Quaestio 1

¶ Distinctionis trigesimenone. ¶ Questio Unica.

CIrca distinctionem trigesimam nonam quero vtrum sin leresis et conscientia pertineant id intellectum vel ad voluntatem

¶ Uidetur quod ad voluntatem primo de sinderesi.

¶ Primoisic. Sideresis habet remurmuirare contra malum et inclinare ad bonum. Sed hoc pertinet ad voluntatem sicut bonum et malum in ratione obiecti: ergo etc.

¶ Secunde sic. Hieronymus super Ezechielem ezechielis primo dicit quod illud quod in nobis semper repugnat malo semper vult bonum vel non vult malum. Sed velle bonum vel nolle malum pertinent ad voluntatem. Cum ergo ad sinderesim pertineant ista videtur quod sinderesis ad voluntatem pertineat.

¶ Tertio probatur hoc de conscientia quia conscientia dicitur bona vel mala. Sed hoc non esset nisi ad voluntatem pertineret quia scientia non dicitur bona vel mala. Scire enim malum non est malum: ergo etc.

¶ Quarto sic. Conscientia est cum alio scientia. Sed illud aliud non potest esse nisi per tinens ad voluntatem: igitur etc. de sinderesi dicit Hieronymus

¶ Contra vbi supra quod est superior scintilla rationis: igitur pertinet ad intellectum.

¶ Idem arguitur de conscientia: quia est scientia quedam. Sed scientia pertinet ad intellectum: igitur etc.

¶ In ista questione sic procedam.

¶ Primo inquiram vtrum sinderesis et conscientia ad voluntatem pertineant vel ad intellectum.

¶ Secundo vtrum sint actus vel habitus vel potentie.

¶ Tertio vtrum in ipsis contingat error

¶ Quarto vtrum conscientia erronea obliget velplus peccet agens contra conscientiam erroneam quam secundum ipsam.

¶ Ultimo ad rationes est vna opi¬

¶ Quantum ad primum nio cuiusda doctoris primo quolibet questione. 22. quod tam sinderesis quam conscientia ad voluntatem pertinent et non ad intellectum per istum modum. Dicit enim quod apud intellectum est quoddam dictamen vniuersale ratio nis recte et legis naturalis. Aliud vero est dictamen particulare conclusum ex illo vniuersali coassumptoaliquo particulari pro minore concurrente cum maiori vniuersali et tunc dicit quod primo dictamini veli correspondet in voluntate quoddam pondus et inclinatio quadam vel stimulus ad bonum sicut in velli vel in communi dictatum. Ita quod sin deresis non est nisi velis inclinatio instigans ad opus secundum veles regulas. Siliter etiam in voluntate est quadam particularis inclinatio stimulans secundum dictamen rationis recte conclusum in particulari et dicitur conscientia: ita quod non statim habitaratione recta de aliquo agibili in particulari habetur conscientia de eodem. Tunc enim qui plus haberet de scientia agibilium plus haberet de conscientia quod tamen non est verum.

¶ Cocludit ergo quod nec sinderesis nec conscientia ad intellectum partnent: sed ad voluntatem et partem effectiuam Unde conscientia rectavel aliquid formatum secundum rationem rectam non tamen est ratio recta. Conscientia vero erronea bean formatur secundum rationem erroneam: immo vt dicunt includit ipsam: licet non econuerso: et ideo vt dicunt potest aliquis discordare a ratione erronea non tamen propihoc a conscientia erronea: quia non habet conscientiam formatam secundum rationem. Unde nec est idem peccare contra rationem erroneam et contra conscientiam erroneam. Nam aliquis peccando con¬ tra rationem erroneam contennit iudicium rationis et inclnationem voluntatis ad bonum. Quod autem conscientia vel sinderis ad voluntatem pertineant probatur Tum quia sunt principia motiua ad operandum. Ad voluntatem autem principaliter pertinet mouere. Tum quia respicium bonum vt obiectum vel malum quantum ad conscientiam malam. Tum quia solum voluntas secundum Anselmum de conceptu virginali punietur et planum est quod conscientia punietur. Unde et vermis vel remorsus conscientie ad penam voluntatis pertinet. Tum quia ista non sunt nisi inclinationes sequentes formam apprehensam per intellectum siue in vniuersali siue in particulari et talis inclinatio in bonum non pertinet nisi ad voluntatem. Sicut etiam inclinatio in bonum apprehensum per sensum pertinet ad appetitum sensitiuum. ergo etc. Dicunt ergo isti quod sinderesis et conscientia ad voluntatem pertinent connotant tamen indicia predicta de agbili siue in vniueriali vt sinderesis siue in particula ri vt conscientia. sintio non videtur mihi ve¬

¶ Sed ista pottra nec de quenderesi nec deconscientia. Sed videtur mihi quod ad solum intellectum / practicum essentialiter pertinent sinderesi et conscientia. Sed differenter quia sinderesis circa principia agibilium vniuersalia per se nota. Conscientia vero circa particularia agibilium conclusa ex aliis et hoc siue bene siue male. Quod autem ita sit de sinderesi eiusdem potentie est loqui et remurmurare contra malum. Sed sinderesis habet remurmurare contra malum et loqui pertinet ad intellectum quia et verbum. ergo et sinderesis.

¶ Secundo sic Illud quod est superior scintilla rationis pertinet ad rationem vel intellectum. Sed sinderesis est huiusmodi secundum Iohannem. ergo etc.

¶ Tertio sic. Ad eandem potentiam pertinet principium et conclusio. Sed conscientia que est respectu conclusionis vel particularis pertinet ad intellectum sicut statim probabitur: ergo et sinderesis respectu principii agibilis. quaere etc.

¶ De conscientia probo. Si enim conscientia non tenet se ex parte intellectus sed tantum ex parte voluntatis. Sequitur quod nullipotest peccare vel agere contra conscientiam in actu quia non contra velle in actu. Uolens enim non agit contra suum velle in actu. Sed hoc est falsum. igitur etc.

¶ Secundo sic. Illud ad quod pertinet testificari et cause vel excusare pertinet ad intellectum quia ad ipsum pertinet loc et verbum. Sed hec ad conscientiam pertinent. Gloria nostra hec est testimonium conscientie nostre.

¶ Tertio sic Illud ad quod pertinet nosse vel cognoscere seu noticia mentalis pertinet ad intellectum et non ad voluntatem sed ad conscientiam pertinet. Hoc dicitur enim ecclesiastet septimo. Sit enim conscientia tua quia tu crebro male dixisti aliis. ergo etc.

¶ Dico igitur quod conscientia mere et essentialiter ad intellectum pertinet et sinderesis etiam et si aliquid aliud dicunt ex parte voluntatis. hoc non est nisi connotando vel concernendo non autem essentialiter nec extrincesse. Sinderesis enim pertinet ad intellectum practicum circa principia agibilium vniuersa lia per se nota. Non solum enim in speculabilibus sunt aliqua principia per se nota verum etia in agibilibus. Alioquin non esset aliqua scientia de moralibus. Sed vel esset processus in principiis vel nullum esset notum immo nec aliqua conclusio. Nam principia agibilium non possunt esse nota ex principiis speculabilium: sed solum ipse conclusiones speculabilium note sunt ex illis tamquam dependentes ex ipsis. Oportet ergo dare in agibilibus principium vel principia per se nota naturaliter de quibus non contingat aliquem dubitare et quorum termini sint naturaliter noti vt videtur sicut et terminus entis in communi. Nec accipitur noticia ipsorum ex aliis. voluntas enim pro omni instanti prtet velle bonum vel nolle malum. Sic quod intellectus potest cognoscere voluntatem bene vel male velle vel bene velle vel nolle. Alioquin non vellet vel nollet meritorie vel demeritorie. Sed planum est quod hoc posito oportet quod volens habeat noticiam distinctam boni vel mali. Tunc quero aut illud bonum est per se notum intellectui sub ratione boni vel non: sed ex alio. Si per se et naturaliter habeo propositum. Si non tunc queritur de illo alio bono et est processus in infinitum vel est stare ad aliquod per se notum bonum vel ad bonum per se notum naturaliter. Bonum saltem in communisicut et ens igitur oportet intellectum naturaliter habere noticiam boni conuenientis intellectuali nature et similiter malidisconuenientis et per consequens noticiam primi principii agibilium. Puta quod bonum est prosequendum et malum fugiendum et talis noticia ad sinderesim pertinet. statim patet quo sinderesis remur¬

¶ Ex quo murat contra malum quia dictat bonum agendum et malum non faciendum.

¶ Secundo patet qumo non potest extingui eo modo quo dicetur magis in articulo sequenti. De conscientia vero dico etiam quod pertinet ad intellectum circa particulare agibile conclusum ex velli maiore quae pertinet ad sinderesim et particulare minore qua pertinet ad formantem conclusionem ipsam et est aliquando recta conscientia si propositiones sint vere et recte et veresumatur particularis minor sub maiore aliquando erronea quando intellectus erat in minori particulari sumenda submaiore sicut dicetur in tertio articulo questionis 3 qui probant quod ista essen¬

¶ Ad primum aliorum tialit ptinent ad voluntatem. Dico quod ista non sunt principia motiua boni vel mali fugiendi vel prosequendi.

¶ Ad 3m dico baet quod res diciunt bonum vel malum vt obiecta sed non vt obiecta volita vel nolita per ipsas: sed vt dictata vel dictabiliatm et sic etiam intellectus practicus ad quem pertinent iste respicit bonum et malum pro obiecto cognito.

¶ Ad tertium dico quod conscientia non ponitur quod in ipsa sit dolor vel ad ipsam pertineat formaliter: sed quia remorsum ipsius concomitatur dolor in alia potentia. puta in voluntate et afflictio quadam.

¶ Ad quartum dico quod ista siue sint inclinationes siue non tamen ad voluntatem non pertinent. Ita enim in intellectum est inclinatio ad obiectum suum vel notitiam eius sicut in voluntate ad suum obiectum. Hec de I articso

¶ Quantum ad secundum articulum. An scilicet sint habitus vel actus vel potentie ipsius intellectus de sinderesi Primo videndum est et dicunt aliqui de hoc quod sinderesis est habitus quidam naturalis in intellectu practico respectu principiorum agibilium sicut in intellectum speculatiuo ponitur habitus respectuprincipiorum speculabilium per se et naturaliter notorum et plurificatur talis habitus secundum pluralitatem talium principiorum aliorum et aliorum.

¶ Alii dicunt quod sindere sis est inclinatio quedam actualis in voluntate quae necessario inquantum natura fertur in bonum non autem inquantum arbitrio libera quia vt sic nec in ipsa est sinderesis nec conscientia sed contra vtrumque potest agere. 1 primos videtur quod non sit po¬

¶ Sed contra nendus talis hitsnaturalis respectu principii qui addat potentiam. Nec in intellectu speculatiuo. Nec in intellectum practico quia non in ponen dus aliquis habitus in intellectum nisi vel adquisitus vel infusus. Sed iste habitus non est adquisitus quia naturalis et naturaliter habitus. Nec infusus a principio quia anima vel intellectus deleatur sicut tabula rasa in qua nihil depictum est depingibilis tamen est tertio de anima. ergo etc.

¶ Secundo sic. Isiorum respectu quorum intellectus est summe dispositus non oportet ponere habitum nec ad inclinandum nec ad faciliandum nec ad determinandum respectu actus. Unde et in potentiis naturalibus totaliter determinatis ad vnum sicut est calor ad calefaciendum nullus ponitur habitus respectu suorum actuum. Sed intellectus summe est dispositus et determinatus ad inte ligendum principia per se nota. Sunt enim quasi ianua in domo que non potest latere sicut dicitur secundo metaphisice. ergo etc.

¶ Tertio sic. quia talis habitus generalis. Aut diceretur et esset generalis vel naturalis quia natura daret ipsum ab origine quod est falsum et tunc natura ab origine daret noticiam terminorum inclusorum in princpiis quod est falsum quia illa adquaritur via sensus memorie et experientie secundo phisicorum. ergo etc. Aut quia vnico actu naturaliter generaretur vel adquireretur et hoc etiam non videtur verum quod habitus adquiratur per vnicum actum ita parum in intellectum sicut in voluntate. Similiter etiam si esset talis habitus adquisitus tuud intellectus facilius intelligeret principium et perfectius in secundo actu intelligendi quam in primo quod est falsum. Preterea posset totaliter tolli et corrumpi¬

¶ Ultimo quia in aliis potentiis naturaliter cognitiuis aliquorum non ponuntur alioqui habitus tales Puta in visu vel auditu vel sensu communi vel fantasia.

¶ Preterea etiam posset totaliter tolli et corrumpi. ergo nec in intellectu debent poni tales habi tus respectu principiorum qui naturaliter cognoscumtur ab ipso vt videtur. Sed ipsa nuda potentia ex natura sua sufficit ad prompte et faciliter et certitudinaliter cognoscendum talia principia cognitis terminis ipsorum via sensus memorie et experientie vel etiam via alia quecumque sit illa. Nec videtur necessarium ponere tales habitus. Et ita videtur quod sinderesis sit talis habitus in intellectum practico medians inter actum et potentiam et principii cognitiuam. de illa inclinatione

¶ Contra secundos actuali secundum qua voluntas vt natura necessario fertur in bonum non intelligo determinationem illam de voluntate vt natura et vt libera. Puto enim sicut dixi in primo quod est distinctio voluntatis in voluntatem et non voluntatem Unde nihil valet istud dictum.

¶ Secundo quia non video aliquam inclinationem actualem voluntatis in bonum que dictat aliquid aliud a voluntate quasi onus quoddam impositum ab intellectu sicut dicunt isti nisi illa inclimnatio diceretur actus ipse volendi. Sed voluntas aliquo actu volendi elicito ab ipso nihil vult necessario quin eodem instanti diuisim possit ipsum non velle sicut ostem sum est in principio igitur etc. Preterea quia tunc actu elicito necessario tenderet in bonum conquenter ad dictamen rationis quod est falsum quia voluntas non necessario sequitur iudicium rationis. igitur etc.

¶ Dico igitur aliter de synderesi quod synderesis non potest accipi nisi vel bro potentia vel pro actu. Si accipiiur pro potentia apta naturaliter assentire principio practico sic habitualiter accipitur si pro actu elicito circa principium quo actualiter dictat principium cum assensu. Puta quod bonum est agendum et malum fugiendum sic accipitur actua liter et sic etiam conueniunt omnia quae attribuuntur sibi actualiter vel habitualiter sicut inclinare ad bonum et remumurare contra malum.

¶ Ex hiis patet synderesis extingui non potest nec totaliter corrumpi. Numquam enim sic tol li potest quin habens ipsam potentiam practici intellectus dispositus tamen corparaliter potest habere noticiam terminorum ipsius principii qua habita potest assentire intellectus ipsi principio: et dictare bonum agendum et malum fugiendum.

¶ Habita enim noticia terminorum principii agibilis. Aut prtet habere noticiam veritatis illius principii aut non. Si son nihil posteriori potest cognosci quia amota prima noticia amouetur posterior quia destructis primis substantiis impossibile est aliquid aliorum terminare. Hoc autem est inconueni ens. Aut potest haberi talis noticia et tunc vel ex terins ipsius et sic habetur propositum vel ex alio principio magis notoeet sic illud non est principium et est processus in infinitum vel a posteriori magis noto et hoc est impossibile quia in principio concurrunt et notius simpliciter et notius quo ad nos. ergo etc. Non potest ergo extingui totaliter eo modo quo praedictum est. Non quia semper in actu remurmuret contra malum vel dictet bonum: sed quia nata est statim dictare bonum et murmurare contra malum dictando ipsum non faciendo occurrentibus terminisnaturaliter notis via sensus memorie et experientie vel per aliam viam sicut dictum est in prima questione primi.

¶ Quod au tem non potest totaliter extingui dicit expriesse Hieronymus Ezechielis primo vbi dici quod in Chaim non potuit extingui superior scintilla rationis. Hoc dicit August. 22. de ciui. c. 24. vbi dicit sic. Ex quo homo in honore positus postquam delinquit comparatus est peccatoribus non in eo tamen penitus extincta est velut scintilla quedam rationis in qua factus est ad ymaginem dei.

¶ De conscientia vero dicunt aliqui quod etiam non debet dici aliquis habitus medians inter potentiam et actum conscientialem. Sed ipsa conscientia vel dici tur potentia et hoc habitualiter accepta vel dicitur actus si actualiter accipiatur et variatur actus respectu preteriti vel praesentis futuri: quia respectu praeteriti conscientia est actus testificandi vel accusandi vel excusandi. Sed respectu futuri est actus instigandi vel obligandi. Sed respectu praesentis est actus dictaminis eligendi et diligendi vel odiendi seufugiendi. Ita quod conscietia secundum istos non dicit nisi actum vel potentiam ipsam respectu agibilis particularis conclusi ad scientiam pertinentis.

¶ Sed videtur mihi quod aliquando potest poni in aliquo habitus conscientia lis aggeneratus ex pluribus actibus consimilibus et inclinans ad tales actus consimiles sicut experimur Quando enim aliquis frequenter habet actum conscientialem circa altquod obiectum delinquitur in ipso quidam habitus de difficili mobilis frequenter intantum quod a multis vix possunt deponi conscientie quas sibi formauerunt.

¶ Secundo hoc patet quia aliquis qui exercitatur et frequentat tales actus faciliter et prompte et delectabiliter operatur secundum conscientiam et inclinatur ad tales actus non cum difficultate sicut prius. Hoc autem est signum aggenerati habitus secundo ethicorum.

¶ Tertio quia si conscientia non diceret nisi actum super potentiam tunc omnes cessantes ab actu haberent equalem conscientiam respectu cuiuscumque obiecti et tantum vnus de conscientia quantum alius quod est falsum Potest ergo poni habitus talis conscientialis vt videtur.

¶ Sed vtrum talis habitus in habente sit vnus vel plures. Dico breuiter quod plurifcatur per plurificationem conclusionum particularium alterius et alterius rationis ad conscientiam obiectiue pertinentium sicut et prudentia ipsa. cum qua forte conscientia recta est eadem et dato quod non sit eadem. Hec de secundo articulo.

¶ Quantum ad secundum articulum Utrum scilibet in synderesi et conscientia errorcontingat.

¶ Dico primo de sinderesi prout est respectu principiorum per se notorum ipsorum agibilium quod in ipsa non contingit error sicut nec in noticia principiorum perse notorum speculabilium. Tum quia talia sunt manife sta et patentia de se sicut Ianua in domo. Tum quia si in principiis contingeret error et per consequens eontingeret deipsis dubitare nihil posset sciri quia principium tale per se notum non potest ex alio demonstrari. Tum quia cit ca conclusionem euidenter deductam ex principio non contingit errare. Sed intellectus necessario tali conclusioni assentit et veraciter. ergo nec multominus circa principium. Tum quia principia huius sunt talia quia nullus potest ea mente negare quarto metaphi. igitur etc Unde si error est in principiis aliquibus non est hoc in principiis primis sed in principiis secundariis quae non sunt per se nota. Sed conclusiones sunt ex aliis principiis dependentes.

¶ Dices contra hoc quod immo imsynderesi contingit error. Nam secundum Aristotelem. 7. ethicorum Uiciosus qui iam habitum adquisiuit habet ignorantiam finis. Unde et qualis vnusquisque est talis sibi videtur. Sed stante ignorantia vel errore circa finem non potest esse rectum iudicium vel dictamen de primo principio agibili vt videtur: quia ipse finis in agibilibus est sicut principium in speculabilibus secundo phisicorum. ergo etc.

¶ Dico quod malus talis viciosus non habet ignorantiam finis in vniuersa li sed in particulari supposito tamen quod omnis malus sit ignorans de quo satis dictum est distin. xxxy. Fi gnis autem in communi et bonum ad principium primum agibilium pertinet. Non autem hic vel ille in pariculari habet ergo rectum iudicium habituale de principio et actuale quando occurrit si non absorbeatur a passio ne et tunc omnino non intelligit nec per consequens errat. Ita quod vel intelligit principium et tunc circa illud non errat quia sibi est per se notum vel omnino non intelligit et tunc etiam non errat.

¶ De conscientia vero an potest errare videtur alicui quod non. Tum quia conscientia est lexnaturalis mentis nostre. Tum quia est quedam scientia. In scientia autem non est error. Tum quia si erraret conscientia hoc praecipue videtur in vehementia passionis vel ex passione. Sed hoc est falsum quia etiam ipsa remurmurat in passione. ergo etc.

¶ Sed dico quod immopscientia potest errare et potest esse erronea siue in habitu siue in actu. Hoc patet primo quia conscientia dicit noticiam conclusionis particularis sicut dictum est supra. Sed noticia dependet ex maiore vniuersnali et minore particulari circa quam intellectus potest errare vel quia minor illa contingens et non necessaria vel quia dato quod sit necessaria non tamen est per se nota. Sed intellectu errante circa minorem necessario errat intellectus circa conclusionem quam deducit ex tali minore. ergo etc.

¶ Secundo hoc patet quia de eodem ob iecto in particulari possunt haberi oppositi actus credendi vel opposite fides. Puta de christo credit christianus quod est deus. Sarracenus vero vel iudeus quod non est deus et consequenter diuerse conscientie. Puta conscienia christiani quod est adorandus et conscientia sarraceni quod non est adorandus et per consequens altera est erronea. Alio quin contradictoria essent simul vera. ergo etc.

¶ Tertio quia intellectus ad quem pertinet conscientia dependet in actu suo et mouetur quoqumo a fantasmate. Fantasia autem est mater erroris circa illa que non sunt per se nota circa que versatur conscientia ergo conscientia potest errare vel esse erronea siue sit in actu siue in habitu.

¶ Ad primum in oppositum. Dico quod conscientia non est talis lex que non possit esse obliqua et non recta: sed tantum synderesis in mente nostra talis est.

¶ Ad secundum dico quod non semper conscientia est vera scientia sed estimata et est noticia erronea frequenter.

¶ Ad tertium dico quicquid dicitur quod aliquis potest bene se habere in passione et etiam male. Nec oportet quod passio indicat errorem: litet aliunde possit induci vel sine passione siue cum passione. Ita quod ponscientia potest esse erronea et approbatiua falsorum pro veris vel reprobatiua verorum pro falsis. hec de tertio articulo.

¶ Quantum ad quartum articulum. An scilicet conscientia erronea obliget ad faciem dum illud quod ipsa dictat esse faciendum.

¶ Uidetur quod non quia conscientia erronea non dictat nisi malum. Sed nullus obligatur ad malum ergo etc.

¶ Secundo sic. Si obligaret conscientia erronea hoc esset virtute alicuius legis. Non legis divine quia lex diuina nullum obligat nisi secundum rationem rectam nec vtrtute legis alterius quia lex secunda non obligat nisi secundum rationem rectam vel virtute alicuius prime. ergo etc.

¶ Ter tio sic. Conscientia erronea potest vitare aliquid impossibile. Sed ad impossibile non obligatur quis. ergo etc.

¶ Quarto sic. Conscientia erronea potest vitare aliquid contra legem vel preceptum dei. Sed nullus potest obligari ad faciendum contra legem dei. ergo etc. istum articulum

¶ Sed quantum ad dico tria Primum quod conscientia recta obligat ad faciendum illud quod dictat possibilitate habita.

¶ Secundum est quod conscientia erronea obligat non ad faciendum:. sed ad determinandum vel deponendum talem conscientiam vel ad peccandum si non dimittat.

¶ Ter tio dico quod peccans contra legem dei secundum erroneam conscientiam plus peccat quam peccans contra conscientiam erroneam tantum. Primum pro batur quod conscientia recta obligat ad faciendum illud quod dictat ipsa et ad faciendum de necessitate si dictat illud tanquam necessarium et preceptum vel et equo et boue si tanquam consilium. Nam virtus est habitus in mente consistens secundum quod determinauit sapiens per rectam rationem. Sed ista recta ratio non est nisi conscientia recta dictans vel prudem tia. ergo etc.

¶ Secundo sic. Regula conformis diuine legi obligat sicut ille suo modo et in ordine suo. Sed conscientia recta est regula quedam pre dicta conformis divine legi et diuine voluntati. ergo. etc.

¶ Tertio sic. Non minus tenetur quis ad volendum secundum conscientiam rectam quam habendum conscientiam rectam. Sed ad conscientiam rectam quilibet obligatur igitur ad volendum