¶ Tertio sic. Perrationem grecorum nichil tenendum est vt articuli fidei quod non habetur ex euangelio / nec in scripiura se cra secundum Dionysium. Sed quod spiritus sanctus procedat a filio non habetur ex euangelio licet pluries habeatur quod a patre nec ex sacra scriptura alicubi: ergo etc.

¶ Quarto sic. Uerum in nobis non est productiuum amoris / nec habet causalitatem super ipsum vt patet Nec igitur in deo verbum vel filius est productiuus amoris qui est spiritus sanctus.

¶ Quinto sic. Spratio passiua est propria vi persone et similiter generatio actiua et filiatio / ergo similiter spiratio actiua Opponitur enim prime et videtur eque incommutabilis sicut alie quia eque non infinita. Confirmatur quia pater est principium perfectum ergo superflue a filio. in symbolo Athanasii. Spiri¬

¶ Cont ra tus sanctus a patre et filio et cetera. Et symbolo misse qui ex patre et filioque procedit

¶ Secundo sic. Si spiritus sanctus non esset a filio non distingueretur ab ipso quia relationes originis tantum distinguuntur indiuinis. Sed spiritus sanctus secundum omnes etiam secundum grecos distinguitur a filio / quia ponunt trinitatem personarum / ergo omnes debent ponere quod procedit ab eo. v¬

¶ In ista quaestione sic procedam.

¶ Primo ostendam quod spiritus sanctus procedit a patre et filio.

¶ Secundo ostendam qua relatione distinguantur Primo filius a spiritu sancto. Utrum scilicet filiatione vel spiratione actiua.

¶ Tertio inquiram vtrum spiritus sanctus distingueretur a filio si non procederet ab ipso.

¶ Quantum ad primum articulum. Est error grecorum qui tenent quod spiritus san si ctus non procedit a filio / et rationes eorum tacte sunt n in arguendo. Unde dicunt nos esse excommunicatos qdui ex synodo Nicena in qua fuit fides declarata et sanctum symbolum. Nulla tamen mentio facta quod spiritus sanctus procedat a filio et tamen in fine dicitur quod quicumque aliud dixit Anathema sit. Dicunt ergo quod non est tenendum verum quod Lynconiensis dicit super episto lam de trisagio quod sententia grecorum et latinorum non est contraria licet vera dissonent multipliciter. Dicitur enim quod huius vel hoc / sicut dicit ex illo et videretur hoc rationabile sicut dicit vnus doctor quia alioquin vel greci vel latini sunt heretici. Greci enim habuerunt tot et tantos doctores et similiter latini / de quibus non videtur probabile quod fuerunt heretici. peo hoc dico quod tenen¬

¶ Quicquid sit de dum est firniter quod quo spiritus sanctus procedit a patre et filio. Primo per si auctoritatem ecclesie hoc dicentis et asserentis extra de summa trinitate et fide catholica vbi dicitur quod firm ter tenendum est ex fide quod spiritus sanctus procedi ab vtroque. Auctoritas enim ecclesie confirmata est in tantum vt dicat Augustinus contra epistolam funda menti quod "euangelio christi non crederem nisi ecclesie crederem": ergo etc.

¶ Ad hoc adduco rationes. Prima sic. Quodcumque perfectum suppositum habens principium productiuum alterius sub ratione prioritatis / et per consequens non acceptum per productionem ad equatam tali principio / potest producere secundum illud principium hoc patet. Ex hoc enim pater potesgenerare filium / sed filius est huiusmodi quicquid enim sit principium productiuum spiritus sancti essentia scilicet vel voluntas / planum est quod filius habet sibicommunicatum a patre tanquam suppositum perfectum et sub ordine prioritatis / quia secunda persona prior est tertia / sicut prima prior est quam secunda / et non habet principium illud per productionem adequatam illi principio / siue illud sit voluntas. Patet / quia filius non procedit per modum voluntatis / sicut fit essentia quia si hoc ponatur oportet quod sit principium duarum productionum diuinarum / sic quod neutra sit si di adequata / sed ambe simul: ergo filius potest pro ducere spiritum sanctum secundum illud principium si potest ergo producit / quia in diuinis ad intra non est potentia distans ab actu / quia in perpetuis non differunt esse et posse. Similiter etiam si productiofilii ponatur per modum intellectus / et productio spiritus sancti per modum voluntatis. Patet quod filius habet principium productiuum spiritus sancti sub ordine 2xvel cum ordine prioritatis ad ipsum / quia sicut se habent intellectus et voluntas in operando ita et in producendo / sed in operando puta intelligendo vel voldo voluntas presupponit intellectum / Ita quod operatio intellectus prior est circa idem obiectum quam oporatio voluntatis / et prius aliquid est intellectum quam volitum / quia nichil volumus nisi cognitum decimo de trinitate quasi per totum / ergo et productio secundum intellectum sicut est filim et ipsum productum priora sunt productione spiritus per modum voluntatis / et sud termino qui est spiritus sanctus.

¶ Circa istam rationem. Nota secundum vnum quod non est oratio similis vel eadem necessitas. Quod generatio precedat spirationem sicut intellectio volitionem. Intellectio enim precedit volitionem sicut dicit vnus duplici necessitate / vna est per ordinem potentiarum qua intellectus est prior / secunda est quia per intellectum obiectum firpresens sufficienter ipsi voluntati / alias non esset sufficienter presens vt dicit / generatio autem est priospiratione Non quia producere vel generare sic presentetur obiectum ipsi voluntati vt patet: sed tantum propter ordinem potentiarum scilicet intellectus et voluntatis / et ita genitum puta filius prius est spi irato scilicet spiritu sancto. Sed nescio vtrum ista sint vsquequaque vera. Non enim video per actum intellectut presentetur obiectum sic quod ista presentia sit necessaria nisi propter ordinem potentiarum / nisi forte respectu illius actus quo voluntas velle obiectum non al solute in se sed vt actu intellectum. Unde videtur michi quod obiectum sufficienter praesens est voluntati / sal tem quando est presens secundum rem et seipsum vel secundum seipsum / sicut essentia diuina voluntati beatorum / nec oportet quod alter fiat presens / sed solum precedit intellectio ex ordine potentiarum vt videtur Quod sic intelligitur Augustinus vt puto quod si per in possibile aliquis haberet voluntatem sine intellecti et ita non haberet ordinem istarum potentiarum / posset velle non cognitum / sicut etiam potest facere deus quod voluntas velit aliquod obiectum non cognitum / et volutionem obiecti ponere et conseruare sine cognitione. Quicquid sit de istis / Ratio probabilis est multum contra grecos ad probandum quod spiritus sanctus est a filio.

¶ Secunda ratio est ista. In quocumque sunt principia productiua ordinata secudum esse sunt etiam ibi ordinata in operari / si quodlibet illorum sit sufficiens ad suam operationem et perfectum. Quod dico propter formam substantialem in creaturis quelibet si in creaturis prior secundum esse forma accidental actiua tamen accidentalis prior est in operando. Et hoc arguit aliquam imperfectionem in forma substantiali quod nonpotest statim prorumpere in actum suum nisi prima actione accidentaliter dispositiua: sed in per sona patris sunt duo principia productiua perfecta simpliciter et sufficientia in ratione principii ad generandum et ad spirandum / puta fecunditas memorie et voluntatis / et sunt inordinata inesse quia prima conuenit patri primo / Unde pater est / secunda autem non sic licet ibi conueniat / ergo ista ordinata sunt in producendo / ergo productio filii vel geniti / et per consequens genitum vel filius est prior quam productiogeniti / sed in illo priori planum est quod filius habet principium spirandi idem communicatum sibi a patre / ergo sibi conuenit producere secundum illud principium Ista ratio probabilis est siue ponatur quod essentia sit nufficiens principium productiuum / siue quod memo¬ ria et voluntas / quod vltimo modo patet / sed quod primo modo ( si ponatur ) patet quia essentia etiam vt est principium generandi prior est seipsa secundum rationem vt est principium spirandi. Et tunc formetur ratio de vnico principio ordinato ad seipsum sicut formata est de duobus.

¶ Tertia ratio est ista. Tres persone diuine quia habent idem principium anteproductionem creature ideo dicuntur creare et eadem creatione et esse impossibile quod vna creet et alia non. Cum igitur pater et filius habent ante productionem spiritus sancti idem principium spirandi ( sicut probatum est ) necessarium est quod ambo spirent / et quod spiritus sit ab vtroque. Item quia alias in personis non esset summa germanitas / quia filius nichil attineret spiritui sancto nec econuerso.

¶ Ad istam questionem sunt auctoritates scripture et doctorum multorum et etiam grecorum / quos allegat magister in lite ra scilicet Athanasii didimi Crisostomi Cyrilli. vide in vltimo capitulo distinctionis / et infinite quasi possent inueniri a doctoribus latinis: sed non est vis. Tum vide Augustinum decimoquinto de trinitate capitulo vigesimoquinto et vigesimosexto de magnis. Hec de primo articulo.

¶ Quantum ad secundum articulum est vna opinio quod filius distinguitur per se quo primo a spiritu sancto per spirationem actiuam et non per a filiationem / licet bene concomitanter. Ad hoc adducuntur plures rationes. Prima est ista. Medium est illud quod mediat inter aliqua extrema non autem illainter que non est medium / vt patet de linea inter duo puncta / que distinguit ipsam ab inuicem. Non autem alia duo puncta vel ista etiam puncta ab aliis / sed spiratio actiua mediat inter filium et spiritum sanctum. Non autem filiatio / sed magis inter filium et pa trem / sicut relatio inter extrema vt patet / ergo spiratio actiua primo distinguit filium a spiritu sctonnon autem filiatio. Secunda ratio. Relatio eodem modo distinguit quo manet / sed ipsa manet in diuinis secundum rationem opinionis quia manet secundum rationem ad aliud vt ad relatiue oppositum quo distinguit secundum opinionem / sed filius non opponitur relatiue spiritui sancto per filiationem sed per spirationem ergo etc.

¶ Tertia ratio. Relationes disparate in diuinis non distinguunt personam a persona. Tunc enim paten vel filius quorum quilibet habet in se relationes duas separatas neuter eorum esset vna persona / sed filiatio et spiratio passiua sunt disparate / ergo filiatio non distinguit filium a spiritu sancto / ergo spiratio actiua.

¶ Quarta ratio est ista. Tantum distinguitur generatio actiua a spiratione actiua quantum spiratio passiua a filiatione et econuerso / sed prime non distinguunt personas vt patet / ergo nec filiatio et spiratio passiua quare etc. Uel dicas quare ille non distinguunt vel ille distinguunt.

¶ Quinta ratio est eo quod filius distinguitur a spiritu sancto quo ad ipsum refertur / quia distingui et referri / sed filiatione non refertur quia ad patrem refertur per ipsam et impossibile est quod eadem relatio sit ad plures terminos / ergo etc

¶ Sexta ratio est ista eo distinguitur filius a spirt tu sancto quo distingueretur ab eodem si per impossi bile pater non esset vel filius non esset a patre vt videtur / quia quocumque alio extrinseco circuscripto supere manet in aliquo illud quod distinguitur a quocumque manente / sed hec est spiratio actiua vt patet / non autem filiatio ergo etc.

¶ Septima ratio est. Eo distinguitur primo filius a spiritu sancto quo maxime distinguitur ab eo / sed spiratione actiua maxime distinguitur filius a spiritu sancto / quia per illam sibi opponitur non solum ab ipso disparatur sicut secundum filia tionem.

¶ Sic ergo dicunt isti quod filius per se primodistinguitur a spiritu sancto per spirationem actiuam et non filiationem / licet communicatiue bene per filiationem / qui a filiatio non conuenit spiritui sancto / licet si spiritus sanctus non esset a filio sibi conueniret cum spi rotione passiua / ita quod eadem persona esset genita et spira ta / sicut eadem est persona generans et spirans / sicut dicunt. quam teneo quod filius

¶ Alia est opinio primo distinguitur spiritu sancto per filiationem actiuam licet communicam ter vel assequenter. Ad hoc adduco aliquas rationes Prima est ista. Eo distinguitur primo filius ab omni alio supposito personaliter quo primo constituituin esse personali. Idem enim est principium constituend in aliquo esse et distinguendi costitutum ab alio secindum tale esse / hoc patet inducendo in omnibus. Sed filius constituitur personaliter vel in esse suppositali per filiationem / et non per spirationem actiuam vt patesicut pater per paternitatem per idem enim est ens suppositum et vnum suppositum / ergo per ipsam primo distinguitur a spiritu sancto.

¶ Secundo modo probatur sic. Filius aliquo modo prius est filius quam spiret spei ritum sanctum. Si ergo per spirationem actiuam distingueretur a spiritu sancto / et per consequens per spirationem constitueretur in esse suppositali / sequitur quod prius esset filius quam suppositum / hoc est falsum / ergi non per spirationem sed per filiationem distinguitur a spiritu sancto.

¶ Tertio sic. Si filius distingueretur personaliter a spiritu sancto per spirationem / et per consequens personaliter constituitur saltem in ordine ad spiritum sanctum / pari ratione et pater per spirationem distingui tur a spiritu sancto et in esse personali constituitur in ordine ad spiritum sanctum / sed hoc est falsum: quia tunc pater et filius in ordine ad spiritum sanctum non essent nisi vna persona / quia eadem est spiratio actiua vtrobique: sed hoc est falsum. Tunc enim spiritus sanctus non posset dici tertia persona respectu duorum sed secunda diceretur quare etc.

¶ Quarto sic. Peridem aliquid est in seipso indistinctum et a quocumque alio distinctum. Patet sed filius est vnica persona indistincta in se per filiationem et non per spirationem: ergo etc.

¶ Quinto sic. In filio non est nisi vnica proprietas personalis ( sicut ipsi fatentur velint nolint ) quequidem est constitutiua ipsius: et per consequens distinctiua: sed hec est filiatio et per ipsam a patre distinguitur / ergo per spirationem a nullo primo distinguitur / sed per filiationem a quocumque.

¶ Sexto sic. Illud quod assequisuppositum constitutum non distinguit ipsum primo ab alio: sicut patet quod risibile assequitur ipsum hominen non distinguit hominem primo ab asino: sed magis ilsum rationale quod constituit hominem in esse specifico sed spiratio assequitur suppositum filii constitutum vel communicatur: ergo ergoc.

¶ Dico igitur breuiter quod filius non distinguitur primo a spiritu sancto per spirationem: sed per filiationem. Unde dico vltra contra alios quod si per impossibile spiritus sanctus non esset a filio adhuc distingueretur ab ipso personaliter sicut dicetur in sequenti articulo contra eos dico quod medium im¬

¶ Ad primum ipsorum teraliqua vel di¬ citur realiter ab ambobus: nec est constitutum formaliter alicuius ipsorum / sicut est de medio quo accipitur si punctus aliquod positum / et tunc dico quod medium tale nunquam distinguit de primo extremo ad extremum Sed extremum per id quod est distinguitur ab alio et sic accipitur falsum / Aliud est extremum secundum rationem quod tamen est formaliter constitutum alterius extremorum / sicut est filiatio in diuinis que est filii constituitiua: et de tali medio dico quod non solum distinguit extremum ab extremo sed a quocuque alio non tali. Un de silinea esset constitutiua alicuius puncti in hoc est se punctali non solum distingueret ipsum ab vno pumcto alio / sed a quocumque alio / patet.

¶ Ad secundum dico quod relatio sic distinguit bene sicut et manet pro tanto quia non distinguit pro quanto est eadem cum essentia sicut nec essentia. Sed dico quod non solum distinguit ab eo respectu cuius opponitur relatiue: sed be ne ab aliis etiam respectu quorum non opponitur sed solum disparatur quia constituit aliquod suppositum quod secundum ipsam non refertur realiter et formaliter nisi ad vnum suppositum: licet secundum ipsam a pluribus distinguatur cuiusmodi est filiatio. Unde licet secundum filiationem filius componatur relatiue nisi patri / quo etiam per ipsam filiationem distinguitur: tamen benead ipsam a spiritu sancto distinguitur.

¶ Ad tertium dico quod relationes que sunt constitutiue personarum distinguunt eas cuiusmodi filiatio: et spiratio passiua et spiratio actiua nullam personam constituit et ideo nullam distinguit sed inuenit suppositum constitutum et distinctum. Si queras quare alique separate distinguunt ab inuicem alia autem non. Similiter quero a te alique constituunt et alique non et non est ratio nisi quia ista est ista et illa est illa.

¶ Ad quartum dico quod tantum differunt spiratio actiua a generatione vel fi liatione quantum filiatio a spiratione passiua. Tamen dico quod non facit tantum differre vel distingui spiran tem a generante vel a filio quantum filiatio distinguit filium aspirato et non est constitutiua sicut filiatio vel spiratio passiua que sunt incommunicabiles non sic il la. Et nota hic quod non oportet relationes se tenentes pro ex parte principii vel producentis multiplicare supeposita vel distinguere sicut ex parte productorum veprincipiatorum: quia maior vnitas in principiis stat cum minori vnitate in productis. Unde patet quod in eo dem patre ad plures filios stant plures relationes paternitatis. Non autem in eodem filio ad plures patres stant plures filiationes. Similiter in eodem suprposito stant simul relationes diuerse producentis per modum nature et per modum voluntatis vel artis ad diuersa producta: sed in eodem producto per comparationem ad idem producens non stant tales due productiones passiue: immo nec ad diuersa totalia productiua non subordinata vt patet.

¶ Ad quintum dico quod non eo filius distinguitur a spiritu sancto quo refertur ad ipsum realiter: quia distingui in diuinis non est referri realiter. Distinctio enim ibi non est relatio realis sed rationis tantum: et ideo licet tantum referatur ad filium spiratione: non tamen ea primo distinguitur a filio sed magis ipsa filiatione: quia constituitur super quam fundatur vna relatio rationis que dicitur distinctus. Tu dicis distinguuntur realiter ergo relatio distinctionis est realis: Dico quod distinguitur realiter quantum ad fundamenta distinctionis: quia fundamen ta sunt realia et distincta sunt realia: sed non distinguuntur realiter creator et dominus creature / licet non re¬ feratur realiter ad ipsam.

¶ Ad sextum dico quod maior est vera: sed minor includit incompossibilia et est falsa. Si enim non esset filius a patre nec pater non ex set: dico nec filiatione nec aliquo alio distingueretur a spiritu quia non esset. Tollitur enim per hoc signum per se constitutiuum personale quod est filiatio vt patet ideo etc.

¶ Ad septimum dico quod per illud distingui tur primo filius a spiritu sancto quo maxime vel solum distinguitur ab eo personaliter tamen non autem relatiue vel distinctione que fundatur super oppositum vel opposita relatiue. Unde dico quod primum distinguitur per filiationem et non per spirationem. Hoc patet in exemplo. Si sit enim sortes albus et plato niger / planum est quod sortes per albedinem plus contrariatur vel opponitur platoni inquantum niger / et tamen non distinguitur ab ipso suppositaliter seu indiuidualiter primo peralbedinem / sed per differentiam suam indiuidualem que nonopponitur differentie indiuiduali platonis / sed ab ea disparatur. Hec de secundo articulo.

¶ Quantum ad tertium articulum dicunt aliqui quod frustra queritur posito quod spiritus sanctus non esset a filio / An distingueretur ab eo. Est enim questio vana et nulla ( vt dicunt ) quod prebant quia ista propositio scilicet quod filius non spiret poninon potest secundum leges disputantium / ergo questio et disputatio nulla est que presupponit eam. Consequentia patet / Probant antecedens / quia positio illa que est impossibilis et includens contradictoria poni non potest secundum leges disputatio: quia tunc vel oporteret concedere contratiam que sequitur ad talem positionem / quod nunquam est dicendum / quia ad maius inconueniens non potest homo duci in disputatione quam ad quod oportet vel oporteret negare quod sequitur exposito / quod est etiam contra omnem legem disputamtium: quia pari ratione negabitur omne illud quod se quitur ad aliquid siue concessum siue non / et sic nunquam habebitur ad aliquid. Sed ista propositio quod filius non spirat includit contradictoriam scilicet incompossibilia / quia summe necessario vero non opponitur nisi summum impossibile / et per consequens incompossibile sed quicquid est verum in diuinis est summe verum et necessarium / ergo ista est propositio summe necessaria quod filius spirat / ergo sua opposita puta quod filius non spirat est summe falsa: et per consequens non solum imposibilis sed incompossibilis / ergo questio vel disputatio supponens ipsam est nulla. Et confirmatur quia si spi ritus sanctus non est nec procedit a filio non est / si non est non distinguitur / quare videtur queri vtrum si non distinguitur / distinguatur: hoc autem est nichil quaerere rationabilis est questio et

¶ Sed dico quod bona quod probo. Primo sic Questio que supponit positionem que potest poniet cum hac possunt seruari leges disputantium est rationabilis et bona. Ista est huiusmodi ergo etc. Probo minorem ostendendo quod ista positio est possibilis se cundum leges disputantium. Tum quia ex primo intellectu terminorum non includit contradictoria: quia spirare est non de primo intellectum filii vt patet. Et ideo non spirare filio non contradicit. Contradictio enim est eiusdem et idem etc.

¶ Tum quia spirare non conuenit filio per locum intrinsecum: sed per locum extrinscum et concomitatur ipsum / et ideo potest supponi filius non spirare / et per consequens spiritus sanctus non procedere a filio. Et queri cum hoc vtrum distinguatur ab eo sicut si poneretur homo non esse risibilis. Et quereretur vtrum distingueretur ab asino diceretur quod sic per rationale quod est prius ipso risibili: quia in talibus potest optine concedi concedenda et negari neganda.

¶ Tum quia etiam si aliquid inclusum essentialiter in aliquo quod non est causa alicuius predicati remoueatur al alio Et queratur an illo remoto conueniat sibi illud predicatum est rationalis questio: quia remanet illud ratione cuius sibi inerat praedicatum in intellectum difputantium. Unde altera pars determinate est dicenda ad talem questionem / puta si queratur vtrum circumscripta animalitate ab homine possit homo distigui ab asino. Et videtur posse responderi determinate quod sic / quia non per animalitatem distinguitur hoc mo ab asino. Sed per rationalitatem que est omnino extra conceptum animalitatis.

¶ Tum etiam quia similem propositionem ponit Augustinus quinto de trini¬ A tate sexto. Si pater ( inquit ) non generet vel genuisset nichil prohiberet esse eum vel dici ingenitum / et tamen planum est quod patrem non genuisse implicat incompossibilia: quia per hoc est pater quod generat. Generatio enim actiua et paternitas sunt eadem relatio / ergo multo fortius in proposito si filius non spiret potest que ri an distinguatur a spirato: quia minus includuntur incompossibilia quam ibi / quia ibi includuntur ex primoconceptu subiecti / hic autem non: sed concomitanter et quasi per accidens.

¶ Similiter etiam Richardus tertio de trinitate ca. xvi. Si vna tantum persona esset quod nichil prohiberet eam habere plenitudinem sapientie tet tamen planum est secundum fideles quod ad habere plenitudinem sapientie sequitur pluralitas personarum concomitanter.

¶ Unde breuiter dico quod positio potest poni secundum leges disputantium: quia leges disputantium seruari possunt. Et debet terminate vnapars ad questionem responderi.

¶ Nec valet motiuum aliorum. Nam filium non spirare / vel spiritum sanctum a filio non procedere: licet opponatur alicui vero necessario / non tamen summe vero et necessario secundum leges disputantium: quia non opponitur alicui vero persone primo modo: ista enim non est vera persone primo mode filius spirat: sed concomitanter et quasi secundo modo est vera / et ideo sua opposita non est falsa primo nec summe falsa / sed potest poni a disputantibus et concedi eam que sequitur ad filium / puta distingui a spiritu sancto et a quocumque non filio / et etiam ea que se quitur a non spirare: puta spiritum sanctum a filio non procedere per idem. Ad confirmationem. precedens questi

¶ Recipitur ergo ommuniter tanquam ritionabilis et difficilis / et dicitur communiter quod si spiritus sanctus non procederet a filio et filius non spira ret spiritum sanctum neuter non distingueretur ab alio et est formalis consequentia secundum ipsos vt si homo niesset rationalis non distingueretur specifice a bruto¬

¶ Hoc autem probant per rationes. Primo sic. Distinctio secundum relationes separatas necessario presupponit distinctionem secundum oppositas: quia distinctiosecundum oppositas est maxima / et per consequens primaSed si spiritus sanctus non procederet a filio nec haberet ad ipsum relationem oppositionis nec econuerso. Patet nec disparationis.

¶ Secundo sic. In diuinis personis non est distinctio penes essentiam sed per modos habendi ipsam / quia vna persona habet eam ab alia vel ex alia / quia secundum Anselmum de processione spiritus sancti per hoc est ibi distinctio quia deus est ex deo sed si spiritus sanctus non esset a filio non compararetur ad ipsum sicut deus ex deo ergo non distingueretur ab ipso.

¶ Tertio sic. Si stante ypothesi fulius et spiritus sanctus / non distinguerentur / hoc non et set nisi quia generari et spirari adhuc distingueren tur. Sed stante ypothesi ista non distinguerentur / quia nec ex parte termini / quia terminus idem est amborum formalis puta essentia diuina / nec ex parte principii: quia idem est puta essentia / nec ex parte producentium: quia tunc generari et spirari essent ab eodem super posito puta a patre qui est realiter vel personalitendistinctus ergo nullo modo.

¶ Quarto sic. Generare et spirare non distinguuntur nisi quia vnum eorum est compossibile cum opposito alterius / puta spirare cum generari in filio / ergo similiter generari et spirari non distinguuntur nisi quia vnum ipsorum compatitur secum oppositum alterius / puta generari ipsum spirare in filioergo si filius non spirat non distinguitur generari cum spirari / nec per consequens genitum a spirato.

¶ Quin to sic. Si spiritus sanctus non spiratur a filio non constituitur in esse personali / quia ipsa spiratio passiua a filio constituit ipsum / ergo non distinguitur ab ipso in esse personali nec econuerso. Ad hoc etiam possunt adduci omnes rationes prime opinionis in secundo articulo questionis quia ista consequenter se habet ad illam.

¶ Ultimo adducitur vna ratio talis vnum oppositorum per se non distinguit illud cui inest nisi ab habente oppositum eius / Uerbi gratia. Albedo non distinguitur ab aliquo nisi sit nigrum vel habens nigredinem / ergo vna relatio non distinguitur ab aliquo nisi ab habente oppositam eius / et secundum quod huiusmodi: sed stante ypothesi nulla est relatio opposita in spiritusancto eiquae est in filio / ergo etc.

¶ Ad hoc sunt dueauctoritates Anselmi de processione spiritus sancti. Prima est hec neque per hec potest intelligi esse a patre alius quia est spiritus patris: sed de illo non habet esse / ergo similiter non posset intelligi alius a filio: sed de illo non haberet esse.

¶ Secunda auctoritas est prope finem libri hac ( inquit ) causa quia spiri tus sanctus est de filio. Patet eosdem de seinuicem non posse dici. Et propter hoc solum. Ecce quod videtur Anselmus esse pro eis hec est positio. suam teneo est / ista conse¬

¶ Alia opinio quentia non est formalis sipotest sustineri sine implicatione contradictionis sustinendo siue concedendo concedenda et negando negam da secundum leges disputantium. Sed si per impossibile spiritus sanctus non esset a filio tamen distingueretur al eo. Hoc probo / primo quod sit rationale quia si ista consequentia / esset bona statim prima formalitate grecqui negauerunt vel non posuerunt spiritum sanctum procedere a filio ) fuissent heretici negando trinitatem diuinarum personarum quia non posuissent nisi duas personas. Hoc autem non videtur probabile de tot et tantis hominibus / quod vel fuerint heretici / vel quod non vide rint ipsam consequentiam esse bonam et formalem si sit bona nec eis imponit ecclesia negationem trinitatis sed aliter procedit contra eos: quia non possunt salua re scripturam vt videtur quare etc.

¶ Secundo sic. Manente per se primoo formali constitutiuo alicuius inessetalis: et per consequens distinctio eius ab omnino talitali manet distinctio eius ab omni non tali: sed in rein re / et in intellectu in intellectu. Patet manifeste in omnibus inducendo. Sed stante ypothesi quod filius non spiret manet proprium constitutiuum ipsius filii inesse¬ personali / puta filiatio saltem in esse in intellectul quia amoto posteriori vel communicatiuo et a sequente non tollitur prius secundum intellectum / ergo manet saltem in intellectu distinctio filii a quocumque: et per consequens a spiritu sancto dices quod non / quia pari ratione sequeretur quod si pater et filius non spirarent quod vterque distingueretur a spiritu sancto et econuerso / et tamen spiritus sanctus non esset quia a nullo spiraretur. Dico quod non sequitur quia circumscripta spiratione passiua non simpliciter: sed vt a filio potest manere simpliciter et absolute ab aliquo diuino quod habet perfectum spirandi principium / cuiusmodi est pater sine aliqua inplicatione contradictionis. Est enim suppositum perfectum conueniens actioni / et habens principium perfefectum conueniens actioni / vnde spiratio passiua absolute accepta vt constitutiua suppositi et distinctiua eius non includit quod a filio sed quod a supposito spiram te. Sed circumscripta ipsa a patre et filio non manet in aliquo et circumscribitur simpliciter / sicut si circumscriberetur risibile ab omni homine / et ideo nec manet nec constituit nec distinguit. Aliter posset dici quod pari ratione sequeretur de patre sicut de filio et devtroque sicut de altero / et ita possent seruari leges difputantium hinc scilicet inde et potest manere distinctio inintellectu in omnibus equaliter et non tamen productio¬

¶ Tertio sic. Quod distinguitur ab aliquo duabus differentiis quarum vna est prior / et altera posterior amota posteriori manet prior sine contradictione / sed filius distinguitur accipiendo distinctionem in communi a spiritu sancto per filiationem primo et personaliter / per spirationem vero secundario assequenter / sicut homo ab asino per rationale et risibile.

¶ Quarto sic Si spiritus sanctus procederet a patre sicut ponunt greci adhuc generatio et spiratio essent productiones perfecte et distincte realiter / quod patet maxime si ponatur distinctio formalis principiorum memorie et voluntatis / quorum vtrumque est sufficiens et perfectum / principium respectu sue productionis. Si vero non ponatur formalis distinctio principiorum adhuc patet ex dictis aliorum / quia non minus essentia quanuis indistincta quia tamen illimitata: sed impossibile est quod idem suppositum producatur ambabus productionibus istis. Tum quia ambe sunt perfecte dantes totaliter esse suis terminis. Tum quia vna per modum nature alia per modum voluntatis / quorum producta non possunt esse idem Tum quia ex vi productionis est assimilatiua vniuoceputa generatio. Unde et genitum verbum dicitur imagoex vi sue productionis. Alia est autem assimilatiua ex vi productionis et si sit assimilatiua non / ergo etc. Tum quia ambe sunt perfecte dantes totaliter esse suis terminis quia impossibile est quod idem accipiat esse duabus pro ductionibus totalibus non sub ordinatis alterius et alterius rationis vt patet / maxime de productionibus quarum vna est naturalis per modum intellectus / alia ibera per modum voluntatis.

¶ Nec valet responsioaliorum quod si filius non spiraret productiones non essent distincte nec principium quod est essentia nisi esset in personis distinctis esset principium dictarum productionum. Hoc enim est falsum: quia secundum eos vis piratiua et generatiua vt principium quo est essentia non includens aliquam notionem vel respectum. Tum quia planum est quod non est magis distincta nec perfecta in patre et filio quam in patre. Tum quia in patre et fiio existens non est principium istarum productionum ratione oppositarum relationum quibus pater et filius distinguuntur: quia tunc pater et filius propter hoc principaliter spirarent et haberent vim spiratiuam quia relatiue opponuntur quod est nichil dictu. Tum quia pater communicat eam filio ergo prius habet eam quam filius son ex eo quod est in filio est vis spiratiua sed prius quam communicetur quare etc. non generaret filium

¶ ota quod si pateet nichilominus poset spirare spiritum sanctum / licet enim vtrumque sit necessarium in patre et generare et spirare: non tamen est bona et formalis consequentia a negatione vnius ad negationem alterius / sicut etiam patet de filio quia potest spirare licet non possit generare. Hoc autem probatur. Nichilominus haberet principium spiratiuum perfectum totale supposito conueniente actioni / et per consequens non communicatum sibi per productionem illi principio adequatam scilicet voluntatem ipsam que eque perfecta est in patre quam patre et filio.

¶ Secundo quia productio verbi in nullo videtur aliquid facere in diuinis ad productionem amoris vel spiritus sancti procqui illa ablata per possibile vel per impossibile nhil minus possit produci spiritus sanctus: quia nec est principium nec actus productiuus nec praesentatiuus obiecti circa quod / sed magis intellectio ipsa essentialis inproducta nec plus est essentialiter prior ad productionem amoris vel spiritus santi quam ad productionem creature / et tamen conceditur quod negata productione intrinseca propter hoc negetur productio extrinseca creature secundum formalem consequentiam. Sed conceditur quod si per impossibile deus non possit generare nichilominus posset creare. Creatio enim que est productioextrinseca habet essentialiorem et magis necessariam habitudinem ad deum producentem quam ad productionem intrinsecam: et ideo non oportet quod negata secunda negetur prima: quare etc. Si ergo pater non generaret filium nichilominus spiraret vel spirare posset spiritum sanctum: ita quod non est bona consequentia a nega tione vnius ad negationem alterius secundum intellectum: licet in re sit / ita quod vtrumque est necessarium et idem alteri essentialiter videtur dato quod spiritus sanctus non procederet a filio sed solum a patre: non propter hoc esset filius sed esset non filius: posito quod pater non produceret filium nichilominus produceret spiritum sanctum.

¶ Tertio sic. Si spiritus sanctus esset a solo filio et non a patre per impossibile adhuc dingueretur a patre / et pater ab ipso per paternitatem quia constituitur / ergo similiter si spiritus sanctus esset solum a patre adhud staret distinctio eius a filio et econuerso. Antecedens patet / quia si non distingueretur a patre sequeretur quod filius spiraret patrem vel produceret: et per consequens seipsum. Consequentia videtur esse bona / quia equalitercomparatur spiritus sanctus ad patrem et filium.

¶ Quarto sic. Si filius non distingueretur personaliter a spiritu sancto nisi per spirationem actiuam sicut ipsi dicunt / pari ratione nec pater / sed hoc est falsum et impossibile / et hereticum. Probo quia sequitur quod indiuinis non sunt nisi due persone vel si sunt tres non distinguuntur personaliter. Ultimum includit contradictionem manifestam / nec potest concedi ab aliquo intelligente: ergo primum quod est hereticum probo quia alterum sequitur necessario quia persona non distinguitur ab alia personaliter nisi personali proprietate / licet aliqua distinctione alia posset distingui non per proprietatem osonalem: sed spiratio actiua licet sit proprietas vtriusque non tamen personalis secundum omnes. Si ergo filiatione non distinguitur filius a spiritu sancto / nec per consequens pater paternitate sed spiratione actiua / sequitur quod non distinguuntur abinuicem nec ab eo personaliter / et ita non habemus tres personas: vel si habemus eas non tamen personaliter distinguuntur quod est contradictio plana.

¶ Et ideo patet quod vnum dictum istorum quod dicunt soluedo ad primam istarum rationum est nullum ad propositum eorum. Dicunt inmen quod quando aliquid habet duo distinctiua vnum conueniens et aliud minus conuenit. Sed per minus commune distinguitur ab illis cum quibus magis et de proximo conuenit et non ab aliis sicut homo per animalitatem distinguitur a lapide. non autem ab asino sed per rationalitatem ab asino / non autem a lapide. Sic in proposito dicunt quod filius habet duo distinctiua vnum magis commune quod spiratio / et aliud distinguitur a spiritu sancto: ergo minus comuenit: sed per aliud quod est minus commune scilicet per filia tionem distinguitur a patre cum quo magis conuenit: quia in spiratione actiua conuenit cum ipso et ita non valet illa ratio prima / quia filiatio non est distinctiuum filii a spiritu sancto / sicut nec rationalitas est distinctiuum hominis a lapide sed a bruto: sed magis ipsa spiratio actiua et suum distinctiuum a spiritu san cto: sicut et animalitas est distinctiua hois a lapide. ista primo: Si animalitas non et

¶ Coni n set de essentia homins nunquam distingueret essentialiter hominem a lapide / ergo similitesi spiratio actiua non pertinet intrinsece ad personalita tem filii / si pro quia vt patetquia posita essentia et filiatione quocumque alio circumscripto ponitur filius: quia duabus relationibus non constituitur filius in esse per sonalinunquam per eam distinguitur filius personaliter ab aliquo.

¶ Secundo sic. Si homo inquantum rationalis non distinguitur a lapide sicut dicunt ergo isto modo homo non est alterius speciei specialissime a lapide/ hoc est falsum: ergo homo per rationale non solum a bruto: sed etiam a lapide / et a quolibet non tali.

¶ Dico ergo quod homo distinguitur a lapide et in genere per anima litatem non per rationalitatem: quia per illam non constituitur in esse generis et in specie specialissima per ratio nalitatem non per animalitatem quia non dat sibi esse specificum. Et quia circumscripta animalitate adhuedistingueretur a lapide per animalitatem. Sic enim inproposito de spiratione et filiatione. Accipiunt ergo falsa et exempla eorum sunt contra ipsos etiam exempla ipsorum non sunt ad propositum: quia exemplum eorum non est de duobus distinctiuis quorum vtrumque est de conceptu quidditatiuo distincti puta homins scilicet animalitas et rationalitas. Non sic autem spiratio et filia tio se habent ad ipsum filium: quare etc sunt auctori¬

¶ Pro ista positione tates expresi ores et plures quam pro aliis. Prima est Augustini qui to de trinitate capitulo. xiiii. Filius non est spiritus: sed et spiritus exit a patre non quomodo natus sed quo modo datus. Non dicit quia est a filio: sed sicut dictum est: ergo circumscripto quod non sit a filio. Simile dicit contra maximum libro secundo capitulo. xiii. Et Hieronymus etiam in regulis et contra hereticos et ponit magister distinctione sequenti.

¶ Secunda auctoritas Anselmi de processione spiritus sancti capitulo primo vbi dicit sic. Nam cum filius existit de deo nascendo spiritus sanctus procedendo ipsa diuinitate natiuitatis et processionis referuntur adinuicem et adinuicem sunt alii. Ecce quod dicit idem cum Augustino. Et infra dicit in eodem capitulo in fine. Nec iste ( inquit) de quo est alius potest esse ille qui de se etiam nec qui de aliquo est valet esse ille de quo est sicut iam dictum est. Idcirco nec pater est filius aut spiritus sanctus. nec filius siue spiritus sanctus est pater. Filius autem vt iterum aliam causam dicam quoniam nondum constat quaniam spiritus sanctus de illo sit et procedat. Ideo non est spiritus sanctus / nec si spiritus sanctus est filius: quia filius nascendo habet esse a patre spiritus sanctus non nascendo sed procedendo. Ecce ergo. dicit quod illa est causa personalis distinctionis spiritus sancti a filio / quam quod sit ab ipso. breuiter concludendo quod li¬

¶ Et ideo dico cet necessarium spiritumsa ctum esse a filio et si non esset a filio in re non esset quod filius habet voluntatem eandem cum patre fecundam ad spirandum: quod tamen negarent / ita oportet quod sit a filio sicut a patre: tamen ista non est formalis consequentia si non est a filio non distinguitur a filio: sed secundum intellectum potest sustineri secundum leges disputantium datoquod non sit a filio quod potest intelligi distinctus ab ipso quia non tollitur primo et per se per ypothesim suum pri mum formale distinctiuum personale quod est filiatio et si non tollatur hoc non est formaliter sed communica tiue et materialiter / quasi sicut tollitur homo per amo tionem risibilis in re et in effectu non tamen intellectum / Et ideo dico quod amoto risibili stat in intellectum quod hoc mo distinguatur ab asino per rationale. Si in proposito est dicendum. dico quod nunquam inl¬

¶ Ad primum aliorum ter easdem duaspersonas loquendo de relationibus originis distinctio secundum relationes disparatas presupponit distinctionem secundum oppositas sed aliquando econuersoiquia relationes sunt originis dico sicut est de istis in proposito nostro / sed quando relationes sunt communes bene est hoc verum aliquando: verbi gratia. Distinctiosinter qualitatem et silitudinem patris ad filium praesupponit distinctionem ipsorum secundum relationes oppositas: non tamenise et vniuersaliter in omnibus personis hoc praesupponunt vt patet / Inter patrem et spiritum sanctum et filium et spiritum sanctum.

¶ Ad secundum dico quod auctoritates Anselmi sunt expressiores ad oppositum vel econtra expremisse / cum illa quam adducunt. Et illa per quam confirmatur maior non est ad propositum: sicut dicetur in fra soluendo ad auctoritates precipue ad primam.

¶ Ad tertium dico quod generari et spirari distinguerentur dato quod ab eodem supposito vel ex parte principii: sed ponerem ea distingui formaliter vel ex parte terminorum formalium / qui sunt noticia amoris vel ex parte sui: vel ex seipsis formaliter / stante vnitate principii et suppositi / sicut ipsimet ponunt stante vnitate principii: quia non video quod diuersitas suppositi det principio quod possit in plures productiones nes sed magis econuerso principium hoc dat suppositis.

¶ Ad quartum dico quod maior est falsa. Non enim hec est causa distinctionis precisa quare generatio actiua distinguatur a spiratione actiua: quia vna conpossibilis est cum opposita alterius in eodem supposito: sed hoc est bene vnum argumentum a posteriori ad probandum illud. Unde dico quod magis causaliter est hoc scilicet quod vna earum est compossibilis opposite alterius et alterius rationis sic realiter differentes quam econuerso. Unde dico quod si per impossibile non spira ret nisi pater adhuc non tollitur ex hoc distinctio ge¬ neranndi aspirare. Seipsis enim formaliter et realiter distinguuntur: siue sint a diuersis principiis formaliter distinctiuis siue ab eodem principio indistincto sicut ipsi dicunt.

¶ Ad quintum dico quod communicanter et gratia materie bene sequitur quod in re si spiritus sanctus non est a filio quia non est nec distinguitur sed hoc non est ex formali consequentia per se sicut dictum est supra.

¶ Ad vnam rationem dico quia ratione oppositionis vnum oppositum nichil distinguit nisi ab ipso sed distinctione simpliciter et absolute accepta bene distinguit a non opposito. Unde albedo non solum distinguit a nigro sed a quocunque non albo. Sic filiatio non solum a patre sed a quocumque non filio: et per consequens a spiritu sancto. foo Anselmi dico quod

¶ Ad auctoritated expresiores habentur vel econtra expresse ad oppositum sicut dictum est supra.

¶ Tum ad primam dico quod non est ad intentionem eius sicut patet ex auctoritatibus aliis preal legatis. Quando igitur dicit quod persone distinguuntur per hoc quoddeus est de deo verum dicit sed non intelligit quod quecumque persona producta quae distinguitur ab alia sit al ipsa. Sed vel ab ipsa vel ab alia / sicut etiam dicit expresse quod non per alium modum dicitur spiritus sanctus a filio quam per esse ab ipso: quia nondum erat certum apud aliquos an esset a filio. Et tamen dicit et erat sibi certum quod distinguebatur ab eo: quia erat deus ex deo patrealio modo quam filius / quia producendo et filius / nascendo

¶ Ad secundam auctoritatem de trinitate dico quod allegatur contra intentionem Anselmi / quando enim ponitur ibi et propter hoc solum / dico quod non continuatum aduersum precedentem sed ad sequentem / sic quia spiritus sanctus est de filio eodem de inuicem non posse dici ibi punctus sequitur. Et propter hoc solum filium non posse esse de spiritu sancto ibi terminatur versus. Et est fallacia manifesta et argumentum nullum. Hec de tertio articulo.

¶ Ad primum principale quo probatur quod spiritus sanctus non est a filio / Dominus Aynconiensis dicit quod non est contrarietas ad sententiam latinorum de dicto illo: et tunc sicut magister dicit hoc huius ita hoc ex hoc / vel principiatiue vel auctortatiue. Quando ergo dicit quod spiritum sanctum ex filio non dicimus / non intendit principiatiue sed auctoritatiue et primo. Spiritus enim sanctus non est auctoritatiue a filio sed sub auctoritatiue. Uidetur michi posse aliter solui valde bene quod nondum temporibus illis erat declaratum istud. Et dicit Damascenus. Non dicimus spiritum sanctum esse a filio quia non affirmabat hoc nec etiam negabat vel negare intendebat / vel si intendat hoc negare negandus est. Per idem ad secundum.

¶ Ad tertium quando dicitur etc. dico quod multa sunt tenenda que non habentur expresse in scriptu ra sacri canonis: sicut quod christus descenderit ad inferos / et huiusmodi: et hoc vel ex traditione apostolo rum quos spiritus sanctus edocuit vel ex vsu et consue tudine ecclesie / et sententiis ab ipsa approbatis: vel forte diceretur quod satis habetur hoc in scriptura quod spiritus sanctus procedit a filio. Unde dicit filius de spiritu sancto: ille inquit de meo accipiet etc.

¶ Ad quartum quando dicitur quod verbum in nobis non est productiuum amoris: diceretur quicquid sit de hoc quod non est simile: quia verbo in nobis non communicatur voluntas que est principium productiuum amoris sicut in diuinis. Dices intellectus in filio non est productiuus ergo nec voluntas: dico quod non est simile: quia filius accipit intellectum per productionem adequatam: non autem voluntatem. Dices iterum quod frustra ponitur produci a filio quia pater sufficit: dico quod non frustra nec ex patris insufficientia: sed ex necessitate rei: quia pater conicat filio voluntatem quae est principium spirandi. Et eodem modo posset argui de creatura quod non est nisi a patre.

¶ Ad quintum dico quod non est simile de spiratione actiua et dealiis tribus: si enim esset simile tunc cum nulla alia posset esse simul in eadem persona: sicut nec aliqua alia cuius operpositum concedunt omnes de facto. Ratio autem quarenon est sile est: quia non est constitutiua alicuius persone sicut tres alie: et ideo non est propria patri nec filio nec alicui persone. Auctoritas ad oppositum et ratio non concludit. Sicut patet in articulo tertio questionis.

PrevBack to TopNext

On this page

Quaestio 1