Quaestio 1

¶ Distinctionis trigesimeseptime. Questio Unica.

CIrca distinctionem trigesimam septimam quero Utrum precepta decalogi sint dispensabilia.

¶ Uidetur quod sic: quia si non essent dispensa bilia. Hoc maxime videretuquia sunt de lege nature: sed hoc non tollit: quia quinto ethicorum dicit philosophus quod ius naturale non est idem apud omnes / igitur nec precepta dato quod sint de lege nature. ergo sunt dispensabilia.

¶ Secundo sic. Unum de diuins preceptis est. Non occides: et aliud. Non furaberis: et aliud. Non mechaberis. Sed in istis est dispensatum aliquando. De primo quando preceptum est sibi. Tolle filium tuum quem diligis ysaac. etc. De secundo in Exodo quando ex precepto dei Hebrei spoliauerunt egyptios. De tertio Oree. 1. Accipe tibi mulierem fornicariam et fac filios fornicationis. igitur pari ratione alia sunt dispensabilia.

¶ Tertio sic. Nullum preceptum deus calogi est necessario bonum nisi volitum a deo. patet. Sed omne tale impositum dispensabile est ex quo non est bonum nisi quod volitum et preceptum. ergo etc. Illaquae sunt de iure nature sunt

¶ Contra immutabilia et per consequens indispensabilia. Patet de quinta vbi dicitur quod non variatur specie: sed immutabile permanet. Sed precepta decalogi sunt de iure nature. Patet in principio canonis in primo decretorum. Ubi dicitur quod ius naturale est quod in euangelio et lege continetur. ergo. etc.

¶ In ista questione sic procedam.

¶ Primo ostendam que et quot sunt precepta de calogi.

¶ Secundo inquiram. Utrum sint de iurenature.

¶ Tertio. Utrum sint dispensabilia vel non

¶ Ultimo ad rationes.

¶ Quantum ad primum Dico quod precepta decalogi sunt decem sicut habetur Exodi. 2o capitulo. et repetitur Leuitici. 19. et Deuteteronomii. 5. sicut patet ibi.

¶ Primum est. Non habebis deos alienos. Cum quo ponitur. Non facies tibi sculptile neque omnem similitudinem et non adorabis ea neque coles.

¶ Secundum preceptum est Non assumes nomen dei tui in vanum.

¶ Tertium est. Memento vt diem sabbati sanctifices. Et ista tria dicuntur precepta prime tabule. Prime scilicem faciei anime que respicit vel versatur circa deum. vel prime tabule quia ad litteram fuerunt scripta in prima tabula et principali qua fuit tradita Moysi a deo

¶ Quartum preceptum est. Honora patrem tuum et matrem tuam.

¶ Quintum. Non occides.

¶ Sex tum. Non mechaberis.

¶ Septimum. Non furtum facies.

¶ Octauum. Non dices contra proximum tuum falsum testimonium.

¶ Nonum. Non concupisces vxorem proximi tui.

¶ Decimum. Non comcupisces domum proximi. Non seruum non ancillam. etc. Sunt autem ista septem precepta secunde tabule vel quia pertinent ad faciem anime inferiorem qua respicit proximum vel quia adllitteram fuerunt scriptain secunda tabula Moysi tradita et minus principali.

¶ Sufficientia autem ipsorum sic accipitur. Precepta enim legis data sunt explicite ad ordinandum hominem in deum et in proximum: licet cum hoc etiam ordinent hominem ad seipsum licet non fuerit necet sarium sic explicari ordinationem hominis ad seipsum sicut ad alium sicut nec fuit necessarium ita explica. re dilectionem hominis ad seipsum dando praeceptum de ipsa sicut ad deum vel ad seipsum. Unde datum est preceptum de dilectione dei et proximi. Non autem de dilectione sui ita explicite licet etiam bene tenea tur quis ex precepto quod patet Mathei. 22. Diliges proximum tuum sicut teipsum.

¶ Ad hoc autem vt subditus debito modo se habeat et ordinetur ad deum quod obseruet sibi felicitatem non transferendo eruicium suum ad alios sicut ad principales dominos. Et de hoc datur primum preceptum. Non hadebis deos alienos nec facies. etc. Ego sum dominus deus tuus. Secundo requiritur quod obseruet sibi debitam reuerentiam ita quod nihil iniuriosum ineum committat. Et de hoc est secundum praeceptum. Non assumes nomen dei tui in vanum. Irreuerentia enim est adducere vel sumere nomen suum in vanum. Tet tio requiritur quod sibi super impensis beneficiis regracietur et de ipsis recogitet aliquando et circa ipsum vacet alioquin negligeret et nigratus esset. Et de hoc datur tertium preceptum. Memento vt diem sabba ti sanctifices. Ad hoc enim est obseruatio sabbati. Et istud non est preceptum cerimoniale simpliciter sicut aliqui voluerunt dicere. Non computantes ipsum inter precepta moralia: nec per consequens inter praecepta prime tabule. Errabant enim quia et licet cerimoniale fuerit quantum ad diem determinatam saba ti lege Mosayca: quantum tamen ad obseruationem alicuius diei morale est. Unde et quantum ad obseruationem sabati euacuatum est cum cerimonialibus. et rationabiliter sub lege noua translata est sanctificatio ad diem dominicam. patet numerus precepto¬ rum prime tabule et sufficientia nisi quod potest dici quod per primum preceptum tenetur homo ad reuerentiam diuine maiestatis seu vnitatis vel primitatis. Per secundum ad reuerentiam diuine veritatis. Per tertium ad reuerentiam diuine bonitatis.

¶ Ad hoc autem quod homo sufficienter ordinetur ad proximum oprquod ad aliquos speciali modo et specialiter ordinetur Puta ad parentes quibus specialiter obligatur et intantum vt secundum Aristotelem non possit eis vicem rependere et de hoc est quartum preceptum. Honora pa trem tuum et matrem tuam. Ad alios autem minspecialiter et sic vt nulli nocumentum inferatur et hoc nec corde nec ore nec opere. Opere etiam quia nec in persona propria proximi et de hoc datur secundum preceptum secunde tabule quod est quintum. Non occides Nec quantum ad personam sibi coniunctam et de hoc est sextum preceptum. Non mechaberis. Nec quantum ad bona exteriora fortune et de hoc datum est septimum preceptum. Non furtum facies. De nocumen to ore facto dico quod ipsum debemus vitare. Et de hoc est. eni. preceptum. Non loqueris aduersus proximum tuum falsum testimonium. De nocumento cordis vel male voluntatis. Dico quod non debet homo velle nocere proximo suo nec quantum ad personam sibi coniunctam. Et de hoc datur nonum preceptum Non concupisces vxorem proximi tui. In quo prohibetur concupiscentia interior non actus exterior: qui prohibetur in alio precepto. Non mechaberis Nec in bonis exterioribus fortune et de hoc datur decimum preceptum. Non concupisces domum proxim tui non agrum. etc. Et prohibetur hic concupiscentia interior non actus exterior sicut in illo precepto. Non furtum facies. Sunt autem ista duo precepta distincta quia prohibentur distincte concupiscentie secundum Augustinum: licet Origenes non distinxerit inter eaNam in primo precepto prohibetur concupiscentia carnis. In secundo vero concupiscentia oculorum.

¶ Si autem queratur quare de lesione proximi inpropria persona non datur de vitando duplex preceptum explicitum sed tantum vnum. Non occides Respondetur quod homo non inclinatur nec est pronus naturaliter ad occidendum. sed interior cogitatio homi cidii horrorem habet annexum naturaliter et ita non fuit necessarium dare preceptum sic explicitum prohibens actum interiorem homicidii sicut prohibens actum interiorem concupiscentie carnis vel oculorum. Sic igitur patet numerus et sufficientia preceptorum.

¶ De ordine vero ipsorum dicitur quod ipsa ordinantur secundum quod transgressiones eorum sunt grauiores seu peccata grauiora. Et quia grauior est transgressio in deum quam in proximum ceteris paribus et in proximum opre quam verbo corde et verbo quam corde: et sic potest de duci per singula precepta: ideo precepta sic ordinam tur. Si dicas quod inter precepta praedicta non sunt illa duo de dilectione dei et proximi. Dicitur quod preceptum de dilectione dei in tribus primis sufficienter intelligitur et per ipsa. explicatur. Similiter etian secundum de dilectione proximi in aliis septem et ista duo precepta que omnia precepta quasi virtualiter includunt et consequenter in quibus tota lex pendet et prophetie. hec de primo articulo. Quantum ad secundum articulum. Dicunt aliqui quod aliqua sunt de iure nature tanquam per se nota rationi naturali ex terminis cu iusmodi est principium primum agibile. Puta quod bonum est faciendum vel quod malum est cauendum vel fugiendum. Aliqua vero sunt de iure nature non tanquam per se nota rationi practice naturali: sed tanquam comclusiones euidenter deducte vel deducibiles ex hiis que sunt per se nota tanquam ex principiis agibilium sicut suo modo ex parte intellectus speculatiui sunt principia per se nota que dicuntur naturaliter notaet conclusiones deducibiles ex principiis que non dicuntur naturaliter note nec per se: sed per deductio. nem euidentem ex principiis. Tertio modo large est aliquid de iure naturali non sicut principium nec conclusio necessaria: sed sicut consonum aliquo modo hiis que sunt de iure naturali sicut diuina rerum esse distincta supposito quod pacifice si conuiuerdum in communitate humana pro statu nature lapse.

¶ Dicunt igitur aliqui istorum quod precepta decale gi non sunt deiure nature primo modo tanquam principia iuris et legis nature: sed secundo modo tanquam conclusiones deducibiles ex principiis iuris naturalibus: licet inter ipsa aliqua magis de proximo. et facilius euidenter possint deduci ex principiis naturalis iuris quam alia. Sicut colere vnum deum et non accipere nomen eius in vanum et regratiari sibi de beneficiis acceptis ab ipso et honorare parentes et huiiusmodi. Alia vero non ita patenter nec faciliter deducuntur ex principiis iuris naturalis: sed cum maiori pertractatione et difficultate. Sicut non concupisces rem proximi tui vel non mechaberis et huiusmodi. Unde et Plato in policia sua posuit omnia communia licet in hoc errauerit.

¶ Alii dicunt quod tria prima precepta que sunt prime tabule sunt de iure naturali primo modo. Nam stati cognitiaterminis eorum quantum ad id quod est morale in ipsis statim iudicantur esse vera a ratione practica naturali recta. Alia vero precepta secunde tabule sunt de iure naturali secundo modo sicut alique conclusiones deducibiles ex principiis iuris naturalis et sunt dedictamine secundario legis nature non primario si cut principia ipsa.

¶ Omnes autem in hoc conueniunt quod aliqua sunt in agibilibus que non sunt de iure nature nec primo modo nec secundo modo: sed contingenter et indifferenter se habent. Ita quod pro aliquo tenpore et aliquibus personis expediunt et pro alique tempore iisdem personis et aliis opposita eorum ex pediunt et ista fuerunt cerimonialia et iudicialia pro magna parte sicut etiam illa que ponuntur in legibus humanis positis que sunt variabiles secundum loca. et tempora et personas nec sunt eadem apud omnes sicut patet.

¶ Et confirmatur dictum ipsorum distinctione sexta. Ubi dicitur quod moralia mandata ad ius naturale spectant: ideo nullam mutabilitatem recepisse monstrambtur. Ius naturale est

¶ Aliter dicitur quodaliquid dictatum a ratione recta naturali in suo lumine naturali de quo loquitur psalmista. Multi dicunt quis osten dit nobis bona. Et statim respondet. Signatum super nos lumen vultus tui domine. Nam in lumine naturali dato a deo homini intellectus vel ratiopractica naturalis iudicare potest et dictare aliquid esse bonum iustum et rectum: et hoc est idem apud omnes bene dispositos secundum naturam sicut Aristoteles dicit quinto ethicorum vbi ponit differentiam inter iustum naturale et legale: et dicit quod naturale apundomnes habet eandem potentiam et vbique. Non autem legale sed ex principio nichil differt sic vel aliter fieri. Ius igi tur naturale quod eodemmodo se habet apud omnus secundum naturam bene dispositos et vniformiter ab ipsis secundum rectam rationem naturalem iudicatur. Legale autem prout distinguitur contra naturale quod est ius positiuum est de his que in principio sunt sic vel aliter fieri et sunt in differentia sed postquam statuuntur: licet facere in huiusamodi nisi secundum legem. Et ponit ibidem Commentator nulta exempla sed non curo. Ista eadem sententia hapetur de iure naturali in principio decretorum vbi dicit quod ius naturale est commune omnium nationum. Eo quod valet instinctum nature non constitutione vt viri et femine coniunctio communis omnium possessio depositi vel accommodati restitutio violenti per vim repulsio et huiusmodi et sequitur ius positiuum siue ciuile quod quisque populus vel quecumque ciuitas iusta de causa ad tuendam humana vel diuina constituit. premisso dicunt aliqui quod precepta de¬

¶ b e calogi non sunt de iure nature nec sicut principia iuris naturalis nec sicut conclusiones necessario deducibiles ex ipsis sed magis sunt de iure positiuo diuine voluntatis et precipue quantum ad septem vltima que ordinant ad proximum que sunt prae cepta secunde tabule. Possunt tamen dici de iure naturali aliquo modo: quia consona sunt eis que sunt de lege vel iure nature et conformia ipsis licet nec sint principia nec euidenter vel necessario deducibilia ex ipsis. De preceptis autem prime tabule ordinantibus ad deum dicunt quod duo prima que sunt negatiua sunt de iure nature sicut conclusiones necessarie et euiden ter deducibiles. Si enim est vnus deus non est alius bro deo colendus nec est fienda sibi irreuerentia sumen do nomen eius in vanum: sed quantum ad tertium praeceptum quod est positiuum de reuerentia deo exhibenda in sanctificatione sabbati magis dubitant et sub dubio relinquunt an sit hoc de iure naturali stricte sumptoquod aliquo tempore debeat homo reuerentiam exhibere deo diligendo ipsum quod si non sed tantum est iuri naturali consonum tunc iudicandum est de hoc sicut de septem preceptis secunde tabule.

¶ 4 dicunt quod omnia precepta sunt de iure¬

¶ Aui ( nature et si non explicite: tamen implicite ita quod ex principiis luris naturalis possunt explica ri et deduci distincte: licet cum difficultate quantum ad multa et cum eruditione et instructione magna et ideo necessarium fuit ea explicari in lege scripta sicut dicunt. Nec fuerunt omnino sic explicita nec explicite dictata sub tota lege nature. Accipe quam sententiam volueris de istis enarratis. Hec de secundo articulo.

¶ Quantum ad tertium ari ticulum diuersimode respondentur a diuersis secundum diuersas opiniones. An praecepta sint de iure naturaliet per quem modum. Omnes illi qui tenent quod preceptasunt de iure naturali dicunt quod simpliciter et absolu te sunt indispensabilia et inuariabilia etiam a deo licet de aliquibus magis pateat hoc quam de aliis. Un de satis patet quod in isto praecepto. Non habebis deos alienos quod est preceptum de colendo et amando deum et de nullo alio habendo pro deo deus dispensare non potest. Non enim potest deus facere quod licitum sit odire ipsum vel colere aliquid aliud pro deo et huiusmodi. De aliis autem pluribus licet non sit ita manifestum vel patens tamen nec in his dispensari potest. Unde nec furari nec mechari et sic de aliis possunt bene fieri.

¶ Hoc probant. Tum quia quod est de iure naturali est inuariabile et immutabile sicut dictum est supra. Tum quia sicut a quocumque etiam a deo fieri non potest: quin principia speculabilia sint vera et etiam conclusiones habentes necessariam connexionem ad ipsa et deducibiles euidenter ex ipsis et opposita istorum falsa. Sic fieri non potest a deo etiam quin principia iuris naturalis sint recta et bona et conclusiones deducibiles ex ipsis cuiusmodi sunt praecepta mor alia decalogi et opposita istorum sint mala. Sed hoc posito planum est quod sint indispensabilia. Tum quia sicut deus seipsum negare non potest nec facere quin sit bonus et iustus. Ita non potest facere quin illa que pertinent ad bonum et iustum inuariabile. Puta adius nature non sint bona et opposita eorum mala: quareet cetera.

¶ Hoc idem tenent illi qui distingunt de implicite et explicite sicut tactum est in vltimo modo discendi precedentis articuli. Sic igitur dicunt isti quod omnia precepta decalogi sunt a deo dispensabilia. guunt contra hoc

¶ Alii sunt qui ar quia ilud preceptum est dispensabile: cuius oppositus actus licite potest fieri. Sed oppositus actus huius preceptiNon occides licite potest fieri: quia abrahe dictum est quod occideret filium et licite: immo meritorie occidisset si occidisset Augustinus primo de ciuitate capitulo vigesimoprimo: ergo et cetera. Dices quod preceptum accipiendo secundum formam preceptiest indispensabile modo forma precepti est non od cidere non simpliciter et absolute sed non occidereinnocentem nec ex auctoritate propria. Oppositum autem non potest bene fieri scilicet occidere innocentem ex auctoritate propria. Unde nec abrapam occidisset Isaac ex auctoritate propria sed ex auctoritate dei qui est dominus vite et mortis cuiuslibet.

¶ Contra hoc videtur: quia non est questio. Utrum manente obligatione precepti: et per consequens stante malicia et difformitate actus oppositi possit deus dispensare de precepto. Hoc emimplicat manifestam contradictionem: tunc enim faceret eundem actum simul licitum et illicitum.

¶ Sed quaeritur vtrum deus possit relaxare obligationem precepti et actus oppositus per talem relarationem possit esse non illicitus sicut etiam patet in aliis dispensationibus. Quando enim dicitur papam posse dispensare de irregularitate non intelligitur quod stante irregularitate possit facere papa quod licitum sit irregulari ministrare. Sed intelligitur quod papa potest soluere et relaxare penam irregularitatis. Et tunc licitum est isti qui prius erat irregularis ministrare ex dispensatione Pape. Sic in proposito videtur fuisse quod dispensatum fuerit cum Abraham vt posset facere licite et meritorie actum oppositum precepto obligatione tamen precepti relaxata a diuina voluntate.

¶ Secundo arguunt sic. Si omnia diuina precepta sunt necessario iusta et bona ex terminis: et per consequens sunt indispen sabilia sicut dicunt primi. Sequitur quod ante omnem actum diuine voluntatis circa ipsa sunt iustaet bona et etiam obseruanda et ab intellectu diuino prius naturaliter ante actum voluntatis diuine presentata voluntati. Ita quod non sunt bona nec iustanec obseruanda: quia a deo volita vel instituta. Sed hoc est falsum quia tunc voluntas diuina cum non possit esse difformis ab intellectu vel a ratione recta sicut nec potest peccare necessario vellet ea esse obseruam da et necessario per consequens praeciperet ea. Sed hoc non est verum quia totum quicquid vult extra se et circa creaenram contingenter vult et contingenter et libere prae cipit ea. ergo etc.

¶ Dicunt igitur isti quod non omnia precepta sunt indispensabilia sed tantum precepta prime tabule negatiua. Sunt enim talia precepta de lege nature per se et directe vel quia includit primum principium vel quia directe et necessario sequuntur ad ipsum et euidenter sicut preceptum de non colendo alium deum vel de non odiendo vel blasphemando deum Et tale preceptum si non esset voluntas adhuc esset iustum et rectum abonum et de lege nature: et ita innullo casu potest dispensari nec ab aliquo vt actus sibi oppositus sit licitus sed statim nominatus conuolutus est malo nec potest bene fieri quod aliquis odiat deum et huiusmodi. De tertio praecepto positiuo dubitauit. Utrum sit dispensabile sicut prius dubitabant. Utrum esset stricte de iure nature vel non. Alia autem precepta septem secunde tabule ad proximum omnia sunt dispensabilia quia nec ex terminis habent rectitudinem nec directe sunt de iure nature nec possunt ex principiis iuris naturalis euidenter et numero concludilicet bene sint consona et conformia iuri vel legi naturali et stent cum dictamine legis naturalis: et ideo sicut placeret deo posset absolute loquendo dispensare cum de ipsis nec essent ab omnibus necessario obseruam da nisi esset praeceptum et ordinatio viuine voluntatis de ipsis que omnes obligauit ad ista precepta obseruanda Et actus oppositi talibus praeceptis vel etiam omnissio nes actuum talium praeceptorum possent esse liciti ex ordinatione diuina.

¶ Uidetur tamen mihi quod vna ratioistorum contra alios est etiam contra ipsos quia sicut arguunt de omnibus praeceptis contra alios ita posset argui contra ipsos per secundum argumentum suum de praeceptis prime tabule. Nam si sunt indispensabilia tanquam per se et directe de lege nature videtur quod ex terminis circumscripto actu voluntatis vel ante omnem actum voluntatis sunt iusta et recta dictata a ratione practica diuina / et per consequens necessario volita a deo et precepta: et sic deus vult necessario aliquid extra se et praecipit. Nec praecepit deus illa praecepta contingenter et libere sed necessario quod non videtur etiam verum: quia tunc ab eterno precepisset ea et non de nouo cum aliis praeceptis tradidisset ea Moysised vel ab eterno praecepisset ea / vel saltem ab initiocreature. Sed si dicas quod ab initio creature ea tradi dit quia impressit ea mentibus vel menti creature intellectualis vel rationalis. Ita dicetur ibi de preceptis ad proximum quia vnicuique. puta Ade vel Eue mandauit secundum scripturam de proximo suo: et ideo non videtur illa ratio valere pro eis contra alios. Diceretur enim quod deus in re et in effectu nihil vult necessario esse nec ponere quia omnia in re et in effectu contingentia sunt extra ipsum: et ita sicut non necessario produxit creaturam rationalem et intellectualem. Ita nec necessario praecepit sibi nec voluit ipsam obseruare talia preceptased contingenter totum licet bene ab intellectum suo necessario dictarentur esse obseruabilia a creatura et bona et iusta. Sic igitur diuersimode dicitur a di uersis et quomodocumque vis dicas de isto articulo quia nihil de ipso volo affirmare. ti probabiliter posse die¬

¶ Credo tame. et quod vno modo dicitur aliquid dispensabile pro tanto quia oppositum eius potest fieri licitum quod ante dispensationem non erat licitum. Sicut celebrare post homicidium per dispensationem fit licitum quod non erat licitum ante dispensationem. et isto modo non credo aliquod preceptum decalogi esse dispensabile a deo sic videlicet: quod oppositum eius secundum quod preceptum est dico: et quantum ad formam precepti possit iuste et bene fieri. Credo enim quod opposita eorum sic acceptorum sint per se mala et statim malo conuoluta connominantur sicut ydolatrari / sabbatum violare / furari / mechari / parentes dehonorare / et huiusmodi. nec possunt fieri sine peccato et difformitate vel commissio nis vel omissionis alicuius.

¶ Alio modo dicitur aliquid dispensabile non sicut primo modo quantum ad culpam sed quantum ad penam pro tanto quia faciens oppositum non punitur propter hoc: licet sit malum quia tale malum permittitur sicut fornicatio simplex hodie a iudicibus permittitur nec punitur licet sit peccatum. Et isto modo dico quod omnia pre cepta sunt dispensabilia a deo: et potest non punire facientes contra ea stante sua iusticia vel posset si sic ordinasset. Tum quia nihil necessario extra punit sicut nec vult extra se. Tum quia posset non obliga re hominem ad precepta saltem quantum ad penam. Tum quia ex sua misericordia posset remittere totam penam dato quod homo obligaretur ad eam sicut et modo remittit partem pene immo etiam aliquando totam in suis sacramentis et potuit hoc facere sint merito christi sicut patet: quia virtutem et liberalitatem suam non alligauit sacramentis nec merito christi quare etc.

¶ Et per ista potest patere via ad argumenta factas superius hinc et inde si que videntur esse contra ista.

¶ Ad primum principale argumentum. Dico quod si omnia praecepta decalogi sunt de iure vel lege nature per se et directe siue quasi principia ad aliqua siue tanquam conclusiones per se et euidenter deducibiles ex principiis iuris naturalis omnia sunt indispensabilia vt videtur. Quande dicis quod non quia ius naturale non est idem apud omnes et per consequens est variabile et dispensabile Dico quod secundum philosophum in eodem quinte ibidem. Ius naturale vniforme est omnibus rectaratione naturali vtentibus et commune. Sed quod dicit postea quod ea que sunt secundum naturam non eadem sunt apud omnes. vt fortior sit dextra quam sinistra et huiusmodi: sed cum dicit oppositum. Dico quod non est ad propositum quia intelligit hoc de orbatis. Non autem dicimus ius naturale esse conmune non orbatis recta ratione naturali.

¶ Ad se cundum de Abraham / et spoliatione egyptiorum et muliere fornicaria / quod in istis non fuit dispensa tum in precepto vel forma precepti quia preceptunest de non occidendo innocentem auctoritate propria et non de afferendo rem alterius inuito domino et de non conueniendo cum aliena muliere ex libidine. Modo Abraham per illud preceptum accepit auctoritatem super filium et hebrei luper reaegyptiorum tanquam super suas ex voluntate suprmi domini scilicet dei et mulier illa fuit facta ipsius Oses licet prius esset fornicaria et non sua: et ita non fuisdispensatum de preceptis. Alii dicunt quod immo sicut superius arguebatur per eos: quia actus illi qui alias fuissent illiciti et contra preceptum ex diuina disponsatione facti sunt liciti amota tamen obligatione precepti. Et ideo dicunt quod talia precepta sunt dispensabilia et quod in ipsis de facto fuit dispensatum.

¶ Ad tertium dicendum quod precepta vel actus pre ceptorum que sunt de lege nature non sunt necessario volita in re et in effectu libet necessario sint dictata ab intellectu vt bona et obseruabilia et rationabilia ad precipiendum creature si ponatur in re et in effectu Nec oportet dato quod aliqua praecepta sint de iure nature quod omnibus sint naturaliter nota quia possunt esse sicut conclusiones deducte per inuestigationem ex principiis legis nature ad quam bene requiritur instructio et informatio. Similiter etiam dato quod sint deulege diuina aliqua praecepta non tamen minus sunt propter hoc de lege nature. Lex enim nature quasi partialiter continetur in lege diuina quia quecumque lex rationis naturalis dictat esse recta etiam lex rationis diuine sed non econuerso quia illa ad plura se extenditque latent rationem naturalem que divine rationinon equatur. etc.