Quaestio 2

¶ Distinctionis Prime. Questio Secunda.

SEcundo quaero utrum sacramentum possit vel debeat diffiniri.

¶ Uidetur quod non primo sic. Omne diffinibile est per se vnum. sed sacramentum non est aliquid per se vnum. patet. quia consistit in rebus et verlbis que non sunt vnum: nisi per accidens vel aggregationem. Nam ex permanente et successiuo vel non permanente non fit aliquid per si vnum. res autem permanens est. et verbum successiuum ergo etc.

¶ Secundo sic. illud quod non est per se in genere: non est diffinibile. quia secundum boetium sola species diffinitur. species autem est per se in genere: sed sacramentum non est per se in genere. quia non est per se vnum: vt probatum est ergo etc.

¶ Tertio sic I sacramentum esset per se deffinibile: tunc videretur illa diffinitio bona quam dat magister quod sacramentum est inuisibilis gratie visibilis forma etc. sed hoc est falsum. quia sacramentum non est forma gratie: quia nec forma intrinseca nec exemplaris. Similiter non est gratia similis sacramento sicut nec spirituale corporali. Similiter non est causa sicut dictum est supra. magister in littera videtur diffi¬

¶ Contra. nire sacramentum quod sacramentum est sacre rei signum. Et aliter: quod est inuisibilis gratie visibilis forma: vt eius similitudinem gerat: et causa existat

¶ In ista questione sic procedam.

¶ Primo inquiram de diffinitione et que sunt illa que proprie possunt diffiniri.

¶ Secundo ostendam ex predictis an sacramentum proprie possit diffinirvel an aliquid impediat ne sacramentum proprie difefiniatur.

¶ Tertio an diffinitiones vel descriptio nes que ponuntur de sacramento: proprie sint velconuenientes.

¶ Ultimo ad rationes principales.

¶ Quantum ad primum articulum dico: quod diffinitio est oratio indicans euid est esse: sicut dicitur primo ihopicorum: et hoc proprie accipiendo diffinitionem: intelligendo ista descriptionem. diffinitionis sicut dicetur infra.

¶ Diffinitio enim vnomodo potest accipi pro ratione dicente quid nominis. et istomodo philosophus accipit diffinitionem iiii. methaphisice quando dicit quod diffinitio est ratio quamnomen significat. et hoc modo omne illud quod potest cadere in conceptu etiam figmenta et impossibilis et negationes: et priuationes: et entia rationis possunt habere diffinitionem et hoc modo large et improprie accipitur diffinitio.

¶ Aliomodo accipitur diffinitio proprie: et hoc modo est oratio indicans explicite tantum quiditatem alicuius rei positiue per se vnius in genere et conuertibilis cum diffinito. quod autem sit oratio: patet per philosophum. sexto thopicorum vbi dicit quod diffinitio non potest esse vnum nomen: sed debet esse diffinitio oratio longa et plurium nominum sicut dicitur octauo methaphilice. Similiter cum inl pratio indicans quid est esse: oportet quod illud cuius est diffinitio: habeat per se quiditatem et esse quiditatiuum. Ex quo patet quod nulla negatio vel figmentum: vel priuatio per se est diffinibilis sed quia illa quiditas realis debet esse: nullum ens rationis tantum est pro prie diffinibile. vnde et intentiones secunde proprie loquendo non sunt diffinibiles accipiendo proprie difftionem sicut accipit philosophus septimo methaphsice.

¶ Tertio oportet quod illa quiditas sit per se vnaquia nec illorum que per accidens sunt vnum: est per se quiditas. Unde et illorum que sunt vnum per accidens: non est diffinitio proprie: sicut apparet septimo methaphisce. vnde homo albus non diffinitur proprie. sed de ile la quiditate oportet quod sit per se vnius entis in genere. oportet enim necessarie quod omne per se diffinibile habeat gimus et differentiam que sunt principia diffinitionis vel materiam et formam. Et plannum est quod omne compositum ex materia et forma habet genus et differentiam: licet non econuerso. Et propter hoc dicitur quod sola spe cies proprie diffinitur. et planum est quod omnis species hacbet genus et differentiam.

¶ Et ideo dico quod illud quod non est in genere per se sicut contentum sub eo¬ non est diffinibile proprie. sicut materia nec forma: nec deus: nec differentia aliqua alicuius generis: negeneralissimum alterius generis. Sed vlterius dico quod oportet diffinitionem indicare quiditatem tantum ipsius diffiniti. et ideo quia indiuiduum non solum dicit vel includit quiditatem: sed etiam aliquid plus. dico quod indiuiduum inquantum huiusmodi non diffinitur. includit. enim indiuiduum differentiam indiuidualem contrahentem ipsam quiditatem specificam et addentem aliquid supra ipsam vt dictum est in secundo. Propter eamdem causam nulla relatio nec aliquod accidens ponendo subiectum in eius diffinitione: diffinitur proprie. Nec aliquid per additamentum. quia aliquid extra quiditatem includitur. sed oportet quod sit conuertibilis cum diffinito et econuerso. quia si non indicaret totam quiditatem complete et explicite: sed partem: et etiam non solum conueniret diffinito: nec esset conuertibilis cum ipso: non esset diffinitio proprie. vnde substantia animata sensibilis non est proprie diffinitio homins: ne conuertitur cum ipso: nec indicat etiam totam quiditatem homins: sed partem. Similiter etiam humanitas non dicitur diffinitio. quia licet dicat totam quiditatem homins: non tamen explicite: sed confuse. Et ideo dicitur primo phisicorum quod diffinitum est confusum: sed diffinitio diuidit in singula.

¶ Sic igitur apparet ex predictis quid est diffinitio proprie accepta. quia est oratio indicans vel significans precise quiditatem realem positiuam alicunus entis per se vnius in genere conuertibilis cum diffinito et per consequens explicita. Et consequenter apparet que sunt proprie diffinibilia. Apparet etiam quomodo diffinitio large et improprie accipitur et per consequens que sunt large et improprie diffinibilia.

¶ Aduertendum est tamen quod aliquando accipitur diffinitio pro oratione significante rem diffinitan explicite. et isto modo dicta sunt premissa de diffinitione proprie accepta. Alio modo accipitur pro re explicite significata. et sic accipitur aliquando quando dicitur quod diffinitio est eadem diffinito et huiusmo di. hec de primo articulo principali.

¶ Quantum ad secundum articulum dicit vnus doctor quod non impeditur. sacram mentum ne diffiniatur quia sit ens priuatiuum vel negatiuum seu impossibile vel implicans contradictionem. Sacramentum enim cum sit signum voluntarium certum et efficax alicuius diuini effectus: quem vult cau sare in anima suscipientis: est aliquid positiuum et non est negatiuum vel priuatiuum seu implicans contradictionem seu figmentum. Deus enim potest instituere tale signum ad suum effectum. sicut homines signaimponunt ad suum effectum vel conceptum significandum.

¶ Non impedit etiam quod sacramentum non est per se vnum sicut dicunt aliqui. Nam sacramentum quantum ad id quod est formale in ipso: est per se vnum: licet enim res et verba non sint tamen relatio signi que est formale in sacramento: est per se vna: licet in pluribus fundamentis. Et hoc est possibile de respectu rationis quod sit vnus in pluribus fundamentis vel subiectis quicquid sit de respeciu reali. vnde sicut si esset albedo vna formaliter in duobus subiectis. Ita satramentum quantum ad suum formalem conceptum eit vnum per se: licet materialiter sint plura. De illo autem repectu rationis magis dicetur infra.

¶ Tertio non impedit diffinitionem sacramenti vt dicunt aliqui sequaces istorum: et ipsi etiam videntur hoc dicere quod sacramen tum quantum ad suum formale puta quantum ad illum respectum ordinis ad gratiam sic respectus rationis Nam intentiones secunde sunt entia rationis. et tamen diffiniuntur suo modo. quia alio modo logica non esset scientia: nisi vteretur diffinitionibus intentionum secundarum tanquam pro mediis in demonstrationibus suis. Et etiam suo modo sunt in genere logico: sicut species. et ita sunt diffinibiles diffinitionibus in qui bus inuenitur quid et quale per modum generis et differentie. et sic etiam in ratione sacramenti inuenium tur ista suo modo: quia aliquid communius vt genus puta signum: et aliquid contrahens. et predicatum in qua le: puta signum tale scilicet efficax et certum et huiusmodi. vnde et patet quod sacramentum non habet conceptum simplicite simplicem sicut deus. Nec conceptum ex se singularem. et ita abstrahit a conceptu singulari: sicut pa tet. et habet conceptum vniuersalem et communem est igitur diffinibile vt videtur.

¶ Et tunc ponitur diffinitio sacramenti noue legis in communi prout et tendit se et est ad omnia sacramenta. et est talis. sacramentum est signum sensibile gratiam vel effectum dei gratuitum efficaciter significans ex institutione deiuina ad salutem homins viatoris ordinatum. Ad cuius diffinitionis euidentiam notandum est quod deus potest aliquem effectum gratuitum causare in anima homins via toris ad salutem hominis viatoris. hoc patet omni catholico ex omnipotentia diuina. secundo quod deus potest imponere aliquod sensibile signum ad significandum istum effectum inuisibilem. sicut etiam homo potest imponere aliquod signum sensibile ad exprimendum conceptum mentis interiorem. Cum autem signum dicatur triplex scilicet pronosticum rememoratiuum et demonstratiuum: quorum primum est futuri: secundum preteriti: tertium est presentis: deus quodcumque istorum potest imponere ad significandum effectum suum: sicut et homo hoc potest. Tertio deus potest ordinare et determinare se ad cooperandum efficaciter ipsi signo ab eo sic instituto: causando effectum signatu per tale signum in suscipiente: nisi adsit obex impediens: sicut et homo etiam hoc potest scilicet determinare se ad cooperandum signo per accidens ostenso ab ipso viuendo pacifice: sicut pretendit in signo. Sacramentum vero est tale signum sensibile demonstratiuum et certum non equiuocum vel fallax et efficax precedens signatum quia licet signum esset certum si tamen sequeretur signatum: non esset efficax. et ita oportet quod saltem natura precedat signatum et est signum institutum a deo ad significandum effectum gratuitum dei ad salutem homins viatoris ordina tum.

¶ In predicta autem descriptione que datur de sacramento eo modo quo solent intentiones secunde diffiniri ponitur genus sacramenti. quia signum in plus enim se habet signum quam sacramentum. ponuntur aliqua loco differentiarum. quia est ex institutione diuina et efficax signum. et certum. non signum equiuocum vel falsum: sed certum et natura prius signato: ac per hoc efficax. Ponuntur etiam ibi alia duo: que debent poni in descriptione intentionum secundarum quae sunt additamenta duo. scilicet fundamentum ipsum relationis signi: que est formalis in ratione sacramenti et hoc est aliquid sensibile. puta res vel verba: in quibus materialiter consistit sacramentum Et aliud quod est terminus talis respectus: vt ugnatum scilicet effectus dei gratuitus ad salutem hominis viato ris. vel etiam per istam vltimam clausulam intelligitur finis ipsius sacramenti: ita quod in hac descriptione ponuntur omnes cause ipsius sacramenti. Primo id quod est formale in ipso scilicet relatio signi ad effectum dei gratuitum. Secundo id quod est materiale: vt sensibile aliquod fundans talem respectum. Et etiam terminus ibidem exprimitur. Tertio causa efficiens. ex institutione dei. quia ( sicut dicetur infra ) solus deus potest instituere sacramentum. Nec signum sensibile habet rationem sacramenti: nisi ex institutione diuina. non ex natura vel proprietate rei. Quarto ponitur finis sacramenti. ad salutem homins viatoris. et ta est diffinitio integra et completa.

¶ Est etiam ea dem secundum rem cum illa: quam ponit magister: quod sa cramentum est inuisibilis gratie visibilis forma. vt eius similitudinem gerat. et causa existat. forma enim accipitur pro signo. sicut imago herculis dicitur forma eius. Inuisibilis gratie idem est quod effectus dei gratuitus in anima: quomodocumque debeat intelligi ille effectus. Quia non debet semper intelligi progratia inherente vel caractere: sed aliquando pro gratis dato et mirabiliter exhibito. vt in eucharistia est corpus christi. Sed eius similitudinem gerat et causa existat: hoc est idem cum hoc quod est significare effi caciter: non sicut signum equiuocum vel falsum: nec sicut signum naturaliter sequens suum signatum: sed precedens. Hec dicit iste de diffinitione sacramenti istum articulum videm

¶ Quantum ad mihi quod sacramentum proprie et per se diffiniri non potest eo modo quo dictum est supra de diffinitione: siue accipiatur quantum ad suum formale: quod est ratio signi: siue quantum ad suum materiale: que sunt res et verba. Quantum ad suum materiale planum est. quia res et verba non sunt per se vnum vnitate entis per se diffinibilis: sed sunt vnum aggregationis vnitate. vel ordinis antum. et talia non sunt per se diffinibilia. vii. et. viii. me tha. Si accipiatur quantum ad suum formale: non est proprie diffinibile quia suum formale non est nisi reaspectus rationis signi ad signatum factus per actum dei intelligentis ista: et comparantis hoc ad illud: vt signum ad signatum: habens quod sit signum ex diuina volitione et ordinatione concurrente. Non enim illud quod est sensibile in sacramento habet ex natura sua absoluta: quod sit signum vel sacramentum: nisi inpotentia tantum tanquam fundamentum: sed habet hoc ex in stitutione diuina. Alioquin enim a principio fuissent sacramenta in actu: sicut et nature sensibiles verbo rum vel rerum. respectus autem rationis proprie et siricte non diffinitur. immo nec aliquis respectus. quia semper in diffinitione respectus ponitur additamen tum. et aliquid extrinsecum quiditati diffiniti. scilicet teriminus. Simiter etiam respectus rationis non est ens reale positiuum vt patet. Et similiter dico de intentionibus secundis.

¶ Secundo dico: quod improprie vel large accipiendo diffinitionem pro ratione nominis ostensa explicite: quocumque modo indicetur. quicest illud. quod per nomen significatur. quomodocumque sit ens siue rei siue rationis tantum. siue vnum per se liue non: et sic de aliis: isto modo sacramentum diffiniri potest quantum ad suum formale. quod est relatio signi concernendo suum materiale: quod est illud: quod ponitur sensibile sacramenti.

¶ Circa quod est aduertendum quod cum sacramentum sit essentialiter signum et predicatione superioris de inferiori: signum autem essentialiter sit relatiuum ad signatum. sicut pater ad filium: impossibile est quod formale in sacramento sit aliquid absolutum sed oportet necessario quod sit aliquid respectiuum vel respectus. sicut oportet. quod formale patris vnde pater sit relatio. sed materiale potest esse aliquid absolutum. et illud absolutum est res et verbum: quorum vtrumque sensibile. non in quibus vel circa que fundatur iste respectus rationis: sicut super vocem significatiuam ad placitum fundatur ab intellectu respectu rationis signi ad rem significatam concomitante voluntate imponentis: qua volitaest talis vox significare talem rem. Unde non est vererum illud: quod communiter solet dici distincte et simpliciter quod formale vel forma sacramenti sunt verda ipsa. vnde verum est tamen quod in tota materia sacramenti quod complectitur et rem et verba. quia expressius significant. quia in signis obtinent principalitatem vel ba ipsa secundum augu. sunt principaliora. et ideo possunt dici forma vel formale sacramenti: vt comparantur ad res: sed non respectu sacramenti totalis vel in sacramento totali. Si dicas quod sacramentum est aliquid sensibile: et respectus rationis non est aliquid sensibile. ergo non pertinet ad sacramentum intrinsece. dico: quod sicut dictum est supra sacramentum non est sensibile: nisi quantum ad suum materiale. non autem quantum ad formale. sed quantum ad suum formale est signum et ens rationis. quare etc. Sic igitur patet quo modo sacramentm diffiniri vel potius describi potest. quia non proprie nec stricte: sed large: sicut entia rationis vel intentiones secunde. Et hoc etiam innuit ille doctor finaliter licet prius aliud dicere videatur. Hec de secundo articulo principaliad tertium articulum ponun¬

¶ Quantum tur plures descriptiones ipsius sacramenti. due ponuntur a magistro. et acccipiuntur ab aug. x. de ciui. dei. Prima est quod sacramentum eit sacre rei signum. Secunda est quod sacramen tum est inuisibilis gratie visibilis forma etc. que sueperius est declarata: nisi quod ibi accipitur visibilis forma pro sensibili forma in communi: non solum pro forma sensibili per visum: sed per aliquos alios iensus Et pro tanto quia visus inter alios est nobilior sensus: et plures differentias rerum nobis ostendit primo methaphi. Tertia est hugonis primo libro de sacramentis parte. 1x. ca. II. dicentis quod sacramentum est corporale vel materiale elementum foris sensibiliter propositum ex similitudine representatio. nis. et ex inttitutione significans ex significatione continens aliquam inuisibilem et spiritualem gratiam. Quartam ponit vnus doctor que exposita est. et posita in arti. precedenti. Et de ipsa nihil plus dico modo: nisi quod multum conuenit. et est quasi eadem cum diffinitione hugonis: vt patet intuenti. Similiter etiam quia dubium videtur quod sacramenium sit signum demonstratiuum gratie. quia sicut dictum est iupra: pre cedit gratiam vel effectum. et non est simul cum eo. potest tamen dici pro tanto demonstratiuum: quia quasi presentialiter. et statim sequitur gratia et reputatur propresenti.

¶ Iste autem descriptiones sunt conuenientes omnes: precipue tres vltime de sacramentis noue legis in quibus ex opere operato confertur gratia vel habetur aliquis effectus inuisibilis. Et ideo illius dicuntur effectiua modo ex opposito in precedenti questione. Ita quod omnes ille descriptiones veresunt de signo sensibili instituto ad significandum efficaciter talem effectum. Tunc dico quod non extendunt se ad sacramenta veteris legis. Prima vero descri¬ ptio non est propria: sed communis ad omne illud pequod res aliqua sacra significatur. et ideo communis ad omnia sacramenta cuiuscumque legis: siue legis nati re siue legis scripte: siue legis noue. Et si ad aliqui istorum contrahatur: oportet quod secundum posita in aliis modificetur quia magis est generalis et minus completaquam alie: sicut patet. Patent omnes descriptiones ex predictis: nisi quod in diffinitione vel descriptione potius ipsius hugonis ponitur ex sanctificatione continens spiritualem gratiam vel inuisibilem: quod non est accipiendum: quia gratia contineatur. vel sit formaliter in sacramentis inherendo eis. sed pro tanto quia quasivirtualiter continent sanctificando creaturam eo modo quo dicta sunt cause a magistro: sicut dictum est supra. Hec de tertio principali. principale argumentum

¶ Ad primum dico quod sacramentum proprie et stricte non diffinitur quantum ad suum materiale. quia non est per se vnum. nec quantum ad suum formale: licet sit vnum per se eo modo quo ens rationis. quia est ens diminutum non habens quid simpliciter nec realiter. nec est aliquid absolutum. Dices quod ille respectus rationis non est vnus nec eiusdem rationis in verbis et re sacramenti. quia ista fundamen ta sunt diuersa et alterius rationis. Dico quod potest esse vnus respectus rationis etiam numero fundatus super diuersa fundamenta in ordine ad vnum simplicem terminum quicquid sit de respectibus realibus. Et sic est in proposito. Et similiter respectus eiusdem rationis licet diuersi numero possint fundari in fundamentis diuesarum rationum ad diuersos terminos: sicut intentiosecunda generis est eadem secundum speciem in anima et in planta: non obstante quod sint alterius rationis et termini et sic non inuenitur in relationibus realibus vt videtur. Et preterea siue sit eiusdem rationis siue non: tamen non est proprie diffinibilis: sicut nec aliquis respectus realis. Nec est per se in genere aliquo sal tem reali quare etc.

¶ Ad secundum patet ex dictis quod sacramentum non est per se et stricte diffinibile sicut aliquid quod est per se vnum specie in aliquo generi feali et metaphisico. quia nec habet quid verum et reale sed diminutum. diffinibile tamen est aliquo modo: sicu intentiones secunde et entia rationis quantum ad suum formale concernendo vel connotando suum materiale quod est sensibile. Quantum vero ad suum materiale non est per se diffinibile: sicut patet.

¶ Ad tertium dico quod illa descriptio magistri si bene intelligatur est bona eo modo quo dictum est supra. Similiter etiam prima licet non sit conuertibilis et propria. quando dicis quod sensibile non est simile spirituali. dico quod verum est vniuoce. sed bene proportionaliter vel imitatiue per modum signi. Lum dicis vltra quod sacramentum non est causa. de hoc dictum est supra. Ad illud in oppostum patet quod sacramentum potest describi aliqualiter licet improprie diffiniri