Quaestio 7

¶ Questio Septima prohemialis seu introductiua in Primum sententiarum.

SEptimo quaero utrum ex ordine ad praxim vt ad finem dicatur primo et principaliter noticia practica vel ex ordine ad obiectum seu ad praxim vt ad obiectum.

¶ Arguitur primo quod ex ordine ad praxim vt ad obiectum seu ab obiecto dicatur noticia primo et principaliter pra ctica quia. 6. metha. diuidit philosophus practicas a specula tiuis penes obiecta sicut patet ibidem. Dicit enim quod practice sunt de talibus obiectis quorum scimus principia speculatiue vero non: ergo videtur quod primo et principaliter ex obiecto noticia sit practica: quia ex ipso distinguitur primo a speculatiua.

¶ Secundo sic. 6. ethicorum distinguit phuns obiectum practice et intellectus pra ctici bonum agibile et contingens distinguendo ista a speculatiuo intellectu et habitu: et per consequens ergo etc. tertio de anima dicit philosophus

¶ Contra quod intellectus sola extensione ad opus vt ad finem sit practicus. Et propter hoc etiam dicit quod intellectus practicus differt a speculatiuo fine: ergo similiter habitus vel actus prior et principa liter ex fine fit et est practicus.

¶ Secundo sic primo me taphisice distingunt practicam et speculatiuas per fines. dicit enim quod finis speculatiue est veritas sed finis practice est opus. ergo etc. In ista questione sic procedam

¶ Primo declarando quid est praris. Et concludam aliquas conclusiones.

¶ Secundo ostendam vtrum ex eodem dicatur intellectus et habitus vel actus practicus.

¶ Tertio ex quo primo et principaliter dicatur habi tus: vtrum ex fine vel ex obiecto et qumo.

¶ Quarto vtrum speculatiuum et practicum sint differentie essentia les intellectus et habitus.

¶ Et quinto respondebo ad rationes principales. dico quod praxis a qua dicitur noti

¶ De priimo cia practica eo modo dice infra est operatio alterius potentie ab intellectum et alterius generis a cognitione ex se et natura sua secundum id quod est non ordinata ad generandum noticiam: vt instrumentaliter aut via aut dispositio naturaliter posterior intellectione quae est in potestate scientis vel in teffigentis apta nata dirigi per rectam rationem et per se finis intran prius et principalis noticie directiue vel scientie.

¶ Prima conditio patet scilicet quod praxis est operatio alterius potentie ab intellectu quia ad praxim dicitur intellectus extendi vel tendere extra se modo intellectus non extenditur ad aliquam operationem suam: sed magis secundum eam manet intra se: quare etc. Preterea quia si praxis non esset alterius potentie ab intellectu sequeretur quod logica que dirigit actus intellectus in discurrendo esset practica: quia dirigeret praxim talem que ponitur in intellectu saltem si acquireretur ex appetitu talis finis cuius est directiua.

¶ Secunda conditio patet quod est alterius generis a cognitione quia quod sit alterius generis a cognitione intellectiua. Iam patet eo quod est alterius potentie ab intellectu. Quod etiam sit alterius generis a cogniione sensitiua patet: quia cognitio sensitiua in nobis per se ordinatur ad noticiam intellectiuam acquirendam sicut sensus ad intellectum et ita ipsa est propter scientie. Et si esset aliqua noticia dirigens ipsam ipsa. esset necessario speculatiua quia propter scire: et ita nullacognitio sensitiua est praxis. Preterea scientia non dicitur practica a cognitione: sed ab operatione: vt distinguitur contra cognitionem. primo et secundo methaphisice ergo praxis ex qua dicitur noticia vel scientia practica est alterius generis a cognitione.

¶ Tertia conditio quod ex se et secundum id quod est non est ordinata ad generandum vel causandum noticiam patet: quia talis operatio causatiua noticie: vt sermo vel loquela exterior sensibilis ordinatur per se ad scire. Scientia autem dirigens operationem propter scire est speculatiua ergo talis operatio non potest dici praxis. Item quia i talis operatio esset praxis tunc scientie sermocina les essent practice. Et intellige istam rationem sicut iltam precedentem de logica quia dirigunt tales operationes consequens est falsum. ergo etc.

¶ Quarta conditioscilicet quod est naturaliter posterior intellectione patet: quia noticia prior necessario ipsa praxi. Tum quia est ostensiua obiecti circa quod debet elici ipsa praris. Tum quia praxis debet sibi conformari ad hoc vt sit recta. Preterea actus qui non habent posterioritatis ad intellectionem cuiusmodi sunt actus vegetatiue potentie / et actus potentie sensitiue / et appetitus senstiui preuenientes rationem et moderamen rationis non sunt proprie praxes quia non habent ordinem talem ad intellectionem nec per consequens intelligo aliqua per extensionem ad ista potest dici practica.

¶ Quinta conditio scilicet quod est in potestate intelligentis vel scientis. pa tet principium enim actuum praxis est in sciente secundum philosophum. 6. ethicorum vbi dicit quod artifex indiget arte ad recte operandum. Et similiter aliquis indiget virtute ad recte eliciendum et agendum in moralibus sed nullus indiget virtute vel arte ad aliquid cui non est principium actuum habens ipsum in sua potestate quia ars est principium effectiuum et reducitur ad genus cause efficientis. Secundo phisicorum: ergo etc. Item sexto metaphisice dicitur quod in practicis sciens habet principium actiuum operationis a qua dicitur noticia practica et est causa operationis Propter hoc enim practice dicuntur actiue vel factiue.

¶ Sexta conditio scilicet quod est diligibilis per rectam rationem. Patet praxis enim est operatio in qua contingit recte et non recte propter hoc enim respectu talis praxis ponitur necessaria noticia directiua que non est necessaria nisi respectu operationis que potest esse recta et non recta. Quod enim necessario est rectum et non potest esse non rectum: non indiget directiuo sed talis operatio dirigibilis est per intellectum qui intelligitur sibi et aliis potentiis secundum Augustinum quinto decimo de trinitate capitulo septimo. Et potest iudicare non solum de actu suo: sed etiam aliarum potentiarum et eos per consequens dirigere si sint dirigibiles: ergo praxis non solum praesupponit intellectionem primam ostensiuam obiecti sui: sed vt regulam et mensuram aliquo modo cui debet elici conformiter vt sit recta hoc idem dicitur sexto ethicorum de electione quod necessario electio recta requirit rationem rectam et non solum verum est hoc de electione que est quedam praxis sed etiam de omni praxi que est actus voluntatis aliquo modo pari ratione.

¶ Nota hic quod non sufficit quod noticia sit ostensiua ad hoc: vt sit practica sed cum hoc directiua alioquin omnis noticia esset practica et omnis actus voluntatis esset praxis a qua dicitur noticia practica quod non est verum. Nota vltra quod praxis est dirigibilis ex qua dicitur ticia practicia: alioquin enim non apparet ratioquare omnis operatio voluntatis non possit dici pra xis tam illa que est dirigibilis quam que non est dirigibilis cum ipsa sequatur actum intellectus ostensiuum ob lecti et similiter sibi conueniant omnes alie conditiones hic posite de praxi que non necessario concomitantur istam. Et patet de actu citharim andi et aliis praxibus respectu quarum ponuntur artes. directiue ipsarum et nunquam ponerentur respectu ipsarum nisi essent dirigibiles et posset in eis esse error. Unde patet quod nec tales artes nec aliquis habitus directiuus alius debet esse practicus principaliter propter substantiam actus sed propter circumstantiam vt actus quantum ad suas circumstam tias in quibus contingit errare dirigatur.

¶ Septima conditio scilicet quod sit per se finis proprius intrinsecus et principalis directiue noticie vel intellectionis. Quod finis patet. 2. metha. Finis practice est opus illud opus voco praxim. Quod per se finis patet quia oportet quod sit finis ex natura talis noticie non ex intentione vel voluntate scientis: et per accidens. Tunc enim quandoque idem esset practicus et quandoque speculatiuus: quia nichil est dictum quia habitui practico per se primo vel saltem secundo modo conuenit esse practicum: et ideo impossibile est quod vnquam sit speculatiuus sicut dicetur inferius. Quod intrinsecus finis dico non quia oporteat ipsam praxim elici ab eadem potentia et in potentia intrinsece cum noticia vel habi tu practico: sicut imaginantur aliqui et false: quia tuc finis practice scientie non esset opus: sed veritas et cognitio vel actus eius cognitiuus quod est falsum et contra Aristotelem sed intrinsecus est sibi quia intrinsecus est ambitui et diffinitioni scientie vel noticie quia partinet ad per se diffinitionem vel descriptionem eius quantumcumque sit in extrinseca potentia. A fine enim extrinseco licet per se non dicitur scientia practica vel speculatiua. Tunc enim scientia moralis diceretur speculatiua ab Aristotele propter finem suum que est felicitas contemplati qua vel speculatiua secundum eundem quod tamen est falsum: immoipsam posuit practicam vt potuit nec debuit eam ponere speculatiuam ex tali fine. Nam talis finis extrinsecus est causa remota et commnis: a tali autem causa non habet effectus determinate et distinctiue quod sit nature talis vel talis. Oportet etiam quod sit finis proprius per eandem rationem ita quod non solum sit per se et intrinseca. Oportet etiam quod sit finis principalis quia si finis est sub fine et non principalis ab illo non dicitur noticia practica dato quod sit proprius et intrinsecus sicut patet. Finis enim proprius et intrinsecus scientie moralis est cognitio boni agibilis intrinsecus. Dico aliquo modo non tamen principalis: sed principalis est operatio bo ni agibilis humani. Ideo dico quod moralis scientia non est scientia cuius finis sit veritas et speculatiua: sed pra cticus ab isto fine principali est enim vt boni fiamus ecundum Aristotelem: quare etc. Si dicas qumo ergo differt a prudentia ex quo vtraque practica est dico quod sicut ars ab experientia: quia vna est de bono humano agibili invniuersali scilicet scientia ethicorum / alia in particulari si cut prudentia: et sic etiam diuersimode dirigunt praxim vnam in vniuersali vel in generali alia in particulari.

¶ Sic ergo patet descriptio praxis quae est eadem cum alia descriptione breuiori cuiusdam doctoris que dicit quod pranpraxis est actus alterius potentie ab intellectum naturaliter posterior intellectione natus elici conformiter rationi vel intellectioni recte ad hoc vt sit rectus.

¶ Ex predictis infero quedam correlaria. Primum est quod praxis non est nisi actus voluntatis seu operatio Actus dico elicitus vel imperatus quia praxis est actus alterius potentie ab intellectu et alterius cognitione poterior naturaliter intellectione et potestata scientis et dirigibilis recta ratione sed nullus actus habet ista nisi actus voluntatis elicitus vel imperatus: quia quaecumque alia operatio detur aliqua eiusdem rationis cum ea potest esse prior intellectione vt patet discurrendo per actus omnium aliarum potentiarum. Siliter nullus actus est dirigibilis recta rotione et in potestate scientis nisi actus voluntatis elicitus vel imperatus.

¶ Secundo concludo quod actus voluntatis elicitus cuiusmodi est velle est primo et per se praxis et per consequens enim separatus ab omni actu cuiui cumque potentie inferioris siue apperitus sensitiui siue potentie motiue imperabili ab ipsa voluntate quia tali actui voluntatis elicito per se primo conuenit ratio pracis. Dato quod nullum actum inferioris potentie habeat sibi connexum circa idem obiectum sicut contingit in actu volendi deum circa quem aliqua appetitiua sensitiua vel motiua non potest habere aliquem actum elicitum. Et tamen actui volendi deum sic ostensum in particulari omnes pericule descriptionis ipsius praxis sibi conueniunt sicut patet discurrendo per omnes quare etc. Hoc etiam patet per Aristotelem tertio de anima qui ponit duplicom appetitum sensitiuum motorem superiorem scilicet et inferiorem Ex quo videtur quod sicut secundum aliquos actus appetitus inferioris sine actus superioris esset vere praxis ita actus appetitus superioris sine omni actu quolibet inferioris sit vere praris: tamen illud primum dictum alio rum non reputo verum.

¶ Tertio concludo quod nullus actus cuiuscumque potentie alterius a voluntate potest dici praxis nisi in ordine ad actum voluntatis elicitum per quem sit imperatus quia nulli actui tali conueniunt particule descriptionis ipsius praxis nisi in ordine ad illum elicitum cui primo conueniunt vt patet discurrendo articulus est videre an ex esto

¶ Secundus dem vel habitudine ad idem dicatur intellectus vel habitus practicus / vel specula. tiuus. Et est opinio vna quod ex alio dicitur et est intellectus practicus et habitus vel actus. Dicit enim quod intellectus practicus est ex fine. Intellectus enim notus ad considerandum de his que sunt ad finem exappetitu finis est practicus. Ita quod intellectus simplici intelligentia. Primo apprehendit finem. Secundo appetitus vel voluntas complacet in fine apprehenso. Tertio ipsum appetit et vult efficaciter. Quarto in tellectus ex appetitu et volitione finis efficaci ouetur ad considerandum de his que sunt ad fmnem: et tunc primo in tellectus incipit esse practicus et operatiuus: vt dicunt: et ante non est practicus nec operatiuus: vt dicunt. Intellectus autem considerans aliquid non motus ex desiderio finis est speculatiuus: quicquid est ipse consilerat. Sed habitus vel actus dicitur practicus et est exobiecto quicquid obiectum est operabile vel factibile dicitur autem speculatiuus ex obiecto non operabili vel factibili per intelligentem. Et quia obiectum operabile / et non operabile sunt per se et prima obiecta habituum / et actuum et sunt obiecta formaliter distincta / oportet quod diuersificent habitus et actus secundum speciem / ita quod vnus sit speculatiuus / qui est de non oporabili et alius practicus qui est de operabili / quod cadit sub potestate vel operatione scientis / causando ipsum secundum eos. Ideo dicunt quod differentia habituum et actuum per speculatiuum et practicum est differentia perse et formalis. Sed differentia speculatiui et practicinon sunt differentie per se et essentiales in intellectum sed accidentales quia intellectus non respicit operabile vel non operabile pro per se primo obiecto: sed magis ipsum ens cui accidunt ista.

¶ Ex dictis istorum sequitur quod si aliquis consideret de operabili aliquo non motus ex appetitu vel desiderio finis quod habent considerationem practicam et intellectum speculatiuum ita quod in intellectum manente speculatiuo potest esse habi tus et actus practicus. Si autem consideret de obie cto non operabili in se motus tamen ex desiderio finis habebit considerationem speculatiuam et intellectum practicum. Si vero consideret et moueatur ad talem considerationem ex appetitu finis / habebit et intellelectum practicum. Si autem de non operabili et non moueatur ex desiderio finis alicuius habebit conside rationem speculatiuam et intellectum speculatiuum.

¶ Et confirmatur istud per illud tertii de anima quod intellectus practicus differt a speculatiuo fine. Et per illud sexto ethicorum quod bonum intellectus practici est verum se habens confesse I conformiter ad appetitum entium qui est appetitus finis. videtur ergo quod intellectus dicatur et sit practicus ex fine vel appetitu eius. Sed habi tus ex obiecto sic dicitur. 6. metaphisice per obiecta enim ibi distinguntur speculatiue a practicis: ergo etc Istam opinionem arguo / primo com¬

¶ Contra tra illud dictum quod ex aliodicatur intellectus et habitus practicus. Aut enim accipiunt in tellectum vt stat sub actu vel habitu / Aut accipiunt intellectum crude et absolute. Si primo modo tunc nocessario ex eodem est vtrumque: puta habitus vel actus practicus et intellectus / vt stat sub istis: quia vt stat sub istis necessario denominatur ab istis / et in ordine ad idem vt videtur. Est enim omnium istorum vt sic iden obiectum finis et idem actus. Tum quia in intellectu vt stat sub habitu speculatiuo est eadem ratio: quaredicatur speculatiuus sicut de habitu: quia amborum est eadem carentia vel positio appetitus finis quaretc. Si accipiunt intellectum secundo modo vt nudam potentiam praecisam ab habitu et ab actu: non potest illud dictum esse verum: quia intellectum vt sic nec conuenit esse practicum nec speculatiuum sed solum modo intelletum et vnicam potentiam simplicem et omnino vniformi. ter se habentem: ergo etc.

¶ Secundo sic ex actibus practicis nunquam generatur habitus speculatiuus sed practicus: ergo similiter in intellectu practico nunquam general hapitus speculatiuus nec econuerso. Eadem enim vide tiffratio de vtroque. Si dicas quod non quia intellectus dicitur praceficus ex fine et habitus ex obiecto / et ita staquod intellectus non sit practicus: et tamen habitus erit practicus. Ita dicam tibi de actu et habitu / quod actus poterit esse speculatius / et habitus generatus erit practicus: quare etc.

¶ Tertio sic secundo metaphisice dicitu quod finis habitus speculatiui est veritas sed finis pra ctici est opus sicut dicitur tertio de anima: quia intellectus speculatiuus differt a practico fine: ergo ex fine dicitur tam intellectus quam habitus practicus / et ita bene vtrumque secundum Aristotelem sicut de intellectu tantum. Item tertio de 3 anima dicitur de intellectum practico distinguendo eum a speculatiuo quod obiectum eius est agibile bonum et continens: ergo ex obiecto est practicus contra te.

¶ Sol ro uitur ad hoc quod finis practice est opus non per se sed per praeaccidens et in potentia et aptitudine tantum inquantum scilicet est de obiecto operabili per se secundum quod obiectum operabile consideratur secundum talem habitum scientie practice in vniuersali que quidem consideratio non sufficit ad hoc quod subiiciatur istud obiectum operationi in actu / ideo requiriter necessario alius habitus et alia consideratis particularis in actu a scientia practica et illa non eft nisi in intellectu practico sicut dicit. Ita quod ille habitus non solum generatur ex actibus practicis qui sunt circa obiectum operabile. verum etiam in intellectum practico et actibus eius / quia ad tales generationes predicti habitus mouetur intellectus ex appetitu finis consequendi. Quia ergo finis ille scilicet opus non est nisi in potentia: et per accidens non oportet quod ex fine tali vniuersaliter et per se accipiatur per se distinguendo practicam a speculatiua: sed magis ex obiecto per se operabili.

¶ Contra opinantes primo quia cum secundum eos habitus et actus principaliter distinguantur vel vniuocentur ex obiectis si in intellectum speculatiuo ponatur vnus habitus pra cticus respectu operabilis et vnus alius in intellectu practico. tunc ad quicquid vnus et alius / quia eiusdem rationis sunt et respectu eiusdem subiecti operabilis et tunc alter superfluet ( vt videtur ) quia cum ex voluntate quo modocumque se habeat ad actus intellectus siue appetendo finem siue non: non distinguantur habitus et actus sed ex obiecto secundum eos / non dabit voluntas vni quod possit in aliquid in quod non possit alius.

¶ Iterum quia tunc in eadem potentia intellectus qui est eadem potentia si ue sit practicus siue speculatiuus erunt duo habitus eiusdem rationis: puta ille generatus ex actibus practicis in intellectu speculatiuo / et ille generatus ex actibus practicis intellectus in intellectu practico moto ex desiderio finis / hoc est falsum: ergo etc.

¶ Iterum contra opinionem. Aristoteles non loquitur de fine per accidens intellectus practici nec in potentia sed de fine per se. sicut enim veritas est per se finis speculatiui habitus non per accidens / ita et opus vniformiter est per se finis noticie habitualis vel actualis: et ita Aristoteles distinguit eas ex per se finibus vt videtur.

¶ Confirmatur hoc: quia Aristoteles primo metaphisice facit tale argumentum. Scientia est gratia vsus seu operis: ergo est minus nobilis. Sed hoc argumentum non valet nisi vsus vel opus sit per se finis quia non valet de fine per accidens: ergo etc. Et ita licet non valeat consequentia secundum me sicut dicam infra nisi exponendo eam valuit tamen secundum iudicium Aristotelis et secundum intentionem eius vsus vel opus est per se finis noticie practice: quare etc. Unde non videntur tenere suum Aristotelem.

¶ Item contra opinionem in sesubiectum magis denominatur a per se cum distinctioneaccidentis sui quam a conditione accidentali eius: ergo si intellectus potest dici practicus ex conditione actidentali voluntatis ordinantis actum eius in finem secundum te multo magis potest dici et denominari practicus ex per se et essentiali conditione sui habitus qua habitus dicitur practicus puta ex ordine ad obiectum secundum te vel ex ordine ad finem secundum me.

¶ Et ita dico quod ex eodem breuiter intellectus est pra¬ cticus et habitus vel actus eius / siue sit ex obiecto / siue ex fine. Et quod istorum situt verius apparebit in sequenti articulo questionis. Dico tamen quod non vniformiter et eque per se vel immediate dicitur intellectus practicus sicut habitus vel actus / sicut etiam postea apparebit hec de secundo articulo. dicunt aliqui¬

¶ De tertio articuo quod noticia scuhabitus / seu dicuntur practici principaliter ex obiecto ita quod et si noticia dicatur practica ex praxi / hoc non est inquantum praxis est finis: sed inquantum obiectum secundarium noticie practice circa obiectum primum ipsius noticie practice / et etiam praxis / ita quod notia ex hoc dicitur practica quia extenditur vel extedibilis est ad praxim vt ad obiectum / non autem ad finem

¶ Hoc probant primo sic. Finis non est causa alicuius nisi vt amatus et desideratus actualiter mouens causam efficientem vt patet: sed scire quid extendibilitas ad opus et ratio practici: per consequens siue finis sit actualiter amatus a sciente sicut non potest enim talis noticia practica esse in intellectu quoncunque voluntas se habeat circa finem appetendo siue non appetendo ipm / immo si per impossibile poneretur quod intellectus esset in aliquo sine voluntate. ergo etc. Si autem dicatur quod finis natus est amari antequam talis cognitio habeatur non valet: quia ista aptitudo non dat fini quod actus causet: nullus autem effectus habet esse inactu a causa actu non causante. ergo etc.

¶ Item aut finis vel elicitus et habitus in re et in effectu facit scientiam vel noticiam esse practicam aut vt intentus et amatus. Non primo modo quia sic est posterior ipso habitu vel noticia practica sicut directum per ipsam et regulatum vt supra dictum est de praxi. Prius autem in suo priori non dependet a posteriori. Nec secundo modo vt amatus et intensus: quia antequam finis sit amatus vel intentus est noticia practica. Preterea etiam vt amatus et intentus vel consideratus habet rationem obiecti et non finis. ergo ex obiecto est noticia practica

¶ Item si scientiam esse practicam est ordinari eam ad praxim sicut ad finem: sequitur quod scientia moralis non est practica: hoc est falsum et contra Aristotelem. ergo et illud ex quo sequitur probatio consequentie: quia si finis scientie moralis est aliqua praxis illa videtur esse actus virtutis moralis hoc est impossibile: quia act appetitus sensitiui in quo reponuntur saltem alique virtutes morales: immo secundum aliquos omnes siue etiam alicuius potentie inferioris non potest esse finis vel habitus seu actus intellectualis: quia sunt simpliciter innobiliores eis vt patet. ergo etc.

¶ Item obiectum se cundum quod obiectum primo virtualiter continet totam practicam sicut etiam totam noticiam speculatiuam continet obiectum ipsius primo principia: et mediam tibus ipsis continet conclusiones. ergo noticia pra ctica nec quantum ad principia nec quantum ad conclusiones plus dependet a voluntate vel fine quam noticia speculatiua sed solum ex obiecto: quia antequam finis siamatus obiectum continet virtualiter istam noticiam

¶ Item aut habitus et actus dicuntur practici pro pter aptitudinalem extensionem ad opus vel ad finem aut propter actualem non propter aptitudinalem: quia illa non est aliquid in re sed est solum respectrationis nec est aliquid reale nisi tantum in potentia sed nihil est in actu tale per aliquod potentiale vel aptitudinale tantum. ergo etc. Preterea etiam quia si propter aptitudinalem extentionem et aptitudo aliqua non con¬ uenit alicui nuture quae repugnat alteri nisi propter aliquod absolutum in tali natura quem sequitur talis aptitudo talem naturam non autem aliam oportet quod innoticia practica sit aliqua conditio absoluta que non est speculatiua. et illa oportet quod sit ab aliqua per se cauia noticie practice: aut igitur ex obiecto: aut ex intellectu: aut ex fine. Non ex intellectu patet nec ex fine quia siue finis sit amatus siue non conuenit talis extesio aptitudinalis ipsi scientie. ergo ex obiecto.

¶ Preterea etiam iam non esset extensio aptitudinaliter ad finem sed actualis sicut effectus ad causam dantem sibi actualiter suam naturam absolutam. Nec potesi dici quod ab extensione actuali ad finem dicatur noticia practica: quia tunc aliquis non intendens actualiter operari non haberet noticiam practicam: et ita faber dormiens non haberet habitum fabricalem practicum quod est falsum. quare etc.

¶ Item. 6. methaphisidistinguntur practice a speculatiuis / quia sunt de rebus quarum principium est in sciente: ille autem non ergo exobiectis accipitur principaliter practicum vel speculatiuum / Puta penes operabile et non operable

¶ Item. 6. Ethicorum distinguit ratinocinatiuum ad quod pertinet practicum a scientifico ad quod pertinet speculatiuum penes obiectum: puta operabile et non operabile. ergo etc.

¶ Item alibi Aristoteles facit istam consequentiam. Si est aliqua substantia separata et immobilis scientia de ipsa est speculatiua sed ista consequenti nihil valeret nisi noticia speculatiua acciperetur principaliter de obiecto non autem ex aliquo alio. ergo similiter scientia practica accipitur principaliter ex ob iecto et non ex aliquo circa obiectum puta ex praxi vel operatione nisi inquantum ipsa etiam est obiectum Et similiter intellectus practicus sicut dicunt ipsi

¶ Adducuntur alique rationes quod ex obiecto primoquia ex obiectis specificantur habitus sicut et actus ex quibus generantur. 2. de anima. Secundo quia obiectum est causa habitus in causata: praxis autem que est finis est causata ab obiecto ergo principalius ex ol iecto. Tertio quia finis circumscriptis et positis ob iectis nihilominus esset habitus speculatiuus et pra cticus. Quarto et ipse scientiae puta speculatio et praxis distinguntur ab obiectis. Quinto quia obiectum est principalior finis quam praxis quia finis est cuius praxis vel ro finis quo ergo ex fine sequitur quod ex obiecto

¶ Ad ista potest dici quod actus distinctiue non speculantur ex obiecto quia eiusdem obiecti possunt esse distincti actus. Ad illud secundi de anima loquitur de actibus sensuum particularium per idem patet ad quartum de finibus.

¶ Ad secundum non oportet quod licet obiectum sit causa in causata quod sit magis distinctiua quia non est magis determinata sed minus.

¶ Ad tertium dicitur quod fine circumscripto non esset habitus practitus: et hoc magis patet infra in ista questione.

¶ Ad quintum dico quod obiectum praxis sit principalior finis non tamen magis propius sed minus nec sit determinatus sicut praxis nec propinquius secundum conditiones positas in descriptione praxis istam opinionem arguo. Et prir¬

¶ Contra mo quod exfine vel ex prati vt finis est accipiatur principaliter et dicatur practica et non ex obiecto principaliter / licet ex obiecto simul tamen sine premio: sic ratio quiditatiua cuiuslibet rei accipitur et dependet ex per se causis eius ab vna quaque secundum ordinem et modum suum: sed noticie practice non solum est causa per se obiectum nec ali¬ quem vt obiectum: sed vt finis immo principalior causa est finis. Finis autem noticie practice est praxis / accipiendo finem sicut supra in descriptione praxis sed per se intrinsecum proprium et principale. ergo ex praxi inquantum finis vel ex fine / principalius est rationoticie practice.

¶ Item ex eo dicitur intellectus et habitus practicus secundum eos sicut dictum est supra: sed intellectus practicus dicitur ex fine et est principa lius sicut finis est principalior causa. Hoc patet / quia finis vt amatus vel intentus est principium intelle ctus practici sicut dicitur. 3. de anima et. 6. ethicorum expresse: quia dicitur ibi de appetitu quod est principium intellectus practici. Iste autem finis non est nisi amatus et intentus. Et etiam dicitur in tertio de anima quod practicus differt a speculatiuo fine. quare etc.

¶ Item secundo sic. Scientia practica est propter opus et per se ordinatum ad ipsum: opus autem est praxis: ergo expraxi sicut ex fine accipitur noticia practica. Nec potest dici sicut fingunt aliqui: quod practica sit propter opus per accidens et in potentia pro tanto scilicet quia est de operabili: quia non est idem esse de operabili et propter opus sicut nec est idem finis et obiectum. Preterea quia ibidem dicit philosophus quod practica differt a speculatiua scientia non autem dicit obie cto. Tunc enim Aristoteles distinxisset vnam ab alia ter accidens non per se.

¶ Item sexto ethicorum bonum intellectus practici est vere confesse se habens appetitui recto: sed hoc non est nisi quia ex appetitu rectoipsius finis tanquam regula et mensura et principio primo accipitur noticia practica: ergo noticia practica accipitur ex fine intento. Loquitur enim Aristoteles de appetitu finis / non de electione sequente noticiam practicam eorum que sunt ad finiem dicit ibidem Commentator. Intendit enim ben phuns quod appetitus rectus et ratio recta sunt duo principia electorum / scilicet ap petitus finis et ratio recta / non ergo intelligit de appetitu eligibili qui est electio: quia tunc esset circulus in per se et essentialiter ordinatis: quia tunc appetitus vel electio esset principium rationis recte: et ratio recta esset principium electionis recte vel appetitus in eodem genere principii et cause / quod est ciculare: et oportet sic accipere quod appetus qui est volitio finis est principium rationis recte practice / et ista duo sunt principia electionum et est intentio Arstotelis ibidem. quare etc. Appetitus ergo finis siue finis vt appetitus vel intentus est vnde accipitur veritas intellectus practici et regula mensure prineius. ergo ex fine accipitur noticia practica.

¶ Item illud in ordine ad quod accipitur rectitudo et pectatanium accedendo ad ipsum vel recedendo ab ipso: videtur esse prima regula et mensura noticie practice / et a quo ipsa ac cipitur et dicitur practica / sed hoc est finis vt patet secundo phisi. ergo etc.

¶ Item sicut se habent principia in speculabilibus / ita fines in practicis et in agibilibus sicut dicitur secundo phisicorum. sed non solum ex obiecto sed etiam ex fine dicitur. Et est noticia practca: et dependet a fine in ratione practici.

¶ Item illud deitur prima mensura et regula noticie practice et actuum humanorum. Unde habet aliqua potentia quod imperet omnibus aliis potentiis et moueat ad actus suos: quia nulli sunt actus humani nisi exmotione voluntatis. Sed hoc habet voluntas ex fine: quia sibi correspondet finis in vniuersali / non solum finis particularis. ergo ex fine etc.

¶ Item illud propriissime dicitur regula et exceptio debet di¬ ci noticia practica per comparationem ad quod dici tur scienter aliquid rectum: sed hoc est finis vel appetitus illius / ita quod non noticia habet nec habere potest rationem directiui nisi ex fine: qui est prima regula et principium ad quod aspicit agens. quare etc

¶ Item probo et si non secundum eos tamen secundum veritatem sicut et in sequenti questione ex obiecto precisenon sit noticia practica quia de eodem obiecto posstesnt esse et speculatiua et practica / siue de obiecto remoto siue propinquo: quod est praxis sicut theologia vie et patrie / vel dei. Etiam secundum alios similiter et theologia nostra et methaphisica quantum ad duodecimum in quo ponunt multi deum esse subiectum vel similiter methaphisica consideratur de ipsa praxi / et tertius de anima tanquam de actu voluntatis et tanquam de obiecto: et tamen est speculatiua non obstante quod de ea sit aliqua practica. ergo etc.

¶ Item scientia practic a aut est actiua vel factiua sexto methaphisice: sed quod aliquid sit factiuum vel actiuum non habet nisi ex appetitu et deus siderio finis / quia finis est principium mouens vt patet quare etc.

¶ Item intellectus practicus est qui ditit aliquid de prosequendo vel fugiendo et similiter scientia practica: sed nunquam in perpetuum ante appetitum finis dicatur aliquid fuigiendum vel prosequendum vt patet. ergo etc.

¶ Item ex eadem videtur dici noticia practica et actus bonus vel malus mora liter: sed hoc est principaliter ex fine / quia principalis circumstantia in moralibus est circumstantia finis. et go etc.

¶ Additur vna ratio ab aliquibus de qua proarum timeo: quia obiectum comparatur ad habitu sicut efficiens et sicut terminus et finis: sed non accipitur ratio practici vel speculatiui ex ipso inquantum ad efficiens: quia obiecto non causante habitum sed immediate causaret ipsum nihilominus esset habitus practicus vel speculatiuus: et non solum obiecto non causante actualiter: sed nec aptitudinaliter. Patet de prudentia infusa: ad quam non operatur obiectum creatum: similiter de fide quam deus in ratione obiecti non causat effectiue: sed inquantum volens. ergo si ex obiecto accipitur ratio practici: hoc est vt est terminus et finis et sic habetur propositum quia ex fine non curo de ista ratione quia eodem modo concluderet quod non ex appetitu finis vt ex casu vel priori naturaliter non esset noticia practica.

¶ Et ideo diceretur quod prudentia infusa non est practica sicut infra de fide in sequenti questione videbitur quod non solum ex obiecto verum etiam ex fine: immo principalius intellectus et habitus vel actus sint vel dicantur practici. Ratioigitur quiditatiua noticie practice et extensio eius non solum dependet et habetur ex obiecto verumetiam ex fine que est praxis vt finis est. Et dico quod principalius accipiendo per distinctius dependet et accipitur ex fine qui est praxis quod est etiam obiectum noti cie practice: et etiam ex praxi vt est finis quam vt est obiectum secundarium ipsius noticie practice: et per consequens intellectus practicus dicitur ex fine vel ex appetitu finis motus: quia ex eodem est intellectus practicus et habitus vel actus sicut superius dicebatur.

¶ Et est aduertendum quod alicuius noticie ad prarim potest intelligi extensio talis multiplex vna possibilis et illa potest competere noticie mere speculati ue que est noticia finis praecedeus appetitum eius.

¶ Alia est extensio actualis noticie ad praxim et n ne cessaria noticie practice: sed non quod de communi lege habetur quicquid deus posset aliter / et ista est ex¬ tensio vel habitudo noticie actu practice ad praxim formaliter: qui est appetitus finis et est habitudo monsurati ad mensuram / et regulati ad regulantem et principati ad principatiuum / et posterioris essentialite ad suum prius et sicut ad finem intentum licet sequatur aliquando in re et in effectu sicut est de multis finibus qui sunt priores intentione et posteriores in reEx ista habitudine vel extentione ad praxim sicut ex separatione dicitur vel denominatur noticia practica.

¶ Tertia est extensio apptitudinalis ad praxim et ista conuenit noticie practice in ordine ad praxim sequentem vt in re et in effectu et est respectus prioritatis et directiui respectu talis praxis et confirmatiui sibi ita quod in praxi vt in re et in effectu est posterioritas et directio quasi passiua et conformitas ad noticiam practicam et ex ista extensione ad praxim non dicit noticia practica in actu quia ista non est nisi aptitudinalis et respectus quidem rationis: aliquando tamen est respectus actualis quando praxis est in actu sed est ad cidentalis quia accidit noticie practice quod ipsam consequitur in re talis praxis. ad euidentiam positionis que

¶ Nota hic tenetur et ad solutionem aliquam difficultatum et argumentorum contrariorum: quod praxis que dicitur finis ille a quo dicitur noticia vel scientia practica dupliciter accipi potest. Uno modo vt intenta et prior quam noticia ipsa practica: et vt sic non est aliud quam amor finis vel appetitus finis vel ipsiusmet praxis que est finis obiecti: non est aliud dico realiter licet non sunt idem realiter: et quia non est aliud realiter accipitur vnum pro alio sed intendere vel amare finem et finis vt intentus et amatus et hoc mode accipitur quando dicitur quod ex hoc habitudine ad finevt intentum quia vt sic causa est et aliquid prius realiter quam noticia practica sicut et finem amare vel intendere prius est noticia practica et ipsa dependet ex fine amato vel potius ex amore finis quia finis amat vt sic quantum est ex parte sui non dicit nisi ens rationis sed amor finis dicit ens reale verum. Ens autem rationis non est vere causa entis realis et ita dixi quod potius ex amore finis. Et ita dominut omnia intelligi quantum ad istam conclusionem: siue passio siue auctoritas si ue solutiones rationum oppositarum accipiendo propter finem intentum vel amore vel intentione finis id est praxis: que proprie et realiter non est causa noticie practice: nisi accipiendo eam pro praxi circa finem vel amore finis que simpliciter vel est ipsa prixis vel obiectum praxis.

¶ Alio modo potest accipipraxis ipsa prout effecta et in re posita et directa per noticiam practicam: loquendo de praxi circa illud quod est ad finem et sic non est causa noticie practice nec vre finis / cuius inquantum finis est vere causa cum passione in esse quam causa noticia practica et directa vel aliquo modo causata ab ipsa / nec sic debet accipi quande dicitur quod ex praxi noticia praxis et ex ipsa dependeant simpliciter principia nec potest esse sine ipsa secundum ordinem et cursum seu virtutem naturalem / sed potidebet accipi vel pro praxi circa finem vel obiectum remotum id est pro appetitu finis remoti quod est omni iectum praxis vel pro praxi ipsa circa finem vt intenta ex possibili pro amore vel intentione eius modo supradicto et vtruque istorum potest praecedere realiter noticiam practicam aliquam et ab eo potest naturaliter dependere: verum est tamen quod secundum habitudinem directiui qui consequitur noticiam practicam dicitur noti¬ cia relatiue ad praxim ipsam vt ponibilem in effectu quia talis respectus aptitudinalis est non actualis / sed talis respectus vt sic nec a quo dependeat vel sit practicus sed nihil talis respectus mensuratur conformitatis in noticia practica ad appetitum vel amorem finis: est respectus ad illud a quo dependet habitus practicus in esse tali. Naturaliter dico quia bene puto quod deus posset facere absolutum habitus pra ctici sine amore vel appetitu finis / et quod talis sit ille respectus mensurati et conformati in noticia practica patet per tertium de anima / et per sextum Ethicorum / et per secundum Phisicorum sicut allegatur pro ista positione que hoc declaratur scilicet quod ex fine dicitur noticia esse practica et sic de speculatiua suo modo.

¶ Et nota hic et specialem diffinitatem de speculatiua quia nec exfine suo exhibito est talis / cum ille sit posterior nec ex fine appetito: quia non oportet quod ipsam praecedat talis appetitus veritatis qui est finis eius: ergo similiter de practica et suo fine vt videtur. Stude et dicas consequenter ad praedicta de vtraque. Si enim habitus speculatiuus dependeat ab appetitu huius finis qui est scire finem. Patet per descriptionem praxis supra positam quia est actus intellectus.

¶ Sed vnde habet actus causaliter quod sit speculatiuus non videtur quod ex fine quia non finis suiipsius nec ex appeti ¬ tu sui vt fini pari ratione ergo ex obiecto. Nota secundo quod finis noticie practice formaliter semper est aliqua praxis formaliter et hoc vt appetita: vel intenta a ssciente qui non practicat: nec mouetur nisi ex appeti uo tu finis / ita quod intellectus practicus et noticia forma est liter practica. semper praesupponunt appetitum quiquidem appetitus est vere praxis siue finis ille sit finis quo quis est aliqua praxis / siue finis cuius sicut est obiectum: vel finis vltimus remotus. Appetitus autem finis qui est praxis qui necessario praecedit quam libet noticiam formaliter et actu practicam et per consequens apprehensio finis etiam in particulari quantum cunque sit directiua ipsius appetitus finis in particulari qui est vere praxis in qua contingit recte agere et non recte / non est formaliter et actu practica quia non dependet ex appetitu finis primo imo ipsa est prima appetitui finis / et est mere speculatiua formaliter loquendo quantumcunque sit directiua illius praxis quae est appetitus finis / et est perfectio intellectus speculatiui.

¶ Ex quo apparet quod licet contingat praxim esse circa finem in particulari sicut circa deum non tamen circa ipsum praecise contingit esse. noticiam practicam qua praecedet omnem praxim nec etiam inte lectum practicum. Unde praxis formaliter simpliciter prior est in re et in effectu noticia practica forma liter nisi forte diceretur quod ad noticiam practicam formaliter sufficeret praecedere praxim virtualiter / puta appetitum finis in communi / in quo non contingit error / et ex tali appetitu moueri ad noticiam finis impartiri qua esset formaliter practica / licet non praecederet eam praxis formaliter: tamen si sic diceretur non tolleretur quin noticia sit practica ex fine principaliter Quod autem dictum est supra in descriptione pram xis / quod praxis est operatio naturaliter posterior in tellectione non est intelligendum de intellectione pra ctica vniuersaliter loquendo de praxi: sed solum depraxi que est obiectio earum que sunt ad finem sed vniuersaliter loquendo de praxi accipienda est ibiintellectio in communi ad speculatiuam et practicam Semper enim vt praedictum est prior est aliqua praxis etiam in re: et in effectu quam noticia formaliter et actu practica / verum est tamen quod intellectio prima appetitui finis potest quoquomodo dici practica possibiliter et denominatiue pro tanto quia directiua praxis circa finem in particulari quia non est formaliter actu nec composite et proprie practica: quia non est directiua ex appetitu finis: sed est mere speculatiua sicut dictum est supra. Et multominus adhuc dico quod apprae pensio finis in vniuersali vel in communi est practica immo est speculatiua mere. Tum quia nec dependet ex appetitu cum sit simpliciter prior omni appetitu finis: nec est directiua etiam quia in actu volendifinem in communi vel in vniuersali sicut bonum in communi vel in vniuersali: sicut bonum in communi non contingit bene et male agere et ideo solum est ostensiua obiecto / non autem directiua operationis vnde multominus est practica quam noticia finis in particulari in quo contingit rectitudo et pctantum vel error licet neutra sit practica formaliter et actu vel simpliciter loquendo: sed simpliciter speculatiua.

¶ Si dicas quod cognitio finis se habet sicut principium ad noticiam eorum que sunt ad finem et ista sicut conclusio. Conclusio autem practica resoluitur in principium practicum ergo illa est practica / scilicet cognitio finis dico quod illa nunquam est principium noticie practice nisi ex appetitu finis prime / et ita semper reddit intentum. aliorum. Ad pri¬

¶ Tunc ad rationes mum aliorum probantium quod practica noticia principaliter sumatur exobiecto dico quod noticie practice non conuenit extensio ad opus / nec ratio practici ad opus / nec ratio practici ante appetitum et intensionem finis / immo dico quod omnis noticia prior appetitu actuali ipsius finis est modo speculatiua formaliter et actualiter loquendo. vnde nec posset esse noticia practica naturaliter in intellectu voluntate suparata ab ipso / et ponere noticiam practicam sine appetitu finis vel sine appetitu / siue est ponereprincipium naturaliter dependens / fine suo principio a quo dependet et quod noticia practica sit noticia speculatiua et econuerso.

¶ Ad secundum dico quod finis vt intentus vel potius intentio finis est causa noticie practice nec conuenit noticie practicitas sine fine actu amato prius vel appetitu quia vel noticia dicitur practica ex obiecto vel ex fine vel ex vtroque non exobiecto / quia idem obiectum potest esse speculatiue et practice / sicut deus / sicut etiam abstractiue et intuiti ue / et diuersarum potentiarum intellectus et voluntatis / ergo oportet quod ex fine vel vtroque et quocumque modo oportet quod ex fine / sed non ex fine in re: quia est poste rior noticia prica / ergo ex fine intento: vel potius ex appetitu finis necessario: immo naturaliter ipsi noti cie practice.

¶ Ad tertium dico quod moralis scientia est practica / et quod finis eius vnde dicitur practica est opus virtutis moralis et si omnes virtutes ponantur in appetitu intellectiuo / et in voluntate principalius et voluntas est nobilior quam intellectus. Tumd dico quod actus virtutis moralis ita quod argumentum illud de innobilitate actus virtutis moralis non cur rit contra me. Si autem ponantur virtutes morales in appetitu sensitiuo: vel voluntas sit innobilior intellectu. Tunc argumentum est contra Aristotelem / qui ponit quod finis practice est opus / et distinguitur a cognitione / et per consequens opus virtutis moralis non obstante quod sit innobilior noticia practica intellectiua / et actu eius est. Et ideo respondetur quod non semper est verum quod finis sit nobilior / eo quod est ad precipue de fine quo / cuiusmodi est actus virtutis moralis respectu noticie practice / licet non sit in eadem potentia cum ipsa: sed eiusdem iste vel suppositi et hoc sufficit. Aliter et melius iuxta predicta est pra xis ipsa posterior noticia practica / et vt in se vel in reest non est principium noticie practice / nec illud vnde dicitur noticia practica: sed magis vt intenta / pro tanto quia amor eius vel intentio eius seu etiam principalior finis est illud principium noticie etiam practice / modo licet talis praxis in re pertineat ad appetitum sensitiuum / tamen amor ille pertinet ad voluntatem / et est nobilior illa et ita non concludit argumentum dato etiam quod virtutes morales sint in appetitu sensitiuo.

¶ Ad quartum dico quod primum obiectum noticie practice non continet noticia practicam: nec principia practica sine fine intento / immo dico quod ista accipiuntur ex fine intento et obiecto simul et principalius ex fine / sicut probatum est supra secundo phisicorum et sexto ethicorum. Ad illud quod diicitur quod prinpium practicum necessarium non dependet a voluntate etc. Dico quod principium practicum secundum quod sumitur a fine intento et amato est contingens: quia dependet a fine intento a voluntate sicut et actus appetendi finem / vel appetitus finis / quod idem est / quod contingenter et libere elicitur a voluntate / tamen habitudo noticie et principii practici ad finem intentum vel appetitum finis / et habitudo praxis eliciende ad noticiam practicam id hoc vt sit recta et necessaria / et sic principium cum hoc quod sumitur a fine intento et a voluntate quantum ad habitudinem necessariam quam includit / potest esse necessaria. De contingentibus enim et inter contingentia in se sunt habitudines necessarie / non sic autem de principiis speculatiuis que non sumuntur ex fine intentoui est praxis et non dependent a voluntate.

¶ Ad quin tum dico quod per extensionem actualem sicut ex per se passione non conuenit noticie quod sit practica non intuit iueet quiditatiue sed per naturam suam absolutam. Cum dicis tunc faber non intendens actu operari non habebit habitum practicum. Dicoquod aliquis non intendens actualiter opus nunquam habet in perpetuum actum noticie pra cticum / nec per consequens potest acquircre habitum practicum / nec secundum habitudinem practicum non otest exire in actum practicum / potest tamen habere habitum practicum / quia actualis intentio non requiritur necessario ad seruationem habitus / licet ad actus eius vel acquisitionem. Ad habitum autem quiescentem non requiritur aliquis actualis appetitus sed solum habitualis ita quod habitus practicus requirit habitum appetitus finis / vel si non requirat ipsum saltem in acquirendo et operando necessario requirit actualem appetitum finis sicut per se principiis eius. Tu dices ergo eadem noticia aliquado erat practica aliquando speculatiua de eodem obiecto dico quod nunquam eadem noticia erit speculatiua et practica / vel modo speculatiua et modo practica. Sed dico bene quod de eodem obiecto operabili potest aliquis habere noticiam speculatiuam aliquam non intendendo finem praxis / et aliam prcacticam ad quam mouetur ex desiderio finis. quare etc. Uel si non potest de illo haberi nisi practicam / sicut ponis / semper illa in actu dependebat ex desiderio finis actualieo modo sicut dictum est supra / alias nunquam erit.

¶ Ad sextum dico quod non oportet obiectum primum et remotum noticie practice esse operabile per scientem quod patet quia ars citharisandi est practica / et eius obiectum primum vel remotum est cithara / de qua non oportet quod sciens citharisare faciat eam vel sciat facere sicut patet. Ars equitandi etiam cuius primum obiectum est equus: vel animal equitabile: quod non potest fieri per equitem. Similiter ars medicine est practica: et tamen eius obiectum primum quod est corpus non potest fieri per ipsam. Dico ergo quod non semper obiectum primarium noticie practice est contigens et operabile per scientem sed hoc accidit in aliquibus et de aliquibus particulariter ita quod distinctio Aristotelis per obiectum operabile et non operabile: vel non est vniuersalis sed particularis tantum / et in aliquibus vero habet locumin aliquibus vero non / sed intelligitur de primo obiecto vel remoto scientie vel noticie practice / vel si est vniuersalis dico quod non est intelligenda de obiectoremoto sed de propinquo quod est praxis: tale enim sper est contingens et operabile per scientem et hoc sufficit ad distinctionem practice a speculatiua. Dico tamen quod praxis ipsa principalis inquantum finis dat noticie quod sit practica quam vt obiectum sicut superius est ostem sum.

¶ Ad septimum de sexto Ethicorum dico quod depraxi que est contingens inquantum contingenter alicitur a voluntate libera sunt alique veritates contingentes et quantum ad illas noticia practica pertinet ad ratiocinatiuum. Alique autem alie veritates sunt necessarie de praxi puta quod tales conditiones insunt ei ad hoc vt sit recta et noticia istarum veritatum pertinet ad scientificum. Ad aliud de sexto methaphisice dico quod si illa consequentia tenet gratia materie imediata que est speculatiua non tamen tenet vniuersaliter / nec forma liter tenet. Unde dico quod consequentia est nulla noticia vel sciencia est de substatm sempiterna et immobili: ergo est speculatiua / sicut patet ex dictis superius et etiam declaratis. Non enim oportet quod primum obiectum et remotum noticie practice sit semper ob oporabile et contingeus sicut dictum est supra: sed sufficit quod obiectum proximum quod est praxis. Uel potest dici quod non oportuit semper repetere Aristotelem illa que dixerat prius. Unde supponendo illud quod dixerat in secundo de fine speculatiuo supplendum est in antecedente huius consequentie qui est veritas deus enim substantia sempiterna est et innobilis qui est obictum et hoc supple si finis est veritas sicut me thaphisica tunc scientia est speculatiua / tamen prima solutio magis valet puta ad mentem Aristotelis. Et est tertia que sequitur ad rei veritatem. Uel potesdici quod Aristoteles in illa consequentia sequutus est principia sua quia non vidit quod dilectio caritatiua dei esse per se finis alicuius scientie de deo / et quod illa dillectioindigeret illa scientia non solum vt ostensiua obiect sed etiam vt directiua circa obiectum / etiam ex appetitu ipsius praxis quae est dilectio ipsa et quod illi notucie necessario conformetur ipsa praxis vt esset rectasicut nos tenemus. Si enim hoc vidisset illam consequentiam non fecisset. Hec igitur sufficiat de tertio articulo principali.

¶ Quartus articulus est videre vtrum speculatiuum et practicum sint differentie essentiales intellectus et etiam noticie.

¶ Et primo dico quod speculatiuum et practicum non sunt de conceptu quiditatiuo intellectus absolute sumpti et in communi simul et coniunctim accepta primo: quia tunc omnis intellectus et respectu cuiuscunque obiecti esset simul speculatiuus et practicus quod est falsum. Secundo quia non est possibile quod iste due differentie opposite sint de conceptu alicuius vnius per se potet tie / differentie enim opposite non possunt esse de conceptu quiditatiuo alicuius entis per se vnius. quare etc.

¶ Secundo dico quantum ad istum articulum quod nec alterum istorum puta speculatiuum vel practicum potest esse de per se conceptu intellectus absolute et in communi accepti: quia tunc omnis intellectus respectu cu iuscunque obiecti esset practicus vel speculatiuus: quod est falsum.

¶ Tertio dico quod speculatiuum et practicum non sunt differentie essentiales intellectus diuidentes ipsum in ratione potentie: ita quod alia sit potentia intellectus speculatiuus / et alia intellectus practicus quod probo quia intellectus noster respicit sal tem secundum communiter loquentes pro per se obiecto primo et adequato / et ideo non variatur intellectus in ratione potentie ex variatione contentorum sub ente: quorum vnum habet ordinem ad appetitum finis pro quam to est scientia de ipso. Aliud vero non sicut visus novariatur ad variationem colorum / sic in intellectudico in proposito. Secundo quia superior portio et inferior non variant potentiam sed solum officia et actus potentie secundum Augustinum. 12. de trini. cap. 4. Et go similiter nec speculatiuum et practicum sunt. ergo differentie accidentales intellectus eidem potentie diuersimode conuenientes.

¶ Quarto dico quod speculatiuum et practicum simul non sunt de conceptuquiditatiuo noticie siue habitualis siue actualis incommuni sicut dictum est et probatum de intellectu

¶ Quinto dico quod speculatiuum et practicum non sunt differentie essentiales distincte ipsius noticie accepte in communi diuidentes eam in diuersas noticias semper est differens. et hoc si accipitur speculatiuum pro negatione habitudinis ad praxim / vt ad finem appetitum vel ad appetitum finis / et practicum pro tali habitudine et extensione ad praxim. Cuius ratio est quia noticia quecumque secundum totum genus suumet speciem et indiuiduum dicit aliquid absolutum positiuum et modo supponatur / modo impossibile est quod aliqua habitudo vel relatio seu negatio talis habi tudinis vel rationis sint differentie separate / nec adequata quiditatiuo alicuius absoluti positiui sicut patet. Iam enim non esset illud absolutum vel positiuum quare etc. Secunda ratio est quia speculatiuum et practicum sic accepta necessario praesupponunt naturas ipsarum noticiarum absolutas / sicut fundamenta ipsarum que consequuntur / et ex quibus consurgunt et in quibus fundantur / sicut posteriora in prioribus ergo non constituunt naturas illas sicut specifice differentie vt videtur.

¶ Sexto dico quod speculatiuum et practicum accepta modo praedicto possunt dici passiones veproprietates distincte ipsius noticie. ita quod speculatiuum conueniat vni noticie cui conuenit negatio habi tudinis eius ad praxim vt ad finem vel ad appetitum finis / sicut per se causam eius et practicam conueniat alteri noticie secundum speciem et genus proximum et indiuiduum differenti cui conuenit habitudo talis ad fiuem / et sunt per se passiones inseparabiles a predictis noticiis / et eis necessario conuenientes secundum ordinem nature vt per se subiectis.

¶ Alio modo possunt accipi speculatiuum et practicum preformalibus distinctis intrinsecis noticie practiceet speculatiue quibus distinguuntur iste genere proximo et specie et indiuiduo que quidem principia con¬ sequuntur practicum et speculatiuum modo praedicto accepta. Et isto modo possunt dici differentie specifico et essentiales noticie ipsam noticiam in communi que species subalternas diuidentes et ipsas species formaliter continentes et ipsis noticiis ex suis per se causis conuenientes Cum enim noticia practica secundum totum genus suum respiciat et habeat appetitum finis que est praxis pro per se causa sua / non autem habitus speculatiuus non habeat oportet necessari quod isti habitus specifice distingantur: et sint alterius rationis / et quod speculatiuus sit vnus per consequens nunquam possit fieri et esse practicus nec econuerso.

¶ Ex quo apparet esse falsum quod aliqui dicunt eun dem habitum posse esse nunc speculatiuum nunc practicum ex voluntate arbitraria intendentis opus vel non intendentis / et applicantis ad opus vel non applicantis: quod est vnum nihil dictum. Hec de secundo articulo principali.

¶ Similiter etiam patet falsum quod dicunt aliqui eundem habitum esse in sessimpliciter speculatiuum quia ex obiecto secundum eos et tamen alicui habenti per accidens esse pra cticum sicut dictum est de theologia contingentium precipue in nobis / quae est doctrina praxis circa theologica contingenter / bona vero recta vt est colere deum in sacro altari: vel huiusmodi. Non enim est directiua ex obiecto quia nec obiectum diuinum determinate continet rectitudinem talis praxis / vt dicunt et bene in hoc sed est directiua ex suppositione diuine voluntatis determinantis rectitudinem talis praxis qua agnita cognitio prima est directiua praxi sequentis / et sic per accidens et habenti practica vt dicunt: puto autem quod hoc non videtur verum: sed sicut est in se speculatiua et simpliciter secundum eos ita et habenti vel si habenti practica tunc etiam in se practica / practicum enim et speculatiuum per se diuidunt habitum non per accidens

¶ Ad primum argumentum quod probat noticiam practicam accipi ex obiecto principaliter patet ex predictis ad illud sexti me t haphisice.

¶ Ad secundum de ratiocinatiuo et scientifico de sexto Ethicorum / patet igitur quid sit dicendum.

¶ Ad tertium de tertio de anima quod obiecti practici est agibile bonum et attingens. Dico quod si intelligatur vniuersaliter de primo obiecto non est verum sed de obiecto proximo quod est opvel praxis est vniuersaliter verum. Et dico quod ipsum est finis et magis ex ipso vt finis est accipitur noticia practica vt obiectum dicente Commentatore tertio de anima quod intellectus per quem agitur differt a speculatiuo fine id est per finem suum et declarat idem de habitu vel actu in secundo methaphisice super illud finis practice est opus et speculatiue est veritas. Dicit enim sic. Scientia operatiua quamuis vtatur ratione et speculetur de causis et tamen non est digna vocari scientia speculatiua quia non scrutatur de causis rerum et diffinitionibus Arum nisi vt scientes ea agant et non vt scieiiansicut est in scientiis speculatiuis. Ecce quo modo ex fine distinguit intellectum et habitum practicum a speculatiuo. Sic de isto.