Quaestio 1

¶ Distinctionis secunde primi libri sententiarum. Questestio prima.

Circa distinctionem secundam queram primo de diuina non entitate et vnitate. Se cundo de diuinarum personarum pluralitate.

¶ Circa primum quero tria. Primo vtrum in Itota vniuersitate entium sit daIre aliquod ens simpliciter primum actu existens. Secunde quero vtrum tale ens simpliciter primum et causa omnium aliorum sit simpliciter actu infinitum intensiue. Tertio vtrum sint talia plura entia vel esse possint in vniuerso. sic arguitur primo quod non

¶ Ad primum sit dare vnum ens simpsiin vniuerso quia forme se habent sicut numeri actauo methaphisice sed in numeris ascendendo secundum perfectionem non est dare primum: quia in ipsis est processus in infinitum. ergo etc.

¶ Secundo sic: quia si esset dare tale ens primum illud non esset ab alio / et per consequens a se / aut igitur a se effectu / quod est impossibibile: quia vel generat seipsum vt sic primo de trinitate. capitulo primo. Aut a se formaliter vel finaliter vel materialiter. Non finaliter quia sicut nihil efficit seipsum / ita nihil est finis sui / nec formaliter nec materialiter / quia tunc oportet quod ab aliquo effectiuenon a seipso vel ab alio. Iterum etiam esse a se formaliter non arguit primum ens quia vnumquodque est ens ex se formaliter.

¶ Tertio sic. Si esset tale agens primum et causa prima omnium / aut ageret necessario et naturaliter / et sic nihil esset contingens in vniuerso / aut contingenter / et sic nihil esset necessarium / quorum vtrumque est falsum / et contra omnes philosophantes. quaere etc. IIn vnoquoque genere est dare vnum

¶ Cont. I primum. ergo in genere entium Item secundo methaphisice in nullo genere cause ergo processus in infinitum. ergo est dare primam causam. quare etc.

¶ In ista questione sic procedam

¶ Primo distinguam de causis per se et per accidens Et de per se et per accidens ordinatis et de quadruplici primitate.

¶ Secundo adducam rationes ad probandum quod est dare primum ens in vniuerso illa quadruplici premitate conctrrente in eodem ente.

¶ Tertio dicam quid mihi videtur de rationibus vtrum demonstrent velnon.

¶ Et quarto ad rationes principales. dico quod est dare cau

¶ Circa primum sam per se et per accidens. Causa per se alicuius effectus illa est cui conuenit vt talis est illum effectum per seipsam non per aliquod extrinsecum vel per accidens causare. Si cut dicimus quod edificator per se edificat et causat domum / mouendo instrumenta edificandi / vel partes de mus situando. Et calidum per se calefacit per calorem sibi intrinsecum.

¶ Causa per accidens dicitur illa / que coniuncta est cause per se et accidit sibi vel ambo ei dem / sicut dicimus quod musicum per accidens edificat vel album / quia edificator est musicus vel albus. Ita quod causa per se est illa que causat per propriam rationem formalem sibi intrinsecam / vel per aliquid sibi intrinsecum. Causa per accidens est illa que non causat per propriam rationem formalem sibi intrinsecam: sed coniungitur tali per se cause sic de causa per se et per accidens.

¶ De causis autem per se ordinatis sciendum. quod refert dicere causas per se et per accidens et causas per se et essentialiter ordinatas: quia in causis per se et per accidens semper est comparatio vnius ad vnum vnius scilicet cause ad vnum effectum / ita quod eiusdem effectus vnius vna est causa per se / et vna per accidens frequenter / non oportet quod semper: sed causas per se et essentialiter vel accidentaliter ordinari et semper in habitudine et comparatione plurium causarum ad vnum effectum cocupientium: ita quod siue sit ibi ordo essentialis inter causas / siue accidentalis / semperaccipiuntur plures cause respectu ciusdem effectus et hoc est necessarium quia ordo non est nisi inter plura.

¶ Dicuntur autem cause essentialiter ordinate respectu alicuius effectus differre a causis per accidens ordinatis in tribus. Primo quia causatum dependet necessario secundum naturam saltem quantum ad fieri ab omnibus causis per se et essentialiter ordinatis / non autem ab accidentaliter ordinatis / vel bi gratia Asinus generatus ab asino generante et a sole / non autem dependet ab asino qui generauit illum asinum generatum: quia ipso non existente potest generari.

¶ Ex quo patet quod omnes cause per se et essentialiter ordinate ad aliquem effectum simul requiruntur ad ipsum non autem per accidens ordinate.

¶ Secundo differunt quia in essentialiter ordinatis semper priori et posteriori cau sa sunt alterius et alterius rationis: in accidentaliter ordinatis non. Et istud oritur ex primo. Nam nulla causa dependet essentialiter in causando a communi eiusdem rationis: quia in causatione alicuius sufficit vnum vnius rationis / ex quo est causa totalis.

¶ Tertia differentia est quod ad effectum necessarium est simul concurrere omnes causas essentiali ter ordinatas / et simul secundum cursum nature saltem quod patet quia vna dependet ab alia in causando vt predictum est / et per consequens effectus ab omnibus dependet: non sic autem de accidentaliter ordinatis: quia vna eorum essentialiter ab alia non dependet in causan do / licet dependet ab alia in produci et fieri.

¶ Ter tio distinguo de quadruplici primimitate intelligibili vel imaginabili que non dicit aliquam imperfectionem. quarum triplex est causalitas vel primitas causalitatis non autem quarta. Prima dicitur primitas causalitatis efficientis vel effectiue. Secunda est primitas finalitatis. Tertia primitas exemplaritatis. Quarta est primitas eminentie. Primitas materia litatis non habet hic locum: quia dicit imperfectionem. Prima differt a secunda sicut efficiens a fine differi etiam a secunda secundum Augustinum sicut cione et minus commune: quia efficiens est quid commune ad efficiens per intellectum et ad efficiens naturaliter. Causa autem exemplaris est quid efficiens per intellectum siue a pro¬ posto Tres etiam prime differunt a quarta: quia ipsa. quarta scilicet primitas eminentie non est primitas causalitatis: sed nobilitatis et eiusdem excedentie. Dicimus enim quod albedo supereminet aliis conloribus / et tamen non habet causalitatem super eos. Et ista videtur primitas mensure respectu mensurati eo modo accipiendo mensuram quo dicitur albedo mensura colorum: et deus entium. Non tamen quod si accipiatur proprie causalitas et primitas causalitatis in proposito. Tunc primitas efficientie non importans imperfe ctionem non extendit in communitate primitatem exenplaritatis: quia non est perfectionis immo imperfectionis naturaliter causare. Si autem accipiatur causalitas efficientie large ad producere quodcunque / tunc excediquia non est imperfectionis producere naturaliter noexemplando non est dictio imperfectionis vniuersaliter sicut in deo patre respectu filii.

¶ Et nota hic Fordo essentialis inter res essentialiter distinctam vniuersi duplex est vnus eminentie alter dependentie. Eminentie ordo essentialis dicitur quo vnum per rationem essentie sue vel nature per se est nobilius et excellentius alio / et iste ordo est iter quiditates et species vniuersi et indiuidua diuersarum quiditatum et inter se et ad deeum / ita quod deus est simpliciter primum in isto ordine / quo nihil est maius nec esse potest: et quo omne alius est minus et ita deus est primum in vniuerso quantum ad ordinem eminentie / et est in ordine sicut extremum summum huius ordinis / nec hoc ponit in deo aliquam imperfectionem / immo potius perfectionem arguit: licet talis primitas non sit demonstrata / sicut dicitur in presenti questione.

¶ Ordo vero dependentie dupliciter dicitur. Uno modo in essendo. Alio modo incausando vel quasi / et primum in hoc ordine vel prius dicitur et est quod potest esse / et causare: quantum est ex se dico et per se: alio non existente vel non causante. Posterius vero dicitur quod non potest esse vel causare alio non existente / vel non causante / / se dico: non solum per accidens et communicatiue: de ordine dependentie in esse. Planum est quod totum vniuersum dependens a primo ente quod est deus. Nam absolute loquendo et per se sine omni alio a se sine omni creatura / sed non econuerso. Unde et dependentia creature ad deum sibi est essentialis vel consubstantialis

¶ Sed inter essentias absolutas quarum neutra inclinat aliam est talis ordo / nec adinuicem nec in comparatione ad deum. Unde et positio Auicenne qua posuit quod illa intelligentia producit tertiam et secundam quartam et quod sic dependet ordinate abinuicem falsa est. Dixi autem supra de essentiis absolutis: quia non sic de respectiuis que non possunt esse sine fundamen tis absolutis et terminis suis / licet econuerso. Similiter dixi de absolutis essentiis quarum vna non includit aliam quia essentia compositi: esse non potest sine essentia partis: licet sit alia et absoluta: et ita compositum et totum dependeat a partibus in essendo.

¶ Ordo vero dependentie et eminentie distinguitur ita quod iste non est ille: licet possit simul concurrere inter eadem ordinata: ita quod idem respectus eiusdem. sit eminens: et sit illud a quo illud essentialiter dependeat: quia non potest esse sine illo quod est eminens: licet bene econuerso per se duo: quia aliud non requirit ipsum ad suum esse. hoc patet in deo respectu creature qui est primum secundum ordinem eminetie / et est excedens / et est primum in ordine dependentie a quo omne aliud dependet essentialiter. Aliquando etiam non concun¬ runt ibi duo ordines / ita quod aliud est eminens respectu alterius: a quo tamen excessum non dependeat sicut patet de albedine respectu nigredinis / et de aliis speciebus vniuersis in rebus absolutis. Aliquando non se habent quasi totaliter econtrario / quia illud quod est primum secundum eminentiam / est dependens ab illo respectucuius est eminens: et ita quod est prius in vnoordine est posterius in alio / patet de composito substantiali quod dependet a materia vel a forma et tamen nobilius est vtraque.

¶ Similiter dependentia essentialis in essendo distinguitur ab ordine essentiali imcau sando: licet possint concurrere inter eadem extrema / sicut patet inter deum et creaturam / quia creatura dependet essentialiter a deo / et in essendo et causando non econuerso. Possunt tamen aliquando separa ri quia bene aliquid dependet ab alio in causando quod non in essendo. Potest enim esse et manere sine illo: licet non possit causare sine illo / sicut patet de manu et martello vel secura. Martellus enim vel securis nihil potest causare nisi a manum moueatur: et sit in causando: si tamen aliquid causat extendendo ferrum vel diuidendo lignum dependet a manu in causando non tamen in essendo: potest enim manere in esse sine manu Si dicas quod in fieri dependet a manu secundum ordinem nature. Dico quod licet fieri martelli dependeat / non tamen propter hoc martellus / aliud est enim fieri marteli / et martellus et ita non dependet martellus a manu vel saltem non nisi quantum ad fieri: et non in. conuersari nec in manendo in esse: et sic stat propositum.

¶ Dici tur autem ab aliquibus quod aliquis potest dependereab alio. Uno modo sicut causatum a causa: et hoc si cut materiatum a materia / vel formatum a forma vel effectum ab efficiente / ab alio non sicut causatum a causa sicut causatum secundario a causato primario / vt si eiusdem cause vel plurium sint duo effectus ordinati: quorum neuter sit causa alterius: tamen vnus non possit causari nisi alius prius causetur et hoc duratione vel natura secundus effectus dependet eentiali ter a primo. hoc habes tamen de primo principio circa principium Sed quia hoc est dubium alias discutiendum reliquitur.

¶ Predictum vero ordinem essentialis dependentie in cando libet non in essendo: ponunt aliqui inter causas separatas a materia: scilicet intellectiuas matrices ordinatas creatas: Sed istud reputo falsum simpliciter / ita quod sicut non ordinatur secundum dependentiam in essendo / ita nec in operando: sed solum ad primam intelligentiam et in essendo et in operando / sicut etiam de fine: quia vnaintellectiua creata non dependet ab alia a fine: sed so lum a prima nec quantum ad esse nec quantum ad operationem sic suo modo de efficientia et esse et operationis. adducere rationes ad probam

¶ Superele dum / quod est aliquod primum ens in vniuerso: quod habet primitatem effucientie: et primitatem finis / et primitatem eminentie. Et modo accipiatur primitas efficientie et exemplaritatis pro eadem et istis prmitatibus respectiuis habitis de tali ente / quia non cognoscimus primum ens nisi ex effectibus / statim habebimus esse eius demo stratum a posterioriori. Sicut dicit doctor Svtumu et bent / licet etiam dicat vnum dubium / hoc scilicet quod deum esse / potest demonstrari a priori et propter quid sed non nobis: et propter hoc videtur dicere et eminere quod esse actu non est de conceptu quiditatiuo primi entis: quod est dubium et inferius apparebit.

¶ Prima ratio igitur ad probandum praemissam conclu¬ fonem / scilicet quod est vnum primum ens in vniuerso est ista / aliquid est causatum et causabile effectiuum et effectibile: aut igitur a seipso / aut a nihilo / aut ab aliquo / non a seipso: quia nulla res omnino gignit seipam vt habetur primo de trinitate primo. Per rationem etiam patet quia non ens numquam est causa entis: aliquid antequam sit productum est non ens / ergo modo potest esse principium productiuum sui non a nihilo: sed a se: et no ab alio: habeo proposituu: quia illud est primum effectiuum quia effectiuum non causatum. Si ab alio quero de illo sicut prius / et erit dare primum efficiens: vel eri processus in infinitum in essentialiter ordinatis / quod est impossibile. ergo etc.

¶ Contra istam rationem instatur quia non est inconuniens quod sit processus in infinitum / sicut posuerunt phlosophi generationem ante generationem in infinitum / et sicut ponunt theologi de processu creaturarum possibilium in infinitum / etiam in ascendendo et alterius rationis / et per consequens essentialiter ordinatarum.

¶ Dicitur quod instantie non valent primo quia nec philosophi / nec aliqui nunquam posuerunt pro cessum in infinitum / nec in causis ordinatis essentia liter. Prima autem instantia est de causis per acdo dens ordinatis / vt quod homo generans praecesserit hominem in infinitum / vel generatio generatione quod bene posuerunt philosophi. Secunda autemstantia non est de causis: sed de effectibus eiusdem cause sicut patet.

¶ Quod autem non sit possibilis processus in infinitum in causis essentialiter ordinatis probatur nisi ponatustatus in essentialiter ordinatis / existens semper redibit primum: scilicet quod erit aliqua causa prima effect ua cui omnes alie subordinantur.

¶ Primum probat ex tribus differentiis causarum essentialiter ordinatarum a causis per accidens ordinatis / Ex prima sivniuersitas causatorum essentialiter dependet ab al qua causa / et vniuersitas causatorum est causata: sed illa non potest accipi infra vniuersitatem causatorum quod tunc vel esset in causis circulus / vel idem causaret seipsum / quorum vtrumque est impossibile. ergo in causis essentialiter ordinatis necessario est dare primam simpliciter independentem et in causalitate / quia datoquod non sit vel quod vniuersitas non sit causata / vel quod sit circulus in causis essentialiter ordinatis / vel quod idem causabit seipsum ex secunda differentia sicut in causis que sunt alterius et alterius rationis / semper prioerit perfectior: ergo in infinitum prior in infinitum perfectior¬

¶ Si ergo est dare processum in infinitum: est dare vnam in infinitate perfectionis in causando et per consequens primam: quia infinito simpliciter non est maiesset autem aliquid maius: sed non esset: primum ab aliodependeret. Ex secunda differentia sic omnes cause essentialiter ordinate simul requiruntur necessario ad cas tionem effectus / si ergo est processus in infinitum in causis: ergo infinite cause in actu requiruntur ad causandum aliquem effectum quod nullus pofuit.

¶ Quarto probatur hoc sic: quia si in essentialiter ordinatis est processus in infinitum / et in ipsis per consequens est aliquid primum: sequitur quod nihil est in eis ius aut posterius: sed omnia eruut intermedia per noAtomem prioris vel posterioris et habitudinis ad primum: sicut deducit philosophus secundo methaphisice. quia sicut etiam ipse in quinto. Prius est illud quod est primo propinquius: sed ponere essentialem ordinem sine priori et posteriori / est ponere ordinem et non ordinem / ergo ponere quod in essentialiter ordinatis est processus in infinitum / est contradictio mani festa sic ergo probatur quod in essentialiter ordinatis non est processus in infinitum. Et confirmatur quia null effectus esset perfecte cognoscibilis a priori et deupenderet ab infinitis causis que sunt cognoscibies. Et similiter haberet in se infinitos respectus reales / ad illas causas: quod tamen non habetur pro inconuenienti ab aliis: vel dicerent quantum ad primum quod non pontest plus perfecte cognosci si ponatur prima causa infinita / quam si cause ponantur infinite. Disecundo vere consideraretur vel diceretur quantum ad quemlibet casum refertur effectus: sed ad immediatam / et quod illa solum vere causatattingendo effectum suum.

¶ Secundo probatur quod nec in accidentaliter ordi natis est processus in infinitum / nisi ponatur statum in infinitum in causis accidentaliter ordinatis / non posito statu in essentialiter ordinatis / sequitur statini contradictio / quia tunc sequitur quod quelibet natura creata est in quolibet suo supposito: quia in omni bus causis et causatis est processus in infinitum: ergo necessario vel erit circulus / vel idem causabit se quia oportet quod quicquid causetur ab aliquo causetur / vtrumque autem est impossibile et implicat contradum ctionem: si ergo ponitur processus in infinitum in causis essentialiter ordinatis: necessario oportet ponere aliquod primum simpliciter independens cui subordinantur. Nec valet si dicas quod in illis quae sunt eiudem speciei non est ordo essentialis: tunc ergo si ponatur in eis vnum necesse esse: alia omnia poterunt esse ab eo sine essentiali ordine: et per coseques sine statiin essentialiter ordinatis. Contra quia illa quae sunt eiusdem rationis equaliter sunt necesse esse vel possibile: ergo possibile et causabile. quare etc. Et ideo dicit ponendo processum in infinitu in per accidens ordinatis / et negando ordinem essentialem ad aliquid extra tomniam multitudinem ipsorum cui essentialiter subordinantur / est contradictio manifesta. Item non est necessarium totam infinitam ordinariorum per accidens simul esse sicut dictum est supra. sed illa possunt sibi inuicem succedere: sed impossibile est quod aliqua successio duret in infinitum nisi sit aliquid continuaum talem successionem / et illud non potest esse infra mutitudinem succedentium: quia cum quodlibet cedat et aliud sibi succedat: sequeretur quod ens esset a non ente. et go semper oportet dare aliud primum cui omnia subordinantur essentialiter et sequitur propositum. Hec ad peclarationem prime rationis principalis de efficien tia / et exclusione prime instantie circa ipsam quantum ad secundam instantiam negaretur illa opinio vel dice retur quod non est ad propositum: quia ex ea nec sequitur circulus / nec sequitur quod idem causet seipsam sicut in causis et causatis.

¶ Secunda ratio est ista. Esse aliquid primum effectum non omnem implicat cotradictionem: quia nullam dicit imperfectionem:. et per consequens potest poni in effectum: et si potest ponioportet quod sit / quia no potest poni a seipo effectiuenec ab alio: tunc non esset primum nec a nihilo: sed si esset processus in infinitum omne effectum necessario esset imperfectum: et ab alio dependens: ergo impossibilis est talis processus in infinitum: cum esse effectiui non dicat imperfectionem / potest alicui conuenire sin imperfectione vt videntur et per consequens potest sibiconuenire sicut primo non dependenti ex alio. quare etc.

¶ Ex primitate finalitatis arguitur quod sit vnum ens primum in vniuerso / in essentialiter ordinatis necessario est dare primum simpliciter independens / sed fines sic sunt ordinati. ergo etc. Secundo sic esse fi nem nullam dicit imperfectionem: ergo potest alicui conuenire sine imperfectione: sed non conuenit sine perfectione / nisi primo fini: ergo potest esse primus finis. Et sic potest esse / oportet quod sit: alias enim ipsius oportet. dare alium finem propter quem poneretur in effectu. quare etc. Confirmatur quia alias auffertur natura boni et omnis actio vel operatio ad terminum non finitum / et hoc soluetur infra distinctione tertia.

¶ Ex primitate eminentie probatur hoc idem sic In essentialiter ordinatis est deuenire ad aliquod primum: sed entia sunt ordinata secundum perfectionem: quia est ibi dare magis perfectum et minus perfectum. ergo in eis est dare primum quod est perfectis simum et eminentissimum. primo methaphisice. Secundo sic. esse perfectum nullam dicit imperfectionem ergo potest conuenire alicui sine imperfectione: quia non implicat contradictionem: sed si non esset dare primi perfectum conueniret cuilibet communi perfectione et quodlibet minus perfectum dicitur imperfectum respectu magis perfecti. ergo etc.

¶ De primitate exemplaritatis non oportet procedere quia coincidicum primitate efficientis. Efficiens enim naturale nopotest esse simpliciter primum efficiens. quia cum non agat ex proposito et cognitione / et tamen intendat finem: sed quod dirigatur in finem ab agente cognoscerte et exemplante: per consequens patet secundo phisicorum et de bona fortuna: et tunc sicut prius argutum est aliquid est exemplatum aut ergo a seipso. ergo etc. et rationes que adducuntur ad

¶ Iste sunt bandum quod in vniuerso est aliquodens primum efficiens / posterius / finis et principium eminens. Modo vlterius est ostendendum secundo quod quodlibent primum secundum istam triplicem primitatem et quamlibet est causabile simpliciter. Patet primo de primo efficiente: quod non est causabile causalitate finis quia finis non causat nisi inouendo efficiens methaphisice. Si ergo esset causabile causalitate finis / iconsequens etiam causalitate efficientis / et ita non esset primum efficiens contra positum. patet etiam non causabile causalitate efficientis vel. exemplantis: quia est primum efficiens vel exemplans. Patet etiam quod non est causabile causalitate intrinseca inaterio vel forme: quia causalitas materie vel forme est simpliciter posterior et imperfectior causalitate finis et efficientis: ergo quod non est causabile a fine vel efficiente nullo modo est causabile a materia vel forma: ergo nullo modo.

¶ Secundo dico quod illud quod est primum primitate finis est simpliciter causabile causa litate finis. Et quod causalitate finis patet: quia ponitur primum. Quod causalitate efficientis patet: quia quod careifine sicut caret efficiente quia agens vel efficiens non agit nisi motus ex fine omne enim per se agens agit propter finem. 2. phisicorum: ergo et si est incausabile causalitate finis et agentis vel efficientis et exemplantis: nec est causabile causalitate materie vel forme sicut probatum est supra de efficiente.

¶ Tertio ostenm do quod primum simpliciter primitate eminentie est in causabile inam non esset eminentissimum et perfectissimum / sed magis aliquid aliud / a quo causaretur: vt patet. quare etc.

¶ Ultimo restat ostendere quod illud quod est primum etiam aliis primitatibus quod probo sic. Primum efficiens / et per consequens exemplans agit proprter primum finem aut igitur propter seipsum et habeo propositum / quod est primus finis / et per consequens optimum et eminentissimum: aut propter alium finem a se et ita non est primum efficiens / quia quod habet finem necessario habet efficiens / sicut dictum est supra. Si militer primum efficiens et simpliciter independens / et per consequens vel perfectionis deficit sibi: ergo eminem tissimum et perfectissimum: ergo tres iste primitates necessario concurrunt in eodem. hoc potest etiam proba ri. Primum efficiens est actualissimum primus finis optimum et summum idem sunt: ergo etiam. Hec de secundo articulo. prestat quid vi¬

¶ Tertius articulus detur derationibus adductis ad probandum esse aliquod ens simplciter primum in vniuerso. Et videtur mihi quod sunt valde probabiles / et magis quam quecumque rationes quae possunt adduci ad oppositum: et quod difficile est ad eas respondere. Secudo videtur mihi quod non sunt demonstrationes: et quod possunt solui probabiliter: ita quod non cogant intellectum ad negandum processum in infintum in causis per se et essentialiter ordinatis.

¶ Ad cuius euidentiam est notandum quod cause possunt diciessentialiter ordinate dupliciter. Uno modo quia sunt cause alterius rationis a quibus omnibus simul habentibus causalitatem ex seinuicem sicut inferior a superiori: imperfectior a perfectiori / est aliquid causatum vel causabile: et ordo ponatur in eis ex habitudine varia ad aliquid primum simpliciter et perfectissimum illius ordinis. Alio modo possunt in telligi cause essentialiter ordinate que sunt alterius riotionis et simul necessario concurrunt ad effectum habentium causalitatem ad inuicem siue non / siue in habitudine ad aliquid primum vel perfectissimum in illo ordine in ascendendo: sed altera istarum duarum causarum vel quia scilicet alia est nobilior et perfectior: et sic habet ordinem perfectionis: non autem habitudinis ad tales vnam primam simpliciter perfectissimam. Uel quia ordo anccipitur in eis in habitudine ad infimam quo dicatur prima: et illa que immediatior est sibi est prioret seqiiens posteriori in infinitum / et cum actu sic in ordine ad infinitum / semper propinquior illi est imperfectior / et remotior: et ideo magis perfecta et perfectione prior. Uerbi gratia secundum ponentes creaturas possibiles in infinitum in ascendendo. Certum est quod inter se sunt essentialiter ordinate / vel primo vel secundo. Non solum enim habent ordinem ad deum / sed habent ordinem vnum inter se / qui vel accipitur ex maiori et minori perfectione ipsarum / non ex habitudine ad aliquam supremam in eis / quia non est eam dare / vel accipitur secundum maiorem vel minorem distantiam ab infima creatura: que est imperfectior / licet sit gor et remotior / perfectior licet posterior. Uel forte potest dici quod cum illa ex habitudine ad quam accipitur ordo sit infima quia propinquior sibi debet dici posterior / et remotior prior / nec est inconuenens intali ordine sic accepto sicut de rebus vel causis per accidens: si causa esset ab eterno sic recte potest dici in causis / quod non est status in eis in ascendendo: licet sint essentialiter ordinate altero duorum modorum vlteriori non autem prior.

¶ Et nota hic quod ordoeefftialis modo arguit aliquod primum nisi ordo sit finitus: sed si ordo ponatur infinitus non autem efficaciter aliquod primum: saltem ex illa parte qua ponitur infinitus. Et si dicas quod prius est primo propinquius: et vbi non est primum non est habitus. Dicere tur quod prius est primo propinquius in ordine finito / ita quod licet in ordine sit prius et posterius non tamen oportet quod primum / nisi ordo ponatur finitus. Et nota secundo quod isto modo potest saluari ordo essentialis in causis per se ordinatis sicut in speciebus numerorum secundum aliquos procedentibus in infinitum sursum et quod possint procedere in infinitum videtur per aliud quam per species numerorum / quia actus reflexus est alterius speciei ab actu recto vel etiam reflexo: super quem cadit sicut super obiectum immediatum / et in talibus actibus possibile est procedere in infinitum ergo etiam quia semper intellectus in infinitum potest reflectere se super actum suum immediate praecedentem. Contra hoc / tamen est vna difficultas quia tunc intellectus creatus videtur habere virtutem actu infinitam quia infinitas species actuum virtualiter continentem cuius solutio ad presens dimittatur quia pontur infra in quarto libro. Similiter etiam secudume et veritatem diuinam essentia vel etiam actus in tellligendi eiusdem rationis existens representat quid ditates creaturarum / et non determinatur ab aliquo aliimmo nec a seipso vel seipsa ad certam multitudinm ipsarum: quia non est principium liberum ergo sibi conuenit infinitas representatorum et ita infinite species sunt possibiles: per predicta possunt solui ad rationes. rt cum dicitur de efficiente

Ad priimalit aliquid est effectum concedo diceretur / quod non a nihilo nec a seipso sed ab alio Cum queris vltra de illo diceretur quod est effectiuum / et sic ascendendo in infinitum. Tu dicis in essentialiter ordinatis non est processus in infinitum: diceretur quod verum est in essentialiter ex habitudine ad aliquid primum ex illa parte non est processus in infinitum Sed diceretur efficientes non sic sunt ordinate in sursum / et pro tanto dicuntur essentialiter ordinate: quia sunt nature diuerse quarum vna est nobilior alia / et habet causalitatem ab alia et entitatem: et sic in infinitum ascendendo semper ad aliquid perfectum vel perfectius / vel sunt essentialiter ordinate in habitudine ad infimum / et ex illa parte omnis processus in infinitum. Tamen probatur quia in essentialiter ordinatis non est processus in infinitum: quia vinersitas causa torum dependet ab aliqua causa vna. Dicetur quod non est verum sed quelibet vna dependet ab alia perfectiori: et illa a perfectioi et sic in infinitum est aliquis ciculus nec sequitur quod idem a seipso. Unde vniuersi tas non est aliquid vnum essentialiter quod debeat intelligi dependere ab vna causa extrinseca isti vnim uersitati: sed pro tanto datur intelligi ista vniuersi tas causata: quia quaelibet pars eius causata non est a se ipsa / sed ab alia: et illa ab alia et sic infinitum / et currit argumentum super falsam imaginationem / sicut dicit aduersarius.

¶ Ad secundum diceretur quod priorvel superior causa vno modo accipiendo ibi prioritatem pro maiori persecutione est perfectior: et cum dicis ergo est ibi dare aliquam infinitam et indepentem. Negatur consequentia: quia diceretur quod non est dare ibi primam / siec perfectissimam / nec in infinitam distantem sicut nec inter creaturas producibiles in initum vel etiam inter numeros secundum Augustinum duodecimo de ciuitate dei capitulo. 18. Ubi dicit quod omnes numeri a deo intellecti sunt infiniti: nullus tamen inter eos est infinitus. Habet tamen difficul tatem contra se Augustinus quia si omnes numeri sininfiniti: et tota multitudo eorum est aliquis nunerus Sequitur quod aliquis numerus est in diuina intelli¬ gentia infinitus.

¶ Ad tertium diceretur quod infinite cause concurrunt ad eundem effectum: nec est inconueniens. Tu dicis Nullus posuit / et ideo dico quod nullus demonstrauit non ponendum: quia non plus est inconuenens quod ad effectum infinitum concurrant actu infinite cause quam ad ipsum requiratur vna causa infinita / sicut ponitur de deo similiter de cognoscenteeius per causam infinitam sicut per infinitos similiter de respectibus ad causas infinitas sicut ad infinitam: tamen potest dici quod non est demonstratum quod omnes cause causarent effectum: sed tantum causa immediata: licet illa causaretur ab alia superiori: et ita se lum referretur effectus ad causam immediatam non ad omnes / sicut etiam nec est demonstratio apud eos quod deus causet omnia immediate sed quod secundam in telligentiam sibi demonstratam: sed contra hoc est quia tunc non essent cause essentialiter ordinate in causando: quia non omnes simul concurrerent ad causandum: sed de hoc non est vis facienda.

¶ Ad quartum diceretur quod si in essentialiter ordinatis non est primum in sursum: non est dare prius et posterius. Dico quod verum est pro habitudine ad illud primum sed alio modo est possibile vt predictum est: et ita posset saluari ordo essentialis necessarius inter causas essentialiter ordinatas preter illud primum in sursum.

¶ Ad quintum deu infinitate per accidens quod non potest poni sed negetur status in causis per se ordinatis. Diceretur immobene: quando dicis quod quelibet natura creata est in suosupposito concedo sed diceretur quod hec ab illa et illa ab illa in infinitum et ita est circulus nec idem est cau sa sui: et ideo diceretur quod stante processu in infinitum in causis per se ordinatis stat in ordinatis per accidens.

¶ Ad sextum diceretur quod tota successio ordinatorum per accidens erit a toto ordine superiorcausarum per se ordinatis sed non ab vna causa tamen incausata sicut tu imaginaris quantumcumque in per se ordinatis non sit status in sursum.

¶ Ad secundam rationem principalem de primitate efficientis vnum dicitur quod efficere non dicit imperfectionem concedatur i cum dicis ergo conuenit alicui sine imperfectione con cederetur sub isto sensu quod efficere non est imperfectioin quolibet habente ipsum non concludit. Diceretur enim quod sicut imperfectio nunquam conuenit alicui sine perfectione aliqua. Ita nunquam perfectio conuenit alicui sine aliqua imperfectione: ita quod sicut non est daro ens simpliciter et totaliter imperfectum: ita non est dare ens totaliter carens omni perfectione. Ideo etiam eodem modo potest ad alias rationes de fine et de emimentia quia per idem incedunt. Et ita diceretur velposset dici quod non est demonstratum esse aliquod ens simpliciter primum in vniuerso / sed sola fide videtur hoc tenendum.

¶ Quantum ad alia que probamtur postea scilicet quod primum qualibet istarum primitatum est simpliciter incausabile quacumque causalitate / et quod concurrunt iste primitates in eodem ente non intromitto me / nisi quod non procedunt ex demonstratis. Nam ille primitates non sunt demonstrate esse in re: sicut dictum est / tamen non puto quod sit euidens vel demonstratum: quod illud quod caret efficiente caret fine / et quod primus finis et primum efficiens in idem concurrant: si sicut in principio secundi apparebit.

¶ Sic ergo dicendum quod in vniuerso est aliquod ens primum simpliciter et illa triplici primitate in eodem ente concurrente: sed hoc sola fide tenendum est: et non est demonstratum.

¶ Ad primum principale expediendo me / dicerur quod inter numeros est dare nulmerum perfectissimum possibilem et infinitum actu et est in mente diuina obiectiue: et in illo est status. Sic daretur in entibus vnum infinitum intensiueet primum: vltra quod non est processus. Et dato quod innumeris esset processus / non oportet quod in entibus / nec quantum ad hoc est simile / probatur. Et etiam Aristoteles accipit ibi similitudinem inter numeros et formales differentias in quidditate inclusos / quantum ad hoc quod sicut subtracta vnitate a numero non manet eadem species numeri / ita subtracta vna formalidifferentia non manet ratio diffiniti / non autem quantum ad omnia vult illam similitudinem intelligi.

¶ Ad secundum dico quod primum ens est a se effectiue: non quidem positiue: quia efficiatur ab aliquo: sed priuatiue: quia sic est quod non causatur ab aliquo. Est etiam ex se formaliter: sed de hoc non curo.

¶ Ad tertium dico quod primum ens agens est liberum: et agit extra omnia contigenter: non autem necessario sicut posuerunt. Et dico consequenter quod nihil est in re et in effectu necessarium: sed omnia in re et in effectu sunt simpliciter contingentia: et possibilia non esse / preter primum. Dico etiam vltra dato quod si ageret necessario ea que dixerunt philosophi non sequeretur omnia esse necessaria sicut inferunt nec tolleretur contingentia a rebus licet si ageret omnia eo modo quo dicunt theologi / et cum hoc ageret de necessitate omnia essent necessaria: et tolleretur omnis nouitas: et omnia essent eterna. Sic de isto.