Quaestio 1

¶ Distinctionis. xvii. Questio

PrimaCIrca distinctionem vvii. quero primo. quia in iustificatione impii per contritionem vel penitentiam inuenitur culpe remissio et gratie infusio. vtrum ista duo scilicet remissio culpe et infusio gratie sint due mutationes vel vna.

¶ Uidetur quod duePrimo sic. In moralibus expulsio vitum et acquisitio vel inductio virtutis sunt due mutationes. Nam hic sunt quatuor termini: quorum duo sunt positiui scilicet virtus et vitium seu habitus vitiosus et duo priuatiui scilicet non esse vitui et non esse virtu tis. ergo similiter in proposito quando remittitur: vel expellitur culpa: et infunditur gratia.

¶ Secundo sic. Generatio et corruptio naturalis sunt due mutationes propter quatuor terminos: licet concomitentur se inuicem. igitur similiter in proposito: vt videtur.

¶ Tertio sic. alia est mutatio ad dispositionem:. et alia ad formam. nam mutatio ad dispositionem est naturaliter prior mutatione ad formam. patet de alte ratione et generatione. sed expulsio vel remotio culpe est mutatio dispositiua ad infusitionem gratie. nam per remissionem culpe fit peccator non inimicus per infusionem gratie fit amicus: sed non est inimitum disponit ad esse amicum. ergo etc.

¶ Et confirmatur per Augusti. de vera et falsa penitentia. et ponitur in literaprecedentis distinctionis. c. 2. dicentem quod dolendum est peccatori non solum quia peccauit. sed etiam quia virtute se priuauit. Ex quo habetur quod non est idem peccare et virtute seipsum priuare. et per consequens similiter non est idem peccatum remittere et virtutem vel gratiam restituere igitur pctim remissio et gratie infusio sunt due mutationes si sunt due mutationes: oportet quod

¶ Contra sit ibi dare duos terminos positiuos et duos negatiuos. sed non est sic. ergo etc. probatio minoris. quia culpa non dicit aliquid positiuum: sicut dictum est supra. Et ita expulsio culpe nullum habet terminum positiuum: et per consequens non est mutatio. igitur non sunt hic due mutationes

¶ In ista quaestione sic procedam.

¶ Primo inquiram vtrum remissio culpe sit mutatiorealis vel rationis aut non.

¶ Secundo dato quod non sit mutatio realis: inquiram vtrum remissio culpe et infusio gratie sint vna mutatio vel plures.

¶ Et tertio inquiram vtrum remissio culpe sit prior naturaliter infusione gratie vel econuerso.

¶ Ultimo ad rationes.

¶ Quantum ad primum videtur quod remissio culpe sit vere mutatio.

¶ Primo sic. cuius inceptio vel inductio est mutatio: eius desitio vel expulsio est mutatio. patet ista. quia sicut forma per generationem inducitur quae est vere mutatio: ita etiam expelliter de mam per corruptionem quae est vere mutatio. sed inductiopctim vel perpetratio est mutatio: vt patet: saltem de pctato conmissionis. ergo etc.

¶ Secundo sic. transitus a contradictorio in contradictorium est mutatio: patet. quia hec est mutatio rationis. sed per remissionem pectimn transit pctor a contradictorio in contradicto rium. quia prius erat peccator. modo non est pctor. similiter prius erat dignus pena eterna. modo non est dignus post remissionem. ergo etc.

¶ Tertio sic voluntas diuina non se habet aliter quam prius ad ali¬ quem sine quacunque mutatione. Patet. quia si nullaponatur mutatio: non videtur quomodo se habeat aliter quam prius. nec apparet ratio quare vna pars contradictionis quae prius non erat vera: modo vel postea sit vera plusquam prius. sed voluntas diuina se habet aliter quam prius ad ipsum cui peccatum est remissum: quia prius volebat eu punire. post remissionem non vult eum punire. ergo est aliqua mutatio facta in peccatere. quia in deo non potest fieri vel esse mutatio. sed il la mutatio non videtur nisi peccati remissio vel expusio. ergo etc.

¶ Quarto sic. et est confirmatio diceretur enim quod non est realis mutatio sed rationis tantum secundum quampeccator fit de volito puniri a deo volitus puniri. Contra omnis mutatio rationis reducitur ad aliquam mutationem realem: sicut omnis entitas rationis ad aliquam entitatem realem. Ens enim rationis non potest esse a seipso: sed ab ente reali oportet quod sit. sed non est in proposito dare aliquam mutationem realem: ad quampossit ista reduci. Nec ex parte dei patet: nec ex perte peccatoris. ergo ista non est mutatio rationis sed realis videretur ergo quod remissio culpe sit vere realis mutatio. quantum ad praesentem articulum euod

¶ Sed dico remissio culpe secundum se non est realis mutatio: licet ipsam bene concomittetur aliqua realis mutatio de facto scilicet infusio gratie secundum ordina tionem diuinam que nunc est: et quam tenemus ex scriptura. Nunquam enim remittit deus culpam mortalem sine in fusione gratie: licet bene remittat culpam venialem aliquando sine infusione gratie.

¶ Quod autem remissio culpe secundum se non sit mutatio realis: ego probo primo sic. Omnis vera mutatio realis habet aliquem terminum a quo vel ad quem positiuum realem. patet. v. phisicorum. sed remissio culpe per se nullum terminum habet positiuum. Nec terminum a quo: patet. quia culpa non est aliquid positiuum. Nec ad quem. quia non esse culpe: vel non imputari culpe ad quod terminatur ista remissio: nichil dicit positiuum. ergo etc.

¶ Secundo sic. cuiuscumque mutationis vere realis terminus a quo incipit in subiecto preexistit illi mutationi: et durat vsque ad talem mutationem. sed terminus a quo remissionis puta peccatum non durat in subiecto vsque ad talem remissionem. Ita quod non inuenitur ab ipsa remissione. Nam peccatum ( cessante interiori et exteriori ) cessat et desinit esse: nec durat vsque ad remissionem vt patet. igitur etc.

¶ Tertio sic. Si remissio est vera mutatio realis: aut est mutatio deperditiua aut acquisitiua. aut vtrum que. Non primo modo. quia non inuenitur aliquid positiuum quod deperdatur per eam. Nec secundo modo. quia nichil positiuum acquiritur per eam. Nec tertio modo consequenter. ergo etc. ipsa est mutatio ratio¬

¶ Sed numquid nis: et si non sit mutatio realis in eo cui remittitur peccatum. Dicit vnus doctor quod non oportet dicere: quod remissio peccati nec actiua ex parte dei: nec passiua vel quasi passiua seu obiectiua ex parte peccatoris non debet dici mutatio aliquo modo realis. Patet de actiua ex pertedei quia in deo non cadit mutatio realis. Similiter etiam in deo non est successio negationis actus volendipunire ad actum ipsum vel econuerso. sed est actus vnicus simplex et eternus: quo in eternitate vult istum esse puniendum I esse dignum pena eterna pro instanti vel tempore quo est vel erit in peccato mor tali: et puniendum in re et in effectu: si tunc iudicetur et in peccato moriatur. Et est hoc velle de punsendo non absolutum sed conditionatum: vt patet. puta si tunc iudicetur peccator vel moriatur. Et eodem actu simplici vult non punire vel non esse dignum pena pro alio instanti vel tempore: pro quo peccatum sibiremittitur vel quandiu est remissum. Et ita nulla est mutatio remissio ipsa ex parte dei. sed ista remissis actiua est velle diuinum eternum non succedens alicui negationi vel priuationi nec secundum rem: nec secundum rationem: sed in eternitate manens contingenter et difformi ter transiens super obiecta secundaria et extrinseca pro diuersis nunc seu instantibus vel temporibus ex paste illius cui fit remissio. pro quorum vno vult peccatorem esse dignum pena eterna scilicet pro tempore vel in stanti peccati. et secundum hoc talis actus dicitur imputatio et pro alio vult ipsum non esse dignum scilicet pro instanti vel tempore quo deletur peccatum vel deletum est: et vt saltem pro instanti deletionis dicitur talis actus remissio actiua exparte dei.

¶ Nec remissio etiam passiua vel obiectiua ex parte peccatoris est mutatio realis: sicut iam probatum est: nec mutatio rationis sicut declarat. Nam vbi actus in quo obiectum habet esse rationis: potest esse terminus mutationis realis: ibi obiectum mutatur vel mutari potest secundum rationem ab esse in non esse: sicut in nobis. Aliquando enim lapis non est in tellectus a me: nec habeo intellectionem eius: sed quando fit in me mutatio realis ad intellectionem lapidis: tunc obiectum quod est lapis: mutatur secundum rationem a non esse intellectio ad esse intellectum. quia intellectio lapidis noua in me. sed vbi actus nullo modo est terminus mutationis realis. vt in deo: ibi obiectum vt in actu et in esse obie ctiuo non potest mutari: nec mutatur etiam mutatione rationis. Et ita nulla videtur concedenda mutatio in petro nec rei nec rationis: quando dicitur culpa sibi remitti per actum diuine voluntatis: et ex hoc precise.

¶ Si autem dicatur quod non videtur hoc possibile. quia non potest se habere petrus aliter ad voluntatem diuinam vt punitiuam vel non punitiuam: nisi quia aliter se habet secundum aliquid aliud: et in seipso mutatur puta de non accepto in acceptum vel econuerso: quia obiectum non variatum in se secundum aliquid prius ipso actu non aliter obiicitur volitioni diuine. Dicitur quod hoc est falsum. quia sicut voluntas nostracum sui mutatione potest alio et alio modo actualiter se habere ad obiectum non mutatum omnino: sed vniformiter se habens ante actum: et si ipsa haberet vnum actum illimitatum contingenter transeuntem: tamen immutabiliter super obiecta secundaria seu conditiones obiecti diuersas: posset sine omni mutatione sui aliter se habere ad obiectum vniformiter manens ante actum et omnino non mutatum: ita voluntas diuina in proposito se habet ad obiectum vel potius obiectum ad ipsam quod ipsum omnino non mutatum ante actum difformiter se habet ad actum pro isto nunc vel tempore et proillo: dato quod omnino mutatio nec rei nec rationis siue in obiecto vt obiectum est in eternitate: siue in actu vel in deo. nam et obiectum est obiectum vniformi ter se habens in tota eternitate pro tali nunc ad volutionem diuinam: et similiter diuina volitio vniformi ter se habet ad obiectum in tota eternitate pro talinunc. et similiter de quocumque alio volito et volitione pro illo instanti vel tempore pro quo volitum est. ita quod non est aliqua mutatio vel innouatio neque in actu volu tatis diuine: neque in subiecto secundum esse obiectiuum: quia habet in eternitate: licet in esse reali extra animam multe contingant variationes circa ipsum.

¶ Ista videntur probabiliter dicta. et puto quod sunt vera: nisi forte quantum ad hoc quod peccatum remitti quantum ad culpam non est ipsum peccatorem velle non puniri pena eterna: vel nolle puniri: licet concomitetuvnum reliquum: sed sicut dictum est supra in vna alia questione quomodo intelligitur remitti culpa vel peccatum quantum ad culpam. Nam velle non puniri vel nolle puniri magis est remittere peccatum quantum ad penam quam quantum ad culpam. Sed idem est iudicium quantum ad propositum de vno sicut de alio: puta diremissione culpe quo ad culpam: et de velle non puniri vel nolle puniri scilicet quod nulla est mutatio rationis vel realis hinc et inde: que possit argui ex vi remissionis: licet talem remissionem concomittetur mutatiorealis: que est infusio gratie: quam non est necessarium concomittari: sicut dictum est supra in hoc quarto de circuncisione. et probatum est ibidem. Similiter etiam non intelligo quod eo praecise sit mutatio rationis in obiectonoui actus intelligendi: quia res vel obiectum de nouo intelligitur. quia eo ipsum nullum respectum nouum nec rei: nec rationis habet. ergo in oppositum quae pro¬

¶ Ad rationes bant quod renissio peccat sit vera realis mutatio. dico ad primam quod bene concludit cessationem actus culpabilis vel suam decisio nem essendi in esse reali extra esse mutationem: sed non concludit de remissione. quia non est talis decisio et sendi sicut patet.

¶ Ad secundam dico quod transitus alicuius subiecti a contradictorio in contradicto rium reale est mutatio vera realis: accipiendo proprie transitum. Sed tunc nego minorem. et dico quod inproposito non est talis transitus. neque ex parte voluntatis divine. quia non est ibi successio actus ad negationem actus vel econuerso quicquid in deo est: eternum est: si sit ibi ex natura rei: vel etiam per opus suintellectus vel voluntatis. Nec ex parte obiecti voliti vel etiam illius cui remittitur peccatum. Nan in tota eternitate obiectum vniformiter se habet proisto nunc ad voluntatem diuinam: et pro alio etian vniformiter.

¶ Ad cuius euidentiam notandum est aliquid de nostra voluntate creata: et postea applicandum ad propositum. Uoluntas enim creata licet forte eodem actu vel etiam plosribus actibus simul existentibi non possit velle contradictoria eidem pro alio: vel eodem instanti: potest tamen velle eidem contradictoria pro simul seu pro eodem diuersis actibus sibi inuicem succedentibus. Similiter etiam si possit habereplures actus volendi simul: potest velle simul contradictoria: vel affirmationem et negationem non pro eodem instanti vel pro simul: sed pro diuersis instant bus vel temporibus. Et primo modo planum est quod non est necessarium aliquam mutationem realem poni in obiecto. sed obiectum non mutatum omnino realiter potest esse volitum sub affirmatione per vnum actum et per alium actum succedentem in voluntate potest esse volitum sub negatione pro eodem instanti vel tempore pro quo prius erat volitum sub affirmatione. sed bene est realis mutatio in voluntate in qua vnus actus realiter succedit alteri. In secundo autem modo non oportet esse realem mutationem: nec in voluntate. quia in ea vnus actus non succedit alteri: sed ambo sunt simul vt positum est: nec in obiecto. quia voluntas nostra non est omnipotens causans in re illud quod ipsa vult per suum velle: ita quod non oportet sic fieri et esse vel succedere realiter opposita in obiecto: sicut ipsa vult: dato quod velit volitione absoluta et efficaei quantumcumque possit. nec etiam si velit volitione conditionata. similiter etiam dato quod volibilia essent causabilia a volente: si tamen non essent causabilia in re extra sed tantum in esse rationis: quia ambo vel alterum quod esset causabile esset ens rationis: vt respectus dominii vel aliquid tale adhuc non oporteret in subiecto esse aliquam realem mutationem secundum affirmationem et negationem talium si bi inuicem succedentium in aliquo per volitiones effica ces et absolutas habitas de ipsis. sed dato quod voluntas posset causare sua volita in obiecto et hoc in esse reali per suas volitiones: si tamen volitiones non essent efficaces et absolute: sed conditionate tantum conditione non stante non oporteret esse aliquam mutationem imeo: cui essent volita opposita sibi inesse: sicut patet

¶ Ad propositum de voluntate diuina dico quod que cunque obiecta ordinate volibilia voluntas creata potest velle alicui siue simul siue non simul: siue pro simul siue pro non simul: siue vno actu siue pluribus: voluntas diuina potest eadem velle simul et eodem actu eidem siue pro simul siue non pro simul sicut et illa creata pro simul potest ea velle. et quia eodem actu illimitato et eterno quia limitationis et imperfectionis est in actum artari ad vnum obiectum se cundarium vel ad aliqua: sic quod non possit extendi ad alia: ideo dico: quod immutabiliter omnino ex partesui se extendit ad omnia talia cuicunque volita vel quomodocunque.

¶ Secundo dico: quod hoc est sine omni mutatione reali ex parte illius cui vult affirmationem et negationem pro diuersis iustantibus vel temporibus: si volita illa non fuerint causabilia in re extra sed sicut entia rationis tantum: datoquod velit illa sic succedere vel inesse volitione efficaci et absoluta: sicut vult aliquem esse dominum pro a instanti et non esse dominum pro b instanti et non est mutatio realis aliqua ex hoc in illo: cui vult ista absolute inesse pro diuersis instantibus: quia nullum eorum est aliquod ens reale positiuum nec diuinum nec negatio diuini suppositi quod diuinum dicat respectum rationis: sicut puto.

¶ Tertio dico quod dato quod affirmatio illa volita alicui et sua negatio essent extra intellectum vel affirmatio et affirmatio et per consequens essent causabiles a diuina voluntate: que est omnipotens: quod adhuc non oporteret esse in illo cui essent ista volita pro diuersis instantibus aliquam realem mutationem si volitionon esset efficax et absoluta sed conditionata: quia voluntas vel volitio conditionata non ponit effectum in re nisi conditione stante que quidem conditio posset non stare. In proposito autem de imputatione et remissione peccati dico: quod voluntas imputando peccatum pro instanti peccati et bro toto tempore habito vsque ad instans remissionis vel deletionis vult peccatorem esse puniendum: id est punibile vel dignum puniri: et hoc voluntate absoluta: et etiam puniendum de facto et in re non voluntate absoluta. sed conditionata et cetera puta. si pro tunc iudicetur vel fiat in termino primum non scilicet esse dignum pena vel punibilia tas ipsa formaliter nou dicit aliquid reale causabi le sed tantum respectum rationis. secundum autem scilicet punitio ipsa vel pena licet sit aliquid causabile in re extra: et oppositum eius sit volitum isti pro instanti remissionis et pro toto tempore habito vsque ad instans noui peccati: non tamen est volitum volutione absoluta sed conditionata: puta si pro tunc fiat in termino vel iudicetur. Et ideo dico quod nec volitio diuina de oppositis primis puta de punibilita te vel non punibilitate circa eundem peccatorem pro diuersis instantibus vel temporibus: nec etiam volitio de puniendo et non puniendo arguit in illo cui remittitur aliquando peccatum et sibi aliquando imputatur vel econuerso aliquam mutationem realevnde nec inter ista est transitus realis in effectu et in re: nec per consequens mutatio sed velle affirmationis et negationis stant simul in eternitate: licet pro diuersis instantibus vel temporibus sine omni mitatione reali: sicut patet ex predictis. immo etiam sine mutatione rationis. sed non curo modo. Quando ergo dicitur: quod in remissione peccati transit peccator ab esse peccatorem ad non esse peccatorem. et ab esse punibili ad non esse punibile: dico quod hic nullud positiuus terminus realis ponitur: qui abiiciatur: vel ponatur in peccatore per remissionem peccati: et ideo nulla est mutatio realis: sicut patet.

¶ Si dicas quod semper stat difficultas rationis: quia primo est vna contradictio vera vel vna pars contradictionis post remissionem peccati non est illa vera: que prius sed alia. et hoc non potest esse sine mutatione

¶ Dico respondendo simul ad tertium argumentum in quo istud tangitur quod voluntas diuina non se habet aliter ad istum pro diuersis instantibus: quibus vult istum esse punibilem vel non punibilem: sic quod aliquo modo mutetur. quia in eternitate ista est vera Petrus est punibilis pro instanti. A. et similiter ista petrus non est punibilis pro instanti. 7B. quod est instans remissionis. et ista non sunt contradictoria simul: nec succedentia sibi inuicem inesse obiectiuo volitionis licet inesse reali succedant. licet instantia pro quibus affirmatio et negatio denotantur inet se apprehendantur vt suecedentia sibi inuicem realiter vel possibiliter saltem. similiter dato quod esset aliqua mutatio: non tamen arguitur quod realis ex isto argumento.

¶ Sed si dicas quod est puniendus pro vnoinstanti: pro alio non. igitur mutatio realis. dico quo non oportet quia esse puniendum vel non puniendum nonsunt entia nisi rationis dicunt enim habitudinem rationis vel negationem eius ad penam futuram

¶ Preterea ista non sunt volita isti pro diuersis instantibus volitione absoluta sed conditionata sicut pluries dictum est supra et pro diuersis instantibus ita quod diuersitas instantium vel temporum causa est qua re vna pars vera est pro vno nunc vel pro vno tem pore et alia non: sed pro alio tempore vel instanti: licet vtraque immutabiliter sit vera et in eternitate.

¶ Si dicas adhuc contra hoc quod deus posset remittere cul pam angeli in euo dato quod non esset tempus. Euum autem simplex est et indiuisibile sicut dictum est in si cundo: et idem penitus cum suo instanti. et ita nihil valeret ibi diuersitas instantium vel temporum: sed pro eodem deus vellet angelum esse punibilem et non punibilem. Nec potest dici quod aliud esset euum peccati vel culpe: et aliud remissionis: licet esset idem euum angeli cui remitteretur peccatum. quia cul pe cum non sit aliquid positiuum reale: non correspon¬ det euum proprium. similiter etiam nec remissioni quia nichil reale dicit ex parte angeli. quare etc. Ad hoc dici potest quod euum licet sit simplex et indiuisibile non habens partem et formaliter tamen virtualiter coexistere potest tempori et partibus eius diuersis vel diuersis instantibus. et ita possunt ista sic fieri in euo: vt tale est sicut et in tempore suo modo vel diuersis instantibus temporis.

¶ Ad quartum et vltimum dicitur quod non est ibi mutatio rationis: nec oportet consequenter eam reduci ad mutationem realem. Hec de primo articulo principali.

¶ Quantum ad secundum articulum videretur alicui quod remissio peccati et infusio gratie essent vna simplex mutatio.

¶ Primo quia transitus a priuatione ad habitum sibi oppositum non est nisi vna mutatio. Nam inter duos terminos oppositos simul non est nisi vnica mutatio. sed peccati remissio et gratie infusio non est nisi transitus a culpa mortali ad gratiam que sunt priuatiue opposita. probatio. quia sunt formaliter incompossibilia nec virtute diuina possent stare simul. tunc enim esset contradictio scilicet quod eadem anima simul esset dignapena eterna: et non esset digna pena eterna sed vitaeterna. Et tunc ponatur quod talis anima in talipun cto iudicetur: et fiat in termino: sequitur quod simul et semel habebit vitam cternam et penam eternam. hoc autem implicat contradictionem: quia pena carentie est priuatio vite eterne: puta visionis et fruitionis beate. ergo etc.

¶ Secundo sic. aut sunt vna et eadem mutatio: aut plures. sed non sunt plures essentialiter distincte. quia tunc vna posset fieri et esse sine alia contradictione non obstante: sicut prior sine posteriore vel econuerso: et ita posset esse peccati remissio sine gratie infusione: et gratie infusio sine peccati remissione in isto peccatore.

¶ Tertio sic. generatio et corruptio in naturalibus sunt vna mutatio et eadem simpliciter. probatio. quia idem est motus simpliciter abiectiuus contrarii vnius et inductiuus al terius. ergo similiter eadem mutatio expulsiua vnius forme et inductiua alterius sibi incompossibilis. Et quod sit idem motus inter duo contraria: patet. quia motus per se respicit contraria: sicut per se terminos. In hoc enim a mutatione distinguitur: quia mutatio non habet ambos terminos positiuos. ergo etc.

¶ Quarto sic. si non sint vna mutatio sed plures: oportet quod inter se habeant aliquem ordinem prioris et posterioris saltem natura: et si non duratione. Non enim eque immediate ordinantur ad terminum: vt videtur. sed talis ordo est impossibilis inter eas. pro batio. quia si remissio esset prior quam infusio in illo priori esset homo non inimicus: et tamen non esset amicus. quia in illo priori gratiam non haberet. hoc autem est im possibile. Quilibet enim ex ordinatione diuina pre quolibet statu suo vel est amicus vel inimicus. Si militer si infusio gratie esset prior: sequeretur quod imillo priori esset homo amicus. quia habens gratiam et tamen adhuc esset inimicus. quia non esset reconciliatus eo quod peccatum non esset sibi remissum. ergo etc. Iad praesentem articulum dico

¶ Sed quantum e primo quod remissio culipe et infusio gratiae non sunt vna et eadem mutatio.

¶ Hoc probo primo sic. idem simpliciter non potest simul plurifica ri realiter et non plurificari: vel plurificari secundum rationem: et non plurificari. Patet. quia ad hoc sequitur idem non esse idem. oppositum primi principii et sequitur verificatio contradictoriorum de eodem. sed remissio cul pe frequenter plurificatur circa peccatorem secundum pluralitatem culparum infusio gratie non plurificatur: sed est vnica sicut et gratia que infunditur. Et quod ille remisiones multiplicentur patet. quia vna posset esse sine alia: si commisisset: vel incurrisset vnum illorum peccatorum tantum: et non alia: ergo etc.

¶ Secundo sic. idem non separatur ab eodem: accipiendo vniformiter identitatem et separationem: puta si realiter. realiter: et si ratione: ratione. Idem enim realiter non se paratur ab eodem realiter: nec idem ratione ab eodem ratione. Hoc enim includit oppositum primi principii: scilicet quod idem vt idem simul sit et non sit. exquo illa separatio est secundum esse. sed remissio culpe et infusio gratie possunt ab inuicem separari secundum totum ambitum suum: sic quod potest esse aliqua remissio cul pe: et nulla erit infusio gratie. Potest enim absolute remitti culpa mortalis siue actualis siue originalis dato quod non infundatur gratia sicut dictum est supra de circuncisione. Et illa remissio esset eiusdem rationis cum illa: que fit modo: quando concomitanter infunditur gratia. Et patet. quia veniale potest remitti sine infusione gratie. ergo similiter mortale. simi liter etiam potest infundi gratia: dato quod nulla culpa remittatur: et eiusdem rationis cum illa que est quando culpa remittitur. Fuit enim ade infusa gratia etiam per mutationem in statu innocentie secundum ponentes: quod non fuit creatus in gratia: et nulla fuit sibi culpa remissa. Similiter posset vnus homo fieri in puris naturalibus a deo: et postea gratia sibi infundi: et tamen non remitteretur sibi aliqua culpa. sed in habente culpam dubium est: an possit infundi gratia: dato quod non remittatur culpa: de potentia dei absoluta dico: quia planum est: quod non de ordinata. et de hoc patebit infra in conclusione cuiusdam argumenti in quo hoc ipsum tangebatur.

¶ Tertio sic arguo inter illa que non sunt formaliter opposita: non potest esse formaliter et per se vna mutatio. patet: sed culpa et gratia non sunt formaliter opposita priuati ue. Tunc enim gratia subesset agenti naturali proba tio. quia tunc quicquid posset super vnum vel esse vnius effectiue vel defectiue: posset etiam super aliud: vt pa tet vniuersaliter in repugnantibus et incompossibilibus oppositis priuatiue. doluntas autem creata potest super culpam vel super esse culpe. quia ab ipsa est culpa. igitur posset super non esse gratie effectiue vel deffectiue. Hoc est falsum. quia gratia non accipit non esse. nec desinit esse nisi per adnichilationem. Creatura autem adnichilare non potest sicut nec creature. Patet etiam ista minor. quia vnius habitus non est nisi vna priuatio simul et semel in eodem subiecto. sed multe sunt culpe simul in eodem. Gratia autem est vnius habitus: ergo etc.

¶ Tertio patet quia non fit proprie mutatio ad habitum nisi a priuatione. sed ad gratiam potest fieri mutatio: dato quod non s culpa sed sine omni culpa precedente. vt dictum est supra. patet igitur illa minor: quod gratia et culpa non opponuntur formaliter. Sequitur ergo conclusio quod remissio culpe et infusio gratie non sunt vna mutatio.

¶ Quarta ratio. illa non sunt vna et eadem mutatio: quorum vnum non est mutatio. patet manifeste. sed remissio culpe non est mutatio sicut dictium est supra. Infusio aute gratie post culpam est mutatio. ergo etc. hec est prima conclusio.

¶ Secunda conclusio est. quod remissio culpe et infusio gratie non sunt due mutationes reales sicut generatio et corruptio er sunt due mutationes reales suo modo. hoc probo sic. Infusio gratie post culpam est veram mutatiorealis. quia est vere transitus ab aliqua vera nega tione in affirmatione in aliquo subiecto preexistente sub negatione etiam secundum durationem:. quia protempore culpe non remisse. Remissio autem culpenon est mutatio: vt dictum est supra. ergo et cetera.

¶ Quod autem non sit mutatio realis ipsa remissio probat vnus doctor. quia peccatum non adimit: nec priuat aliquid positiuum reale: vt puta aliquem gradum nature: qui restituatur per remissionem ipsam Similiter etiam nec culpa dicit aliquam maculam positiuam manentem in anima post actum peccatiinteriorem et exteriorem: sicut dictum est supra que tollatur per talem remissionem: sed in anima manet tantummodo reatus: qui nichil aliud est quam obligaton peccatoris ad penam eternam pro instanti peccati et toto tempore habito non absolute. sed si tunc fiaipeccator in termino et iudicetur / et illa obligatio non est nisi respectus rationis et per consequens remissio ipsa quae est ab obligatione ad non obligationem: cum nullum habeat terminum positiuum realem non est est mutatio realis: qua re etc.

¶ Sed in his dictis sunt aliqua dubia. primo quia sicut dictum est supra non est idem formaliter culpam remittere: et obligationem ad penam tollere / vel ad penam pro aliquo instanti vel tempore sequente non obligare: li cet vnum concomittetur reliquum.

¶ Secundo ex his dictis videtur sequi quod remissio culpe sit mutatio rationis saltem. quia ab obligatione que est ens rationis ad non obligationem fit ista remissio sicut a termino a quo ad terminum in quem et ita est mutatio rationis deperditiua illius obligationis: et per consequens oportet talem mutationem rationis reducere ad mutationem aliquam realem. quod est contra supradicta etiam secundum eos.

¶ Ter tio quia per hoc videtur quod illa obligatio cesset esse. et sic respectus rationis facti a diuino intellectuvel diuina voluntate non sunt eterni. cuius oppositum dictum est in primo. quia alioquin deus mutaretur necessario.

¶ Ideo dicendum quod bene verum est quod remissio peccati non est mutatio realis nec rationis: sicut declaratum est supra: sed non sicut iste declarat. Unde nec per obligationem ad penam dicitur anima peccatrix post actum: nec remissio peccati quantum ad culpam est amotio talis obligationis nec illa obligaton desinit esse: sed est in eternitate in noticia diuina pro instanti peccati et toto tempore habito vsque ad remissionem: nec tollitur per remissionem: vel cessat esse. licet pro instanti remissionis et toto tempore habito vsque ad nouum peccatum non sit iste obligatus ad penam: sed dignus vita eternaet premiandus volitione tamen conditionata si pro tunc iudicetur et fiat in termino. quare etc.

¶ Sic igitur remissio culpe et infusio gratiae nec sunt vna mutatio necdue: sed infusio gratie post culpam est verarealis mutatio. remissio autem culpe non est mutatio nec realis nec rationis: licet bene concomitetur eam infusio gratie secundum ordinationem diuinam et de facto.

¶ Ex predictis apparet falsum dictum vnius doctoris scilicet Thome in quarto suo in ista distinc. vbi dicit quod gratia est ipsa forma per quam fit remissio: sicut per albedinem fit aliquid album: et expellitur nigrum: et per frigus calor. vnde dicit: quod non potest peccatum remitti: nisi per gratiam. licet enim in non habente peccatum pro statu innocentie vel naturalis rectitudinis possit infundi gratia sine remissione culpe: tame in habente peccatum non potest remitti culpa sine gratia vel infusione gratie. licet ergo infusio gratie possit esse sine remissione culpe: vt in christo et in Adam: tamen non econuerso: sicut dicit. Et patet esse falsum ex predictis. Similiter etiam sibimet contradicit quia satis cito post illud dictum dicit in vno alio loco: quod gratia et culpa formaliter non opponuntur et probat aliquo modo sicut probatum est supra. Ex hoc dicto sequitur oppositum primi dicti. quia ex hoc sequitur quod gratia non expellit formaliter ipsum peccatum: sicut albedo nigredinem vel frigus calorem: vel habitus priuationem. nec est forma qua formaliter fiat remissio peccati: et per consequens quod sine ipsa peccatum remitti potest. vnde et peccatum remittere velremitti non est gratiam infundere vel infundi: sicut dictum est supra. illorum qui probant: quod sunt

¶ Ad primum vna et eadem mutatio remissio culpe et infusio gratie: dicunt quod culpa et gratia non opponuntur formaliter aliquo genere oppositionis. Quando dicis: quod immo quia tunc non apparet ratio quare non essent compossibilia simul in eodem: quod est impossibile. diceretur quod culpa mortalis et gratia non sunt incompossibilia formaliter ex natura rei et oppositionis alicuius que sit inter eas: sed ex ordinatione diuina: que ordinauit: quod vnum non stet cum alio in aliquo susceptiuo vtriusque. ordinauit enim quod quilibet vel sit filius dextere per gratiam: vel sinistre per culpam. et tune oportet dicere quod ex natura rei deo faciente vel permittente culpam et non remittente ipsam: et etiam creante gratiam ineodem cum illa culpa ista possent stare simul loquendo de potentia dei absoluta: qua posset non remittere culpam et infundere gratiam. Quando dicis: quod contradictio sequeretur: quia tunc eadem anima si mul esset digna pena eterna et non digna. diceretur quod non esset contradictio: quia hoc non esset secundum idem: sed secundum culpam esset digna pena eterna: secundum gratiam vel inquantum habens ipsam non esset digna tali pena. et ita non secundum idem ad illud quod deducis vltra: uo simul esset dignus pena eterna et vita eterna concedatur. Quando dicis vltra: quod in illo puncto posset iudicari et fieri in termino: et per consequens simul premiari vita eterna: et puniri pena eterna carentie quod est contradictio. quia simul haberet visionem et carentiam visionis. Diceretur quod non sequitur. Et ratio est. quia visio beata et carentia eius plane opponuntur priuatiue. sic autem circa idem substantiuum. talia autem non possunt simul inesse contradictione repugnante. sic autem non est in antecedente. Unde datoquod simul esset dignus ille pena et vita eterna: non tamen pro simul: nec sibi possent inesse ambo coniunctim sed alterum quodcunque placeret premianti. Aliter diceretur: quod condignitas gratie vel habentis gratiam ad vitam eternam non est ex natura gratie vel exvi talis habitus. Alioquin deus non posset non beatificare decedentem in gratia nec damnare aliquem cum gratia: quod falsum est sed talis condignitas est ex statuto vel pacto et ordinatione diuina: cuius oppositum potest ordinare de potentia absoluta: vet scilicet aliquis quantumcumque habens gratiam non esset dignus vi ta eterna. Potest ergo virtute diuina fieri quod aliquis habeat gratiam: et non sit dignus vita eterna: et si cum hoc habet culpam mortalem est dignus pena eterna. et ita non sequitur aliqua contradictio: vt videtur Similiter etiam sicut dictum fuit supra de circuncisione: manente quacumque deordinatione culpe deus posset remittere eam non imputando saltem ad penam: si hoc vocetur remittere: et ita in isto maneret culpa et non deordinaretur ad penam. et si haberet gratiam ordi naretur ad vitam. hec autem stant simul scilicet ordinari ad vitam et non ordinari ad penam. quare etc. Aliter dici tur dato quod culpa et gratia non sunt formaliter opposita: non propter hoc tamen absolute loquendo sunt compossibilia in eodem subiecto. Sicut patet de duapus formis substantialibus disparatis: que licet non opponantur: tamen non compatiuntur se in eadem materia. Et secundum alios de duabus figuris in eodem quanto. Sed prima solutio videtur melior et magis ad rem ire¬

¶ Ad secundum dicendum: quod nec sunt vna mutationec plures: sicut dictum est supra. Quando dicis: quod fi plures essent etc. dico quod dato quod non sint plures: remissio tamen culpe potest esse sine infusione et econuerso nec est inconueniens: quomodocunque accipias: vt patuit ex praedictis. de ordine tamen earum in sequenti articulo apparebit:

¶ Ad tertium argumentum dicitur vnomodo quod licet sit vnus motus et vna mutatio a contrario in contrarium: secundum quod mutatio dicit aliquid conmune ad motum: non tamen generatio et corruptio sunt vna mutatio sed due Et ratio est. quia motus ille habet duos per se terminos positiuos scilicet illa contraria et non sunt ibi plures termini. sed generatio et corruptio non sic habent terminos suos. Corruptio enim habet pro terminis suis formam priorem et negationem eius. sed generatio habet pro terminis suis formam posteriorem et negationem eius vel priua tionem in materia et ita sunt ibi quatuor termini et due mutationes. Sic igitur assumptum est falsum et probatio non valet de motu.

¶ Secundo dicitur quod generatio et corruptio sunt due mutationes. Et quando dicitur de motu: quod vnica mutatione per motum abiicitur forma contraria: et inducitur alia contraria. dicitur quod in quolibet motu de contrario ad contrarium concurrunt due mutationes. quarum vna est deperditiua vnius contrarii. et alia est acquisitiua alterius contrarii. Et prima habet pro suis terminis contrarium: quod abiicitur et negationem eius. Secunda vero habet pro terminis contrarium quod inducitur et negationem vel priuationem eius: et quelibet istarum mutationum successiua est: et distinguitur vna essentialiter ab alia: in tantum quod virtute diuina prima posset fieri sine secunda: et etiam secunda sine prima: precipue secundum ponentes duo contraria posse simul stare. et etiam secundum hoc negantes qui ponerent quod vnum contrarium posset per motum inducui et per motum et mutationem succest siuam in aliquo: in quo non esset nec praefuisset aliquid de contrario. verum est tamen quod naturaliter loquendo immotu concurrunt ambe mutationes tales: nec potest aliter fieri a natura. Et secundum istos in hoc non differt motus a mutatione. quia motus sit aliqua vna simplex mutatio inter terminos contrarios: sed in hoc differt: quod licet sit inter terminos priuatiuos: est tamen mutatio successiua et non instantanea. Similiter etiam ad motum naturaliter concurrunt due mutationes: quarum sunt duo termini positiui: terminus a quo prime et terminus ad quem secunde et sunt contrarii. Et sio dicitur motus fieri a contrario in contrarium secundum duas mutationes: quas includit: non sic autem mutatio puta generatio vel corruptio vel huiusmodi. Quicquid sit de hoc: semper tamen dicendum est quod generatio vnius et corruptio vnius licet concomitentur se: sunt due mutationes. Non tamen propter hoc concludendum est a simili: quod remissio culpe et infusio gratie sint duemutationes sicut dictum est supra.

¶ Contra secundam vero solutionem videtur vna difficultas: quia quelibillarum mutationum concurrentium ad motum vel est instantanea vel successiua. si instantanea: non possunt constituere nec concurrere intrinsece ad motum: qui est mutatio successiua. Si successiua: quelibet est vnus motus et sic ad vnum motum concurrunt duo motus et al terius rationis: sicut et termini. Et hoc sub dubirelinquatur: nisi quod diceretur: quod in quolibet motu et pro cessu totali a contrario in contrarium sunt duo motus partiales.

¶ Ad quartum de ordine ipsarum qui tangitur in maiori videbitur in sequenti articulo. Quando dicitur: quod non possunt habere ordinem. diceretur quod immoQuando dicis quod remissio non potest esse prior. quia tum prius esset non innimicus quam amicus. diceretur: quod non est impossibile. quia aliquis potest esse alteri nec inimicus nec amicus etiam secundum durationem. Et ita prius duratione non inimicus quam amicus: licet de facto secundum ordinationem diuinam et secundum durationem quilibet vel sit inmicus vel amicus: licet prius natura possit esse non inimicus quam amicus. Similiter aliquo modo priusnatura prioritate intentionis et perfectionis potest essprius amicus quam non inimicus. Et sic etiam infusio gratie prior aliquo modo remissione culpe. Preterea argumentum supponit: quod sint due mutationes. quod tamen non est verum licet non sint vna. Nec enim sunt vna nec due: sed sicut dictum est supra. Hec de secundo articulo principali.

¶ Quantum ad tertium articulum quid horum sit prius alio. An remissio culpe vel infusio gratie. Dicitur vno modo quod remissio culpe cum sit quasi dispositio ad infusionem gratie vt ad formam recipiendam: quod remissio culpe se tenet quasi ex partmaterie vel subiecti: sicut et dispositio materie ad formam. Et ideo sicut materia disposita est prior vnomodo ipsa forma. inquantum est causa eius receptiua et alio modo forma est prior materia inquantum est causa eius receptiua. ita remissio culpe. vno modo est prioret infusio gratie. alio modo prior sicut forma prior est dispositione. Nec est inconueniens aliquid esse prius et posterius respectu eiusdem diuersimode set secundum diuersag rationes. sicut non est impossibile aliquid esse causam et effectum respectu eiusdem. Cause enim alique sunt sibi inuicem cause in alio tamen genere cause vt patet secundo phisicorum et quinto metaphisice. Sed in isto modo dicendi continentur aliqua falsa. quia nec materia est causa forme nec econuerso nisi forte finalis aliquo modo sicut probaui in secundo in questione ila de composito duodecima distinctione. Similiter etiam falsum est: quod aliqua sunt sibi inuicem mutuo cause: sicut alias probaui. vnde nec reputo verum illud dictum Aristotelis ita nude sicut accipitur. De hoc vero ad propositum dicitur de remissione culpe et infusione gratie: potest dici aliter: sicut infra dicetur Nec fundatur istud dictum super dicta que sint ve¬ ra: sicut iam est ostensum.

¶ Dicitur ergo aliter: quod remissio et infusio possunt comparari ad agens puta ad deum remittentem et infundentem. vel ad subiectum seu peccatorem. Primo modo infusio est prior. quia prius deus infundit: quam remittat. immoper ipsam infusionem mediantem remittit. Alio modo remissio est prior: quia prius subiectum disponitur et impedimentum culpe tollitur quam gratia infundatur. Et ponitur exemplum de cauilla que de bet expelli de foramine mediante alia que inducitur et de forma que expellitur a materia superueniet te alia. Contra hoc videtur posse argui. Primo sic eodem ordine passum recipit ab agente: quo ordine agens agit in ipsum. sed in ordine ad agens infusio est prior: vt dixis. ergo similiter comparande ad passum. Secundo sic. actioni correspondet passio et passio econuerso. sed infusio actio prior est quam remissio actio secundum te illo modo prioritatis: qui potest attendi inter ista: igitur infusio passio impassio est prior. Unde dico: quod si remissio est dispositio ad infusionem. quod sicut agens prius disponit: ita prius remittit. Et sicut passum prius disponitur ita prius sibi peccatum remittitur.

¶ Dicitur tertio aliter quod sicut patet quinto metaphisice capitulo de priori: et nono metaphisice. Siliter aliqua sunt priora generatione et aliqua sunt priora perfectione: et iste prioritates communiter econuerso se habenlicet aliquando vniformiter se habeant. Uia enim generationis imperfectiora sunt priora naturaliter. sed econuerso via perfectionis perfectiora sunt priora. Primo dicitur quod remissio vel expulsio culpe si esset aliquod ens reale vel in eo: cui remittitur culpa: ipsa esset prior naturaliter non dico duratio ne: quam infusio gratie: sed infusio gratie prior esset. Secundo modo tanquam aliquid perfectius et finaliter intentum ab agente: eo modo quo priora executione sunt imperfectiora: et posteriora sunt perfectiora. Et potest dici: quod remissio licet nichil realiponat in eo cui remittitur culpa tamen aliquo modo secundum modum istum est prior eo modo quo aliquid ponit saltem rationis circa illum cui remittitur. vnde et infusio gratie prius intenditur licet sit posterior naturaliter via executionis: et prior via perfectionis. Et sicut dictum fuit de glosa in primo: quod prius vult deus alicui gloriam: quam merita. prius di co intentione. sicut prius vult alicui finem. quam illud quod est ad finem. Et tamen merita priora sunt exo cutione. et per merita vult quod attingat finaliter ad gloriam. Similiter dicit vnus quod secundum consequentiam remissio culpe potest dici prior: si tamen inter ea est aliqua consequentia. quia imperfectius est hic consequens quam antecedens: sicut animal quam homo. et imperfectius est ipsum prius quam posterius: si cut remissio quam infusio. Infusio enim propinquiorest fini vltimo: et ita perfectior est. Uerumtamen non puto: quod inter ista sit aliqua consequentia ex natura rei. Unde ad neutrum sequitur alterum. quia vtrumque sine alio potest esse. Hed de isto tertio articulo.

¶ Ad primum principale argumentum dico: quod non est simile de corruptione hab tus vitiosi et generatione virtutis. et de remissione culpe et de infusione gratie: patet: quia ibi sunt qua tuor termini: quorum duo sunt reales et positiui et alii primuatiui vel negatiui. hic autem non est sic: et ideo sunt ibi due mutationes reales. hic autem non.

¶ Ad secundum de generatione et corruptione naturalisimiliter est dicendum.

¶ Ad tertium de mutatione ad formam et disposstionem dico: quod sunt due mutationes: quando disopositio dicit aliquid reale positiuum aliud a forma de nouo inductum. hic autem nihil reale positiuum inducitur per remissionem: vt dictum est. Similiter nec remissio dispositio est nisi valde improprie: Non ponit enim circa remissum nisi ens rationis: nec est dispositio ad gratiam ex natura rei: sed tantum ex institutione diuina

¶ Ad confirmationem de Augustino dico: quod si aliquid concludit quod peccati remissio et gratie infusio vel restitutio virtutis non sunt idem seu vna et eadem mutatio. sed non concludit quod sint due mutationes. et ita nichil contra predicta sic ad istam questionem