Quaestio 3

¶ Distinctionis Uigesimesecunde Questio Tertia.

Tertio quero utrum perfectiones attributales secundum quas diuersimodi nominatur deus distinguantur tantum in ipso secundum rationem vel opus intellectus.

¶ Uidetur quod sic: quia illa qrgo sunt vnum simpliciter simplex S non distinguuntur in aliquo nisi secundum rationem: sed attributa sunt huiusmodi: quia sunt vnica essentia diuina simpliciter simplex: ergo etc. Secundo sic. Distinctio absolutorum non potest poniin aliquo sine compositione nisi secundum rationem vt videtur sed attributa sunt absoluta / ergo non distinguuntur in deo nisi secundum rationem.

¶ Tertio sic / aut distinguuntur tantum secundum rationem: aut cum hoc ex natura rei: sed impossibile est quod ex natura rei: quia omnis distinctio ex natura rei est realis: sicut omnis distinctio ex intellectu est rationis: etc.

¶ Quarto sic. Quecumque distinguuntur in primo subsistente ex natura rei sunt per se subsistentia / quia non possunt esse inherentia: sed attributa non sunt distincta per se subsistentia in deo vt patet: quia tunc essent persone distincte quod est falsum: ergo non distinguuntur ex natura / ergo tantum secundum rationem et opus intellectus. illam non distinguuntur tantum secundum

¶ Contra rationem in deo que nullo modo in ipso distinguuntur: sed attributa in ipso deo nullo modo distinguuntur / quia nec ex parte essentie / cum sit vnica simplex re et ratione. Nex ex parte intellectus quia intellectus diuinus sic est vnica in deo natura et res. Ita vnico actu et intuitu intelligit et concipit et ita non distincte: quare etc.

¶ In ista quaestione sic procedam.

¶ Primo ponam vnam opinionem que dicit in generali quod attributa non distinguuntur in diuinis nisi solum per opus rationis et intellectus / et quia tripertita est ponam tres modos quibus ponuntur attributa distingui solum per opus intellectus et rationis.

¶ Secundo arguam contra predictas opiniones.

¶ Ter tio soluam ad rationes carum in generali / et etiam in particulari.

¶ Ultimo ad rationes principales

¶ Quantum ad primum dico quod est communis opinio que tenetur a pluribus quod attributa diuina non distinguuntur nisi per opus intellectus vel rationis. Ita circumscripta operatione imtellectus attributa sunt totaliter idem cum essentia / et adinuicem nullomodo distincta. Ad hoc adducuntur rationes plures.

¶ Prima est ista. Pluralitas non est ponenda sine necessitate / ergo similiter distinctio maior aliquorum non est ponenda sine necessitate: sed per solam distinctionem rationis possunt omnia saluari quecumque dicuntur de attributis et sunt saluanda in diuinis: argo non est ponenda maior.

¶ Secundo sic. Illa inter que est summa vnitas extra intellectum non distinguuntur nisi per intellectum: quia da oppositum iam non est summa vnitas inter ipsa: sed inter attributa et essentiam et ad inuicem est summa vnitas extra intellectum / quia secundum Anselmum monologion. xvii Quecunque sunt in diuinis essentialia sunt vnum in vno modo et vna consideratione quantum est scilicet ex paste obiecti: ergo etc.

¶ Tertio sic. Illa quorum quodlibet infinitum est illimitatum non distinguuntur nisi per opus intellectus: quia in re non nisi vnum infinitum vt videtur. Sed attributum et essentia dicunt aliquid actu et formaliter infinitum etc.

¶ Quarto sic. Illa quorum vnum est ratio reduplicandi alterum non distinguuntur nisi se cundum intellectum: sed sic est de essentia et attributo quia secundum Augustinum vii. de trini. eo deus quo sapiens: ergo etc.

¶ Quinto sic. Sicut limitatio est causa distinctionis / ita videtur quod illimitatio sit causa indistinctionis: ergo sicut impossibile est quod limitatum et infinitum sit indistinctum a limitato et finito extra intellectum. Ita videtur quod illimitatum non possit esse distinctum ab illimitato.

¶ Sexto sic. Non plus distinguuntur essentia et attributa ad inuicem quam genus et differentia in natura specifica. Sed ista no distinguun tur nisi secundum rationem / quia quodlibet dicit totam naturam speciei alias vnum non predicaretur de alio prise primo modo / quia pars non predicatur de toto: natura autem specifica non distinguitur a seipsa nisi secundum rationem / ergo etc. rationes que adducuntur in com¬

¶ Iste sunt muni. In speciali autem est primus modus sub illa questione communi aliquorum de centium quod attributa distinguuntur ratione tantum: sed non ab intellectu diuino: sed ab intellectu creato tantim per istum modum: quia intellectus creatus ex imperfectione sui et limitatione quia non potest diuinam perfectionem perfecte simul vnico actu intelligere ideo concipit ipsam partialiter secundum quod potest colligere ex creaturis et videre quod hec perfectio distinguituab illa. Et secundum hoc etiam concipit distincte tales perfectiones in deo / et imponit eis nomina diuersa et distincta / sic tamen quod in deo nec ex parte ipsius dei nec in re nulla est distinctio. Sed omnibus istis conceptibus et nomibus correspondet vna perfectio simplicissi ma / et in se simpliciter indistincta: licet distinguatur obiectiue in intellectu creato secundum rationem et per opus intellectus. Intellectus autem diuinus quia infnitus est et illimitatus in intellectualitate. Ideo si mul vnico actu et indistincte et perfectissime intelligit suam perfectionem vnicam simplicissimam: nec operat circa ipsam / immo nec operari potest circa ipsam ali¬ quam distinctionem sicut dicunt.

¶ Quod autem ita sit probatur. Primo sic. Intellectus summe proportionatus obiecto et adequatus: vt mobile suo motiuo non monuetur ad actum nisi eo modo quo obiectum natum est ipsum mouere vt patet: sed obiectum diuinum cum sit totaliter indistinctum secundum se et re et ratione non potest mouere intellectum nisi ad actum omnimode indistinctum nec ad aliquam distinctionem vt videtur ergo etc.

¶ Secundo sic. Si intellectus diuinus format plures rationes vel conceptus de essentia sua: sequitur quod nullum conceptum habeat sue essentie adequatum sed quod habeat aliquem vel aliquos non adequatos: sed hec sunt impossibilia vt patet / ergo etc.

¶ Tertio sic. Intellectus diuinus non mouetur nec dependet ab aliquo extrinseco ad formandum aliquem conceptum: sicut nec intelligendo dependet ab aliquo extrinseco sed tantum mouetur ab essentia sua sicut a per se primo obiecto ( sicut dicetur infra ) Sed ab essentia sua cum sit totaliter indistincta non potest moueri nisi ad vnicum conceptum indistinctum: ergo etc.

¶ Quarto sic. Si intellectus diuinus format plures conceptus distinctos secundum rationem de sua essentia: aut omnibus primo et immediate correspondet idem in obiecto: et ita non habent vnde distinguantur nec ex potentia quae est vna: nec ex obiecto quod est totaliter vnum: aut aliquid in obiecto cor respondet vni quod non alteri: et sic distinctio aliqua imobiecto prior est quod est falsum: quia illa esset realis et faceret compositionem / aut nichil correspondet tali bus conceptibus et sic sunt ficti et vani / quod est falsum et ficticium dictum quare etc. Cum igitur attributa distinguantur ab inuicem et ab essentia saltem secundum rationem. quia alias nomina ipsorum essent sinonima ) oportet quod distinctio eorum fiat per intellectum creatum modo predicto: quia non potest fieri per intellectum diuinum sicut probatum est. tenentium quod attribu¬

¶ Alia est opinio ta sola ratione distinguuntur tamen per intellectum diuinum sine omni operatione et habitudine ad aliquid extra: sed per intellectum negociantem circa essentiam diuinam que potest considerari tripliciter. Uno modo vt essentia est in se et absolute / et sic non est nisi essentia nec habet actu intelectum vel voluntatem: sed est tantum essentia sicut humanitas est tantum humanitas secundum Auicennam. 5. me taphisice Secundo modo potest considerari vt cadit sub simplici apprehensione et primo de intelligentia intellectus diuini / et sic adhuc non mouet ad aliquam distinctionem aliquorum circa seipsam / sed tantum apprehenditur et intelligitur vt essentia est / absolute tamen vt sic est in potentia proxima ad hoc vt distinguantur attributa in speciali. Tertio modo potest considerari et accipi vt cadit sub intelligentia comparante et negociante circa ipsam prius apprehensam simplici intelligentia et apprehensione: vt sic dicunt quod intellectus fabricat diuertas habitudines rationis circa ipsam: et secundum eas comparat eam ad seipsam diuersimode. Unde secundum habitudinem motiui et declaratiui sui ipsius sibi conuenit attributum veritatis: sed secundum rationem eius cui sit declaratio vt potentie sortitur rationem intellectus secundum habitudinem eius vt secundum prompte et faciliter determinate sit talis declaratio et manifesta tio sortitur secundum rationem sapientie: secundum vero habi tudinem vt quam formaliter et actu habet esse talis de claratio sortitur rationem ipsius intelligentie et sic habentur rationes distincte attributorum in essentia que pertinent ad intellectum comparando etiam ad seipsam diuersimode secundum tales habitudines fabricatas ab intellectu negociante circa ipsam.

¶ Pro hac opinione adducuntur rationes alique. Prima sit ista. In tellectus diuinus cum sit infinitus potest explicare inactu illa quae sunt quasi in potentia vel virtualiter in et sentia diuina vt in obiecto intelligibili vt patet: sic in essentia non obstante quod sit vna totaliter actu indistincta. Extra intellectum continentur multe rationes et habitudines tales quasi impotentia vt videtur et declaratum est in modo ponendi ipsorum: ergo etc.

¶ Secundo sic. Intellectus diuinus non est minus potens quam intellectus creatus: sed intellectus circa idem obiectum penitus indistinctum potest operari distinctos respectus rationis: vel distinctas rationes sine omni operatione ad aliquid extrinsecum: sicut patet quando facit eumdem terminum praedicatum et subiectum in propositione / dicendo homo est homo: vel etiam operando rationem diffinitio nis et rationem diffiniti circa eandem rationem: vt intelligentis et intellecti in diuinis et amatis et amanti: vel etiam dicendo hoc est idem: hoc et intellectus diuinus circa et sentiam suam quantumcunque sit idem indistinctum in re.

¶ Tertio sic. Deus intelligit distincte suam eternitatem et infinitatem et omnipotentiam et diuinitatem / et non per comparationem ad extra: quia ista non sunt nec esse possunt in creaturis / ergo similiter vt videtur potest distincteintelligere suam sapientiam et iusticiam sine comparatione ad extra.

¶ Quarto sic. Sicut deus non dependet in telligendo a creatura: ita nec distincte intelligendo aliqua quecumque sint illa. Patet quia tunc intellectus eius vilesceret / ergo circumscripto quocumque extrinseco sic etiam quod illud esset impossibile et in esse et inintelligi ita distincte potest intelligere quecumque circa ipsum quae non conueniunt sibi in habitudine ad extrinseca: sed ex se sicut positis terminis quibuscumque extrinsecis vt videtur.

¶ Sic ergo dicunt isti quod attributa distinguuntur indeo sola ratione per opus intellectus diuini et per comparationem ad intra non ad extra. Hoc etiam confirmant quia si non esset aliqua creatura nec actualis nec possibilis adhuc esset in deo distinctio personarum productarum que est realis. Sed ista necessario praesupponit distinctionem principiorum puta intellectus et voluntas saltem secundum rationem: quia a summa vnitate essentie non est processus ad realem distinctionem nisi median te distinctione quare etc.

¶ Ultimo quia attributa prius natura conueniunt ipi deo quam aliqua creatura sit possibilis: nec dicunt habitudines ad creaturas se ad intra: ergo distincte possunt intelligi sine habitudine vel a comparatione ad extra sicut etiam in deo potest esse ratio intelligentis et etiam intellecti: amantis et amati sine comparatione ad extra. Concedunt: tamen isti quod intellectus diuinus bene potest comparare essentiam suam ad extrinseca et formare distinctos conceptus per comparationem ad extra: sed hoc non est necessarium quo niam posset formari per comparationem ad intra vipredictum est. est sub communi opinione quod

¶ Tertia opinio atributa distinguun tur per intellectum diuinum comparantem ad extra et im possibile est quod per generationem ad intra. Ita quod cincumscripta comparatione ad extra impossibile est quod in tellectus diuinus formetur nisi secundum conceptum de essentia sua: sed comparando ea ad perfectiones distinctas actu vel potentia in creaturis format de ea distinctos conceptus illis correspondentes.

¶ Quod autem necesse sit hoc primo probant sic. Quandocunque aliqua habent distinctionem secundum rationem et habent sibicorrespondentia distincta secundum rem pluralitas: et distinctio priorum dicitur accipi necessario in habitudine et comparatione ad illa distincta secundum rem: proboquia non potest aliunde accipi vt videtur. Exemplasunt ad hoc de dextro et sinistro que distinguuntur secundum rationem in columna / et accipiuntur a dextro in sinistro in alio que correspondent eis / et distinguuntur secundum rem in aliis. Aliud exemplum est de genere et differentia in formis simplicibus / sicut in angelo non distinguuntur re: sed tantum ratione / quorum distinctionecessaria accipitur comparando naturam ad aliqua plura distincta re ordine quodam alicui conuenientia siue ad materiam et formam siue ad aliqua alia. Tertium exemplum est de ydeis quae non distinguuntur in deo secundum rationem / nisi comparando ad diuersa ydeata realiter eis correspondentia. Quartum exemplum est de pum cto in quo notatur ratio principii et finis nisi comparam do ad diuersas lineas vt patet: sed attributa diuina non distinguuntur nisi secundum rationem vt ipsi supponunt cum aliis et habent correspondentia sibi in creaturis realiter distincta puta sapientiam iusticiam creatam et huiusmodi: ergo etc.

¶ Secundo sic. Aliquid idem simplex re et ratione non potest diuersimo de accipi ab intellectum qui maxime est verus et conformis rei nisi comparando ipsum ad aliqua distincta Probatio quia non aliter se facit obiectum in tali intellectu quam facit in seipso sed eodem modo. Sed essentia diuina eadem est re et ratione ante actum concipiendi etc.

¶ Tertio sic. Ab vno et eodem simplici reet ratione non potest accipi distinctio conceptuum in intellectu sibi adequato: quia cum talis intellectus sit adequatus obiecto necessario ab ipso accipitur et de ipso format conceptum vnum et habet vnitatem comceptus si ergo ab ipso acciperent distinctionem conceptuum ab eodem acciperet vnitatem et distinctionem / quod est falsum si essentia diuina secundum se et eadem est re et ratione / et intellectus diuinus sibi est ad equatus in intelligendo: ergo etc.

¶ Quarto sicut attributa distinguuntur per comparationem ad intellectum sicut tu dicis: sequitur quod prius distincta sint quam distinguantur sed hoc est falsum ergo etc. Proba tio consequentie prius sunt aliqua distincta quam ad inuicem comparentur sicut patet in rebus: quia prius est esse quam referri vel comparari: ergo similiter in his que sunt entia rationis prius aliqua distinguuntur quam comparentur sed attributa secundum te per comparationem mutuam ad intra distinguuntur prius quam distinguantur quod est falsum: et primo contra tequia dicis quod ante comparationem non distinguun tur secundo contra veritatem quia ante non possunt distingui nisi ex natura rei / quod est impossibile et contra te. Tertio quia si distinguerentur aliquo modo anite comparationem illam / sequeretur quod hoc esset per comparationem ad extra.

¶ Adducuntur ad hoc rationes Commentatoris vndecimo metaphisice commento nono dicentis cum intellectus componit aliquam propositionem ex distincto et dispositoin talibus rebus que si non sunt in materia tunc non in tellexit eis nomina synonima: ita quod propositio sit secundum nomen non secundum intentionem: sed intelligit ea esse differentia secundum assimilationem secundum quod in talibus duo quorum proportio ad inuicem alterius ad alterum est sicut proportio predicati ad subiectum et ex eis componunt propositionem cathegoricam et nullam differentiam intelligit inter ea esse omnino re secundum acceptionem secundum quam accipit dispositum et dispositio nem. Intellectus enim potest intelligere idem his duobus modis secundum similitudinem et propositionem cathegoricam in rebus contentis: sicut intelligit multa secundum similitudinem hec ille. Ecce quod dicit expresse quod in rebus immaterialibus puta in deo non distinguuntur predicatum et subiectum nisi secundum rationem: et etiam non nisi in comparatione ad predicatum et subiectum in propositione cathegorica de rebus compositis: ita quod semper comparando ad extra.

¶ Adducitur etiam Anselmus monologion. vii. vbi dicit quod quandoque in diuinis essentiale est ibi vno modo et vna consideratio ne quodquidem intelligi non potest nisi ad intra: ergo si accipiatur aliqua distinctio oportet necessario quod ricomparationem ad extra. Iste autem vltime conclusiones non intendunt concludere quin bene per intellectum creata attributa obiectiue in deodistinguantur sibi. Sed in hoc contrariantur prime: quia non solum ponit ea distingui per intellectum creatum sicut prima: sed per intellectum diuinum. Hec de primo articulo.

¶ Quantum ad secundum articulum arguo contra predictas opiniones. Primo in generali contra conclusionem quam tenent generaliter Secundo contra opiniones tres in speciali.

¶ In generali arguo ergo primo sic. Illa quorum quodlibet dicit perfectionem simpliciter et dicunt plures perfectiones simpliciter non possunt distingui tantum in opere rationis. Patet quia ens rationis non intrat rationem perfectionis simpliciter: nec est de ratione eius: quia est ens diminutum et non verum nec reale. Sed attributa diuina dicunt perfectionem simpliciter et plures. Proba tio / quia si non dicant plures perfectiones sed omnia sunt vnaperfectio in diuinis: tunc non est ibi nisi vnica perfectio nec in toto vniuerso per consequens: quia sicut probatum est supra perfectio simpliciter non potest eminenter esse in deo in vnica perfectione imminente / sicut dictum est supra: et ita si in deo non est nisi vnica perfectio formaliter / sequitur quod non est nisi vna perfectio simpliciter quod est contra Anselmum et Augustinum. Contra Anselmum qui ponit quod plures sunt perfectiones simpliciter. Et contra doctores qui implent quaternos de ordine talium perfectionum adinuicem.

¶ Secundo sic. Illa secundum que distincte dicitur aliqua res formaliter talia denominatione intrinseca non distinguuntur tantum secundum rationem: quia impossibile est quod per ens rationis dicatur vniuoce aliquid vere et realiter et cum hoc formaliter tale: quia ens rationis non est res: sed secundum attributa distincte dicitur deus realiter veraciter et formaliter talis / sicut dictum est supra: ergo etc. Unde dico quod quam do ista duo concurrunt quod secundum aliqua dicitur aliqua res formaliter realiter talis. Impossibile est quod illa distinguantur tantum secundum rationem.

¶ Tertio sic magis distinguit attributum ab essentia vel attributum ab attributo quam attributum a seipso vel essentia a seipsa: seu idem a seipso quod patet. Tum quia secundum doctores vnum non predica tur de allo in abstracto praedicatione formali sicut idem de seipso / tum quia attributum dicit perfectionem simpliciter in esse secundo vel quasi secundo. Essentia in esse primo similiter sapientia non potest concipi nisi concipiendo sapientiam: sed tamen potest intelligi non intelligendo iusticiam: sed que sola ratione differunt non differunt nisi sicut idem a seipso / ergo attributa plus differunt quam sola ratione.

¶ Quarto sic. Si attributa distinguunmtur sola ratioe et non aliter quero quid significet nonen attributi in diuinis an significat tantum illud precise quod est ibi ex natura rei / et tunc omnia nomina attributorum sunt synonima: quia significant idem re et ratione quod omnes intendunt vitare etiam ipsi. Aut significat mere quod est ibi rationis: et tunc attributum vere et realiter deo non conuenit: sicut nec aliquod ens rationis quia non est res. Quod autem non est res nulli conuenit realiter. Similiter etiam ad argumentum si non significaret perfectionem simpliciter quia aut significat aggregationem ex eo quod est rei vel rationis / et tunc suum significatum non est per se vnum: nec per se ens: necper consequens perfectio simpliciter: nec potest concurrere cum deo per se. Preterea etiam sicut attributum distinguitur ab attributo / ita essentia ab attributo / et sentia autem non significat aliquid in diuinis nisi aliquid / quod est ibi ex natura rei: ergo nec sapientia / vel iusticia. Oportet ergo dicere quod attributa aliam distinctionem haberent quam distinctionem rationis vt videtur.

¶ Quinto sic. Distinctio mera rationis non ponitur ad saluandum simplicitatem: sed istud motiuum est nullum quia non negatur ibi distinctio realis relationum etiam in eodem supposito que est maior quam alia que predicatur ab eis in attributis: ergo etc. Dico ergo quod probabile multum est quod attributa non so lum distinguuntur per opus rationis sed alio modo sicut dicetur infra secundum positionem antiquorum. Cum enim intellectus per opus suum non facit nisi respectum rationis / attributa non dicerent absoluta sed respectus rationis quod non videtur esse verum.

¶ Sexto quia modus perfectissimus essendi perfectiones tales in deo videtur quod sit esse eas distinctas secundum rationes reales proprias et ante omnem actum intellectus sicut etiam modus perfectissimus intelligendi eas est intelligere distincte et non confuse. Si enim non distincte sequitur quod confuse.

¶ Septimo quod perfectioquelibet talis simpliciter non minus videtur esse ibi secundum propriam rationem ab alia distinctam ante omnem actum intellectus quam paternitas et filiatio. Ita enim vere et realiter et formaliter sunt ille sicut iste et multo fortius ille que dicunt perfectiones simpliciter / cum ergo sint ibi paternitas et filiatio vere distincte secundum proprias rationes ante respectum intel lectus vel non per actum intellectus quia vere realiter et formaliter deus est pater deus est filius / sicut etiam sapientia iusticia quelibet est formaliter iustus et sapiens. contra opiniones in parti¬

¶ Tunc enim culari contra primam. Primo sic. Quicquid potest intellectus creatus facerecirca aliquod obiectum multofortius intellectus die uinus qui est perfectior in infinitum: sed intellectus creatus potest circa obiectum diuinum operari distinctos conceptus sicut dicunt isti de prima opinio ne / ergo et intellectus diuinus.

¶ Secundo sic. Quod cunque ens rationis potest esse a prima intelligibili tate sicut quodcumque ens reale aliud a primo potest esse a primo agente et efficiente: sed isti conceptus circa obiectum diuinum non sunt nisi distincta entia rationis fabricata circa ipsum ab intellectu creato: ergo et cetera. Si dicas quod immo sunt aliqua entia realia quia distincti actus intelligendi reales tunc sequitur contra te / quod deus potest ea distincte cognoscere et distinguere inter ipsa sicut et creatura / consequens relationes rationis consequentes in obtecto diuino secundum quas attributa sunt in ipsa sicut ditis. an hoc repugnat ex parte intellectus aut ex parte obiecti / non ex parte intellectus quia intellectus premii perspicacitate potest distinguere tripliciter vnita in esse relationis sicut sensus et ita perfecte. hoc dicit commentator. xi. metaphisice: sicut etiam potest vnire illa qrge sunt dispersa et separata. Unde et plura etiam faciunt vnum secundum rationem. Nec repugnat ex parte obiecti quod est essentia: quia quanto aliquod obiectum est simplicius et actualius tanto circa ipsum possunt plures conceptus distincte formari: sicut patet secundum eos de anima intellectiua: que includit in se sensitiuam et vegetatiuam: licet in se sit simplicior: possunt tamen distincte concipi de ipsa. vel in ipsa vegetatiua et sensitiua: ac si essent distincta in re / ergo multofortius de essentia diuina aliqui conceptus distincti: hoc etiam patet: quia si repugnafet ex parte obiecti nunquam aliquis intellectus posset hoc / quod tamen negatur ab intellectu creato ab ipssis

¶ Quarto sic. Si intellectus noster qui exceditur ab essentia diuina I in perfectione obiecti potest formar plures conceptus de ipsa quia non potest attingere totam diuinam perfectionem vno actu / pari ratione cum quod libet attributum in deo sit infinitum et excedit intellectum nostrum sicut essentia poterit formare de quolibet attributo plures conceptus / et ita vnum attributum erit multa attributa. Dices quod essentia divina non adequa tur intellectui nostro intensiue nec etiam extensiue: sed attributum licet non intensiue tamen extensiue / ita quod licet non posset perfecte intelligere attributum / non tamen poest alicui conceptui et alicui de ipso formare. Contra quia tu dicis quod vnum in ratione obiecti excedit intellectum et in tensiue et extensiue. alterum vero intensiue que non stant in eodem penitus indistincto.

¶ Ultimo sic. rectum est indexsui ipsius et obliqui ita etiam perfectum est index sut ipsius et imperfecti: sed perfectiones attributales perfecte in deo imperfecte sunt in creatura: ergo cognitio talium distincta et perfecta prius accipitur ab ipsis vt sunt in deo quam in creatura: et vt in creaturis et accipitur ab ipsis vt in deo: sed non per intellectum creatum eomodo quo intelligimus modum vt patet: ergo per intellectum diuinum.

¶ Dico igitur quod positio videtur michi falsa: et dico quod intellectus diuinus non plus potest distinguere aliquos conceptus in essentia vel circa essentiam quam intellectus creatus secundam opinionem arguo primo sic

¶ Contra quod attributa saltem omnia non distinguantur per intellectum: quia intellectus est quoddam attribu tum: sed intellectus non distinguitur primo per opus intellectus: quia opus distinctum necessario praesupponit intellectum distinctum: aliquando actus distinguendi ita bene est per essentiam et per bonitatem sicut per intellectum quod est fal sum. Siliter etiam est contra eos quia si est per essentiam est exnatura rei talis distinctio: oportet ergo ibi ponere intellectum formaliter et distinctum ex natura rei. Non enim distincta potentia est originaliter per distinctum actum sed per distinctam potentiam: et a distincta potentia est distinctus actus: quare etc.

¶ Secundo sic. Ipse ponit quod attributa sic distinguuntur et ab intra: quia distinctioipsa necessario praesupponitur distinctione reali persona rum que est maior: sed ista ratio est nulla: quia numquam ens rationis et diminutum per se necessario praesupponitur ente reali quod est necesse esse: quia nunquam minus necessarium necessario et per se magis praesupponitur necessario: sed distinctio ista attributorum puta intellectus et bonitas et attributa inquantum sic distincta sunt entia rationis: per fectiones autem divine et relationes reales sunt necesse esse simpliciter et deus: ergo etc.

¶ Tertio sic. Si attributa sic distinguuntur formaliter ad intra secundum rationem sequitur quod cum tales rationes formales non sint nisi quidam respectus mutui rationis sicut ipse dicit / quod attributa formaliter accepta et vt per ipsa potest dici deus formaliter tales non sunt nisi respectus rationis: et ita deus est formaliter sapiens per vnum respectum rationis: eo enim formaliter sapientia est sapientia quo formaliter distinguitur a iusticia / et eodem modo est aliquis sapiens forma liter quo sapientia est formaliter sapientia: sed hoc non est nisi respectus. Hoc autem est falsum per respectum rati nis deus sit formaliter sapiens et simpliciter perfectus.

¶ Quanto sic contra intellectum negociantem quia intellectus adequatus obiecti in perfectione et intellectiuitate primo oc cursu ac actu intelligendi potest explicare et intelligere omnia intelligibilia et explicabilia de illo obiecto inprima praesentatione obiecti: ergo intellectus in prima presentatione diuine essentie quando cadit sub simplici intelligentia respectu istius explicat omnia: et sic vltra aliquid non enunciatur de illo / et sic cum sic naturaliter explicausas se quia quod explicare non potest / nec est adequatus simpliciter obiecto suo in intellectiuitate quod est falsum. Confirmatur per hoc quod ponit quod essentia cadens sub simplici intelligentia est in potentia ad tales rationes attributales. tunc enim esset de potentia ad actum perfectionis simpliciter / et hoc multo peius quam ponere illas rationes ibi distinctas ex natura rei praeter actum intellectus vt videtur

¶ Ultimo sic. Intellectus non est potentia factiua sed actiua: ita quod per intelligere nichil facit extra se sicut per actionem productiuam immo nec ad realem: tunc respectus illi facti per intellectum diuinum non sunt formaliter in obiecto diuino vel in deo: sed magis in intellectum si cut intentio generis vel etiam speciei: si tamen sunt in aliquo formaliter / quia in obiecto no nisi obiectiue vt videtur / et non plus quam intelligendo in obiecto sed circa ob iectum: sed deus nec aliquid dicitur nec est formaliter tale per in tentionem que non est in ipso vt videtur: ergo deus non dicitur formaliter sapiens vel iustus vel intelligens / nisi forte proaccidens mediante intellectione quae primo dicitur talis vel non nisi denominatione extrinseca vt obiectum dicitur intellectiuum cuius oppositum est probatum supra.

¶ Dicendum est ergo quod quanuis per intellectum diuinum bene possint aliqua distigui in deo sine comparatione omnium ad extra. Non tamen sic ditinguuntur attributa in deo vt visum est et probatum per ratio nes praecedentes / et ideo non videtur ista opinio tenendatertiam opinionem quae ponit distin¬

¶ Contra ctionem attributorum per comparatio nem ad extra. Arguo primo sic. Illud quod secundum se est perfectio simpliciter: et per consequens absolutum non acccipitur in deo ex comparatione ad creaturam: quia omne tale ad se dicitur non ad creaturam sed quodlibet attributum est perfectio simpliciter et absolutum ( sicut dictum est suqura ) Et ipsimet dicunt quod attributio est perfectio illimitata et patet per Augustinum. vii. de trinitate cap. II qui probat quod pater non sapit sapientia genita / quia sapientia ad se dici tur: ergo etc.

¶ Secundo sic. Sicut in deo distinguuntur attributa secundum rationem ita oportet te dicere quod et sentia / et bonitas / et veritas / et eternitas / et infinitas Sed ista nec sunt nec distinguuntur in deo in comparatione ad creaturam. De tribus primis patet: quia nec in creatura secundum eos distinguuntur ista ex natura rei vel ratione / vnde accipitur distinctio. De aliis patet: quia nec inueniuntur in creatura ergo similiter nec attributa. Confirmatur quia nec in creaturis inuenitur diuinitas: nec etiam in creaturis essentia anime vel angeli distinguitur a potentia essentiali ter: alias esset processus in infinitum: nec pars imaginis quantum ad potentias sed sunt vnum ens vna natura et vna essentia et potentia etiam materie conuenit sibicircumscripta omni alia essentia. Alioquin illa circum scripta non posset: nec etiam esset in potentia ad illa¬

¶ Tertio sic. Si attributa distinguuntur in deo percoparationem ad extra sicut ydee: tunc sicut idee nec distinguerentur nec essent in deo ydeata possibilia / ita nec attributa nisi esset creatura. Sed hoc est falsum et hereticum: quia deus secundum quamlibet perfectionem attributalem est necesse esse et manet circumscripto enti contingenti: ergo etc.

¶ Quarto sic. Comparari ad extra conuenit intellectui vt est formaliter intellectus: quia aliter con ueniret essentie secundum rationem eius / et esset comparatio ex natura rei / et per consequens distinctio talis ex natura reiquam intendunt vitare: ergo talis comparatio ad extra presupponit intellectum distinctum: ergo per talem comparationem intellectus non distinguitur cum tamen sit attributum: et pa ri ratione nec alia attributa.

¶ Ultimo sic. Deus est formaliter non comparatione ad extra sed ex se et ad se si beatitudo est attributum vel attributa: ergo etc. Potest addi vna ratio quia quodlibet creatum respicit quodibet attributum vt comprehendens et continens ipsum: vt patet: sicut quelibet creatura causatur et continetur a die uina sapientia et bonitate et intellectum etc. Sed illa que equaliter respiciunt quodlibet aliquorum aliorum non possunt distingui per comparationem ad illa: ergo etc. Si dicatur ad quartam rationem quod comparare est intellectus non vt prius distincta essentia diuina: sed pro tanto quod si per impossibile esset intellectus distinctus ab essentia hoc conueniret ipsi intellectui. Contra istud comcedit propositum: quia quod intellectui diuino conuenient istud et non essentie. Arguit quod intellectus secundum propriam rationem distinguitur ab essentia: quia alias sibi conueniet sicut dicit: et tamen non conueniret sicut nec essentie ex quo nulloo distinguuntur. Dico igitur secundum praedictas rationes quod non sic precise est ponenda distinctio attributorum si cut dicit illa opinio: et ita sit argutum contra opinio nes. Hec de secundo articulo principali¬

¶ Quantum ad tertium articulum soluende sunt rationes aliorum. Ad primam opinio. nis in communi quando dicitur quod non est pluralitas ponenda sine necessitate concedo. Et dico quod necessarium est ponere distinctionem attributorum aliam quam tu ponas sicut pro babitur in sequenti questione. Aliter non possent salua ri omnia sicut ibidem deducetur.

¶ Ad secundum diceretur quod attributa non sunt summe vnum extra intellectum quin aliquo modo distinguantur / non per intellectum. Ad Anselmum dico quod essentialia in diuinis sunt vnoo et vnaconsideratione commni: quia omnia sunt absoluta et ad se. non autem in speciali sed distinguuntur: non sic autem essentialia et notionalia sunt vnoo et vna consideratione etiam incommuni vt patet: vel sic ( sicut patet ex intentione Anselmi ibidem ) quod hoc dicit pro tanto quia sunt. idem re ad inuicem. non sic autem in creaturis nec etiam est de relationibus.

¶ Ad tertium dico quod non possunt esse duo infinita realiter et essentialiter distincta: licet non reputent istud demodo stratum tamen diceretur quod possunt esse plura infinita aliter distincta quam secundum opus rationis: sicut dicetur infra insequenti quaestione.

¶ Ad quartum dicitur quod vnum attributum non est ratio reduplicandi aliud formaliter / vel etiam es¬ sentialiter: sed concomitanter et conuertibiliter sicut est risibilis cum homine et econtra / verum est quod quicumque est deus est sapiens: non sic autem quicumque est deus est pater / quia filius est deus et non est pater / et oportet eis dicere quia certum est quod Augustinus intendit aliquam distinctionem inter esse et deum et sapientem alias nichil esset dictu eo. sapiens quo deus quam eo deus quo deus et de nichilo serui ret istud dictum.

¶ Ad quintum dico quod limitatio est bene causa distinctionis realis vel essentialis alicuius ab aliquo / etiam sibi componibili in eodem suppositoSed dico quod hoc excludit illimitatio et infinitatio sicut dictum est supra. et ideo dici non potest quod attributa distinguantur realiter vel essentialiter: sed consequenter quod aliquoo non distinguantur extra intellectum non sequitur: sed est fallacia consequentis.

¶ Ad sextum dico quod minor est falsa: quia sicut probant / alias genus et differentia realiter distinguuntur in quocumque inueniantur: quando dicis pars non predicatur de toto. dico quod verum est pars integralis vel essentialis sicut materia est forma: sed bene pars diffinitiua quae est idem essentialiter cum toto et econuerso / cuiusmodi est genus et differentia cum specie: iet ab inuicem realiter distinguantur: sicut alias dictum est et probatum prime opinionis in speciali quao

¶ Ad primum dicit quod atributa distinguin i possunt etiam secundum rationem per diuinum intellectum. Dico e quod per intellectum diuinum quantumcumque distinctum potest mouere vel quasi ad distinctos conceptus ipsum intellectum: quia eso virtualiter vel quasi continet multitudinem talium conceptuum secundum rationem: sicut sol quantumcunque indistinctus vel etiam deus potest mouere materiam ad distinctos effectus sicut causa equiuoca.

¶ Ad secundum dico quod intellectus diuinus habet vnum conceptum vel actum concipiendi realem sue essentie adequatum: sed dico quod per istum actum habet plures conceptus obiectiue distinctos secundum rationem / quorum nullus adequatur subiecto simpliciter et in re / sicut nec est ens reale / et hoc non videtur inconueniens.

¶ Ad tertium diceretur quod intellectus diuinus non dependet ab aliquo extrinseco in formando illos conceptus: sed per rationem essentie sicut per rationem primi obiecti formatur eos: quantumcumque essentia sit indistincta sicut dictum / est in solutione primi argumenti.

¶ Ad quartum diceretur quod idem totaliter indistinctum correspondet ex parterobiecti omnibus talibus conceptibus distinctis secundum rationem: quando dicis quod non habent vnde distinguerentur nec ex intellectum nec ex obiecto: dico immo quod ex vtroque quantumcumque indistincto. Unde sicut dixi alias de eo dem obiecto secundum eandem rationem obiecti et in eodem mtellectum possunt haberi distincti actus / et similiter dico quod distincti conceptus secundum rationem: quia nec obiectamen nec intellectus sunt cause vniuoce istorum: et sic non videntur iste rationes concludere quin attributa possunt distingui secundum rationem ab intellectu diuino sicut etiam a creato secunde opinionis cit

¶ Ad rationem ca quitam dico breuiter quod bene probant quod attributa possunt distingui se cundum rationem ab intellectu diuino sine comparatio ne ad extra: sed non probant quod hec sit precisa et primadistinctio ipsarum propter rationes ad ductas contra ipsas.

¶ Ad quintum dico vnomodo quod si distinctio attributorum esset solum per opus rationis nichil faceret ad distinctionem personarum vel productionum et ideo dico quod exemplo nunquam presupponeretur / nec in aliquo concludit argumentum quod propter hoc attributa ad intra distinguantur. O teitie opinionis. Ad pri¬

¶ Ad ratiout. c mam dico quod licet attributis diuinis correspondeant distincta in creaturis sicut participata ab eis / non tamen sic correspondent sicut termini relationum qui importantur per attributa / quia attributa dicunt perfectiones absolutas prius naturaliter con uenientes deo quam creatura habeat quodcumque esse: saltem loquendo de esse reali vel etiam de esse intellectu. patet de intellectu et bonitate quae sunt productiua talium inesse: et ideo impossibile est quod prima distinctione distinguam tur in comparatione ad creaturam vel ad extra / puta etiam ¶(¶ sicut isti arguebant contra istos de secunda opinione ) conparatio aliquorum praesupponit esse ipsorum secundum aut ergo comparando ad extra comparat meram essentiam vnam et reet ratione: tunc non plus habet quod comparent eam sapientie quam iusticie create: nec pluribus quia equaliter et indistim cte respicit omnia et manent omnia indistincta vt prius autcomparat essentiam cum istis rationibus et tunc comparationecessaria praesupponit rationes factas et distinctas / et addentes distincta correspondentia quaelibet comparat eas / ergo prima distinctio ipsarum non est per comparationem ad extra quod est contra eos.

¶ Ad exempla pro maiori quando dicis de dextro et sinistro. Patet quod non est ad proposi tum / quia dextrum et sinistrum in columna non dicunt nisi respectum rationis ad animal secundum rationem dextri et sinistrisecundum quod columna dextra dicitur quia est ad dextram animalis et ita de sinistro. Relationes autem distinguuntur in relatione ad suos terminos. Siliter respondetur ad illud exemplum de ydeis supposito secundum eperos quod ydea dicat formaliter respectum ad ydeatum aliud ad exemplum: de puncto patet dato quod sit idem punctus qui est principium linearum duarum / oportet quod principium et finis accipiantur in ipso per comparatione ad illas: quia ista non dicunt nisi respectus rationis ad ipsas / vel si dicant relationes reales idem habetur. Ad exempla vero de genere et differentia dico quod non solum secundum rationem distinguuntur sicut probatum est supra et per Aristotelem. Unde et si esset aliquis intellectus qui intelligeret res sicut sunt ( cum iusmodi est intellectus diuinus ) dico quod conciperet ista sine omni comparatione ad extra ad aliquid. Et exem plum est magis contra ipsos quam pro ipsis. Aliud exemplum adducitur de vero et bono quae non distinguuntur secundum rationem nisi per comparationem ad extra / puta ad intellectum et bonitate. Et dico quod istud exemplum non est multum pro eis: saltem de bonitate in intellectu in diuinis propter habitudinem a qua deberet ista maxime distingui / quia intellectus et bonitas saltem in deo realiter distinguuntur puta etiam aut verum aut bonum dicunt aliqua absoluta / et sic nunquam prima distinctio est ab intellectu potente intelligere rem sicut est in se si dicuntur per comparationem ad extra: aut dicunt respectus ad intellectum et voluntatem / et sic non est ad propositum de istis et de attributis absolutis: puta quare ab eis respectu cu ius essentia differt ab esse secundum rationem etiam in diuinis. Patet igitur quantum valet illa maior in suis exemplis et de quibus distinctis correspondentibus et distinctis habet locum. Preterea dicerent illi de secunda opinione quod non oportet occurrere ad extra ad distinguendum intellectum et bonitatem: fed sufficit distinctio realis intrinse ca productioni: hoc tamen est contra eos: quia distinctio attributo rum est prior distinctionem personarum et emanationibus causarum: vel dicerent quod attributa licet pro quanto distinguum tur sunt sine respectu rationis: non tamen ad ex sed ad intra: et ideo non oportet ea distingui per comparationem ad extra. Ad minorem rationis dico quae accipit quod attributa sola distinguantur ratione.

¶ Ad secundum et tertium quae habent eandem vim / dico quod maior est falsa simpliciter dico enim ab eadem re et de eadem re indistincta: rei et distinctione ante actum intelligendi intellectus format diuersas rationes et relationes mutuas / sicut diffinitiones et diffiniti et subiecti et praedicati et eiusdem ad seipsum sine omni comparatione ad ex quando dicis quod sicut obiectum est in re sic facit sine intellectu. Dico quod non oportet omnino quod si talis est in resic sit et non aliter in intellectu. Aliter qundcumque intellectus posset distinguere secundum rationem idem a seipso etiam terminus in re distinguerentur vel nichil posset comparari vel referri ad seipsum: nisi prius referretur realiter et compararetur: sed dico quod si facit actu et intellectu qumo virtualiter est in seipso. virtualiter autem licet sit idem re et ratione ante actum intelligendi: tamen continet tales plures rationes Uando dicis etiam quod intellectus diuinus est maxime conformis rei / et quod ab eadem re et ratione exciperetur multitu do et distinctio. Dico quod vtrumque est verum. Intellectus enim diuinus maxime est conformis essentie in intelligen do / quia vnico actu simplicissimo intelligit eam perfectissime et ab ipsa vt obiecto primo sumitur vnitas talis actus / sed nichilominus quia virtualiter continet tales plures orationes dicitur quod ab ipsa potest fieri distinctio ipsa. rum / nec est inconueniens quod aliquid sit formaliter vnum et virtualiter et potentialiter multa.

¶ Ad quartum quando dicis Comparatio aliquorum praesupponit esse distinctionem ipsorum: falsum est. Probatio / certum est quod persone ad inuicem comparantur realiter per relationes quibus referuntur et tamen per easdem rationes inesse constituuntur et distinguuntur et sic est in omnibus mutuis relatiuis in quibus planum est quod comparatio etiam realis aliquorum non praesupponit est se ipsorum. Etiam est falsa illa maior vniuersaliter in relatiuis quicquid sit in absolutis et ideo nichil concludit contr alios qui ponunt quod ista attributa pro quanto distinguum tur sunt respectus rationis: puta contra maiorem illam intellectus comparat idem ad seipsum: et tamen non praesupponit idem esse distinctum a seipso. Ita quod si malor esset vera seque retur quod nichil posset distingui vel comparari secundum rationem nisi prius esset distinctum et comparatum secundum rem. Dico igitur quod talium relationum rationis ipsa earum comparatio est constitutio in esse rationis per actum comparantem et non praesupponitur earum distinctio matleto minus quam distinctionem realem etiam si daretur illa maior adhuc nihil haberet contra alios quia dicerent sibi quod primo per actum intelligendi distinguuntur relatio per actum intelligendi reflexum vel quasi comparantur ad inuicem / et ita nihil habetur etc. ergo ista ratio est contra eos sicut et dictum est. 8.

¶ Ad qind dico quod est vnum mirabile quod commentator in eo de commento deridet fidem nostram quae ponit in deo trinita tem: vbi planum est quod ipse sicut pessimus loquitur / et postea dicitur auctoritas eius quasi principium. vnde simpliciter nego commentatorem: et illi qui adducunt eum deberent philosophice procedendo tenere eum in alio dicto: et negare trinitatem cum eo / et forte facerent si auderent: quia per istud medium improbat trinitatem sicut patet ibidem in nono commento. Si tamen quis velit saluare commentato rem dicat quod ipse intelligit de intellectu qui intelligit inmaterialia et simplicia per materialia et composita: talis enim distinguit in eo subiectum et praedicatum per conparationem ad extra: sed sic non oportet de intellectu diuino vt dictum est supra etc. Ad Anselmum dico sicut dictum est supra in solutione secundi articuli in propositione communi. Sic ergo non videntur opiniones nec rationes earum efficaces ad probandum quod attributa in diuinis tantum precise distinguuntur per opus rationis / quicquid sit de re et veritate. primum principale dico quod per idem ar¬

¶ Ad gumentum sequitur quod persone non distinguuntur nisi secundum rationem quia sunt vna essentia simplicit simplex: sed hoc est falsum: ergo maior est falsa. Dico igitur non obstante distinctione reali personarum nec distinctione formali attributorum ex natura rei quod deus est simpliciter simplex: quia nec compositus ex aliis: nec componibilis alteri: quia nichil est in ipso nec ipse habens rationem potentie componibilis cum actu / sicut dictum est supra. Sed quicquid est in ipso purus actus est Ad secundum quero a te quare magis distinctio relationum ex natura fei stat cum diuina simplicitate quam distinctio aliquorum absolutorum que ponitur adhuc minor dicetur in sequenti questione. Et non video quod possis dicere nisi quod relatiuum non potest dici aliud se: sed aliquid ad aliud: et sic proprie relatio non est in aliquo sed ad aliud absolutum est a se et in aliquo non ad aliquid. Sed istud nichil valet quia relatio et si sit ad aliquid non tamen est nichil: sed aliquid. Similiter etiam oportet te dicere quod sit in aliquo sicut in fundamen to et supposito et persona saltem in diuinis: et etiam sicut in subiecto in creaturis: quia est accidens in creaturis vt patet saltem relatio creature ad creaturam. Similiter dico quod attributum absolutum est aliquid et in aliquo puta in essentia vt inradice et fundamento vel perfectione prima: ergo vtrumque est aliquid et non in aliquo: quia ergo habeo plus hinc quam ante nichil plus habeo nuisi quod vnum est a se et reliquum ad aliud: sed istud a se ad aliud nichil addit super id quod est absolutum et relatio Cum igitur vtrumque sit ad aliquid et in aliquo equalitefaciunt: nullam enim faciunt compositionem / ergo si distinctiorealis relationum que est maior stat cum simplicitate diuine essentie: et multomagis distinctio attributo rum ex natura rei que ponitur minor stabit cum ea: vndemirabilis fantasia videtur michi dicere quod non est intelligibile vnum et reliquum esse intelligibile nec possibile: et dico quod nullam rationem habent pro ista fantasia.

¶ Ad tertium dico quod non precise distinguuntur nec primo per opus rationis: sed ex natura rei dicis quod omnis di stinctio ex natura rei est realis: dico quod verum est / non quia sit distinctio rerum vel essentiarum realiter distinctarum: sed quia est in re et non est facta per opus rationis nichil plus habes sicut magis inferius apparebit

¶ Ad quartum dico quod omnia in diuinis sunti substantiua prout substantia distinguitur contra inherentiam: quia nichil est ibi inherens nec accidens sed non omnia sunt sul stantiua prout substantia accipitur pro existentia conica bili et personali: sed solum tres persone et ita attributa quacumque distincta in natura rei et subsistentia primo modo non tamen sunt persone nec subsistunt secundo modo sicut nec essentia. Preterea si ista ratio est bona oportet dicere quod in diuinis sint quatuor supposita: quia ibsunt quatuor relationes distincte et ex natura rei et etiam subsistentes / ergo ratio nichil valet.

¶ Argumentum in oppositum non concludit sicut patet ex praedictis: sed dices quod immo quia omnia quae sunt in deo sunt deus / ergo non distinguuntur ab eo realiter nec secundum rationem. Probatio quia ens rationis nunquam est deus / nec idem quod deus. Dico quod realiter non distinguuntur: sed bene secundum rationem vel realem vel intellectus tantum. Uunde dicit ens rationis non est deus concedo: quia illa ratio ab intellectu fabricata non est est deus vel quantum ad ipsam attributum est idem cum deo: sed quantum ad rem: sed magis quantum ad illam relationem distinguil si autem accipiatur vt relatio realis patet quod argumenti non valet: quia illa est benen vera deus est idem cum deo: sic ad istud