Quaestio 1

¶ Distinctionum. xx. et. xxi. Questio Prima.

CIrca distinctiones stas quero primo. Utrum aliquod pectantum remittatur in terminovite per penitentiam in extremis: et etiam post vitam presentem possit aliquod peccatum dimitti¬

¶ Uidetur de primo quod non. quia penitentia in extremis non valet. Tum quia de tali penitente dicit Augustinus in quodam sermone: quod non presumimus quod hinc bene exeat et in sermodoe de innocentibus dicit: quod hac animaduer sone percutitur pctor vt moriens obliuiscatur sui. qui dum viueret: oblitus est dei. Et idem de penitentia distinctione septima. et ponitur in littera periculosum est et inte ritui vicinum vsque ad mortem procrastinare penitentie remedium. Et similiter super illud ecclesiastici. xx vii. viuus et sanus confiteberis domino: dicit idem Augustinus: age penitentiam: dum sanus es. si sic egisti: egisti peni tentiam dum peccare potuisti. si vis penitere: quando peccare non potes: peccata te dimiserunt: non tu illa. ex his videtur: quod penitentia in extremis sit nulla et periculosa et inuoluntaria. sed pctam in extremis non dimittuntur nisi per penitentiam. ergo etc.

¶ Secundo sic. nihil ordi nandum est a legislatore: quod sit occasio transgrediendi legem. sed peccata dimitti in extremis siue per penitem tiam siue alio modo est occasio peccandi et transgrediendi legem dei vsque in finem. ergo etc.

¶ Tertio arguitur quod post mortem vel post vitam presentem nullum pectantum possit dimitti. quia nullius moriens iustus potest postea peccare. igitur nec aliquis moriens pectotor potest a peccato resurgere.

¶ Et confirmatur. quia secundum damascenum quod est angelis casus hoc est hominibus mors. ita quod sicut angelus post casum est immutabilis ad bonum: nec potest a pctato resurgere: ita etiam pector post mortem. primum Ezech. xviii. quacumque hoc

¶ Contra ra ingemuert pectoer etc. et Augustinus de vera et falsa penitentia et est in littera. penitem tia si in extremo vite hiatu aduenerit sanat: et liberat. quod probat statim subdens. multum fuit sera latronis penitentia: sed non fuit sera eius indulgentia.

¶ Contra secundum videtur esse magister distinctione sequenti ex illo verbo christi: qui peccauerit in spiritum sanctum non remittetur ei neque in hoc seculo neque in alio dicit enim quod ex hoc datur intelligi: sicut sancti doctores tralunt: quod quedam peccata in futuro dimitterentur.

¶ In ista questione sic procedam.

¶ Primo ostendam quod pctam aliquando dimitiuntur per pnimnam in extremis: et quod ipsa est vtilis: liecet talis sit rara et difficilis.

¶ Secundo inquiram vtrum aliquod pctantum post hanc vitam dimittatur: vel possit dimitti secundum potentiam dei ordi natam. quia de potentia absoluta non est dubium.

¶ Tertio inquiram: vtrum pena debita pctoto veniali non dimisso sed pcomintante mortali sit perpetua vel non.

¶ Ultimo ad rationes articulum di¬

¶ Quantum ad primum co primo quod penitentia in extremis debite circumstantionata moraliter cum susceptione sactri quod est necessarium: si non sit sufficienter intensa ad hoc vt sit meritum de congruo remis¬ sionis pcti. vel etiam sine susceptione sacramenti. si cut fuit penitentia latronis sufficienter intensa ad deletionem culpe: dum tamen non contemnatur sacstrum: sed in voto habeatur et in facto etiam si haberi potest: talis

¶ inquam ) penitentia vtilis est: et per ipsam delentur pctansiue mortalia siue venialia.

¶ Hoc patet primo ex diuina mina: que non deserit penitentem in casu necessitatis. tunc enim maxime est tempus mine.

¶ Secundo patet exefficacia talis penitentie sacramenti vel contritionis sine sacramento. quia ex quo habentur a viatore non fictosunt sufficientia remedia. igitur etc.

¶ Tertio etiam patet. quia sicut eucharistia vel baptismus vel extrema vnctio habent suos effectus: et sunt sufficientes dispositiones ad gratiam in suscipientibus non fictis: ita etiam penitentia: vt videtur: hoc patet: et potest confirmari ex scriptura et dictis sanctorum multis. Et est conclusio certa apud fideles.

¶ Secundo tamen dico: quod talis penitentio recte circunstantionata: quam voco actum penitendi rara est et difficilis.

¶ Quod probatur primo. quia in extremis multum impeditur vsus liberi arbitrii exlassionibus doloris et timoris in existentibus: quam do quis in extremis infirmatur: vel periclitatur quando submergitur vel suspenditur de communi lege. passio nes enim causate vel illate a tristantibus vel ledenti bus magis mouent quandoque: et vehementius impediunrationem: quam passiones causate a delectabilibus. immosicut ipse dicit Augustinus de ci. dei. aliquando impediumtotaliter vel fere totaliter vsum rationis. Actus autem penitentie sufficiens siue per modum meriti ad deletionem culpe siue tanquam dispositio ad susceptionem sacramenti necessario requirit vsum liberi arbitrii. quaere etc. Hanc rationem tangit August. in litera. tantus finquit ) aliquando cruciatus ligat mebra et dolor sensum opprimit: vt vix homo aliquid cognoscere valeat

¶ Secundo sic. ad hoc vt penitentia valeat: oportet necessario quod sit debite circumstantionata et maxime circunstantia finis: quod sit propter deum: et similiter quod sit libera et voluntaria. sed difficile est tunc habere actu sic circunstantionatum. Tum quia cum vsque tunc distulirit penitentiam: non videtur a seipso extorquere actum istum penitentie propter deum: de quo nec prius curauit: sed magis videtur hoc facere ad vitandum penam pro peccato infligendam. Similiter etiam inuoluntarie. quia ex presuppositione alicuius inuoluntarii. scilicet mortis imminentis et pene pro pcciatio sustinet de. Et ita videtur quod vel impossibile sit: vel nimis difficile sic circumstantionare. quare etc. Hanc rationem tangit Augustinus in litera. oportet non solum timere mortem: sed diligere. arbitrii eim libertatem querit deus vt delere possit commissa: non necessitatem: non timorem.

¶ Tertio sic. habitus malus in penitente continuatus vsque tunc multum retrahit ab actu penitentie. et per consequens difficilis est talis actus. Hanc rationem aliqualiter tangit Augustinus in litera. Cum filii quos illicite dilexit sint presentes vxor et mundus ad sevocet multos solet penitentia serotina detinere. vb tangit: quod ex habitu malo peccandi et inordinate diligendi ista inferiora retrahitur quis a penitentia.

¶ Quarto sic. quia quanto aliquis est minus dominus sui act tanto difficilius habet actum perfectum sibi necessarium: et tanto oportet esse maiorem conatum ad talem actum. cum igitur in extremis propter impedimenta circunstantia peccator minus sit dominus sui actus ad actum suficientem penitentie: oportet quod habeat maiorem conatum et per consequens penitere fructuose sibi est multum difficile propter quod dicit Augustinus: quod magnum est: cum deus tunc inspirat alicui veram penitentiam si qui est talis. quia vel non est aliquis: vel vix est aliquis talis

¶ Ex predicto concludo duo correlaria. Primum: quod peccatori sano et forti persuadendum est: vt peniteat proponendo sibi particulas que sunt in expectando serotinam penitentiam: et quantum difficulter habeatur uera penitentia in extremis.

¶ Secundum correlarium: quod infirmo peccatori iam ad articulum in extremis deducto suadendum est: vt secundum possibilitatem suam laboret ad penitentiam ordinatam modis praedictis. et nein desperationem mittatur proponenda est sibi diuina mina et extollenda. sicut patuit de latrone illo: cuius fuit sera penitentia: sed non sera indulgentia secundum Augustinum. Hec de primo articulo.

¶ Quantum ad secundum articulum dico primo: quod post hanc vitam nullum mortale pctantum dimittitur nec dimitti potest secundum potentiam de ordinatam de lege communi saltem. Et de hoc non est dubium apud catholicos. quantum enim ad pctantum mortale quod est angelis casus hoc est hominibus mors Ita quod sicut angelis post casum non remittitur pctnuimortale: ita etiam nec hominibus post mortem. sed obstinantur simpliciter: et in tali statu firmantur numquam ad gratiam reuersuri.

¶ Sed de peccato veniali dicitur quod remittitur. et potest aliquando remitti post vitam istam. et hoc vel in instanti mortis: in quo anima est iam separa ta primo a corpore vel etiam in tpare sequenti.

¶ Et assignantur duo modi: Unus est iste. pctantum veniale remitti nihil aliud est quam penam ipsius vel pro ipso de bitam exsolui vel expleri. quia de peccato post actum pctim nihil manet: nisi reatus et obligatio ad penan que tollitur vel soluitur per solutionem pene: sed poshanc vitam potest pena pctim venialis perfecte solui et expleri per aliquod tempus finitum. quia non sibi correspondet pena perpetua nec per se nec pec accidens: sicut dicetur in sequenti articulo. ergo pctantum veniale potest remit ti post hanc vitam. sic non est de peccato mortali. quod pctantum mortale habet penam perpetuam sibi correspondentem. et ideo non potest exsolui nec compleri. quare etc

¶ Sed iste modus non videtur valere. Primo quia aliud est remittere pctantum quantum ad culpam: et aliud quantum ad penam et quantum ad reatum: sicut dictum est supra. Et ita illa solutio pene non est remissio culpe.

¶ Secundo. quia exigere penam totalem culpe debitam non est remittere cuipam: nec etiam penam. exigere enim non est remittere: et ita non remittitur culpa per hoc: quod soluitur pena: sed potius pena pro culpa ipsa exigitur. patet in exemplo de pctato mortali. non enim remittitur nec in toto nec in parte: dato quod pena pro ipso solua tur vel saltem pars ipsa pene.

¶ Tertio etiam. quia ex dictis illis seque retur: quod peccatum mortale esset simpliciter irremissibile: si tamen sibi correspondeat pena perpetua. quia pena perpetua non potest exsolui nec compleri siue in vita ista siue in alia. quare etc.

¶ Est ergo alius modus: qui non vadit ad solutionem pene. Dicit enim quod aliquando in morte vel in instanti mortis quod est post tenpus huius vite merita bona morientis in charitate precedentia in habente pctanm veniale cum quibus moritur: acceptantur a deo ad remissionem peccati venia lis: quod non fuit dimissum in vita propter aliquod impedimentum: puta propter actum continuandi tale peccatum vel niale. quod quidem impedimentum obest: ne talia merita sortiantur suum effectum in vita scilicet remissionem pec¬ cati venialis: sed statim in instanti mortis cessante predicto impedimento habetur talis effectus: et ad talem effectum consequendum manent ipsa merita praecedentia inacceptatione diuina: et pro tunc. quia pro tunc cessat in eo actus continuandi peccatum veniale.

¶ Ex quo sequuntur duo correlaria. Primum est: quod in instanti mortis remittuntur venialia quantum ad culpam. Ut nialia dico: que vsque tunc manent remittenda. quia tunc primo cessat impedimentum remissionis. scilicet actus comntinuandi veniale.

¶ Secundum correlarium est: quod pecedenti in charitate omnia venialia remittuntur in vita et ante mortem vel instans mortis: nisi continuet actum peccati venialis vsque ad instans mortis. quia cessante actu cessat impedimentum remissionis siue in vita siue in morte. Nisi dicatur deum ordinasse: quod pona eius non acceptentur ad remissionem venialis: nisi pro instanti mortis et non pro tempore vie. Sicut ponitur exemplum. quod meritum quodcunque vel opus me ritorium ex charitate quantuncumque remissum et imperfe ctum meretur augmentum gratiae: sicut et aliquem gradum determinatum glorie: cui correspondet vt dispositiopreuia aliquis gradus gratiae. et cum deus non semper immediate ad quemcumque actum meritorium auget gratiam: proportionaliter videtur: quod augmentum gratie debitum meritis remissis deus reseruet vsque ad instans mortis: et eodem modo de ista deletione venialium que est quoddam premium precedentium meritorum morientis in charitate: non quidem meritum principale nec essentiale sed secundarium et accidentale.

¶ Licet autem iste modus sit probabilis: et quantum ad multa possit sustineri: videntur tamen aliqua dubia in eo contineri.

¶ Primo quantum ad hoc finale: quod dicitur in fine: quod deus expectat remittere venialia vsque ad instans mortis: dato quod non continuetur impedimentum actus venialis. Non enim videtur rationabile: quin praemiun compossibile viatori statim detur sibi in via: dum tamen non habeat aliquid repugnans vel incompossibile tal premio id est pro tunc quando est sibi compossibile. sed ceselante actu pctim venialis continuatio premium remissio nis est compossibile habenti charitatem et debitum ex precedentibus meritis: igitur pro tunc datur sibi. Sic etiam statim ad susceptionem sacramenti extreme vnctionis merito passionis christi sequitur remissio pecti venia lis: quod inuenit remittendum cessante actu peccati venialis in suscipiente: nec expectatur talis remissio vsque ad instans mortis.

¶ Secundo etiam idem videtur de merito et gratia: quod si merito cuilibet decondigno quantumcumque remissio correspondet pro premio augmentum gratrie: quod tamen non communiter tenetur: cum tale meritum sit compossibile merenti prostatu vie: nec appareat ratio dilationis: statim confertur sibi: nec expectatur vsque ad instans mortis secus est de premio glorie: quod non est compossibile viatori.

¶ Similiter etiam iste qui ponit hunc modum dicit: quod habenti aliquando minus de de gratia correspondet maior gloria secundum plura merita que habet vel habere potest: quam ille qui habet maiorem gloriam. igitur non oportet: quod meritum quantumcumque remissum lice mereatur aliquem gradum glorie. quod mereatur etiam augmentum gratie vt dispositionis ad gloriam. quia habens minorem gratiam et plura merita. dispositus est ad malorem gloriam: quam habens maiorem gratiam et pauciora me rita secundum ipsum.

¶ Preterea etiam. quia non intelligo: quod sit aliquod premium compossibile viatori debitum sibi: et nunquam habeatur ab eo: nec habendum sit. sed sic esset in proposito. contingit enim quod aliquis damnandus finaliter in instanti mortis habet in vita sua aliqua me rita de condigno remissa: quibus secundum te meretur au gmentum gratie: quod est sibi compossibile. et tamen cum expectetur istud premium: et differatur vsque ad instans mortis: cum in illo instanti mortis damnetur nunquam tale premium consequetur.

¶ Si dicas: quod non est inconueniens sicut nec de gloria quam non consequitur propter impedimentum peccati mortalis: in quo noritur. Dico quod non est simile. quia gloria non fuit sibicompossibilis pro statu vie: sicut augmentum gratie pro quando merebatur. nec apparet aliquod impedimen tum quare differri debeat vsque ad instans mortis: sicut de gloria: nec per consequens quare pro tunc impeditur: sicut gloria impeditur. quantum ad alia potest modus predictus dicendi sustineri.

¶ Tertius modus videtur possibilis. scilicet quod peccatum veniale post hanc vitam remittatur decedenti in charitate per aliquen actum bonum conuersionis anime ad deum vel displiscentie de tali pctato non obstante: quod sit extra viam. potest similiter mereri talem remissionem culpe venialis: licet non possit peccare: nec aliquid amplius me reri de premio essentiali: nec de augmento gratie Sicut de angelis beatis dicitur: quod quottidie ministrando hominibus et custodiendo eos: merentur aliquid de premio accidentali. ita quod si moriens in charitate continuet pctantum veniale vsque ad instans mortis illud vel niale potest hoc modo deleri: et forte aliquando dele tur. nescio tamen: nec volo affirmare. quo fiat hoc deus nouit. Hec de secundo articulo.

¶ Quantum ad tertium articulum dicunt aliqui quod pctato veniali per se et secundum se correspondet tantum pena temporalis et non penserpetua: sed magis ipsi peccato mortali. Istud pro batur: quia pctantum veniale stat cum gratia vel charitate: per quam aliquis est dignus vita eterna et per consequens non potest esse simul pena eterna pro peccato veniali: et sic peccato veniali correspodet per se pena tparalis. per accidens autem quando pectantum mortale concomitatur pctantum veniale: et in illo mortali moriatur peccator.

¶ Et similiter in veniali. dicunt quod pecteoveniali correspondet pena eterna et pro vtroque perpetuo punietur. Hoc probatur primo. quia pctantum veniale in tali perpetuo manebit quantum ad culpam: nec vnquam remittetur. et per consequens perpetuo etiam manebit quantum ad penam. Secundo quia alias in inferno esset peccati alcuius redemptio puta pcti venialis: si pena tmparali et aliquando finibili puniretur. hoc autem est falsum. quare etc primum dictum non arguo. quia est

¶ Contra verum. Sed contra secundum proboquod peccato veniali nullo modo debetur pena perpetusetiam per accidens.

¶ Primo sic pctato veniali non corespondet pena grauior intensiue: quantumcumque concomitetur pctantum mortale: quam conueniat sibi ipsi per se. hoc patet quia si sic: tunc eque grauis pena corresponderet pcto veniali intensiue: sicut pctto mortali: sed hoc est falsum igitur vera est illa assumpta. igitur pari ratione non correspondei pcton veni ali graouior pena extensiue: quam correspondeat sibiper se. cum igitur per se non correspondeat sibi nisi pena tparalis videtur quod nec ratione pctim mortalis concomitantis.

¶ Se cundo sic. deus non punit bis in idipsum: sicut nec iudicat vt dicitur in naum. sed sequeretur quod deus bis puniret in idipsum Probatio nam secundum istam positionem habens pecca. tum mortale et veniale punitur duplici pena eter¬ na. Tunc quero de altera istarum ratione cuius peccati vel venialis vel mortalis punitur iste per illam penam: que est secunda. Non potest dici quod ratione venia lis. quia tunc pctoto veniali per se corresponderet pens eterna. quod est contra eos et contra veritatem igitur ratione pctimortalis punitur illa pena eterna secunda. et ita bis punitur in idipsum. hoc autem est falsum. Si dicas: quod punitur ratione pecti venialis. non secundum se sed vt concomitantis pctantum mortale. Contra quia ista concomitantia non aggrauat peccatum veniale vsque ad mortale: sed semper manet veniale. igitur non aggrauat penam quin semper maneat tparalis: ac si solum esset pctantum veniale sine mortali.

¶ Tertio sic. pctantum veniale quam tumcumque concomitetur mortale improportionabiliter se habet ad mortale in offensa. Unde et si essent qua si infinita immo infinita venialia: non equipollerent vni mortali in offensa. ergo pctantum veniale quantumcunque concomitetur mortale improportionabiliter se habet in pena. Sed ista improportionabilitas non potest attendi secundum intentionem pene. quia pena nulla est infinita intensiue. ergo debet intelligi secundum extensionem. et per consequens vna pena est perpetua. scilicet illa que debet tur pctto mortali. et alia tparalis: que debetur pctoveniali: quantumcumque concomitetur mortale.

¶ Quarto sic. aliquis in via habens pctantum mortale et venia le simul non obligatur nisi semel ad penam perpetuam scilicet ratione peccati mortalis. vnde et si confiteatur non est nisi vna mutatio pene eterne in temporalem. Alioquin enim necessario aliquis teneretur confiteri de venialibus: sicut et de mortalibus: licet per accidens ratione mortalium. sed decedens in mortali cum veniali non soluit nec solum penam: nisi ad quam obligatus est: vel erat dum viueret. ergo etc. breuiter: quod nullo modo

¶ Dico igituc peccato veniali correspondet pena perpetua vel eterna: quia deus nunquam punit vltra condignum culpe: quicquid aliud concomitetur sed semper citra dignum. Et ideo dico: quod pro pctoveniali nunquam punit nisi pena temporali. Et ideo dico vltra: quod in inferno non punietur aliquis perpetuobro pcto veniali: sed aliquando pena cuiuslibet talis peccati finietur. Non enim magis videtur pena veniais peccati esse perpetuo exquirenda vel soluendam quam pena mortalis peccati prius remissi superueniente nouo peccato moriali: in quo decedat ille: qui habet soluere penam istam. et planum est: quod iste non punietur pena eterna pro pctato mortali prius remisso: sed solum pena tmparali: in quam commutata fuit pena eter na illius peccati: de quo penituit. Sed bene punie tur pena eterna pro nouo pctato quod incurrit: et in quo decessit. ergo multominus pro pctio veniali punietur quis vnquam pena eterna. sed tantum temporalialiorum pro secundo dicto viAd primum dentur aliqui dicere: quod peclatum veniale in purgatorio eoipso dimittitur: quod pens ro eo persoluitur. Et ita videretur dicere consequenter: quod pectantum veniale quantum ad culpam in inferno remittitur. quia et pena sua ibidem persoluitur. Non quod idem sit penam solui et pctantum remitti: sed concomitanter. Aliter diceretur quod pecim vel culpa perpetuomanet in inferno vel pectantum quantum ad culpam. sed non oportet propter hoc: quod pena sit perpetua. quia licet non remittatur culpa: sed semper displiceat ipse peccator deo non solum propter culpam mortalem sed etiam propter venialem: non tamen amplius vult punirer quando iam sufficienter punitus est pena tparali correspondente pcto veniali. secus est de mortali cui correspondet pena eterna.

¶ Ad secundum diceretur a in inferno de communi lege nulla est redemptio quia nullus liberatur ab ipso nec in eo expiatur pctantum mortale: in quo damnatus moritur nec quantum ad tulpam nec quantum ad penam. quia nullum istorum terminatur. sed de pcto veniali non orm. sed de eo dici prtet: sicut superius dicebatur Hec de tertio articulo principali tr principale argumentum di¬

¶ Ad primum i corquod penitentia in extremis debite circunstantionata vtilis est: et per ipsam remittuntur pctam.

¶ Ad primam auctoritatem Augustini dico: quod presumptio illa probabilis est secundum comtingentia vt in pluribus. quia penitentia circumstantionata debite difficilis est in extremis. et ideo vt in paucioribus penitentia extrema est vtilis. sed praesumptionon concludit necessario et vniuersaliter. in aliquibus enim icet raro vtilis est.

¶ Ad secundam auctoritatem dico quod pector moriens vt in pluribus obliuiscitur sui: quia non habet penitentiam efficacem: licet aliquando et vt in paucioribus contingat oppositum.

¶ Ad aliam auctoritatem dico: quod periculosum est et perniciosum se exponere periculo. scienter et aduertenter et ex deliberbtione expectando penitentiam extremam: volendo numquam penitere nisi in extremis. sed ipsa penitentia in extremis non est periculosa in extremis immo liberat: et saluat etiam a pctoillo quo expectabatur et volebat aliquis numquam penite re donec in extremis.

¶ Ad aliam auctoritatem dico: quod quandiu homo habet vsum liberi arbitrii: potest peccare etiam in extremis saltem actu interiori vel per complacentiam in pctatum. licet non possit aliquando actu exteriori. et ita potest pctantum dimittere et digne penite re. et pectantum dimittere non solum: quod pctantum ipsum dimittat licet in actu exteriori pectantum dimittat eum. Qnde dicit august. pctam te dimittunt: non tu illa. dicitur quod verum est de actu vel quantum ad actum exteriorem.

¶ Ad secundum dico quod legislator non debet omitterelilla: que decent ipsum statuere et legem suam: et quod est maioris boni quam malum possit inde assumi: dato quod aliquis assumat occasionem mali. Modo dico: quod finalem penitentiam ordinari decet deum et legen clementie: et est ad maius bonum directe puta salutem tardorum quam assumatur inde malum. et ita non debuit pretermittere ordinationem de finali penitentia. licet aliqui infirmivel mali assumant inde occasionem peccandi. est enim occasio assumpta et non data. magis enim ex hoc deberent abstinere a peccato videntes bonitatem et llementiam domini. Alioquin enim nunquam debuisset deus instituisse hominibus penitentiam sicut nec angelis. quia multi homines accipiunt inde occasionem peccandi

¶ Ad tertium quod erat pro alio de remissione scilicet venialium post vitam. Dico quod secundum intensionem magistriet doctorum: quod pctantum veniale aliquando dimittitur et potest dimitti post vitam. Undo dicis quod non: quia iustus moriens post vitam non potest peccare. igitur nec aliquis a pcto resurgere. Dico quod non sequitur: et hoc ex minadiuina sic ordinante et vt preseruet iustum a pctoto et nihilominus liberet mortuum a veniali pctato et hoc aliquo modorum predictorum.

¶ Si dicas quod mors est pena susticiens pro veniali pcto: et ita non debetur amplius pena: nec manet culpa. Dico quod mors si esset voluntarie acceptata a moriente in remissionem pectorum suorum posset esse pena sufficiens suorum venialium: et forte magne partis pene debite pro mortalibus remissis. Sed frequenter non sic est acceptata et manet pena soluenda.

¶ Si dicas: quod resurgere est difficilius: quam cadere in pectatum: quia habet rationem alicuius meriti. et tamen post vitam non potest quis cadein peccatum: nec demereri. igitur nec resurgere a peccato vel mereri. Dico quod quantum est ex natura reiimiliter et absolute loquendo: nisi deus preseruaret: ita posset aliquis post vitam cadere vel facilius quam resurgere a pcton per actum proprium. sed deus preseruat iustum post vitam: ne possit cadere: et dat peccatori virtutem vt a pctoto veniali possit resurgere. et hoc ex sua mina.

¶ Si dicas quare non sic facit de mortali: Dico quod non placet sibi nec ita decet: quod iuuet inimicum post vitam sicut amicum. qui decedit in veniali. Preterea etiam non oportet dicere: si teneatur secundus modus secundi articuli: quod post vitam istam remittatur alicui veniale per actum aliquem elicitum et meritorium talis remissionis que habeat tunc: sed magis virtute meritorum precedentium: vt manent in acceptatione diuina ad talem effectum remissionis venialium pro instanti mortis. Et sic cum resurgere a pcton veniali non sit agere: similiter etiam nec primos modo est penam soluere: et sic pati et non agere: et cadere in pectantum commissionis saltem sit agere: quod non est difficilius a peccato resurgere isto modo. quam cadere sed econuerso: non curo multum de hoc.