo regesDomino seruiunt in timore, nisi ea, que contra Domini iussafiunt, religiosa seueritate prohibendo atque plectendo?Aliter enim seruit, quia homo est, aliter etiam quia rexest. Quia homo est, seruit uiuendo fideliter; quiarex est, seruat leges iusta precipientes et contrariaprohibentes conuenienti uigore sanctiendo."

Idem [in eadem epistola]. "Quis potest nos amplius amare, quam Christus, qui animam suam posuit pro ouibus suis? Et, cum Petrum et alios apostolos uocasset uerbo solo, Paulum, ecclesiaesuae postea magnum edificatorem, sed horrendum ante auastatorem, non solum uoce conpescuit, uerum etiam potestate prostrauit, atque infidelitatis tenebris seuientem, ad desiderandum lumen cordis, ut surgeret, prius cecitate corporis percussit. Si pena illa non esset, non ab ea postmodum sanaretur, et quando apertis oculis nichil uidebat, si eos saluos haberet, non ad inpositionem manus Ananiae, ut eorum aperiretur intuitus, tamquam squamas, quibus clausus fuerat, inde cecidisse scriptura narraret. Ubi estquod isti clamare consueuerunt, liberum est credere uel noncredere? cui uim Christus intulit? quem coegit? Ecce habent Paulum apostolum; agnoscant in eo prius cogentem Christum, et postea docentem, prius ferientem, et postea consolantem. Mirum est autem, quomodo ille, qui penacorporis ad euangelium coactus intrauit, plus illis omnibus, qui solo uerbo uocati sunt, in euangelio laborauit, et quem maior timor conpulit ad karitatem, eius perfecta karitas foras mittit timorem. Cur ergo non cogeret ecclesia perditos filios, ut redirent?"

Idem contra Faustum, [lib. XXII.] c. 79.] "Quid crudele Moyses mandauit aut fecit, cum conmissum sibi populum sancte zelans, uiuo et uniuero Deo subditum cupiens, posteaquam cognouit ad fabricandum et colendum ydolum defluxisse, mentemque in-pudicam prostituisse demonibus, in paucos eorum uindicansgladio, quos Deus ipse, quem offenderant, alto et secreto iudicio feriendos uoluisset mox feriri, et in presenti salubriter terruit, et disciplinam in posterum sanxit? Nam eumnulla crudelitate, sed magna dilectione fecisse quod fecit, quis non in uerbis eius agnoscat, orantis pro peccatis eorum, et dicentis:, , Si dimittis illis peccatum, dimitte:sin autem, dele me de libro tuo.“ §. i. Sic plane etApostolus non crudeliter, sed amabiliter tradidit hominem sathanae in interitum carnis, ut spiritus saluussit in die Domini Iesu; tradidit et alios, ut discerent non blasphemare."

Item Innocentius [epist. III. ad Exsuperium, Episcopum Tolosanum, c. 3.] "Quesitum est etiam super his, qui post baptismum amministrauerunt, et aut tormenta sola exercuerunt, aut etiam capitalem protulere sentenciam. Nichil de his legimus a maioribus diffinitum. Meminerant enim a Deopotestates has fuisse concessas, et propter uindictam noxiorum gladium fuisse permissum, et Dei ministerioesse datum in huiusmodi uindices. Quomodo igitur reprehenderent factum, quod auctore Domino uiderent esse concessum? De his ergo, ut hactenus seruatum est, sic habeamus, ne aut disciplinam auertere, aut contra auctoritatem Domini uenire audeamus. Ipsis autem inratione reddenda gesta sua omnia seruabuntur."

Idem ad Tolosanum episcopum. "Illud etiam sciscitari uoluisti, an preces dictantibus liberum concedatur utique post baptismi regenerationem a principibus poscere mortem alicuius uel sanguinem de reatu. Quam rem principes numquam sine cognitione concedunt, sed ad iudices conmissa ipsa uel crimina semper remittunt, ut causa cognita uindicentur; que cum quesitori fuerint delegata, aut absolutio aut dampnatio pro negotii qualitate profertur. Et dum legum auctoritas in inprobos exercetur, erit dictator inmunis."

Item Gregorius Brunichildae, Reginae Francorum, [lib. VII. Indict. 1. epist. 5.] "Si quos igitur uiolentos, si quos adulteros, si quos fures, uel aliis prauis actibus studere cognoscitis, Deum Deorum correctione placare festinate, ut per uosflagellum perfidarum gentium, quod (quantum uidemus) admultarum nationum uindictam excitatum est, non inducat;ne, si, quod non credimus, diuinae ulcionis iracundia sceleratorum fuerit actione conmota, belli pestis interimat quos delinquentes ad rectitudinis uiam Dei precepta non reuocant."

Idem Genadio, Patricio et Exarcho Affricae, [lib. I. epist. 72.] "Sicut excellentiam uestram hostilibus bellis in hac uita Dominus uictoriarum fecit luce fulgere, ita oportetetiam inimicis ecclesiae eius omni uiuacitate mentis et corporis obuiare, quatinus eius ex utroque triumpho magisac magis enitescat opinio, cum et forensibus bellis aduersariis catholicae ecclesiae pro Christiano populo uehementer obsistitis, et ecclesiastica prelia sicut bellatores Domini fortiter dimicatis. Notum est enim hereticae religionis uiros, si eis, quod absit, suppetit nocendi licentia, contra catholicam fidem uehementer insurgere, quatinus hereseos suae uenena ad tabefacienda, si ualuerint, Christiani corporis membra transfundant. Cognouimus enimeos contra catholicam ecclesiam, Domino eis aduersante, colla subrigere, et fidem Christiani nominis inclinare uelle; sed eminentia uestra conatus eorum conprimat, etsuperbas eorum ceruices iugo rectitudinis premat. Concilium uero catholicorum episcoporum ammoneri precipite, •ut primatem non ex ordine loci postpositis uitae meritis faciat, quoniam apud Deum non gradus elegantior, sed uitae melioris actio conprobatur. Ipse uero primas non passim (sicut moris est) per uillas, sed in una ciuitate eorum iuxta electionem resideat, quatinus adeptae dignitatis meliori ingenio resistendi Donatistis possibilitas disponatur. Ex concilio uero Numidiae si qui desiderant ad apostolicamsedem uenire, permittite, et, si quilibet eorum uiae contradicere putauerint, obuiate. Magis profecto excellentia uestra apud Creatorem gloria proficit, si per eam dispersarum ecclesiarum potuerit societas restaurari. Cum enim largita munera ad nominis sui conspicit gloriam reuocari, tanto largiora tribuit, quanto per ea religionis suae dignitatem uiderit ampliari. Persoluentes preterea paternae karitatis affectum, Dominum petimus, quo brachium uestrum ad conprimendos hostes forte efficiat, etmentem eius fidei zelo uelut mucrone gladii uibrantis exacuat."

Idem ad eundem, [lib. I. epist. 73.] "Si non ex fidei merito et Christianae religionis gratia tanta excellentiae uestrae bellicorum actuum prosperitas eueniret, non miranda fuerant, cum sciamus, hecetiam antiquis bellorum ducibus fuisse concessa. Sed cum futuras, Deo largiente, uictorias non carnali prouidentia, sed magis orationibus preuenitis, fit, ut hoc in stuporem ueniat, quod gloria uestra non terreno consilio, sea Deo desuperlargiente descendat. Ubi enim meritorum uestrorum loquax non discurrit opinio? que bella uos frequenter appetere non desiderio fundendi sanguinis, sed dilatandae causa reipublicae in qua Deum coli conspicimus, loquitur 1016, quatinus Christi nomen per subditas gentes fidei predicatione circumquaque discurreret. Sicut enimexteriora uos uirtutum opera eminentes in hac uita constituunt, ita et interna morum ornamenta ex corde mundo procedentia in futuram uitam celestium gaudiorum participatione glorificant. Plurima enim pro pascendis ouibusB. Petri apostolorum principis utilitatibus excellentiam uestram prestitisse didicimus, ita, ut non parua loca patrimonii eius propriis nudata cultoribus, largitis Dacorumhabitatoribus, restaurasset^. Quecumque igitur 1025 h illi 1026 Christianissima mente confertis, horum retributionejn per spem in futuro iudicio sustinetis."

VIII. Pars. Gratian. Breuiter monstratum est, quod boni laudabiliter persecantur malos, et mali dampnabiliter perse - cuntur bonos. Illud autem Apostoli: „Tu autem quis es, quiiudicas seruum alienum ?“ de occultis alieni cordis intelligendumest. Quod uindicta inferri possit, monstratum est. Nunc restatostendere, quod debet inferri, et quod magis diliguntur illi, quipuniuntur, quam qui inpuniti relinquuntur; quod utrumque multorum auctoritate probatur.

Ait enim Augustinus.

"Si ea de quibus uehementer Deus offenditur, insequi uel ulcisci differimus, ad irascendum utique diuinitatis patiendam prouocamus. „ Nonne Achan filius Zarepreteriit mandatum Domini, et super omnem populum Israelira eius incubuit? Et ille erat unus homo, atque utinam solusperisset in scelere suo."

Item Augustinus de sermone Domini in monte, lib. I. [c. 37. et 38.] "Ea uindicta, non prohibetur, que ualet ad correctionem, que etiam ad misericordiam pertinet, nec inpedit illudpropositum, quo quisque paratus est ab eo, quem correctum esse uult, plura perferre. Sed huic uindictaeinferendae non est idoneus, nisi qui odium, quo flagrare solent qui se uindicare desiderant, dilectionis mansuetudine» superauerit. Non enim metuendum est, ne odisse paruulum filium parentes uideantur, cum abeis uapulat peccans, ne peccet ulterius. Et certe perfectiodilectionis ipsius Dei patris imitanda nobis proponitur, cum in sequentibus dicitur: „Diligite inimicos uestros, benefacite his, qui oderunt uos, et orate pro his, qui uospersecuntur.“ Et tamen dicitur de ipso per Prophetam:„Quem enim diligit Dominus corripit, flagellat autemomnem filium, quem recipit/ Et e dicit etiam Dominus 1050 - „Seruus, qui nescit uoluntatem Domini sui, et facit non digna plagis, uapulabit paucis; seruusautem, qui scit uoluntatem Domini sui, et non s facitdigna plagis, uapulabit multis. § Non ergo, nisiut ipse uindicet, cui rerum ordine potestas data est, et uoluntate uindicet, qua pater filium paruulum fla gellat, quem tamen per etatem non potestodisse. Hinc enim apertissimum exemplum dicitur, quo satis apparet, posse peccatum amore pociusuindicari, quam inpunitum relinqui, ut illum, quem P uindicat, non pena miserum, sed correctione beatum esseiuelit; paratus tamen sit, si opus fuerit, equo animoplura tollerare ab eo illicita, quem uult esse' correptum, siue in eum habeat potestatem cohercendi, siue non habeat."

"§. i. Magni autem et sancti uiri, quiiam optime scirent mortem istam, que animam dissoluita corpore, formidandam non esse, secundum eorum tamenanimum, qui illam timerent, nonnulla peccata morte punierunt, quo et uiuentibus utilis metus incuteretur, et illis, qui morte puniebantur, non ipsa mors noceret, sed peccatum, quod augeri posset, si uiuerent, diminueretur. Nontemere illi iudicabant, quibus tale iudicium Deus dona-uerat. Inde est, quod Helyas morte multos affecitpropria manu, et igne diuinitus inpetrato, quod et aliimulti y magni et diuini uiri eodem spiritu consulendo rebus humanis non temere fecerunt. De quoHelya cum dedissent exemplum discipuli, conmemo-rantes quid ab eo factum sit, ut etiam ipsis daret potestatempetendi de celo ignem ad consumendum eos, qui sibihospicium non prebuerant, reprehendit in eis Dominusnon exemplum prophetae sancti, sed ignorantiam uindi-candi, que adhuc erat in rudibus, animaduertens eos nonamare correctionem, sed odio desiderare uindictam.Itaque posteaquam eos docuit, quid esset diligereproximum tamquam se ipsum, infuso etiam Spiritu sancto, quem decem diebus conpletis post ascensionem suam desuper, ut promiserat, misit, non defuerunt tales uindictae, quamuis multo rarius quam in ueteri testamento. Ibienim ex maiori parte seruientes timore premebantur; hicautem maxime dilectione liberi nutriebantur. Nam et uerbis apostoli Petri Ananias, et uxor eius (sicut in Actibus Apostolorum legimus) exanimes ceciderunt, nec resusci-tati sunt, sed sepulti."

Item Augustinus contra Cresconium Grammaticum, lib. /. "Quisquis Christianus iniquum persequitur, Christi est inimicus. Verum dicis, si non hoc in illopersequitur, quod Christo est inimicum. Neque enim dominus in seruo, pater in filio, maritus in coniuge, cum sintutrique Christiani, non debent persequi uicia Christianaecontraria ueritati. An uero, si non persequantur, non reinegligentiae merito tenebuntur?"

Item Augustinus ad Macedonium, [ep. LII.] "Debet homo diligere proximum tamquam se ipsum, ut quem potuerit hominem beneficentiae consolatione, uel informatione doctrinae, uel disciplinae cohercione, adducat ad colendum."

Item Augustinus ad Donatum Presbiterum, ep. CCIV. "Mali sunt prohibendi a malo, et cogendi ad bonum."

Gratian. Ex his omnibus colligitur, quod uindicta est inferenda non amore ipsius uindictae, sed zelo iusticiae; non ut odium exerceatur, sed w/ prauitas corrigatur. Sed cumuindicta aliquando inferatur dampnis rerum, aliquando flagellis, aliquando etiam morte: queritur, an sit peccatum iudici uel ministro reos morti tradere?