Quaestio 1

¶ Distinctionis Tertie. Questio Prima.

CIrca distinctionem tertiam queram de tribus in generali. Primo de cognoscibilitate dei. Secundo de vestigioTertio de imagine.

¶ Circa primum quaero duo. Primo vtrideus sit naturaliter cognosci bilis. Secundo vtrum deum esse sit per se notum.

¶ Ad primum sic proceditur videtur quod deus non sit naturaliter cognoscibilis a nobis. Primo sic sicut se habent sensibilia ad sensum: sic fantastica ad fantasiabilia ad intellectum: sed sensibilia solum modo poatest sentiri ergo et fantasiabilia solum patsent intasse gi: sed deus non habet fantasma ergo etc.

¶ Secundo sic. 2. meta. dicitur quod sicut se habet oculus noctue ad lumen solis etc. sed lumen nicticoracis non potest videre lumen solis ergo etc.

¶ Tertio sic. Primo phisicorum. Infinitum et ignotum non pasent naturaliter cognosci: sed deus est infinitus ergo etc.

¶ Quarto sic. Gregorius super Ezechielem dicit / quod quantumcunque mens nostra in contemplatione dei pro fecit non ad quod ipse est / sed ad quod quod sub ipso est attingit etc. Metaphisica est scientia de al¬

¶ Contra tisimis causais puta de deo et aliis substantiis semper attingit. Sed metaphisica potest naturaliter haberi / quia deus potest naturaliter intelligi. Item ad Romanos. 1. Inuisibilia dei per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur etc. Iin ista quaestione sic procedam.

¶ Primo dabo intellectum questionis et excludam aliquas distinctiones quae solent fieri ab aliquibus / et distinguam questionem per menbra.

¶ Secundo ponam opiniones in questione secundum menbra sua.

¶ Tertio dicam quid videtur michi dicendum.

¶ Et quarto ad rationes si que sunt contra me respondebo. dico quod intellectus qua¬

¶ Circa primum stionis est iste. vtrm scilicet naturaliter sine aliqua influentia ipsius dei: sed solum concurrentibus puris naturalibus secundum influentiam generalem intellectus homins coniunctus pro isto statu possit habere aliquem conceptum positiuum simplicem de ipso deo / quocumque conceptu concipiatur aliquid intritsecum deo et nature existes in ipso / et existens idem ipsum quod est deus.

¶ Ex quo patet primo quod nichil valet ad istam questionem. Una distinctio in qua dicitur quod deus vno modo potest intelligi quod cognoscatur positiue et priuatiue. Priuatiue potest cognosci quod non est: sed positiue non: quia nos querimus de conceptu positiue non priuatiuo / et ideo distinctio non est ad propositum Secundo tum quia dictum est quod destruit seipsum: quando enim dicitur quod deus potest cognosci negatiue et priuatiue: aut in telligit quod precise negatiue sicut de chimera cognoscitur negatio positiui vnius positiuum nullum / et in via non cognoscimus de deo plusquande chimera: illud est manifeste falsum / aut sic negatiue quod tamen remouendooppositum illius negationis ab aliquo posito in deo cui artribuitur illa negatio: et sic necessario cognoscitur aliquid positiuum de deo et habetur contra istud.

¶ Secundo sic. negatio quam dicis cognosci de deo et deum secundum ipsam per viam remotionis aut est negatio negationis: vt dicendo deus non est non ens / et tunc sequitur quod sit ens et habemus conceptum positiuum / aut est nega tio extra genus cuiuscumque affirmationis / et ita deus est nichil et cognoscimus deum esse nichil: aut est negatio in genere alicuius de aliquo et tunc in deo habemus conceptum positiuum de deo / quod est aliquid a quo negatur et remouetur aliquid aliud.

¶ Tertio sic. Omne illud q. naturaliter amamus / possumus natura liter concipere aliquo conceptu positiuo / quia plures negationes non amamus sed deum amamus naturaliter: et possumus amare: ergo etc.

¶ Quarto sic. Negatio non cognoscitur de aliquo nisi per affirmationem secundo pervat menias / et quarto metaphisice sed negationem cognoscimus de deo parte ergo per aliquam positionem et aliquid positiuum cognitiuum de deo et sic praedicta distinctio que non est ad propositum destruit seipsam. Dices Des doctores et sancti dicunt quod deus cognoscitur viaremotionis sed via remotionis est via negationis. Dico quod nunquam dixerunt quod via remotionis precise et pure: sed cum hoc via attributionis et affirmationis concipiendo aliquid in deo et attribuendo aliquid et eremouendo aliquid aliud.

¶ Secunda distinctio est quod duplex conceptus potest intelligi de deo vnus quid est: et aliud si est / vel an est homo. Dicitur vltra quod de deo non possumus cognoscere quid est: sed bene an est quia de deo non possumus cognoscere naturaliter aliquid nisi per effectus / qui non adequant suam causam. Et ita non possumus de eo cognoscere quid est sed bene anest: et quia est quia esse necessario concludit suam primam causam esse. Sest ista distinctio non valet ad propositum. Primo quia querimus de conceptu simplici / prout comceptus simplex distinguitur contra affirmationem et negationem / que sunt complexiones et ideo non oportet distinguere de conceptu simplici quid est / et de conceptuan est et si est sunt quantum ad rem in sic sunt prout cadit sub veritate propositionis: quia quantum ad rem in se idem est dicendum esse / et quid est dicendum esse secundum eos Quod dicunt etiam secundo quod quantum ad veritatem propositionis potest cognosci deus: quia potest cognosci quod ista propositioest vera ex effectibus / deus est. Ex hoc sequit quod deus possit cognosci conceptu simplici / sicut noticia simplicis termini prior est noticia propositionis / et sic potest. Sequitur ergo quod deus possit cognosci aliqualiter in se. Preterea aut isti veritati huius propositionis correspondet aliquid in re aut non. Si non / non est veraimmo falsa et ita non cognoscitur veritas eius. Si sic ergo esse diuinum correspondet in re et potest concipi: et cum ipsum esse diuinum insit ipsa essentia eius etiam quaedam secundum eos potest cognosci quid est deus et concipi quia suum esse.

¶ Tertia distinctio solet dari quod deum cognoscia viatore potest intelligi et naturaliter et sic non est possibile / et supernaturaliter et sic est possibile / sed non est ad propositum quia querimus de cognitione natura li. Preterea dictum est in se falsum: quia planum est quod montaphisica est aliqua noticia de deo et namliter. Etiam. Aristoteles posuit felicitatem contemplationum possibilem. Item hic in cognitione naturali suprmi obiecti dei / et istud argumentum etiam est super conceptum nega tiuum. Similiter etiam argumentum de dilectione dei in se / quam non sequitur conceptum negatiuum est etiam contra Apostolum qui dicit expresse quod philosophi potuerunt habere noticiam de deo naturaliter ex his que facta sunt etc. Et ideo non videtur.

¶ Quarta distinctio solet dari quod deum cognoscere hoc: paternitatis est / vel in se concipiendo aliquid quod vere est in eo / et sic non est possibile vel in creatura cognoscendo effectum eius: et sic est possibile. Sed hoc non est ad propositum: quia quero de conceptu quo concipitur aliquid vere intrinsecum deo et ita in seipso: licet per effectus deueniamus ad illud quomodocunque sit hec. Quero enim a te de cognitione dei in creatura / aut precise cognoscitur creatura: et sic nullo modo cognoscimus deum: nec cognoscitur plus per intellectum quam intelligendo creaturam / quam per sensum frustrando creaturam quod est absurdum / aut non precisecognoscitur creatura sed deus / cum hoc licet per creaturam quoquomodo: et sic in se cognoscitur et aliquid quod pertinet ad ipsum / cum per discursum aliquo modo et in termino discursus habere aliquid aliud a creatura / que est principium discursus alias idem esset terminus et principium discursus quod nichil est dictu quare et cetera.

¶ His ergo distinctionibus exclusis et dato intel lectu questionis distinguo questionem. Cognitioenim alicuius ex parte obiecti potest poni in vniuersali et in particulari per se et per accidens / in vniuersali dicitur aliquid cognosci quando cognoscitur vniuersale et commune sub quo continetur illud et includitur in ipso / in particulari cognoscitur quando cognoscitur ips totum vt tale / et hoc determinatum per se. Sed ex parte omni iecti cognoscitur aliquid quando cognoscitur idem ipsum et alquid quidditatiue inclusum in ipso. Per accidens autem quasi per accidens quando cognoscitur aliquid quod conuenit sibi et aliquid quod est extra per se rationem quidditatiuam eius licet conueniat sibi sicut substantia diaboli sibi sentitur per adcidens quando sentitur albedo. Et tertia distinctio est ex per te cognoscentis et modi cognoscendi quod aliquid cognoscitur abstractiue et intuitiue. Sed istam distinctionem relinquamus quia planum est quod intellectus coniunctus pro statu isto vie de qua est communis non ponit aliquid extrinsecum a se nisi abstractiue. primus articulus et primum

¶ Est igituc menbrum questionis vtrum intellectus comiunctus viator possit habere aliquem conceptum de deo concipiendo ipsum in aliquo communi: et concipiendo aliquid comne sibi et aliis quidditatiue inclusum in ipso sicut ens et huiusmodi.

¶ Secundum menbrum vtrum possit naturaliter concipi in particulari totum id quod est concipiendo ipsum et vt hec essentia est et determinata secundum conceptum sibi proprium / et nulli alteri conuenientem. Et isti duo modi concipiendi sunt per se.

¶ Tertium monbrum est vtrum possit cognoscere vel cognosci naturali ter per accidens et quasi cognoscendo vel concipiendo de ipso aliquod quod est in eo tamen extra rationem per se formalem et quidditatiuam eius. Hec de primo articulo. articulus est ponere opinio.

¶ Secundus nes ad ista menbra quaestionis Quantum ad primum menbrum. Est vna opinio quod sic / potest enim deus per se cognosci naturaliter in quodam communi sibiet creaturis / puta cognoscendo ens / quod probant sicut est aliquid cione vniuocum cum illo cognito / illo alio potest cognosci in communi eo modo quo illud aliud cognoscitur hoc patet quia commune est vtrique: sed deo et creature et aliquid commune vniuocum quidditatiue inclusum / est dictum de vtroque sicut probant de cognita creatura naturaliter potest cognosci deus sic in communi. Maior patet / minor pro batur quia conceptus sit vnus et vniuocus deo et creature. Tum quia impossibile eidem intellectui quod similiter sit dubius et certus de eodem etiam et dubius de conceptu vnius et illius entis puta dei et creature vt patet per philoso phos. Quilibet enim philosophus certus fuit de illo quod posuit esse primum principium / quod erat ens / et tamen non fuit certus an illud esset ens creatum vel increatum puta hoc et illud ens: sed dubius: ita quod de igne erat certus quod esset ens: non tamen quale ens. Utrum primum quia de se falso non poterat esse certus: et primum quia tunc non posuisset quod primum. Siliter etiam aliquis videns philosophos discordare potuit esse certus de esse primi pricipiquibus posuit suum primum principium esse ens et ratione opinionum dicitur specierum diuersarum potuit dubitarequale ens vtrum ignis et sol vel huiusmodi ergo etc.

¶ Secundo sic. Si deo et creature non est aliquis conceptus commnis vniuocus sequitur quod per creaturam nullum conceptum possumus habere de deo consequens est falsum et contra omnes ergo etc. Probatio consequentie: quia conceptus creature nulloo continet conceptum dei nec virtualiter quia ille est multoperfectior / nec formaliter quia nichil est ens cone: et vnus non est alius: nec inclusus in alio: ergo etc.

¶ Tertio sic. quia creatura haberet propprium conceptum adequatum et per consequens nullum alium perfectiorem posset ducere.

¶ Quarto. sic. Omnis inquisitio metaphisica et doctorum sic procedit ad cognitionem dei / quod aperfectionibus coniunctis amouet¬ imperfectionem. Sed si nichil esset commne deo et creature non solum oporteret amouere imperfectionem sed totum illud quod conceptum est et nichil relinquere: ergo etc. Item Anselmus de. libero arbitrio reprobat diffinitionem liberi arbitrii quae est potestas peccandi quia in deo est liberum arbitrium et tamen non conuenit sibi potestas peccan di: ergo liberum arbitrium est eiusdem rationis in deo et in nobis et similiter ens. Similiter Augustinus. xy. de trinita te probat quod deus est viuens / quia viuentia sunt nobiliora et perfectiora non viuentibus et nichil valeret argumentum suum nisi vita vniuoce accipiatur in deo et in aliis: ergo vita a deo potest concipi et cognosci naturaliter ex aliis viuentibus. Uita enim quidditatiue et substantialiter de deo dicitur in coniuncto etc. Similiter. 2. metaphisice dicitur quod illud est verissimum ex quo aliis inest vniuoca tio ita quod ponit vniuocationem incertam et effectum veritas ergo vniuoce conuenit prime cause: et per consequens similiter veritas. Sic ergo dicunt quod deus naturaliter per creaturam potest concipi per se in communi / tamen et iste rationes de vniuocatione entis soluentur infra distin viii. q. 1. nembro dicunt istimet quod per se

¶ De secubo in particulari conceptuper se primo modo proprio et distincto non potest deus natura liter cognosci a nobis: tum quia nullus effectus in hoc ducere potest: sed totum potest ducere in noticiam dei secundum communia sibi effectui conuenientia Tum quia si cognosceretur sic deus naturaliter / naturaliter posset distingui a quocumque non a deo et a quocumque alio ente. Tum quia deus sub propria ratione quidditatiua non est obie ctum nisi voluntarium non autem naturale: nisi respectu in tellectus sui / et ita non potest naturaliter cognosci ab aliquo sed solo deo proprialiter mouente et influente si cut dictum est supra de illa noticia abstractiua distincta subiecti theologie: tum quia aliquis naturaliter posset esse beatus quod est falsum. menbro dicunt quod deus quasi per

¶ De tertio accidens cognosei potest iustus attributis sicut sapiens iustus: et sic de aliis: et etiam excreaturis et sunt iste perfectiones vniuoce similiter et creature sicut dictum est de perfectione entitatis: et illa possunt concipi de deo in communi ex creaturis sicut perfectio entitatis / et sicut in particulari per se loquendo et quidditatiue non potest naturaliter cognosci deus sic nec per accidens iustis attributis. Si autem queratur ab eis / cum non possit deus cognosci in particulari aliquo proprio conceptu qui non conueniet alicui alteri Dico quod hoc est impossibile naturaliter loquendo de conceptu simpliciter simplici non resolubili in plures conceptus cum de conceptu simpliciter simplici: sed simplici: quia non cum non faciente propositionem dicunt cunt quod est possibile congregando multas perfectiones simpliciter et omnes simul cuiusmodi est conceptus entis primi boni veri iusti et sic de aliis in summo / quia bus omnibus aggregatis hec tamen quasi descriptio dei cuiusmodi est ens summe bonum / summe iustum / summe sapiens / primum infinitum et sic de aliis. Dicunt tamen vltra quod conceptus entis infiniti / et ille qui est perfe ctior et si mplicior de deo / et conceptus entis idfiniti. Est enim prior et simplicior quam conceptus entis boni et veri / et aliquorum similium quia infinitum non est quasi attributum sed positio eius cui conuenit: sed modus intrinsecus eius licet quidditatiuus sicut intensio forme. Est igitur prior et simplicior et tota perfectior quia omnes alios quasivirtualiter includit: quia sicut ens virtualiter includit bonum et ens infinitum bonum et vnum infinitum et sic dealiis perfectionibus simpliciter. Si autem queratur ansummum ens et primum possit dici conceptus perfectissi mus dicunt quod non. Si accipiatur summum et primum prorespectu rationis ad alia: sed si pro illo cui conuenit respectus quod primo cognoscimus tene verum: et hoc ens est infinitum. Addunt autem in vno alio loco concludendo de isto proposito quod sicut de homine potest haberi conceptus in communi sicut quando concipitur animal. Secundo conceptus quantum ad aliquam proprietatem eius vt inquantum risibilis. Tertio conceptus coniunctus secundum eminentiam eius ad aliam: quod est nobilissimum et perfectiu simum animal. Sic de deo naturaliter possit haberi conceptus in suo communi concipiendo ens. Secundo quantum ad suam proprietatem concipiendo attributum. Tertio quantum ad preeminentiam quod est primum ens et summum sed de homine potest vlterius haberi conceptus primo et perfectissimus per propriam dispositionem et quidditatem completam. Non sic autem de deo vt dicunt et probatum supra per eos Sed si aliquis conceptus de deo proprius haberetur ex creatura. Ille non est quidditatiuus et simpliciter simplex / sed aggregatus eodem modo quo dictum est supra est que in aliquibus conAlia opinio cordat cum predicta: sed discordat in aliquibus / dicit enim primus quod deus cognosci non potest per accidens ex parte obiecti / quia in ipso nullum est accidens cum sit purus actus.

¶ Secundo dicit quod deus quasi per accidens cognoscitur in vniuersali tamen et in comcognoscendo aliquod attributum eius commune sibi et creature / non communitate vniuocationis sicut dicit praecedens opinio: sed communitate analogie. In generali autem cognoscitur deus dupliciter. Uno modo generalissi ne concipiendo quodcumque ens / et concipiendo ens alsolute / et concipiendo ens indeterminate. Negatiue et priuatiue / quorum primum conuenit deo: secundum creature generalius cognoscitur deus cognoscendo quodcumque attributum dei / non simpliciter et absolute sed cum preeminentia summa / generaliter concipiendo quodlibet attributum esse idem suo primo attributo quod est etiam propter finitatem. Istis igitur tribus modis in communi cognescitur deus ex creaturis per species ipsarum creaturarum etiam ex creaturis.

¶ Ulterius dicunt quod deus ex creaturis non cognoscitur in particulari: quia cum creatura si cum peregrina similitudo dei / non potest esse ratio et mondium cognoscendi deum in particulari: sed tantum in communi / et quam tum ad attributa in commnibus conuenit cum deo.

¶ Sic ergo dicit ista opinio tria. Primo quod deus per se quidditatiue ex creatura non cognoscitur: quia quaecumque cognoscuntur et dicuntur de deo non natura eius sed quae circa naturam dicunt secundum Damascenum lib I. arti. iiii.

¶ Secundo dicit quod non cognoscimus deum in particulari / nec per se nec per ad tidens: sed quasi per accidens: quia creatura non est perfectam similitudo sed pegrina ipsius dei.

¶ Tertio dicit quod tantum ex creatura cognoscimus deum quasi per accidens vniuersali: sicut dictum est supra

¶ opinio de hoc etiam quae conuenit cum

¶ Alia eliti ista quantum ad hoc quod essentia diMa non potest cognosci ex creaturis: nec deus quicsit sed tantum an est deus. Ad hoc adducuntur rationes pro primis. Tum quia similitudo peregrina et imperfecta non ducit inconuenientiam illius cuius est quidditatiue in particulari. Tum quia si essentia diuina sic cognesceretur quidditatiue quantumcumque etiam ex creatura: opoteret quod ipsa esset praesens saltem in fine discursus ipsi intellectui secundum propriam speciem et similitudinem / quod est impossibile: quia non est dare talem Tunc quia si sic posset deus cognosci in perticulari et quidditatiue ex creaturis: hoc maxime est cognoscendo deum per causalitatem / discurrendo ab effectu ad ipsam perfectissimam. Sed hoc est impossibile: quia ex creaturis non potest ho. deuent re ad propriam rationem causalitatis diuine: quia tunc posset venire ad ipsam rationem diuini suppositi / cui conuenit ista causalitas: quod est falsum: quia omnis causalitas quam potest homo cognoscere ex naturalibus staret in deo / datequod in ipso esset vniuocum suppositum absolutum: philo sophi posuerunt tamen quia dicit Damascenus lib I. c. iiii. quid est deus impossibile est dicere secundum substantiam Tum quia dicit Dionysius quod per similitudines inferiorum ordinum nullo modo possunt superiores cognosciTum quia dicit Algom ael tertio metha. quod est in primo principio est aliquid cuius simile non est in enteIllud nullo modo poteris intelligere.

¶ Pro aliis autem qui dicunt quod deus non potest cognosci quid sit: sed tanctum. An est adducuntur due rationes. Prima est quia quid ditas dei ad intellectum nostrum coniuctum nulla est proportio virtute intellectus agentis / sicut et intellectus noster coniunctus est cum materia. Quidditas enim reimaterialis est primarium obiectum adequatum intellectus nostri vt dicunt.

¶ Secunda ratio est: quia intellectus noster coniunctus non cognoscit nisi ex sensibus: sed est se ex sensibus effectibus non potest deduci in essentiam diuinam: quia sunt effectus equiuoci diuinam essentiam non adequantes ergo etc. de deo tamen bene per effectus cognoscitur. An est: quia esse effectus concludit primam causam esse est quae dicit quod deus

¶ Quarta opinio cognosci potet intellectualiter pluribus modis. Uno modo sicut videtur aliquid praesens nude et clare / sicut deus videtur a beatio In isto non potest cognosci naturaliter ex creaturis: quia deus non est praesens vt commoueat intellectum nostrum ad talem visionem: ita quod solum modo mouet ad istam visionem quando placet sibi ex influentia populi / et ex creaturis non potest moueri intellectus ad talem actum cognoscendi deum.

¶ Alio modo cognoscitur aliquid absens tamen in particulari et per se: quia per speciem propriam non conuenit imaginari colorem absentem intelligere quidditatem eius abstractiue: quia nulla creatura sensibilis exqua accipitur omnis noticia nostra potest gignere talem speciem propriam dei.

¶ Tertio modo intelligitur et cognoscitur aliquid in particulari et indistincte et per se ex parte obiecti: non tamen per speciem propriam: sed per alienam sicut ouis sua estimatiua cognoscit inimicum lupinon est sensibilis nec habens speciem propriam: sed perspeciem accidentium lupi: et similiter inimicitiam et huusmodi. Et si hoc potest virtus sensitiua multo fortius intellectiua que est nobilior. Et isto modo dicunt multi quod intellectus cognoscit substantiam per speciem accidentis.

¶ Et isto modo dicunt quod intelle ctus noster coniunctus pro statu vie potest naturalit cognoscere essentiam diuinam secundum propriam rationem per se ex per te obiecti et in particulari: et tamen ex speciebus et propter species effectuum et creaturarum. Hoc autem ipsi probant arguende simul contra opiniones praemissas multipliciter.

¶ Tum quia pri creaturas possumus demonstrative cognoscere aliqui de deo: quod est sibi proprium et repugnat alicui cuicumque. et quod est essentia eius: ergo cognoscendo illud ex creaturis possumus cognoscere deum quidditatiue: et essentiam eius in particulari. consequentia patet. probatur antecedens: quia de deo possumus pro bare vnitatem / infinitatem: primitatem: sapientiam: iusticiam / et bonitatem / et sic de aliis perfectionibus in summa: et per consequens quod nulli alteri conueniunt / et quod ista sunt essentia eius: quia in ipso nullum est accidens. Alias esset componibile quid et non simplex / nec primum ens / nec primus actus.

¶ Item omnes homines naturaliter scire desiderant: ergo maxime desiderant scientiam / circa maxime scibilia creationem altissimam: ergo pomus eam naturaliter habere / sed non nisi ex effectibus et creaturis: ergo etc.

¶ Item Aristoteles in ethicis ponit felicitatem hominis naturalem in speculatione supremi et optimi obiecti secundum actum supreme virtutis quam vocat sapientiam / et posuit quod potest haberi naturaliter ab homine statu isto: quia certum est quod talem felicitatem posuit homini possibilem. Non est autem certum vtrum posuit alium statum homini possibilem post istam viam / et quod posuerit animam rationalem immortalem. Sed totus dubius loquitur de hoc nunc hinc nunc inde: ergo etc.

¶ Confirmatur etiam quia posuit metaphisicam pro statu isto. Metaphisica autem concludit et cognoscit de deo quod est actus purus / quod est quidditatiuum et propriissimum deo. Item secundo metaphisice dicit Aristoteles quod si cause finales et fines essent infiniti nullum esset agens per intellectum consequentia non valet nisi oporteat quod agens per intel lectum cognoscat finem vltimum / non solum immediatum et proximum: ergo viator agens per intellectum / gnoscit finem vltimum et causam primam / qua ex ipsa etiam dependet cognitio finis proximi.

¶ Item. 2. metaphisicelarguit sic. Si cause sunt infinite non con tingit aliquid cognoscere: sed hec consequentia nihivalet / nisi ad cognitionem cuiuscunque effectus oporteat omnes causas cognoscere / ergo ex quo conuenit aliquid cognoscere in via ista naturaliter / oportet primam causam naturaliter cognoscerevltimam opinionem aliquorum quae poContra nunt quod quidditas dei cognoscinon potest ex creaturis. Sed quidditas rei naturalis est obiectum adequatum intellectus nostri coniuncti. Arguit sic quod istud principium sit falsum. Tum quia in tellectus noster coniunctus in patria non posset deum cognoscere / sicut nec in via / quia extra obiectum adequatum nihil potest eadem potentia cognoscere. Potentie autem hominis distinguuntur per obiecta.

¶ Contra quia nunquam excedit obiectum adequatum potentie nec potentiam scit: quia intellectus noster coniunctus cognoscit aliquid sub ratio ne commodi / quam sit ratio quidditatis materialis: quia sub ritione entis quod ponitur subiectum mediante et subiectum primum occurrens intellectui. Tum quia pari ratione habent potentie quod obiectum adequatum intellectus angelici sit quid ditas in materia / quia est intellectus separatus a materia sicut nostur est coniunctus quod est falsum. Primo contra fidem / et seipsos: quia ponitur quod spiritus cruciantur in inferno ibi in igne corpore quare ipsi apprehendunt.

¶ Secundo quia anigeli boni habent curam istorum corporalium inferiorum / et ipsa per consequens cognoscunt subiectum hominis ergo. Et patet de intelligentiis motricibus orbium venire et a proposito / quiquidem orbes non sunt spirituales sicut dicunt: sed sunt corporales. Tum quia sermo communis quia superior potentia eiusdem ordinis generis cognoscit illa quae sunt in particulari et intellectus noster illa quae simus omnes alias nunquam formaret complexiones de finibus: ergo similiter intellectus anigelicus cum sit superior et perfectior nostro intellectu / cognoscit illa quae intellectus noster puta quidditatem materia lem: quare etc.

¶ Si dicas quod ipse intelligit quod quidd tas materialis est primum obiectum primitate origi¬ nis pro statu isto non adequationis / tunc nichil facit istud ad propositum eorum / quia non sequitur ex hoc quin possit deus intelligi eo modo quo negant litcet non prius prigine quam aliud.

¶ Ultimo contra illud dictum quod intellectus noster cognoscit de deo / quia est / et an est / formando complexionem / et non quid est nec aliquem conceptum de deo simplicem. Dicit enim philosophus I posteriorum quod co gnitio per se quia etiam cognoscitur quid est / quando autem quia est et si est per accidens non oportet quod quid est cognoscatur si improportio cognoscatur per se ex parte obiecti de deo / et licet ex deductione creaturarum / ergo etc. Preterea et se prout dicit veritatem complexionis dicit quandam compositionem quam sine extremis non est intelligere ergo si habetur de deo conceptus complexus propositionis de ipso potest haberi conceptus complexus terminorum quia etc. Dicunt iterum isti quod de deo potest haberi aliquis conceptus simplex positiuus quidditatiuus et deo / propter que et hoc ex naturalibus. ita quod potest cognosci non solum invniuersali sed in particulari / et per se ex parte obiecti et quidditatiue / totum tamen per species creaturarum. Si enim potest cognosci complexio et terminus simplex si potest negare quid non et quid est / potest cognosci quia dicitur necessario denominatiue ad aliquid positiuum cui illa negatio conueniat et cui repugnent opposita affirmatio illius negationis: quia aliter esset processus in infinitum in nega tionibus / nec plus cognosceremus de deo quam de chimera. Hec de secundo articulo. articulus est respondere ad que

¶ Tertius stionem ad quam videtur michi dicen dum sine preiudicio quod sicut non est demonstratum esse ex creaturis quemadmodum superius dicebatur / ita quod non est demonstratum quod ex creaturis possumus habere aliquem conceptum positiuum de deo / et aliquem negatiuum cui substractus sit aliquis conceptus positiuus realis se tenens ex parte ipsius dei. Et probo istud quia il lud sibi de illo non est demonstratum istud habere talem pceptum positiuum ex creaturis naturaliter cognoscibilibus et naturaliter quo circumscripto et non existente / nichilominus tales creature manerent naturales. ta quod quantum possumus cognoscere indifferenter se habent ad esse illius et non esse. Sed sicut dictum est supra / si esset processus in infinitum et non esset deus per consequens / nec possibile esset ipsum esse possent saluari idem effectus a nobis naturaliter incognoscibiles ergo per tales effectus non est demonstratum deum esse aliquid ac posse esse / et per consequens non est demonstratum quod possumus habere aliquem conceptum positiuum de deo nec simplicem nec complexum cui correspondeat aliquid reale ex parte plusquam de chimera. Sed diceret vnus infidelis qui non reciperet nisi demonstrationem quod conceptus dei est magnus et fictitius et alias impossibilis sicut etiam conceptus chimere.

¶ Secundo dico quod ex fide vera cui non potest subesse falsum. Teneo / et tenendum est deum / et tamen solum esse: sed esse amatiuum omnium aliorum a se / et sicut hoc tenetur fide ita fide teneri potest consequenter / quod de deo haberi potest etiam ex creatura aliquis conceptus positiuus complexus: et per consequeneincomplexus cui correspondet aliquid reale: et auqua res ex parte dei sicut ex effectu siue adequate / siue non. Nam adequate potest haberi aliquis conceptus de causa cui correspondet aliqua res ex parte cause. Oportet enim quod causa sit / et sic non repugnet esse. Causa enim et effectus non conueniunt nisi menti: non tamen debet fide teneri quod demonstratiue possit haberi talis conceptus verus de deo. Sed probabiliter dato quod fideteneatur ipsum esse primam causam quia sicut dictum / est immediate dato quod deus sit prima causa non est demonstratum quin idem effectus quicumque sunt naturaliter cognoscibiles possunt esse a causis procedenti bus in infinitum non est demonstratum. Dico nobis viatoribus secundum nostrum modum intelligendi quem habemus de communi lege. Credo tamen bene quod beatis in pa tria est demonstratum et saltem euidens.

¶ Tertio dico quod non solum fide verum etiam probabili ratione procedente ex creaturis et ex effectibus ergo multo probabilior quam possit adduci ad oppositum. Tenetur et potest teneri deum esse eternum. Et vt philosophi reputarent illas rationes pro demonstrationibus / sicut Aristoteles et Commentator et Auicenna sompniauit enim Aristoteles se demonstrare primum motorem. viii. phisicorum et vnum principem summum. xii. metaphisice. Et Commentator dicit expresse penultimo commento primum motorem et deum per viam motus. Et Auicenna primo metaphisice capitulo primo dicit quod deum esse non est per se notum nec disparatum cognosci potest enim sciri demonstratiue. Et plato etiam sensit idem et multi alii philosophi. Et ideo dico consequenter quod probabili ratione potest haberi consequenter quod de deo ex creatura et effectibus potest haberi a nobis aliquis talis conceptus sicut de causa ex effectibus precipue de prima et principali causa. Ad hoc est Augustinus de ciuitate capitulo sexto. viderunt ergo philosophi etc. Uide igitur ibi loquens de praecipuis philosophis et praecipue platonicis dicit quod ex creaturis viderunt deum esse primum et supremum ens incorporeum / inspirituale / et esse causam omnium aliorum et hoc est verum saltem ratione probabili. Similiter se cundo de libero arbitrio circa medium vbi vult demodo strare hoc per vnitatem. Idem inquit. Uide et adducit per creaturas etc.

¶ Dices philosophi non senserunt quod deus esset immediata et tota causa omnium sicut ponunt catholici sed solum alicuius intelligentie et huiusmodi. Dico quod ad hoc est ratio multum proba bilis: et probabilior quam ad oppositum / et potuerunt esse videre philosophi saltem primum viderunt: scilicet deum vnum ens nobilissimum et summum / primam causam omnium mediate et immediate / primam causam. Dico propter finalem siue efficientem / non curo propter quod dicit apotolus reprehendendo plurimos. Ad Romanos primo quod notum est inquit dei manifestum est nulli deus enim nulli reuelauit Inuisibilia enim ipsius a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur / sempiterna quoque virtus eius et diuinitas / ita nec sunt mensurabiles quia cum cognouissent deum non sicut deum glorificauerunt sed euanuerunt in cogitationibus suis et obscuratum est insipiens cor eorum. Uult enim dico re apostolus quod precipue philosophi per naturalem rationem probabilem / sicut poterat deus cognosci cognouerunt deum ex creatura. Unde et ipsi sunt inexcusabilens quod deo non seruierunt sed potius creature sicut lii peccatores ydolatre / et praecipueinexcusabiles nim ic deum cognouissent quod etiam seipsos demonstrare deum reputassent. Unde et contra proprias conscientias fecerunt seruiendo creature potius quam deo creatori / qui est benedictus in secula. Uniuersaliter potest etiam dici quod philosophi fuerunt inexcusabiles quia creaturas coluerunt / de quibus inexcusabiliter poterat videri quod nulla erat deus: quia nulla earum creator cu¬ iusmodi debet poni deus licet non sicut demonstratum. Sed probabiliter valde ex creaturis conclusum Et a philosopho plures quidditates esse probaue runt.

¶ Quarto dico iuxta predicta quod de hoc potest haberi conceptus simplex aliquis / cui correspondet res diuina ex parte obiecti et per se / et in particulari quantum est. Dico quod ex parte obiecti et conceptus sic est quod pertinet ad essentiam dei. Ex quo sequitur quod si bi non repugnat esse / et conceptus quid / et licet imperfectus ex parte concipientis. Et ideo non possumus ipsum perfecte distinguere nec cognoscere. Et conceptus etiam complexus quod ipse est in re et in effectu: et quod sta propositio est vera / deus est: et multas alias complexiones possumus habere de ipso / et per consequens possumus habere de ipso / et per conceptus negatiuos quid non est / quod non est non ens et huiusmodi sequentes. Ex praedictis positiuis. Et possumus etiam habere de ipso conceptum non solum quidditatiuum sed etiam de nominatiuus conceptus suarum perfectionum attribu talium informare complexiones de ipsis: et hoc de deo siue creature sit aliquid vniuocum siue analogicum quia non puto quod propter hoc oporteat ponere vni uocationem realem inter deum et creaturam: sed sut ficit analogia et intentio creature ad deum: ad hoc vt omnia ista possint haberi de deo ex speciebus et per seruitium creaturarum primo cognitarum amouendo ea que sunt imperfectionis: et attribuendo ea quae sunt perfectionis: sicut sancti et philosophi fecerunt

¶ Sic ergo dico deus potest naturaliter cognosci et abstractiue ex creaturis primo cognitis / et potest concludi ipsum esse probabiliter / non autem demonstratiue simpliciter et absolute loquendo / sicut dictum est supra. Tu dices viii. metaphisice et phisica pro illaparte qua probant deum esse non est scientia. Ego concedo et dico quod Aristoteles nunquam demonstrauit deum esse / quia nunquam bene improbauit processum in infinitum in causis per se et essentialiter ordinatis / eodem modo quo dictum est supra. Tu dicis. Si sunt fi nes infiniti nichil conuenit cognoscere nec agere per intellectum et totaliter bonum. Dico quantum ad primum quod iste parum contingit cognoscere aliquod perfecte si est vnus finis infinitus / sicut impossibile de deo / sicut si ponantur fines infiniti / et iste parum agere per intellectum et intendere finem: quia non est difficilius cognoscere et intendere infinite extensiue et secundum multitu dinem quam infinitum intensiue. Preterea etiam finis nec aliqua causa extrinseca cadit in dispositione siue diuisione substantie create / et illa potest perfecte cognosci quidditatiue et diffinitiue: dato quod cognitiosit finis eius: et quecunque causa extrinseca: non sic decausa intrinseca. Quantum ad tertium dico quod non tollitur natura boni et finis: sed nam boni et supremi. Sic ad istud.

¶ Ad primum principale dico quod non sic fantasma est obiectum adequatum intellectui nostro sicut finis ille sensui / sicut banm argutum est supra. Sed baen est simile quantum ad hoc quod sicut sensibilia mouent sensum: sic pro statu praesentis vite fantasmata mouent intellectum: et ideo arguitur. Omne primo intellectum a nobis esse fantasiatum non arguitur autem de ratione intellectus Unde et intellectus multum cognoscit quorum non sunt fantasmata sicut intentiones secundas pltonpues et deum et spirituaia / tamen ex fantasmatibus aliorum.

¶ A secundum dico quod conmentator exponit illam propositionem non de impossibili: sed de difficibili licet ratio sua quam adducit ad hoc parum valeat. Uel dicunt aliqui quod sicut impossibile est quod oculus vespertilionis videat lumen solis ita quod intellectus noster videat clare. Unde intuitur deum naturaliter pro statu vie huius et ex creaturis / nec scio tamensi ista fuit mens Aristotelis tamen non videtur quod ipse intendit improbare suam cognitionem mediatam esse difficilem per hoc quod ipsa versatur circa manifestissima in natura. Tunc autem probaret eam non solum difficilem: sed etiam impossibilem naturaliter. Ideo licet in ista solutione sit veritas prima. Tame argumentum est ad intentionem Aristotelis.

¶ Ad tertium dico quod est infinitum in potentia / et in accipiendo et tale infinitum vt sit alicui intellectu sic accipiente successiue secundum motionem aliam et aliam partium infiniti / cuiusmodi est intellectus noster qui mouetur ex rebus vel totum cognosci non potest nec ipsum etiam est in actu totum nec potest esse et ideo actu non potest mouere ad cognitionem totius sui. Aliud est infinitum intensiue sicut deus et tale potest cognosci etiam ab intellectu finito / licet finite et non perfecte / sicut est cognoscibile siue intellectus finitus moueatur a tali infinito / sicut in visione beata ipsius dei siue moueatur ex aliquo finito prius intellecto sicut ex creatura quando cognoscimus deum naturaliter ex creaturis. Sic de isto.

¶ Ad quartum de Gregorio dico quod pro tanto dicit hoc: quia imperfecte semper deum cognoscimus / et plus deficimus quam attingamus / Eodem modo potest dici ad oppositum. Tamen dicit quod deus ignorando cognoscitur / et quod intellectus nostr aut vt ignoto cognitum. Sic de isto etc.