Quaestio 2

Distinctionis. xlix. Questio secunda

¶ SEcundo quaero: utrum beatitudo consistat in vnico simplici actu vel non tantum in vno sed in pluribus.

¶ Uidetur quod tantum in vnico actu intellectus qui est visio: quia secundum August. primo de trinitate capitulo pe nultimo. Uisio est tota merces ergo beatitudo que est merces: consistit solum in viione.

¶ Secundo si beatitudo consistit. in pluribus actibus: oportet quod voluntas in prima habeat aliquem actum vel operationem circa obiectum beatificum. sed hoc est falsum. obiecto enim habito cessat motus voluntatis et actus: vt videtur. ergo solum consistit in actu intellectus.

¶ Tertio videtur quod solum in actu voluntatis quia beatitudo est summa merces: sed summa merces est vt fruamur deo primo de doctrina christiana: frui autem ad soam voluntatem pertinet. ergo etc. quod in pluribus actibus homo est

¶ Contra beatificabilis secundum quamlibet potentiam in qua non communicat: sed distinguitur a brutis non beatificabilibus. sed tales potentie sunt plures puta intellectus et voluntas. igitur in plosoibus actibus istarum potentiarum consistit habitudo.

¶ In ista questione sic procedam Primo ad euidentiam dicendorum inquiram. Utrum voluntas in patria habeat aliquem actum vel operationem. prout actus vel operatio distingut tur a delectatione respectu obiecti beatifici suo molo: sicut intellectus habet actum visionis.

¶ Secundo dato quod sic: inquiram: vtrum beatitudo consistat in vnico actu tantum intellectui vel voluntatis aniconsistat in pluribus actibus istarum potentiarum ambarum.

¶ Tertio dato quod in pluribus. quia de actu intellectus non est dubium inquiram: in quo vel quali actu seu operatione voluntatis consistat: et in quo non: et tangentur forte aliqua de intellectu.

¶ Ultimo ad rationes principales.

¶ Quantum ad primum articulum est vna opinio aliquorum: quod voluntas in patria respectu obiecti beatifici presentis nullum actum habet vel operationem: pro vt operatio vel actus distinguitur a deletatione: sed tantum habet respectu ipsius delectationem: qua quietatur in tali obiecto. et per consequens ab omni alio actu circa tale obiectum.

¶ Ad hoc adducitur prima ratio talis. potentia appetitiua non potest comparari ad obiectum suum nisi vt ad absens vel ad presens. sed respectu obiecti praesentis non est nisi delectatio in potentia: sicut respectu absentis habet desiderium. ergo etc.

¶ Secunda actus voluntatis comparatur ad obiectum sicut qui dam motus et quedam tendentia in ipsum. vnde et velle est motus anime ad rem. sed habitis habitibus cessat motus primo de generatione quia motus cum sit actus existentis in potentia non est nisi ad habitum. igitur similiter habito obiecto et presente per intellectum cessat actus voluntatis.

¶ Tertia ratio voluntatis in patria recipit passionem delectationum ab obiecto vnde et velectatio non dicitur operatio: sed passio recepta ab obiecto. ergo nullam habet operationem vel actum respectu talis obiecti tunc respectu eiusdem obiecti igeret: et ab eodem pateretur.

¶ Quarta ratio est quia in aliis appetitibus puta naturali et animali. patet: quod nullum habent actum respectu appetibilis iam habiti: sed tantum quietantur vel delectantur in ipso. sicut graue in centro vel animal in cibo habito et gustato de lectatur nec vltra appetit illum. ergo similiter in appetitu qui est voluntas vt videtur.

¶ Hec est igitur opinio. et ideo dicunt vltra isti: quod in nullo actu volunta tis consistit essentialiter beatitudo. quia non in actu desi der ii: patet. nec in delectatione secundum philosophum quarto ethicorum quia accidentalis est: et superuenit habitudini: sicut pulchritudo iuuentuti. Nec in aliquo alio quia nullum alium habet. quare. etc. quod ista opinio est falsa et nimis

¶ Sed dico irrationabiliter vilificat volunlatem. voluntas enim habet aliquem actum vel operationem circa obiectum beatificum in patria: qui nec est actus desiderii nec delectatio ipsa: sed est actus amicicie: qui est amare deum: vel frui ipso propter seips amando ei et complacendo in bono suo volendo sibibonum suum: quod habet inesse.

¶ Quod autem habeat aliquem actum vel operationem modo dicto: probo primo sic. Non minus est potens voluntas nec perfecta respectuobiecti praentis quam respectu obiecti absentis. et per consequens non magis repugnat sibi habere aliquem actum vel opera¬ tionem respectu vnius quam respectu alterius. praentia enim obiecti nihil tollit ab ea: vt videtur. sed respectu obiecti beatifici non praesenatti per visionem intellectus habet vel habere potest aliquem actum vel operationem. pro vt actus vel operatio distinguitur a delectatione. patet de actu pesiderii. ergo etiam respectu obiecti praesentis. Non actum desiderii patet. ergo actum aliquem alium: qui est velle mansiuum et fixiuum in obiecto. non autem velle desiderati num.

¶ Secundo sic. suppono quod actus vel operatio est perfectio voluntatis: etiam vt distinguitur a delectatione et dicitur velle sicut actus est perfectio potentie: cui immanet. Tunc sic nihil recte desiderat: vel appetit aliquid quo habito cessat vel deficit perpetuo a sua perfectione: sed si voluntatis in patria nullus est actus volendicirca obiectum beatificum: nec pari ratione circa aliud ob iectum: tunc voluntas perpetuo deficit: et cessat a propria perfectione. quia a proprio actu. ergo non desiderat deum recte existens in via: quod est falsum.

¶ Tertio sic. voluntas in patria non minus amat deum quam seipsam vel aliquid aliud: sed planum est: quod seipsam amat: et diligit: et vult: immo et proximum. iuxta praeceptum de charitate: quod imperfectissime adimpletur ergo mlentofortius deum sed non aliquo velle vel amore desideratiuo nec delectatione. quia delectatio non est amor nec velle. ergo aliquo alio.

¶ Quarto sic. Augu. 13. de trini. dicit: quod ille est beatums: qui habet quicquid vult et nihil male vult habet. ergo paesentialiter illud quod ipse vult. igitur respectuactualiter habiti voluntas habet actum volendi: et non so lum delectari. quod quidem delectari non est velle renpraentem: sicut nec tristari est velle rem absentem.

¶ Confirmatur ista positio. quia cum intellectus et voluntas sint equae immateriales et abstracte: et sint equaliter mutuo seu uicem capientes in actibus et obiectis: secundum August. 6 de trini. c. vltimo. sequitur quod circa quodlibet obiectum cognitum ab intellectu per intelligere voluntas potest hapere aliquem actum puta velle vel nolle. Et patet. quia voluntati potest placere visio ipsa patrie et potest eam amare. ergo et circa obiectum visionis potest habere aliquem actum.

¶ Dico ergo quod voluntas habet in patria circa obiectum beatificum aliquem actum volendi: qui est amare ipsum deum amore amicicie et frui ipso sicut et intellectus suo modo habet ibiictum videndi. Nec puto quod talis actus sit eiusdem rationis cum actu amandi deum in via. Tum quia vnus est simpliciter beatificus ex sua ratione: et alius non. alioquin viator esset beatus. Tum quia naturaliter vnus presupponit visionem in intellectu et alius non. Tum quia sicut apparebit infra vnus causatur a voluntate nostra ille scilicet qui habetur in via et est meritorius. Alius vero scilicet actus prime nec causatur nec causabilis est a voluntate: sed a solo deo potest haberi per creationem sicut charitas. Tum quia sunt improportionabiles et simpliciter inadequabiles. Non enim actus viepotest esse tantus nec ita perfectus sicut patrie: licet habitus sint eiusdem rationis et commensurabiles. quare etc. Nec obstat quod ambo sunt in eadem potentia secundum eundem habitum / et respectu eiusdem obiecti. Nam cause effectiue sunt diuerse et effectus diuersimode causabiles. quia vnus educibilis de potentia naturali ipsius voluntatis. Alius vero non: nec aliquis eiusdem rationis. Ex predictis patet quod non valet illud correlarium scilicet quod in actu aliquo voluntatis non consistit deatitudo. quia sequitur ex falso fundamento. aliorum dico quod voluntas

¶ Ad primumi non solum habet delectationem respectu voliti praesentis: sed etiam habet velleadhesiuum et quietatiuum distinctum essentialiter al ipsa delectatione sicut respectu obiecti absentis habet velle desideratiuum distinctum essentialiter a tristicia consequente vel concomitante.

¶ Ad secundum dico quod actus voluntatis qui est desiderium comparatur ad obiectum vt motus quidam et tendentia distantis in ipsum. Et ita dico quod talis actus cessat obiecto diui non praesentato in patria: sed non oportet quod quilibet actus voluntatis cesset sicut nec oportet quod quilibet actus intellectus cesset: sed bene cessat actus credendi quo intellectus in via tendebat in obiectum. Nam ecundum apostolum per fidem ambulamus et non per spemquare etc.

¶ Ad tertium dico quod argumentum destruit seipsum. Nam cum dicit quod delectatio est passio recepta in voluntate ab obiecto in patria ponatur. Sed quando dicit vltra quod non potest habere actum vel operationem respectu obiecti. quia respectu operationis est actiua et tunc respectu eiusdem obiecti esset simul actiua et passiua. dico quod istud si valet aliquid: concludit quod respectu nullius obiecti pro quocumque statu possit habere operationem aliquam. quia tunc esset actiua et passiua eiusdem operationis circa illud obiectum hoc autem patet manifeste falsum: quare etc. diceretur ergo ad argumentum dato quod respectu operationis sue beatifice esset actiua quod non est inconueniens idem esse actiuum et passiuum respectu eiquesdem etiam secundum idem et multo fortius secundum diuersa sicut esset in proposito quia esset passiua quantum ad delectationem et actiua quantum ad operatione. Et tamen cum hoc oporteret ponere ipsam passiuam et receptiuam operationis: sicut reductum est contra facientes argumentum. Aliter etiam in proposito posset dici quod respectu operationis et velle beatifici non est voluntas actiua sed tantum passiua. deus autem actiuus vel effectiuus: et non esset actiua et passi ua respectu eiusdem.

¶ Ad quartum argumentum dico quod sicut alii appetitus non mouentur ad terminos habitos sic vt graue non mouetur ad centrum in quo iam quiescit: nec animal amplius desiderat cibum ita nec voluntas vt communiter mouetur vel desiderat obiectum iam habitum eo modo quo habitum est. Sed in hoc excedit alios appetitus et precipue appetitum animalem quod non solu delectantur de appetibili iam habito non habens aliquem alium actum positiuum circa ipsum: sicut ille ratione sue imperfectionis et contradictionis seu limitationis vel determinationis ad actum: sed habet actum et operationem positiuam aliam a delectatione quam consequitur vel concomitatur delectatio: quare etc. hec de primo arti. principali.

¶ Quantum ad secundum articulum est vna opinio in communi quod beatitudo esentialiter consistit in vnico actu tantum: et non potest consistere in pluribus. In speciali autem dicunt aliui istorum quod consistit tantum modo essentialiter et formaliter in actu intellectus et non in actu voluntatis Alii dicunt quod tantummodo consistit in actu voluntatis qui est fruitio et non in actu visionis: licet benesit visio preuia sicut ostensiua vel praesentatiua obiecti et quasi preambula vel dispositiua.

¶ Pro conclusione communi quo scilicet beatitudo consistat in vnico actu tantum: quicumque sit ille.

¶ Adducuntur rationes Prima est ista. beatitudo est aliquid per se vnum et forma simplex non minus quam gratia vel aliqua alia perfectio anime: sed ex pluribus actibus non constituitur aliquid per se vnum nec forma simplex. ergo etc.

¶ Secunda ratio. beatitudo est operatio hominis secundum supremam virtutem. x. ethicorum. sed in creatura non est nis vnica virtus vel potentia suprema. cum enim poten tie sint alterius rationis non possunt esse equalis perfectionis. ergo etc.

¶ Tertio sic. beatitudo consistit in diunc tione vltimata et perfectissima creature ad optimum obiectum. sed planum est quod talis coniunctio in vnica operatione consistit. non enim nisi vnica operatio vltimata. ergo etc.

¶ Quarto sic. beatitudo inter perfectiones formales creature est finis et summum bonum eius sed finis vltimus quo et summum bonum tale non est nisi vnum et simplex. non enim potest esse duplex sicut nec finis extrinsecus simpliciter vltimus non potest esse nisi vnicus et simplex. ergo etc. conclusione speciali scilicet quod

¶ Pro prima tantum consistat in actu in tellectus et non in actu voluntatis nisi concomitanter et non essentialiter vel formaliter adducuntur multerationes. Prima est ista in actu illo / precise et tantum consistit formaliter beatitudo quo precise et per se distinguitur beatus a non beato. patet: sed actu in tellectus precise puta visione distinguitur beatus a non beato non autem actu voluntatis qui est diligere vel amare. vtrique enim conuenit amare vel diligere deum. non sic autem videre. ergo etc.

¶ Secunda ratioin illo actu qui per se respicit finem et est ordinatus in finem alium non potest consistere beatitudo que est finis vltimus patet: quia tunc finis esset finis in infinitum. sed actus voluntatis per se respicit finem: vt obiectum: et ita ordinatur in aliud sicut in finem. ergo in ipso non consistit beatitudo: ergo tantum in actu intel ectus.

¶ Tertia ratio. beatitudo cum sit ratio volendi omnia alia tanquam finis est primum volitum. sed nullus actus voluntatis potest esse primo volitus vel primo volitum. probatio. quia nulla potentia habet actum suum pro primario obiecto. quia obiectum primarium cuiuslibet potentie necessario praecedit quemlibet actum potentie illius: vt patet. Unde actus tendens in alium actum eiusdem potentie non est actus primus illius potentie: sed reflexus super alium actum. sicut intelligerese intelligere non est primus actus intellectus: nec ipsum intelligere est primum intellectum: sed aliquod aliud obiectum. Et sic actus volitus non est primum volitum: sicut nec actus reflexus cadens super ipsum est primus actus: sed presupponit alium actum: sicut actus reflexus praesupponit rectum. Actus ergo voluntatis non potest esse primo volitus. sed actus intellectus bene potest. igitur in actu voluntatis non consistit beatitudo: sed in actu intellectus.

¶ Quarta ratio. in actu illo tantummodo et praecise consistit beatitudo quo immediate et primo et praecise habetur obie ctum beatificum et attingitur sed hoc fit per actum intellectus et non per actum voluntatis. Quod immediate patet. quia non preuia aliqua alia potentia: et per consequens primo. Sed quod prencise patet. nam voluntas finem non attingit per suum actum. nec enim per actum desiderii: quia est respectu absentis. Nec per delectationem ipsam: quia delectatio praesupponit obiectum iam habitum et attingentiam ipsius per intellectum ergo nullo modo: quia nullum alium actum habere videtur. Confirmatur ista ratio per exemplum sicut consecutio pecunie que est finis cupidi vel auari non attingitur per actum volun¬ tatis. quia tunc statim cupidus cum vellet habere pecuniam haberet: sed per aliquem alium actum attingitur. et tunc postea voluntas in ipsa pecunia prehabita de lectatur. sic est de obiecto intelligibili respectu nostrequod oluntatis: quod per actum voluntatis non attingitur: sed per actum intellectus: et tunc voluntas in ipso praehabito de lectatur.

¶ Quinta ratio in illo actu tantum et praecise consistit btintudo: qui tantum ab omnibus desideratur: sed actus videndi deum desideratur. non autem actus amandi deum: vt videtur.

¶ Sex ta ratio. in actu illius potentie tantum consistit beatitudo: in qua tantum ponitur habitus glorie disponens ad beatitudinem: sed intellectus est huiusmodi. quia in ipso ponitur lumen. in voluntate autem non ponitur aliquis habitus glorie. quia tunc ille esset habitus charitatis et cum maneat in via et in patria: homo esset beatus rivia saltem habitualiter: immo etiam actualiter. quia sicut habitus charitatis est idem vel eiusdem rationis invia et in patria: sic et actus voluntatis charitatiuus vt videtur: quod est falsum.

¶ Ultima ratio. Intellectus prius naturaliter vnitur obiecto beatifico quam veluntas. Tunc quero in illo priori nature aut creatura est beata. et sic in actu intellectus tantum consistit beatitudo aut non est beata quod est impossibile. quia tunc in tellectus creature vniretur obiecto beatifico: et non est set beata quod est contra rationem beatitudinis.

¶ Ad hoc idem videntur esse auctoritates. prima Ioan. xiiii Domine ostende nobis patrem et sufficit nobis. ostensio autem ad intellectum pertinet. Secunda Io. xvii. hec est vita eterna: vt cognoscant. Tertia est illa August. ad ducta in principio questionis. Item primo de trini. vltimo dicit quod sola visio illa est summum bonum nostrum. Quarta est Aristotelis qui ponit felicitatem contemplatiuam in actu supreme virtutis quam vocat sapientiam et noticiam substantiarum separatarum. Sapientia autem est habitus intellectualis tantum: vt patet: qua re etc.

¶ Dicunt ergo quod solum in actu intellectus esset tialiter et formaliter consistit beatitudo. sed in dele ctatione que se tenet ex parte voluntatis concomitanteret aliquo modo perfectiue accidentaliter tamen quia delecti tio superuenit beatitudini et perficit ipsam sicut pulchritudo iuuentutem conclusione in speciali scilci¬

¶ Pro secundam quod in actu voluntatis tantim psistat beatitudo formalis essentialiter sunt alique rationes. Prima est ista. in operatione illius potentie tantum consistit beatitudo quae respicit per se bonum proobiecto et finem vt finis est. quia hec est ratio obiecti per se beatifici. sed hec est voluntas et non intellectus: patet. ergo etc.

¶ Secunda ratio. in actu illius potentie tantum est beatitudo: cuius actus praecise essentialiter seu formaliter est meritorius beatitudinis. iusticia enim hoc exigit. sed hic est actus voluntatis et non intellectus. quia solus actus voluntatis est fomaliter liber. ergo etc.

¶ Tertia ratio. in actu optime potentie et supreme simpliciter tantummodo consistit beatitudo: sed actus voluntatis est huiusmodi quia voluntas est suprema potentia aliis omnibus imperans. ergo etc.

¶ Quarta ratio. It actu illo non consistit essentialiter beatitudo qui ex se ad actum alium ordinatur. quia talis actus non est vltimata perfectio beati. sed actus intellectus ex se ordinatur ad actum voluntatis videre ad amare vel diligere non econuerso. Tunc enim esset abusio secundum Bernardum et Anselmum: ergo etc.

¶ Quinta ratio. solum voluntas secundum Anselmum punietur: quia solum respectu ipsius accipitur pena et inuoluntarium. Augustinus. xiii. de trini. ca. 5. Mala¬ enim voluntate vel sola quisque miser efficitur. ergo similiter sola voluntas formaliter praemiabitur premio essentiali quod est beatitudo anime: igitur in actu voluntatis solum comsistit formaliter beatitudo: vt videtur.

¶ Adducunt due rationes. Prima quia in actu maxime et summe apbetibili vel volibili secundum rectam rationem consistit beatitudo formaliter et praecise. quia talis est summe bonus. sed actus voluntatis est huiusmodi. non autem actus intel lectus. quia voluntas sicut magis diligit seipsam quam intellectum vel quam quodcumque aliud citra deum et hoc rationabiliter: ita et magis vult propriam perfectionem summam quam summam perfectionem intellectus: ergo etc.

¶ Alia ratio. quia in illo actu praecise consistit beatitudo: quae vel est essentialiter ipsa delectatio vel saltem est delectabilis inmediate et per se secundo modo quia talis actus est maxime perfectibilis. cum delectatio vel sit operatio perfecta vel passio immediate sequens. iiii. ethicorum. sed actus voluntatis est huiusmodi. quia obiectum voluntatis scilicet amabile secundum quod huiusmodi est delectabile primo ethicorum. si cut amanti equum equus est delectabilis. et amanti spectaculum spectaculum est. ergo etc. non sic de intellectu: vel patet. Et potest dici quod si iste rationes valent: non concludunt nisi quod principalius in actu voluntatis non autem quod totaliter et precise. ergo etc. sit de opinionibus istis

¶ Sed quicquid et rationibus carum Dico quod beatitudo essentialiter et formaliter non consistit tantum in vnico actu: sed consistit in actu vtriusque potentie intellectus scilicet et voluntatis scilicet in visione et fruitio ne quam habet voluntas in patria respectu obiecti beatifici quae non est delectatio ipsa sicut dictum est supra.

¶ Ad hoc adduco aliquas rationes. Prima est ista. in illis actibus consistit essentialiter beatitudo: quibus immediate attingitur deus in ratione obiecti beatifici. hoc patet ex praedictis in prima quaestione huius distinctionis sed ambo actus scilicet visio et fruitio sunt huiusmodi. vterque enim licet ordine quodam attingit deum immediate: vt est res quedam in seipsa: licet prius origine vel generatione intellectus ipsum attingat. voluntas autem posterius. tamen vterque actus habet deum pro immediato obiecto vt est ens verum reale per essentiam suam in se ipso. Ita quod voluntas non respicit deum in patria vt visum. ita quod esse visum pertineat ad rationem obiectiuam actus fruitionis. quia esse visum non dicit nisi vnumrespectum rationis in obiecto viso vel visionem ipsam circa ob iectum: quorum neutrum potest pertinere ad obiectum beatificum vt sic et per se. sed habet deum pro immediato obiecto secundum rationem diuinitatis proprie: ita quod non cadit aliquod medium inter actum fruendi et diuinam essentiam: sicut nec inter actum videndi: sed sicut essentia diuina nuda in se ipsa est obiectum visionis immediatum: ita etiam obiectum fruitionis. verum est tamen quod prius aliquo modo cadit super tale obiectum actus visionis quam fruitionis. deus enim per suam essentiam immediate in ratione obiecti non est minus fruibilis vel diligibilis quam intelligibilis: vt patet. Et ita oportet dare vtramque potentiam immediate beatificari in ipso: quare etc.

¶ Secunda ratio. inactibus illarum potentiarum est ponenda beatitudo essentia iter in patria: per quas ambas tendimus ad deum in via secundum habitus infusos nobis ad hoc collatos. nam eiusdem est potentie tendere in terminu et quietari in termino: vt videtur. sed per ambas potentias tendimus indeum secundum habitus infusos et nobis ad hoc collatos scilicet fidem et charitatem. igitur etc.

¶ Tertia ratio. in actu bus illarum potentiarum ambarum consistit beatitudo: imn¬ quibus ambabus ponuntur habitus quoquo modo dispositiui ad beatitudinem hoc patet. quia in eodem susceptiuo debet poni dispositio et actus: sed in ambabi ponuntur habitus tales. patet de intellectu quod in ipso secundum comniter loquentes ponitur lumen. In voluntate etiam ponitur charitas ab apostolo: quae non minus videtur disponere ad aliquem actum beatificum quam lumen. cum non sit minus nobilis habitus quam lumen. quia est donum dei excellentissimum. ergo etc.

¶ Quarta ratio secundum illas potentias creatura rationalis et intellectualis est beatificabilis formaliter secundum quas excedit naturam non beatificabilem: et distinguitur ab ea: vt videtur: sed hoc non est solum secundum vnam potentiam. sed secundum duas scilicet intellectum et volunta tem: vt patet. ergo etc. Hoc confirmatur per Augustinum qui dicit: quod summa merces est: vt deo fruamur primo de doctrina christiana. Et similter xiii. de trini. c. v. Beatus est qui habet quicquid vult etc. ergo in actu fruitionis quie est actus voluntatis: consistit beatitudo quae est summa merces. Siliter primo de trini. dicit quod visio est tota merces et summum bonum nostrum. et hoc est verum non absolute excludendo fruitionem. Tunc enim contradiceret sibiipsi: sed quantum ad intellectum. igitur in vtroque actu consistit beatitudo vt videtur secundum mentem August.

¶ Ad hoc videtur et se mens Aristotelis qui in. x. ethicorum posuit felicitatem contemplatiuam in actu intellectus secundum virtutem sapientieet in xii. metha. nichilominus posuit intelligentias beati ficari in amando primam vnde et dico quod prima mouet viamatum et desideratum ab aliis intelligentiis mouentibus effectiue. Sic igitur dico quod formaliter et essentialiter beatitudo consistit in pluribus actibus: in vno tamen principalius sicut apparebit in sequenti questione. aliorum pro illa conclusione

¶ Ad primum comni dico quod btitudo perfecta non est aliquid vnum per se et vnitate indiuisibilitatis nisi forte quantum ad illud quod est principalius in ipsa puta quantum ad fruitionem ad quam disponit quoquomodo gratia vel charitas in voluntate. sed non oportet quod qua tum ad totale suum esse sit vna forma simplex et indiuisibilis. sed sufficit quod sit vna vnitate ordinis vel agregationis sicut etiam nec potentia beatificabilis est vnica tantum sed duplex: vt patuit ex praedictis.

¶ Ad secundum dico quod beatitudo est operatio secundum supremam virtu tem loquendo secundum mentem Aristotelis puta secundum virtutem sapientie quam posuit supremam. et ita est actus intellectus. sed per hoc non excluditur voluntas: quin in actu ipsius possit poni felicitas saltem minus principaliter: si voluntas apud Aristotelem fuit innobilior intellectum et habitus eius habitu intellectuali. vnde et in. xii. methaponit intelligentiam beatificari in actu amoris: sicu dictum est supra. vnde beatitudo tunc est operatio secundum supremam virtutem. verum est quantum ad illud quod est principa le in ipsa: sed non quantum ad totale suum esse. Et tunc illud quod Aristoteles videtur dicere de intellectum quod sit principalior virtus vel potentia sicut et sapientia principalior habitus: dicemus de voluntate quod est supma potentia sicut et charitas quam ignorauit aristoteles est suprmus habitus.

¶ Ad tertium dico quod beatitudo consistit in duplici coniunctione vltimata ad obiectum beatificum. sed non vltimata simpliciter: sed quantum ad potentias quae coniunguntur. Ita quod visio est vltimata quantum ad inteliectum et fruitio in genere operationum quantum ad voluntatem. verum est tamen quod prima ordinatur ad secundam sicut ad principaliorem. et ita secundum hoc non dicitur simpliciter vltima ta: sed potius secunda in genere operationum: et in illaprincipalius consistit beatitudo.

¶ Ad quartum dico quod b eatitudo quantum ad totale et perfectum esse suum est summum bonum et finis quo intrinsecus creature beate secundum duplicem potentiam: quarum actus vnius est minus principalis et alius magis principalis. et ita quantum ad id quod est principale in ipa: potest dici summum bonum simplex et vnicum et finis quo simplex et vnicus: sicut et finis cuius extrinsecus: licet quilibet actus possit dici summum bonum et finis quo sue potentie sicut visio est summum bonum intellectus. rqum pro prima speciali conclusio a

¶ Ad priii eti ne quod tamtum consistit in actu intellectus. Dico quod non solum distinguitur beatus a non beato per actum visionis: immo principalius per actum beati sice fruitionis qui expectatur in patria: et est summa mer quo ces secundum August. Nec potest haberi talis actus nec aliquis eiusdem rationis a puro viatore ita parum sicut actus visionis. vnde nec est eiusdem rationis cum actu amandi vie sicut patet ex praedictis. sed est simpliciter supernatura lis ad quem non potest attingere tota natura: sicut nec ad actum visionis seu ad habitum charitatis producendum.

¶ Ad secundum dico quod est vile argumentum. quaero enim a te: vtrum obiectum beatificum sit per se finis actus visio nis vel non. si dicas quod sic. ergo actus visionis est actus per se ordinatus in finem. et per consequens in ipso non consistit beatitudo quae est finis. et tunc argumentum si valet est comtra te. Non potest dici quin actus visionis sit per se pro pter obiectum beatificum quod est deus sicut propter finem. Tunc enim deus non esset per se finis omnium et actus esset simpliciter incausatus causalitate finis: et per consequens efficientis. et sic esset deus. igitur argumentum nichil valet. Tunc dico ad formam quod in illo actu qui respicit et ordinatur in finem alium non consistit beatitudo: quae est simpliciter vltimus finis: et illa est beatitudo obiectiua quae est deus. Nec aliquis contrarium ponit: nec intelligit. sed dico quod in tali actu bene consistit beatitudo formalis. quae est perfectio beati. quia cum talis beatitudo sit quid creatum: oportet necessario quod licet sit finis quo et intrinsecus: ordinetur tamen in finem extrinsecum finem cuius sicut et actus intellectus. Et dico quod si istud argumentum aliquid valet: magis concludit quod in actu voluntatis consistat beatitudo quam in actu intellectus. quia actus inteliectus ad actum voluntatis ordinatur vt ad finem non econuerso. ita quod vnus ordinatur in finem vel saltem in paucio res fines quam actus intellectus.

¶ Ad tertium etiam dico quod argumentum est nullum et est coneos sicut contra alios. Accipio sic. beatitudo est primum volitum: ita dico quod beatitudo est primum intellectum. quia nichil est volitum nisi cognitum. Inuisa enim possumus diligere incognita nequaquam. Et tunc accipio minorem quod sicut actus voluntatis non potest esse primum volitum: ita actus intellectus non potest esse primum intellectum sicut ipsi pro bant. quia primum intellectum prius est quolibet actu intelectus. Et sicut ipsimet declarant in exemplo de actu quo aliquis intelligit se intelligere: qui non est actus primus: sed secundarius et reflexus. Et tunc concludo contra eos quod in actu intellectus non consistit beatitudo: sicut concludunt contra alios quod in actu voluntatis non consistit beatitudo.

¶ Dico ergo ad formam argu menti quod ibi est equiuocatio de beatitudine obiectiua et formali. Nam beatitudo obiectiua est primum volitum vel saltem primum volibile summum bonum quod est deus. Et talis beatitudo non ponitur esse actus alicuius potentie. Alia est beatitudo formalis perfectiua beati. et de illa non oportet quod sit primum obiectum voluntatis nec primo volita sicut propter quod omnia alia sint volita. et illa ponitur consistere in actu voluntatis immo esse actus voluntatis. sicut et intellectus nec est aliquod inconueniens de voluntate: sicut nec deintellectu. quare etc.

¶ Aliter dicitur quod actus voluntatis defacto potest est primo volitus a voluntate et primum volitu non quidem actus preteritus: sed act futurus et expectatus. possum enim primo velle actum meum futurum aliquem puta videre vel frui deo: antequam velim aliquid aliud actualiter et explicite. verum est enim quod actus positus in re et in effectu ante actum reflexum non potest esse primo volitus: sed non oportet semper quod actus rectus super quem cadit actus reflexus prius ponatur in re et in effectu quam actus reslexus: sed sufficit quod sit prior in ratione obiecti. et sic dato quod beatitudo formalis esse primo volita et primum obiectum deccurrens defacto: adhuc posset beatitudo consisterein actu voluntatis: sicut in actu intellectus: quia ita potest esse primo volitus sicut et actus intellectus.

¶ Ad quartum dico quod per actum intellectus attingitur primo obiectum beatificum: sed hoc est primitate generationis sed per voluntatem primitate perfectionis licet posterius generatione: et quia posteriora generatione sunt perfectiora: ideo voluntas perfectius attingit quam intellectus. et ita in actu voluntatis consistit beatitudo et principalius. Secundo dico quod per voluntatem attingitur immediate: licet non primo primitate generationis sed mediante intellectu isto modo: quia intellectus vtraque tamen potentia in ordine suo attingit immediate: vt dictum est supra. Tertio dico quod non tantum et precise attingitur obiectum beatificum per actum intellectus sed per actum voluntatis: licet prius per intellectum. Quando dicitur quod non: quia nec per actum desiderii dico quod non attingitur beatifice per actum deus siderii. Quando dicitur vltra quod nec per delectationem nego: sicut dictum est supra. Quando dicis quod delecta tio presupponit attingentiam obiecti per intellectum Dico quod verum est vno modo: sed dico quod per delecta tionem attingitur alio modo ex parte attingentis: sicut aliud est visio et aliud delectatio. Quando dicis vltra quod non per alium actum: quia nullum alium habet voluntas circa obiectum beatificum falsum est. sicut proba tum est in primo articulo questionis. Ad exemplum dico quod auarus vel cupidus per actum desiderandi non attingit pecuniam: sed per actum tangendi vel palpam di apprehendit eam: sicut beatus obiectum beatifici per actum videndi. Ulterius dico quod circa pecuniam iam habitam habet actum volendi et complacentie in ipsa. pecunia: qui non est actus desiderandi. Et similiter delectantur in ipsa pecunia et tam isto actu quam illa de lectatione aliquo modo attingit eam vt placentem et delectabilem: et alio modo quam per tactum palpando vel tenendo eam: licet primo apprehendit eam corporaliter per tactum.

¶ Ad quintum dico quod non solum ab omnibus recte desiderantibus in via desideratur actus videndi deum: sed etiam actus fruendi deo tanquam summa merces. non autem sic desideratur actus amandi vie qui est in potestate nostra: licet etiam ab aliquibus desideretur eo modo loquendi quo dicit psalmista. concupiuit anima mea desiderare etc.

¶ Ad sextum dico quod non solum in intellectum ponitur habitus glorie dispositiuus ad actum: veru etiam in voluntate ponitur habitus charitatis Tu dicis tunc viator est set beatus habitualiter. Dico quod verum est pro tantequia habet habitum qui manebit in patria dispositiuum quoquo modo ad actum fruitionis in quo con¬ sistit actualiter beatitudo et hoc non est inconueniens secundum apostolum prime ad chorin. xiii. Uel forte dice retur quod nullus dicitur habitualiter beatus nisi cum hoc sit actualiter beatus et in tali habitu firmatus Et ista non conueniunt puro viatori.

¶ Ad vltimum dico quod in illo priori nature creatura est beata partialiter per actum intellectus et non perfecte nec tota liter: sed ad perfectam beatitudinem et totalem concurrit vterque actus ordine quodam. auctoritatem de philippo

¶ Ad primam dico quod non loquitur ad propositum de visione beata ac si illa sufficeret sine frutione sed loquitur de ostensione fidei. postulauit enim philippus christum: vt instrueret eos de patre: sicut erant instructi de filio ad hoc vt haberent plenam et sufficientem fidem de trinitate. Quod patet per responsionem christi philippo qui videt me per fidem supple videt et patrem. non enim intellexit nec loque batur ibi de visione beatifica: quia tali visione non viderant apostoli christum: sed de visione per fidem quod patet ex dicto sequenti. Non credis quia ego in patre et pater in me est: quasi diceret immo ita debes credere.

¶ Ad secundam auctoritatem hec est vita eterna dico primo quod non loquitur ibi christus de cognitione beatifica: sed de cognitione per fidem quando dicit vt cognoscant te deum Et pro tanto dicitur vita eterna cognitio fidei: quia ducit ad vi tam eternam: et ita non est ad propositum. Secundo dico quod si loquatur de vita beata et de cognitione beatifica non tamen excludit fruitionem a vita beata sed loquitur de cognitione tanquam de manifestioriTertio dico quod sicut cognitio dei est vita: quia est actus vitalis. xii. metha. Ita et amor dei. et si cognitio est terna: sic etiam amor. Si addas ibi beata: dicendo quod cognitio dei est vita eterna beata quod non est in euangelio. ita dico tibi de amore vel fruitione dei licet non sit in euangelio: nec plus repugnat vnum addere quam aliud.

¶ Ad tertiam auctoritatem quando dicitur quod visio est tota merces vel summa merces. Dico quod verum est quantum ad intellectum: non totius hominis simpliciter quantum ad ipsum totum. Tunc enim August. contradiceret sibi dicendo ex alia parte quod summa merces est vt deo perfruamur. Per idem ad aliam.

¶ Ad quartam de Aristotele dico quod non so lum Aristo. posuit felicitatem contemplatiuam in actu intellectus: sed cum hoc in actu voluntatis: vt videtur et superius allegatum est. xii. metha. Siautem dicas quod immo omnino dico quod ipse est negandus: tamen probabile videtur quod cum secundum eum beatitudo sit perfectio hominis secundum quod homo et secundum quod distinguitur a brutis et secundum vtramque potentiam ab eis distinguatur quod secundum vtramque beatificetur. pro secunda conclusioue spe¬

¶ Ad primum ciali quod solum in actu voluntatis. Dico quod intellectus ita bene respicit obiectum beatificum secundum rationem obiectiuam beatitudinis puta secundum rationem essentie sue vel deitatis sicut et voluntas. Et amborum est vna ratio formalis obieua puta ratio deitatis secundum quam fundamentaliter sibi conuenit ratio finis et respectu rationis eius quod est finis ad id quod est ad finem. vnde nec ratio forma lis ipsius finis que consistit in tali respectu rationis: pertinet ad rationem formalem obiectiuam. Et dato quod pertineret: tamen ab vtraque potentia equaliter aspiceretur.

¶ Ad secundum dico quod actus volunta¬ tis principaliter est meritorius sed non solus ipse est meritorius: sed etiam actus intellectus. quia a deo ad ceptatur ad premium eternum: licet non sit primo liber: immo nec formaliter a suo principio elicitiuo participatione: tamen et aliquo modo est liber: ideo etc. Preterea diceretur quod voluntas dato quod sola mereretur: non tamen sibi soli: sed aliis secundum exigentiam earum et praecipueintellectui qui natus est beatificari et attingere omni iectum beatificum sicut ipsa.

¶ Ad tertium et quartum dico quod non concludunt quod in actu voluntatis complete et totaliter consistat beatitudo. sed bene quod principalius.

¶ Ad quintum de Anselmo quod sola voluntas punietur: et per consequens premiabitur. Dico quod verunest pro tanto quia sibi placebit vel displicebit miseria vel premium aliarum: et ita quelibet miseria sibsoli erit pena: quia sibi soli inuoluntaria. Ita etiam quod libet premium sibi soli erit voluntarium: et quantum ad delectationem consequentem talem complacentiam premiabitur sola: sed non sequitur propter hoc quin intellectus premietur per ipsam visionem. Hec de secundo articulo principali

¶ Quantum ad tertium articulum restat videre qui et quales sint illi actus plures in quibus ponitur beatitudo essentialiter.

¶ Et primo quantum ad actum intellectus dico quod ille est vnicus tantum et simplex scilicet actus visionis quo immediate videtur deus sicut est in seipso nude et clare sine quo cunque medio siue in ratione alterius obiecti siue in ratione representatiui: sicut dictum est in prima quo stione primi de noticia intuitiua.

¶ Secundo dico quod ille est actus intellectus speculatiui: sicut et visio diuina beatifica est speculatiua suo modo: sicut dictum est et probatum de vtraquein vltima questione pro logi super primum articulo secundo illius questionis: vbi ad hoc ponuntur alique rationes. Nec valet vnaratio que adducitur ab vno doctore probante quod beat tudo non potest consistere in actu intellectus practici: quia intellectus practicus comparatur ad obiectum intellectiuum sicut causa ad effectum: quia hoc non est vniuersaliter verum. potest enim esse aliqua noticia practca circa deum cuiusmodi est theologia vie: sicut circa obiectum intellectiuum vt dictum est in illa eadem quaestione. et tamen non oportet quod intellectus practicus theolo gi comparetur ad ipsum deum sicut causa ad effectum non plus quantum ad actum intellectus.

¶ Quantum vel ro ad actum voluntatis est scieudum quod accipiendo acti vel operationem secundum quod distinguitur a delectatione actus voluntatis positiuus duplex est in genere: vnus est qui dicitur velle alius qui dicitur nolle. Uelle autem diplex: vnum quod dicitur velle vel amor amicitie: aliud quioa dicitur velle vel amor concupiscentie. velle vel amoamicitie dicitur quo aliquis amat aliquod bonum pro pter ipsum amatum volendo sibi bonum et complacendo in bono amati. ita quod ipsum amatum tali amore diligeret etiam si nullum bonum sibi inde contingeret: et dicitur proprie amor liberalis. Amor vero siue velle concupiscentie dicitur quo aliquis vult et diligit bonum non absolute et propter ipsum dilectum stando in eo: sed propter bonum diligentis: puta quia est bonum sibi. vnde velle bonum volentis ad concupiscentiam pertinet et velle bonum sibi sicut aliquis vult sibiipsi beatitudinem vel deum vel huiusmodi.

¶ Hoc premisso dico quod in actu aliquo nolendi non potest beatitudo consistere essentialiter. tum quia beatitudo non est actus nisi respectu optimi obiecti per se. nolle autem per se est respectu mali. Tum quia nolle vt communiter non est actus per se intentus vel primus: sed est secundarius et occasionatus. Ideo enim aliquis habet nolle respectu mali: quia habet velle respectu boni: vt videtur. Tum quia actus voluntatis in quo consistit beatitudopresupponit visionem: et est circa idem obiectum cum vi sione beatifica: nolse autem non potest esse huiusmodi actus quare etc.

¶ Secundo dico quod beatitudo voluntatis consistit in actu amicitie respectu obiecti beatifici: quod est deus: vt si immediate et clare. actu inquam fruit uo: quo diligit ipsum deum in seipso et propter seipsum quia bonum summum: et complacet sibi in deo ipso stando in eo. Et ad hoc possunt adduci rationes quae superius adducte sunt ad probandum quod in actu voluntatis consistit beatitudo non solum in actu intellectus. Iste enim est nobilissimus actus voluntatis: et in hoc actu amicitie excedit voluntas appetitum sensitiuum et naturalem appetitum: qui nichil appetit nec diligit nisi appetitu concupiscentie tanquam bonum proprium vel bonum sibi.

¶ Tertio dicunt aliqui quod voluntas in patria habet duplicem actum concupiscentie. vnum quo vult et diligit deum sibi tanquam bonum suum. Alium quo vult et diligit beatitudinem creatam sibi inesse vel aliquod aliud ibonum creatum. Modo dicunt quod in illo actu concupiscen itie quo diligit et vult sibiipsi aliquod bonum creatum non consistit beatitudo essentialiter. Cuius ratio est quia talis non habet deum pro obiecto immediato: sed aliquid creatum impossibile est autem quod voluntas beatificetur in bono creato sicut in obiecto primario beatitudinis. Similiter etiam talis actus sequitur magis affectionem commodi quam iusti. non sic actus amicitie fruitiuus supradictus. vnde nec potest esse deor dinatus vel non rectus: sicut potest iste amor concupiscentie: vt patet in angelis malis: qui deordinate appetierunt sibiipsis beatitudinem.

¶ Secundo dicunt quod in actu volendi vel amandi deum amore concupiscentie qui habetur in patria: et est posterior amore amicitie et regulatur per ipsum et per affectionem iusti: licet ex al fectione commodi perueniat consistit essentialiter beati tudo. Et ratio eorum est: quia per ipsum attingitur deus immediate in ratione obiecti beatifici. Diligitur enim deus immediate per ipsum: licet voluntas diligat eum sibi. Et est necessario rectus talis actus: quia poste rior actu illo amicitie fruitiuo: in quo principaliss me consistit beatitudo voluntatis. in isto autem actu concupiscentie minus principaliter. Et sic in duplici actu vel operatione voluntatis circa deum consistit beatitudo: quorum vnus est amor amicitie simpliciter supernaturalis et impossibilis haberi a puroviatore. Aliter vero est amor concupiscentie circa deum modo predicto.

¶ Alii vero dicunt quod in tali actu concupiscentie non consistit beatitudo essentialiter. Tum quia talis actus non est respectu obiecti beatifici sub ratione nobilissima obiecti et al soluta: sed potius sub ratione contracta puta inquam tum bonum non absolute sed sibi. Tum quia non videtur esse respectu dei vt obiecti primi et immediati: sed magis respectu ipsius voluntatis. voluntas enim videtur esse ibi primum dilectum et deus secundarium: quia scilicet est bonum voluntatis. Tum quia in amore concupiscentie conuenit voluntas cum brutis non beatificabilibus. et ita secundum illum seu per illum non est beatificabilis: ita quod breuiter in nullo amore concupiscentie consistit beatitudo: sicut di¬ cunt. Neutram partem affirmo: sed illa que magis placet / teneatur. Hec de tertio articulo principali.

¶ Ad primum principale argumentum patet de i llo verbo visio est tota merces

¶ Et ad secundum de actu voluntatis qui sibi conuenit in patria.

¶ Et ad tertium de illo dicto quod sum ma merces est: vt deo fruamur: patent responsiones ex predictis