Quaestio 1

¶ Distinctionis. xxxix. Questio Unica.

Circa distinctionem Trigesimamnonam quero. Utrum deus sciat necessario / et immutabiliter quecumque scit.

¶ Uidetur quod non immutabiliter: quia a contradictorio in contradictorium non est transitus nisi per mutationem / sed deus in sciendo transi vel transire potest a contradictu rio in contradictorium: quia quod non scit potest scireintellectus enim suus ante determinationem sue voluntatis nescit futura contingentia et tamen ante scire est indeterminatus et ex se postea determinatus / et non nisi per aliud additum reale de nouo sibi adueniens: alioquin secundum idem penitus respectu eius esset determinatus et indeterminatus quod est contradictio planaergo etc.

¶ Secundo sic. Omne immutabile est necessarium: ergo si deus contingentia scit immutabiliter scit ea necessario / sed hoc est falsum: quia tunc essent simpliciter necessaria et omnia de necessitate eueni rent.

¶ Tertio sic. Quod non est album et potest esse album potest mutari: quia potest incipere esse album ergo quod nescit aliquid et potest scire potest mutari: sed deus potest scire aliqua que nescit: ergo etc.

¶ Quarto sic. Uidetur quod necessario sciat futura contingentia: quia sciens aliquid immutabiliter et ab eterno scit id necessario: quia immutabile et eternum necessarium est. In deo enim non ponitur alia necessitas quam immutabilitatis: sed deus immutabiliter scit futurum contingens et etiam ab eterno sicut dicetur infra: ergo etc.

¶ Quinto quia quicquid est in deo est deus: et per consequens est necessarium vel necesse esse sed scientia contingentium est in deo: ergo etc. quod scilicet immutabiliter secundum

¶ Cont. q Augustinum. v. de trinitate et ponitur in litera. Scientia dei est immutabilis et inuariabilis: et sic quod non necessario cognoscat omnia. Probatio. Si antecedens est simpliciter necessarium / et consequentia simpliciter necessaria / oportet quod consequens sit simpliciter necessarium: si ergo istud antecedens deus scit futura contingentia est de necessitate vel de necessario / et consequentia ista qua infertur ex hoc quod futura erunt et euenient de necessitate est necessaria / sicut videtur quia diuina essentia falli non potest nec frustra sequitur quod consequens sit necessarium et sic omnia scita a deo euenient de necessitate: hoc est falsum: ergo etc. Primo inquiram vtrum

¶ In ista quaestione alqua contingentia sint in rebus / et per quem modum.

¶ Secundo vtrum scientia sit immutabilis.

¶ Tertio vtrum sit necessaria de omnibus que scit.

¶ Quarto vtrum sub scientia vel prouidentia cadant omnia.

¶ Ultimo ad rationes

¶ Quantum ad primum communiter conceduntur esse contingentia in rebus ab omnibus. Sed dicit vnus doctor quod quantum ad presens contingens accipitur dupliciter sicut et necessarium Uno modo accipitur necessarium et dicitur illud quod est immutabiliter et independenter. Aliomodo illud quod euenit ineuitabiliter. Similiter contingens. Uno modo dicitur illud quod ex se non est necessarium Alio modo quod potest non euenire / cuiusmodi sunt effectus qui dependent ex causis contingenter agenti bus / que non sunt ineuitabiles nec necessarie / licet quando sunt sint aliquomodo necessarie Contingentia primomodo est posita a philosophis etiam in incorruptibilibus et semper entibus / dependentibus tamen ab aliis in suo esse / cuiusmodi est celum secundum aliquod ipsorum quod non est ex se necesse esse: sed dependet a motore primo / et secundum motum / et secundum esse sicut dicit Auerrois in de substantia orbis. Contingentia a vero secundo modo dicta patet quod est in contingentibus supradictis.

¶ Quod autem in rebus sit contingentia dicit quod difficile est probare. Cum enim necessarium et contingens sint passiones entis disiuncte et coniuncti cum ipso / quia omne ens vel est necessarium vel contingens non possunt demonstrari per prius: quia si per prius posset demonstrari contingentia in rebus. Aui hoc esset per rationem entis vt subiecti / quod est impossibile: quia ens nec habet diffinitionem sicut nec genus vel differentiam: nec descriptionem. Nichil enim est notius ipso. Et quia etiam conceptus eius est irresolubilis in plures conceptus: aut per rationem propriam contingentie / quod est impossibile / quia neutrum siue contingentia siue necessitas habet diffinitionem vel descriptionem / aut demonstraretur per passionem mediam inter ens et contingentiam / quod est falsum etiam quia talem non est accipere / ergo videtur quod concludi non possit: quia totum disiunctum scilicet necessitas vel contingentia necessarium vel contingens probari non potest a priori: vt dictum est: ergo nec contingentia. Dices quod immo per ipsum necessarium vel per rationem necessarii dicit quod per necessarium probari non potest / quia et licet in talibus passionibus disiunctis possit probari a posteriori minus nobile per maius nobile / sicut per esse in potentia probatur ens in actu / et per ens finitum probatur infinitum / non econuerso. Sequitur enim quod si est ens in potentia quod sit aliquod ens in actu / et si est ens finitum quod sit aliquod infinitum / non econuerso: non tamen ignobilius nec a priori nec a posteriori per nobilius. Unde non sequitur infinitum / ergo finitum: vel ens actu / ergo ens in potentia. Similiter in propositolicet sequeretur a posteriori est ens contingens: ergo est aliquod necessarium / non econuerso: nec a priori nec a posteriori est aliquid necessarium: ergo est aliquid contingens / et sic est generaliter in omnibus passionibus disiunctis nisi in his que habent mutuam relationem realem: et que sunt: non sit autem necessarium et contingens realiter mutuo referuntur sed magis contingens ad necessarium: non autem econuerso. Et ideo philosophus volens probare quod non omnia eueniunt de necessitate / et quod est contingentia in rebus in fine primi perihermenias nec ibi nec alibi probat hoc a prioriSed deducendo ad impossibile aliquod non manifestius in se: sed nobis vt quod non oportebit consiliari. Et ideo dicit iste quod contingentia potest ostendi a posteriori: quia si tollitur contingentia tolluntur consilia / et monitiones / et virtutes / et vitia / et punitiones / et prei mia Unde et Auicenna primo metaphisice sue dicit quod negantes sunt verberandi et cremandi vt negent: experientia ducti: quod prius concesserunt vel concedant quod negauerunt. Si iste doctor intelligat quod necessitas et contingentia vel necessarium et contingens quocumque modo accipiantur sunt passiones entis simpliciter et vni¬ uersaliter sumpti / non videtur michi verum. Dixi enim distin. viii. quod deus ex suo conceptu quidditatiuo perse primo modo est necesse esse / ita quod necessitas essen di non est passio entis / quod est deus: sed clauditur in suoconceptu quidditatiuo. Unde dico quod necessarium et contingens vnomodo sunt partes entis realis. Alio modo passiones possunt dici. Uno enim modo necessarium dicit ens independens et contingens ens dependens / et istomodo necessarium et contingens dicunt partes entis et sunt distincte partes per hoc quod ens necessarium includit in suo conceptu quidditatiuo esse actualis existentie. Ens vero possibile non includit vel ens contingens secundum Auicennam et Algamelem qui multum vtuntur istis nominibus. Alio modo possunt accipi vt dicunt habitudines quidditatis ad et se actualis existentie / et sic forte possunt dici passiones: non tamen proprie quia non sunt nisi habitudines rationis. Tertio modo vt sunt modi sincathegoreumatici de terminantes compositionem / et sic etiam possunt dici aliquo modo passiones / sed adhuc minus proprie / et si intellexit iste doctor quod primo modo dicta sunt passio nes non videtur michi verum: saltem de necessario quicquid sit de contingente. Si dicas quod immo / quia dependentia est passio entis dependentis / et independentia passio entis independentis. Dico quod licet dependentia posset esse passio alicuius dependentis / tamen ipsa est ens et ita non est passio entis non independentis vniuersaliter et absolute: sicut nec de independentia quae est negatio dependentie potest concedi quod est passio entis nocessarium: sed necessarium formaliter et intrinsece non includit istam negationem vt patet: ideo etc. fry dico quod in rebus est contingenSic iguu est gentia. Sed per quem modudicunt aliqui quod res potent dupliciter comparari vel ad causam primam que est deus vel ad causas proprias creatas et medias: primo modo scilicet ex prima causa non est contingentia in rebus. Secundo modo et ex causis proximis est contingentia in rebus / et quod hoc sit possibile declarant primo: quia conditio imperfectionis in effectu non debet attendi ex causa perfectissima. Sed contingentia est conditio imperfectionis in effectu vt patet: ergo non debet accipi ex causa perfectissima que est deus: ergo ex aliis causis.

¶ Secundo sic. Nulum est inconueniens quod eadem actio puta calefactio ligni sit actio naturalis et libera simul naturalis si comparetur ad ignem / libera si comparet ad deum coagentem: ergo similiter nullum est inconueniens quod idem effectus sit contingens ex causa secunda / et non ex causa prima.

¶ Tertio quia ex causis que sunt impedibiles in agendo debet accipi contingentia effectus / non autem excausa non impedibili / cuiusmodi est deus: sed cause impedibiles sunt cause secunde: ergo etc. Et isti dicunt quod contingentia non est primo in deo sed in causis secundis et ex ipsis in effectibus. opinio non est vera. Arguo enim

¶ Sed lri et quod contingentia non solum sint in effectibus ex causis secundis: sed ex prima causa: quia certum est apud catholicos quod deus producit multa immediate sicut angelos animas rationales et gratiam: et talia que non possunt haberi nisi per creatio. nem: sed planum est quod contingenter producit et non necessario: ergo contingentia est in aliquibus rebus exprima causa.

¶ Secundo sic. Quero a te de illis causis secundis aut sunt producte contingenter: aut non ali ipsa causa prima non potest dici quod no: ergo libere et contingenter producuntur: ergo in ipsis est contingentia ex causa prima.

¶ Tertio sic. Deus potest face re immediate omnem effectum quem facit mediantibus causis secundis extrinsecis: sed si faceret id ipsum faceret quod modo fit: ergo faceret aliquid contingens cut modo: ergo ex prima causa primo et principali ter est contingentia. Alie rationes adducuntur ad probandum quod deus nichil agit de necessitate que non videntur michi demonstrationes: sed solubiles et dimitto eas vsque ad alias. fr2 quod contingentia primo est

¶ Dico ignu est in voluntate diuina libe dite et contingenter volente volitione efficaci / et effecta ta quodcumque extrinsecum a deo: licet non putem hoc posse demonstrari: sicut dicam infra in tractatu de voluntate: et quomodo velit contingenter dicam ibi: secundario autem est contingentia in rebus creatis omnibus ab ipsa voluntate diuina libere et contingenter causat te vel mouente ipsas vel volente ipsas.

¶ Est tamen aduer I tendum quod voluntas dei vel volitio potest accipi vt est aliquid secundum se / et sic est necessaria et necesse esse / quia deus Aliomodo in comparatione ad omnia diuina intrinseca et sic adhuc est necessaria / et necessario vult ipsa. Tertio modo per comparationem ad extrinseca: vt actus volendi transit super tale obiectum: puta super obiectum contingens. Et sic dico quod dicitur contingent et contingenter velle non quod actus idem quod est in se sit comtingens vel possibile non esse: sed quia absolute loquendo potest non transire super tale obiectum non postquam tram siit: quia tunc voluntas esset mutabilis: sed pro eodem instanti pro quo transit diuisim accipiendo potuit velpotest non transire: sic ergo est prima contingentia imvoluntate diuina. Hoc probo est enim in deo per conparationem ad obiecta extrinseca volendo ipsa effica citer fore vel non fore pro aliquo tempore vel instantiQuod autem non sit in ipso contingentia secundum aliam potentiam / primo patet quod non secundum potentiam intellecti uam: quia omnis actus diuini intellectus circa creaturam precedens actum voluntatis est mere naturalis et per consequens necessarius nec secundum potentiam executiuam si ponatur: quia illa sequitur determinationem voluntatis et imperium eius: et iudicium rationis: igitur et cetera. aliorum qui probant quod non pro¬

¶ Ad primum sit contingentia in rebus prae per comparationem ad primam causam vel ex prima cau quo sa: sed tantum ex causis secundis: dico quod conditio impfectionis in effectu potest esse valde bene a causa per fectissima: etiam immediate: nec ex hoc sequitur alii qua imperfectio in causa / et precipue si illa conditiosit positiua: cuiusmodi est contingentia in re: immo oportet necessario quod omne quod est in re positiuum sit a causa prima per se perfectissima quia eius causalitatem nichil potest subterfugere sicut patet: non est enincontra rationem cause perfecte facere aliquid imperfectum: nec est imperfectio eius: sed effectus precipue si causa sit libera non agens naturaliter necessatio.

¶ Ad secundum dico quod esse liberum et naturale in calefactione non ponunt nisi diuersas denominationes circa actionem ex principiis: quorum vnum est natura le et creatum. Aliud est voluntas increata libera: et idem potest a diuersis diuersimode denominari: sed dico cum dicat idem quod est res vel passionem eius oportet quod a quocumque est res quod ab eodem sit sua contingentia: immo a quo principaliter ab eodem principaliter sit sua contingentia: nec potest dici non contingens ex illo vel contingens non ex illo.

¶ Ad tertium dico quod non solum a causa impedibili debet accipi contingentia: sed potius a causa libera prima quantumcumque non impedibili / immo dato quod deus crearet quicquid immediate creat de necessitate nature ( sicut philoso phi posuerunt ) adhuc forte posset accipi ex ipso contingentia principaliter in effectu / mediantibus tamen causis secundis impedibilibus. Hec de primo articulo.

¶ Quantum ad secundum articulum An scilicet deus immutabiliter sciat omnia que scit tam contingentia quam alia: Distingunt doctores quamtum ad propositum duplicem noticiam in deo / vnam scientiam vel noticiam / que dicitur simplicis intelligentie Aliam que dicitur noticia visionis. Noticia simplitis intelligentie dicitur scientia dei respectu omnium contingentium secundum esse possibibile / non vt futura sunt: noticia visionis dicitur illa eadem vt est respectu omnium que sunt fuerunt vel erunt: siue sint sub eternitate / siue sub euo / siue sub tempore vel instanti temporis

¶ Ad propositum dico quod quicquid deus scit scientia vel noticia simplicis intelligentie scit immutabiliter ex parte scientis: secundum quod ly mutabiliter determinat actum sciendi vel intelligendi in comparatione ad scientem vel intelligentem.

¶ Secundo dico quod scit omnia immutabiliter ex parte obiecti secundum quod ly immutabiliter determinat actum sciendi in comparatione ad obiectum.

¶ Tertio dico quod loquendo de scientia vi sionis deus scit omnia immutabiliter: secundum quod ly immutabiliter determinat actum sciendi per comparationem ad intelligentem.

¶ Quarto etiam quod prout se tenet ex parte obiecti determinans actum: vt cadit super obiectum.

¶ Prima conclusio probatur primo sic sciens cuius intellectus est immutabilis simpliciter scit immutabiliter ex parte sui actus sciendi coparati ad ipsum. Patet: sed deus est simpliciter in mutabilis: sicut probatum est distin. viii. ergo etc.

¶ Sed cundo hoc patet sic. Intellectus qui est idem cum scientia scientis scit immutabiliter omnia ex parte sui: sed intellectus diuinus est idem cum scientia scientis conparata ad ipsum: ergo etc.

¶ Tertio sic. Intellectus qui transire non potest ab actu ad negationem vel priuationem actus et econuerso: et cuius scire et actus est necesse esse scit immutabiliter quecumque scit ex partesui comparando actum sciendi ad intelligentem vt patet: quia mutatio ex parte scientis non est nisi per talem transitum: sed intellectus diuinus est huiusmodim et actus suus sciendi: ergo etc.

¶ Secunda conclusio probatur quod deus scit omnia immutabiliter loquendo de noticia etiam simplicis intelligentie vel ex parte ob iecti: prout ly immutabiliter determinat actum in comparatione ad obiectum: et hoc primo si accipiatur obiectum intrinsecum vt essentia diuina vel attributum vel relatio vel huiusmodi non oportet insisterehic: quia omnia ista sunt simpliciter necesse esse et im mutabilia et purus actus.

¶ Secundo hoc patet de obiecto extrinseco creature sicut dictum est supra non presupponitur vel preexigitur nec coexigitur in aliquo esse intellectu: nec habet aliquod esse aliud alesse intellectionis diuine: sed ipsa intellectio diuina immutabiliter se habet vt dictum est: ergo et creatura vt obiectum cognitum.

¶ Tertio sic quod nullum habet esse vel non esse / secundum quod huiusmodi non est mutabile: quia omnis mutatio est ab esse in non esse: sed creatu¬ ra vt obiectum cognitum et secundum quod huiusmodi nullum habet esse vt dictum est supra: nec non esse: quia licet simpliciter sit non ens antequam produceretur: tamen secundum quod est inintel lectu non est non ens: tunc enim vt productum esset ens rationis: quia ita intelligitur sicut prius: er go etc.

¶ Quarto sic. Ex parte illius non potest accipi mutatio quando necessario conformiter se habet vel saltem non difformiter ad necesse esse vt patet: sicut nec ex parte necesse esse: sed creatura sic cognitanon potest difformiter se habere ad diuinam intellectionem que est necesse esse: ergo etc.

¶ Tertia conclusio apparet per easdem vias sicut prima: scilicet quod deus niscientia visionis nouit omnia immutabiliter ex parte sui / et actus sciendi in se / et ad ipsum scientem comparati.

¶ Quartam conclusionem probo scilicet quod etiam in a quantum actus sciendi transit super obiectum preteri¬ s tum presens vel futurum. Primo sic. Intellectus qui b in intelligendo non preexigit aliquod obiectum in aliquo esse / nec coexigit ad suam intellectionem non variatur in suo intelligere ad variationem obiecti: patet. Sed sic est de intellectu diuino: vt dictum est supra frequenter: ergo etc.

¶ Secundo scientia per quam vel in qua obiectum non habet esse representatum actu et formaliter non mutatur vel variatur inquantum transit super tale obiectum: sed obiecta preterita vel futura seu obiecta scientie visionis non sunt formaliter et actu representata in intellectione diuina: licet denominentur ab ipsa: sed solum simplices termini eorum: ita quod quantum ad conceptus simplices suorum terminorum sunt ibi representata: ergo etc. Minor probatur multipliciter. Primo sic. Necessarium simpliciter non supponit aliquod contingens: puta diuinam determinationem de ipsis: sed omne formaliter representatum intellectione diuina est necessarium sim pliciter: quia vt sic est idem: vel non aliud ab ipsa: ergo etc. Secundo sic Augustinus. xy. de trini. Deus non aliter nouit facta quam fienda: sed si preterita praesentia et futura secundum esse representatum formaliter essent in diuino intellectu deus cognosceret aliter fienda quam facta: quia aliter esset ibi representatum preteritum quam futurum: ergo etc. Preterea in diuino intellectu non est aliquid nisi presens formaliter et actu: sed si sic futurum et preteritum esset in eo intelligibiliter actu et representatiue oporteret et etiam quod preteritum et futurum essent in eo. Ultimo sic Quicquid represen tatiue et formaliter continetur in intellectione diuina vel in intellectum precedit actum voluntatis circa creaturam / et est necessarium / et mere sicut et intel lectio ipsa: quia non est aliud ab ipsa vt sic vel est idem cum ipsa: et talia vult diuina voluntas necessario propter conformitatem eius ad intellectum. Sed preterita presentia et futura non sunt necessaria: ergo etc.

¶ Sic igitur dico quantum ad istum articulum quod deus nouit immutabiliter quecunque nouit: siue noticia simplicis intelligentie: siue noticia visionis. Hoc patet quia nullomodo deus est mutabilis: nec mutatione acquisitiua / nec deperditiua: quia nec aliquid sibi formaliter intrinsecum potest de nouo acquirere / nec etiam amittere: tunc enim illud esset accidens et faceret compositionem cum deo: et tunc non esset purus actus.

¶ Quantum ad tertium articuum vtrum scilicet nouit necessario quecumque nouit. Est vnaopinio quod loquendo de scientia eorum que nouit deus scientia visionis quod illa possunt dupliciter comparari. Unomodo ad primam causam. Aliomodo ad causas secundas. Tunc dicunt quod ipsa relata ad primam causam sunt necessario scita: quia sic sunt necessaria sed ipse vt relata ad causas secundas sunt contingenter scita: quia vt sic sunt contingentia quia obiecta sctentie visionis non

¶ Comt etl comparantur ad deum sicut ad causam necessariam: sed sicut ad causam contingentem / sed per comparationem ad causam contingentem non potest haberi de aliquo scientia necessaria: ergo etc.

¶ Secundo sic. Scientia visionis necessario presupponit et sequitur determinationem divine voluntatis de contingentibus sicut probatum est supra / sed illa est comtingens / quia voluntas contingenter determinat et vult quicquid vult efficaciter extra se: ergo ipsa scientia visionis contingens est.

¶ Tertio sic. Ista compratio vel relatio obiectorum / siue visionis ad primam causam non ponit nisi necessitatem concomitantie: vel ex conditione: sicut dicitur quod omne quod est quando est necesse est esse: sed istud non tollit contingentiam scientie dicentium quod deum sci¬

¶ Alia est opinio recontingentia est necessarium ad hoc sunt duo motiua ex dictis eorum Primum est tale. Propositio non distrahitur a veritate vel necessitate per materiam seu per illud quod ponitur in ea non sicut pars principalis propositionis sed magis sicut materia verbi: ita enim est hec vera vel potest esse me dixisse hominem esse asinum: sicut deum esse: vel me dixisse deum esse: sed cum dicitur deus scitaliquid esse futurum contingens: non ponitur hic futurum contingens nisi sicut materia verbi: non sicut pars princip alis ipsius propositionis: ergo non distrahitur ista propositio a necessitate sua per hoc: ergo sicut necessarium est deum scire et ista est necessaria deus scit / ita et ista deus sit futurum contingens.

¶ Secundum patet. Actus rationis non distrahitur ab obiecto super quo transit / nec in veritate / nec in necessitate / nec in contingentia: sed scire est actus rationis diuine / ergo non distrahitur a sua necessitate per obiectum quatumcumque contingens: quare etc. Unde dicum isti quod daito quod scientia dei de futuris contingentibus sit necessaria / non tamen ex hoc antecedente potest inferri quod contingentia sint necessaria simpliciter: quia inantecedente po nitur aliquid pertinens ad actum anime / puta scire / et ideo contingens est accipiendum non simpliciter / sed secundum quod stat sub actu anime: sicut si dicatur si anima inteli: git aliquid illud est immateriale: non sequitur quod intellectum sit simpliciter immateriale in seipso: sed solum inquantum est intellectum: sic in proposito non sequitur quod futurum contingens sit simpliciter necessarium: sed inquantum scitum et secundum quid tantum. non est vera. Et ideo

¶ Sed ista opinio respondeo alitead questionem arguendo contra eam. Dico primo quod deus necessario scit noticia simplicis intelligentie scilicet simplices terminos et complexiones ipsorum necessarias / quod probo primo de obiectis intrinsecis perhoc quod non possunt non esse principia sibi in ratione intelligibilis / et sunt idem quod ipse: sed ipse necessario intelligit se. Secundo de extrinsecis. Patet primo. Ista cognoscit per ydeam vel ydeas que mere naturali ter et necessario representant. Secundo quia nouit ea antecedenter ad actum voluntatis: ergo naturaliter mere et necessario: quia nulla est possibilis contingen¬ tia circa actum ante actum voluntatis circa ipsa: igi tur etc.

¶ Secundo dico quod deus scit necessario absolu te illa que scit scientia visionis: sed contingenter scit illa et scientia sua contingenter transit super ea. Primo sic probo istud quandocunque aliqua duo sunt comuertibilia in esse si vnum est contingens et reliquum: sed futura euenire et deum scire futura sunt conuertibilia: ergo sicut futura euenire est contingens: ita et scire deum futura. Secundo sic. Omne illud quod presupponit contingens est contingens. Non enim potest esse necessarium: quia tunc impossibile aliter se habere presupponeret possibile aliter se habere: quod est falsum sed scientia dei presupponit volitionem dei contingentem de obiectis suis vt dictum est supra. Tertio sic. Si scientia de futuris est necessaria aut voluntas necessario vult conformiter ad illam scientiam / et si futura de necessitate erunt: aut potest non velle stante tali scientia que est necessaria / et sic potest peccare et esse deformis in volendo scientie recte quod est falsum.

¶ Tertio dico quod deus scit obiecta scientie visionis necessario / non necessitate absoluta: sed sub conditione: et ex presuppositione diuine determinationis: que non potest latere diuinum intellectum: sed cum hoc stat contingentia simpliciter talis scientie vi motiuum precedentis op¬

¶ Ad primum / et nionis dico quod quando dicitur quod deus scit futura fore ly futurum vel ly contingens non se habet ibi tantum precise vt materia verbi: sed vt per se terminus illius actus. Maior autem vera est quando illud se habet tantum et precise vt materia sicut patet in exemplo quod ponit. Aliter dici potest quod non sequitur in vno non distrahit actum diuine essen tie a sua necessitate simpliciter quam habet: vt est in se: sed tunc vt cadit super tale obiectum: ita quod licet scientia diuina in se et absolute sit necessaria et necesse esse sicut deus: contingenter tamen transit super tale obie ctum. Unde licet deus necessario sciat seipsum: tamen contingenter scit obiectum contingens: et hoc est perfectionis in diuina scientia: et imperfectionnis esset quod necessario sciret.

¶ Ad secundum motiuum quod actus rationis quando sequitur actum voluntatis cir ca idem obiectum necessario sequitur conditionem actus voluntatis circa illud quantum ad contingentiam sicut patet in proposito de scire scientia visio nis: et ideo contingenter se habet ad obiectum contingens / sicut et actus voluntatis. Et dico quod maior non est vera in casu proposito. Contra illud etiam quod dicit quod quando in antecedente ponitur aliquid pertinens ad actum anime consequens est accipiendum non secundum quod est in se sed in anima. Dico quod licet istud sit verum quando illud quod ponitur in consequente habet esse formaliter representatum secundum quod est obiectum eomodo quo quidditates simplicium terminorum presentantur non tamen est verum quando non habet esse representatum formaliter secundum quod obiectum: nec habet esse formaliter ante volitionem: sed sequitur volitionem cuiusmodicontingentia secundum predicta: quia non sunt representata formaliter in ipsa intellectione: sed intellectio tendit in ipsa sicut et actus voluntatis sine representatione. Et ideo non oportet quod contingentia relata ad diituuinam intellectionem sint necessaria / et si oporteret esset necessaria simpliciter / sicut et ipsa secundum te. Unde et quam tum ad hoc dico quod oportet dicere quod si antecedens est simpliciter necessarium et consequentia necessaria quod consequens sit simpliciter necessarium in proposito.

¶ Quantum ad quartum articulum. Dico primo quod in intellectu nostro prouidentia est pars vel quasi pars prouidentie: quia prouidentia respicit futurum sicut memoria preteritum sed in deo non est pars: quia cum omnia que cadunt sub prouidentia fuerunt aliquando de se futura: sicut igitur diuina prouidentia est futurorum ita est omnium. Describitur autem sic prouidentia quod ipsa. est preuisio vel scientia visionis futurorum agibilium et ordinandorum in finem secundum beneplacitum diuine voluntatis. Est autem ista prouidentia in deo perfectissime: sicut in perfectissimo prudente / et in perfectissimo principe disponente suum principatum vt patet: et est omnium que fiunt et sunt in vniuerso: quia omnia ab ipso diriguntur in fines suos proprios: et in ipsum qui est finis vltimus omnium et hoc precipue patet de omnibus bonis: de malis etiam dico quod per se cadunt sub diuina prouidentia: sed de malo culpe dicitur quod per accidens pro quanto deus permittit ea vt inde eliciat bona: de fato vide Augustinum contra mathematicos quinto de ciuitate a principio vsque ad finem et capitulo nono ponit omnia pendere ex diuina voluntate: similiter ex octauo.

¶ Ulterius dico quod diuina prouidentia non excludit fatum a rebus: fatum enim potest accipi vno modo pro diuina voluntate de rebus vel circa res / et planum est quod prouidentia istomodo non est fatum: sed excludit fatum: Aliomodo potest accipi fatum proserie et connexione causarum secundarum / reducta tamen ad deum / et ad scientiam suam et sic planum est quod non excluditur per prouidentiam sicut nec ista quae predicta sunt. Secundo modo accipiebatur fatum a philosophis pro connexione causarum secundarum non reducta ad primam causam: sed stante sic infra causam primam per causas secundas sine reductione in illam. et istomodo impossibile est imaginari fatum aliquid iuxta dictum beati Gregorii in homelia epyphanie Absit ab humanis mentibus vt aliquid fatum esse putent. Sic autem diuina prouidentia non excludat fatum eo modo quo potest accipi fatum. Patet tamen quia diuina prouidentia est sicut immobilis forma artificis et ars primaria in intellectum primi entis / et per consequens sicut causa fatum in re: vt se tenet ex parte causarum secundarum se habet vt causatum et dispositio rebus inherens magis vt patet per Boetium quarto de consolatione. Tum quia forma immobilis in intellectu primo non excludit nexum mobilem rerum: prouidentia autem est forma immobilis respectu fati: quod est nexus mobilis rerum sicut patet per eundem Boetium quarto de consolatione. Tum quia perfectio diuine mentis adunata in suo prospectu que est prouidentia non excludit explicationem et distinctionem rerum in proprio generequae fit perfatum / vel est ipsum fatum secundum Boetium in eodem quarto. Tum quia sicut intellectus non excludit rationem nec eternitas tempus: sic nec etiam prouidentia excludit fatum: modo secundum Boetium sic se habet prouidentia ad fatum secundo modo dictum sicut intellectus ad rationem et sicut eternitas ad tempus quia sicut ratiocinatio et discursus reducuntur ad aliquid immobile: puta ad intellectum qui dicitur habitus principiorum: et tempus ad eternitatem: sic et fatum secundomodo dictum de quo intelliguntur tres rationes iste vltime reducitur ad diuinam prouiden¬ tiam: sicut ad aliquid immobile / et quasi centrum in medio circunferentie mobilis. vero de prouidentia

¶ Circa predicia et fato. motandum quod Commentator. xi. metaphisice ponit quod deus non habet prouidentiam de omnibus / puta de generabilibus et corruptibilibus in quorum actionibus et motibus contingit deordinatio / et error / et fortuma / et casus. Unde ista in vniuerso secundum ipsum sicut lupi im domo: seu catti: vel mures: seu ratti: de quibus non cu rat paterfamilias: nec prouidet eis: sed de sempiter nis et incorruptibilibus est diuina prouidentia / et circa talia versatur ipsorum motibus vel actibus non contingit error nec deordinatio aliqua: nec aliquid fortuitum vel casuale et subsunt divine prouidentie sicut prouidentie principis: Unde et ibi improbat duas opiniones extremas / quarum vna ponit quod deus habet sollicitudinem et curam de omnibus. Secunda quod de nullo habet curam vel prouidentiam: habet enim curam de sempiternis et incorruptibilibus sicut sunt intelligentie / et orbes / et corpora celestia. Non autem de istis inferioribus generabilibus et corruptibilibus

¶ Sed opinio falsa est et heretica / et ipsemet Conmentator in isto dicto contradicit vni alteri dicto suo / dixit enim in illo capitulo sententia autem patrum quod deus extra se nichil intelligit nisi in vniuersali forte / et vnite et indistincte / sicut cognoscens calorem se paratum vnum cognosceret omnem calorem: sed planum est quod de sic cognitis non est prouidentia: ergo de nullo deus habet prouidentiam vel ipse contra dicit sibiipsi.

¶ Secundo dico quod diuina scientia est de omnibus sic quod cadit distincte super omnia obie cta. Patet primo de scientia vel noticia terminorum simplicium / et quidditatum: et omnium complexionum necessariorum: et deductionum: et oppositorum istis: puta negationum vel priuationum: si huiusmodi: quia essentia diuina perfectissime continet perfectos terminos et quidditates ipsorum in esse intelligibili virtualiter representans ipsas: ergo etc. De contingentibus vero complexionibus. Patet ex supradictis in ista questione: quod habet certam scientiam vel noticiam et distinctam: et etiam per quem modum. Cum autem diuina prouidentia ad cuius scientiam pertineat: et respectu futurorum precipue: sic enim per nomen pro uidentie diuina scientia designatur: Patet quod sola contingentia et futura alia a deo cuiusmodi sunt omnia subduntur divine prouidentie.

¶ Secundo aduertendum est quod fatum vnomodo accipi potest virtualiter / et est diuina voluntas moderans / et disponens causas secundas ad productionem fatalium effectuum: sicut dicit Augustinus v. de ciui. Alioo accipitur satum pro dispositione ipsa secundarum causarum ad effectum fatalem reducta in diuinam voluntatem: et sic accipitur fatum formaliter Primoo accipiendo fatum dicitur quod omnia subsunt fato: sicut et divine voluntati: sed non videtur mihi dicendum hoc: quia et libet omnia contingentia subsint divine voluntati tamen quidem imme diate et non vt moderatur vel disponit causas secundas ad productionem ipsorum: quia non sunt a causis secundis sicut est glorificatio electorum: damnatio reproborum: creatio ingeli vel angeli ipsi creati vel celi vel anima. Alia verosunt quae subsunt divine voluntati mediantibus causis talibus ecundis: et illa pasunt subesse fato: et subsunt fato vtroque modo accepto: scilicet tam vertualiter quam formaliter. Ex quibus ipparet quod sicut divina prouidentia non excludit diuinam voluntatem vt est dispositiua causarum secundarum: nec etiam dispositionem causarum secundarum: ita nec fatum excludit. Et hec de quarto articulo questionis.

¶ Ad primum principale Dico quod a contradictorio in contradictorium non est transitus nisi per mutationem aliquam in quocumque sit illa mutatio. Quando dicis quod deus sciendo futurum contir gens transit a contradictorio in contradictorium a nescire in scire: falsum est. Quando dicis vltra quod immoquia suus intellectus expectat determinationem diuine voluntatis: dico quod non est ibi expectatio realis cum priuatione vel negatione scientie: que postea sibi realiter adueniat: sed ibi ab eterno sunt omnia / ordi ne tamen quodam secundum rationem: sic quod prius ratione vult contingentia fore quam intelligat ea fore non prius duratione: tamen non oportet quod omne posterius non sit quando prius suum / sicut dictum est supra.

¶ Ad confirmationem quando dicis quod intellectus / et actus eius et similiter de voluntate / et actu eius seipso est indeterminatus ad hanc partem contradictionis vel ad illam: ergo non determinatur nisi per aliquid superue niens: alioquin nichil se habet aliter quam prius: et ita non plus est determinatus quam indeterminatus: ergo oportet intellectum mutari: sicut etiam contingens ad vtrumlibet quando fit in actu mutatur. Dico quod est concedendum intellectum vel voluntatem esse indeterminata sed semper determinationi in actu ad aliquam partem contingentis ad vtrumlibet: et licet contingenter determinationi sic quod in instanti eternitatis et determinationis: siue ad hoc diuisim potuit determinari ad ope positum: et ita non eodem simul est aliquid determinatum formaliter et indeterminatum. Uel dicitur quod quicquid est de indeterminato passiuo non oportet de in determinato actiuo. 1 determinato: Dico ad aliquid extrinsecum: puta ad obiectum secundarium in proposito: non ad actum formaliter receptum quod determinetur per aliquid de nouo superueniens per quod mutetur: quia mutatio non est in aliquo penes extrinsecum ab eo: ita quod sicut aliquid non agens prius postea determinate agit in aliquid extrinsecum dato quod in se nichil de nouo recipiat secundum ponentes omnia in ipso passo: et sic agens non mutatur: et voluntas nostra prius non determinatur formaliter ad actum: tamen virtualiter bene deu terminat sibi aliam non preuia aliqua mutatione: sic in proposito de intellectu et voluntate diuina et actib eorum: quod sine sui mutatione determinantur ad obiecta se cundaria. Prima solutio magis placet mihi quia nullomodo fiunt ille determinationes secunde solutionis nisi ponendo mutationem in aliquo vt patet in proposto nostro: non enim potest poni mutatio nec in deo nec in obiecto etiam vario vt cadit sub determinatione: totum est ibi eternum.

¶ Ad secundum dico quod non oportet scientiam immutabilem esse necessariam. Nam necessitas in scientia plus dicit quam immutabilitas: necessitas enim in scientia alicuius obiecti excludit possibilitatem sciendi oppositum: non solum pro alio instanti successiue: sed etiam pro eodem instanti diuisim: sicut dicimus quod deus necessario scit seipsum esse: quia impossibile est siuel pro eodem instanti diuisim pro quo scit ipsum esse / siue pro alio instanti succedente quod sciat vel possit scire seipsum non esse vel non scire seipsum. Sed dico quod immutabilitas dicit tantum impossibilitatem sciendi oppositum pro alio in stanti succedente instanti illi in quo scitur aliud oppositum: talis enim possibilitas sciendi oppositum pro alio in stanti succedente instanti tali in quo scitur ad oppositum talis enim impossibilitas sciendi oppositum in illo instanti necessario ponit vel arguit mutabilitatem in sciente sicut apparet in nobis. Et ita dico quod licet deus immutabiliter sciat contingentia fore / quia non potest postea scire non fore: non tamen necessario scit ea fore: quia pro eo instanti diuisim pro quo sciuit ea fore: vel scit: potuit vel potest scientia non fore / sicut et voluntas sua pro eodem instanti pro quo determinauit ea fore ( diuisim accipiendo ) potuit determinare ea fore vel non determinare ea fore.

¶ Ad tertium patet per illud quod dictum est ad primum: quando dicis quod non est album et potest incipere esse album potest mutari: et illud quod existens in actu est priuatum albedine non habens ipsam: et potest incipere esse album potest mutari secundum albedinem: sed sic non est de deo. Nunquam enim priuatus est scientia contingentium tanquam non habens: nec incipit realiter habere ipsam: secundum eternitatem habet ipsam: vt dictum est supra tamen sub quodam ordine rationis ad suam voluntatem de predicatis futuris.

¶ Ad quartum dico quod non oportet quod deus sciat necessario contingentia licet immutabiliter et ab eterno. Quando dicis quod omne eternum est necessarium falsum est: sicut de scientia et de creatura quae potest esse eterna licet sit contingens. Quando dicis vltra quod in deo non ponitur alia necessitas quam immutabilitatis. Dico quod immo ineuitabilitatis. Und de si accipiatur immutabilitas proprie sicut dictum est in solutione rationis secunde. Dico quod non est nec debet dici necessitas: si autem accipiatur pro ineuitabilitate vel impossibilitate aliter se habendi. Dico quod in deo ad intra ponitur necessitas et immutabilitas: non autem ad extra respectu contingentium nec vt sciens est / nec vt volens est.

¶ Ad quintum dico quod scientia diuina vt est in se aliquid est deus: et necesse esse sicut deus et est id ipsum quod deus: et isto modo non est sermo de ipsa in ista questione. Unde apparet quod aliqui frustradistingunt respondendo ad istam questionem de scientia diuina vt in se vel vt transit super obiectum: quia non que rit ista quastio nisi vt transit super obiectum contingens: et ita distinctio non est ad propositum. Scientia enim diuina vt in se est et deus est / necessaria est: secundum tamen quod transit super contingens obiectum contingens est: et tantum est dictum quod licet sit necessaria non tamen necessario huius obiecti: sicut dicimus quod deus licet sua volitio sit necessaria: non tamen sua volitio est necessaria creati. Sic ad istam questionem.