Quaestio 1

¶ Distinctionis trigesimequinte ¶ Questio Unica.

CIrca istam distinctionem quero vtrum omne peccatum ab originali consistat in aliquo actu positiuo.

¶ Uidetur visic omne peccatum ab origi nali est actuale. Sed peccatuactuale ab actu proprio peccam ltis dicitur: ergo etc.

¶ Secundo sic. Si peccatum actuale potest esse sine omni positiuo actu tunc dormiens posset actualiter peccare. sicut arguitur de beatitudine quod nisi consisteret in actu dormiens posset esse beatus. Sed hoc est falsum: en go etc.

¶ Secundo. Illud quod non consistit in aliquo positiuo pertinente ad ipsum nichil: sed pectantum actua le non est nichil. Tunc enim pro nichilo damnaret deus hominem quod non est verum: igitur etc.

¶ Quarto sic. Illi peccato quod non consistit in aliquo actu non correspondet pena sensus: sed tantum pena damni: quia inipso nulla delectatio inuenitur quia delectatio omnis concomitatur aliquem positiuum. Sed omni peccato praeter originale correspondet pena sensus: ergo etc. In hoc distinguitur peccatum omis¬

¶ Contra sionis a peccato commissionis: qui peccatum commissionis consistit in aliquo actu positiuo. Non autem oportet hoc de peccato omissionis Sed peccatum omissionis est actuale et aliud ab originali: ergo etc.

¶ In ista questione sic procedam.

¶ Primo inquiram de quesito scilicet vtrum omne peccatum aliud ab originali consistat in actu aliquo secundo positiuo.

¶ Secundo inquiram ad quam potentiam pertinet principaliter peccatum vtrum ad voluntatem vel intellectum.

¶ Tertio dato quod ad voluntatem inquiram vtrum actus talis sit peccatum inquantum ab ipsa voluntate effectiue vel inquantum in ipsa formaliter vel subiectiue.

¶ Quarto vtrum omne peccatum corrumpat aliquod bonum in eo in quo est

¶ Quantum ad primum articulum. Est vna opinio quod omne aliud peccatum ab originali consistit in aliquo actu positiuo secundo in teriori vel exteriori. Ita quod nullum peccatum est nisi sit aliquis actus positiuus. Ad hoc adducuntur ra tiones et auctoritates.

¶ Prima ratio est ista. Omne peccatum est voluntarium et si non est voluntarium non est peccatum secundum Augustinum de vera religione Sed nichil est voluntarium nisi actus interior vel exterior quia ex parte agentis non inuenitur aliquid in potestate sua nisi actus. Non est natura vel potentia volitiua seu operatiua est in potestate agentis: quia nullo modo cadunt ista vel cadere possunt subcausalitate peccantis et ita nullo modo sunt in potestate eius: sed solum actus qui est actus voluntatis primo et mediante ipso alii actus: ergo in aliquo actu consistit omne peccatum.

¶ Secunda ratio. Impossibile est esse malum culpe nisi in aliquo bono / funda tum sicut patet ex precedenti questione. Sed malum culpe non fundatur nisi in bono actu vel actu aliquo secundo. Probatio quia opposita nata sunt fieri circa idem. Bonum autem moris et malum culpe sunt op posita. Sed bonum moris non est nisi circa actum bo num ex genere non in habitu solo vel natura vel potentia et impossibile est quod sit sine tali actu: ergo etc.

¶ Tertia ratio. Quicumque non se habet aliter nunc quam prius non peccat. Sed qui nichilagit sicut nec priunon se habet aliter nunc quam prius vt patet: igitur non peccat sicut nec prius: ergo peccatum in aliquo actu positiuo consistit. Maior probatur: quia omnis peccausas de nouo necessario mutatur igitur se habet aliter nunc quam prius.

¶ Quarta ratio. Omnis peccans aut facit aliquid aut nichil. Sifacit aliquid habeopropositum. Si nichil igitur pro nichilo damnatur et pro aliquo quod non fuit in potestate eius: quia solus actus est in potestate peccantis.

¶ Ad hoc sunt auctoritates. Omnes peccati descriptiones in quibus semper ponitur aliquis actus positiuus interior vel exterior.

¶ Prima est Augusti. 22. contra faustum. Peccatum est dictum vel factum vel concupitum contra legen dei. Sed omnia ista significant actus positiuos.

¶ Secunda auctoritas est eiusdem de duabus animabus Peccatum est voluntas retinendi vel consequendi quod iusticia vetat et ita patet quod ibi accipit Augustinus voluntatem pro actu volendi non pro potentia.

¶ Tertia ratio est Ambrosii in libro de paradiso. Pecca tum est praeuaricatio legis diuiue et celestium inobedientia mandatorum. Modo planum est quod preuaricatio actum positiuum dicit et similiter inobedientia: quia dicit voluntatem non obediendi necesse est enim omne peccatum esse volitum vel in seipso vel suo antece dente ad quod ipsum necessario consequitur.

¶ Quanta auctoritas est Augusti. 3. de libero arbitrio vbidicit quod peccatum est spreto bono incommutabili rebus commutabilibus adherere sed ista dicunt actus positiuos.

¶ Ultima auctoritas est Magistri in littera in presenti distinctione vbi dicit quod peccatum est corruptio vel priuatio non passiue sed actiue. Sed hoc non esset nisi consisteret in actu positiuo: igitur etc.

¶ Nodus ponendi est iste. dicunt enim quod peccatum duplex est. Unum omissionis et aliud commissionis et quodlibet istorum in aliquo actu positiuo consistit: sed differenter quia peccatum commissionis potest consistere et in actu interiori et in actu exteriori.

¶ Sed peccatum omissionis nunquam consistit nisi in actu in teriori. Sed quomodo declarant differenter enim consistit in actu interiori et aliter quam peccatum commissionis. Nam peccatum commissionis consistit in velle facere oppositum actum actui praecepti¬

¶ Sed peccatum omissionis consistit in velle non racre preceptum vel in nolle facere actum precepti verbi gratia preceptum est de honorando parentes. Circa istud preceptum potest quis peccare peccato commisionis in actu interiori. Puta si velit exhonorare parentes vel peccato omistionis si nolit actu positiuo honorare parentes vel velit non honorare et sic de aliis preceptis suo modo. Lex enim non tantum precipit non fecere contrarium precepti sed facere preceptum et quam do facit iste contrarium precepti tunc peccat committendo quando vult non facere preceptum vel renuit facere peccat omissiue. Ita quod peccatum omissionis et commissionis non distinguntur quia vnum consistat in actu et aliud non: sed sicut dictum est. Ita quod licet posint distingui penes actum et non actum ex parte obiecti non tamen ex parte agentis vel peccantis.

¶ Sed ista positio videtur michi falsa de peccato omissionis. Bene enim dico quod pectantum commissionis in aliquo actu consistit. Sed videtur michi quod potest esse peccatum omissionis sine omni actu positiuo voluntatis sine etiam actu exteriori

¶ Ad hoc adduco aliquas rationes.

¶ Prima est ista. In cuius potestate est libere agere circa aliquod obiectum et libertate contradictionis in eius potestate est agere vel non agere pro eodem instanti diuisim. Ista de se patet. Sed voluntatis nostre est libere agere libertate contra dictionis circa obiectum precepti propositum ad quod tenetur implendum pro aliquo nunc sicut de hono rando parentes: ergo pro eodem instanti diuisim potest hoc velle vel non velle et ab actu cessare: Sed hoc posito quod non velit peccabit peccato omissionis: quia non faciet illud ad quod pro nunc tenetur. Nec oportet quod aliquem alium actum eliciat propter hoc: ergo peccatum omissionis esse potest sine omni actu interiorit voluntatis: et per consequens sine quocunque exteriori imperato ab ipsa.

¶ Secunda ratio est ista. In nullo plus determinatur indifferentia voluntatis ad aliquem actum positiuum quin possit omnem actum suspendere circa obiectum dictatum a ratione et presentatum per quemcunque modum quam circa obiectum non presentatum nec omnino ostensum: igitur obiecto mandati vel precepti presentato ad quod tenetur pro isto nunc. Ita potest omnem actum suspendere circa ipsum vel nullum actum positiuum habere sicut si omnino non presentaretur. Nec intellectus aliquid cogitaret de ipso. Sed nullum actum habendo circa illud obiectum circa quod tenetur habere actu pro instanti pro quo tenetur intellectum aduertente. Planum est quod voluntas peccat peccato omissionis igitur etc.

¶ Preterea ipsi dicunt quod peccatum omissionis consistit in aciu nolendi facere preceptum vel volendi non facere. Tunc arguo contra hoc. Sicut se habet actus volendi facere prohibitum ad omissionem vel commirsionem. Sic se habet actus nolendi facere preceptum affirmatiuum vel actus volendi non facere. Sed planum est quod actus volendi facere prohibitum est actus et peccatum commissionis sicut patet de velle furari vel fornicari: igitur actus positiuus nolendi implere preceptum vel volendi non implere est peccatum commissionis non ergo omissionis. Unde non sic distinguntur peccatum omissionis et commissionis sicut dicunt.

¶ Quarta ratio est ista. Sicut in potestate voluntatis est actus exterior vel negatio eius: ita multomagis est actus interior: quia nichil tam est in potestate voluntatis quam voluntas et sicut esset peccatum imputabile voluntati si non exequeretur actum exteriorem quando tenetur. Ita non exequi vel elicere actum interiorem precepti quando tenetur. Sed planum est quod voluntati imputaretur ad peccatum omissionis non mouere extrinsecam potentiam ad actum exteriorem precepti.

¶ Preterea de eundo ad ecclesiam vel dando elemosinam dato quod nullum alium actum exteriorem faceret: igitur multo fortius non elicere actum interiorem. Sed hoc posito habebimus peccatum sine actu omni interiori et exteriori: ergo etc. Peccatum enim tale non consistit nisi omittendo preceptum: non autem in aliquo actu reflexo: vt in velle omit tere vel nolle facere siue velle. Unde et velle non facere non est peccatum nisi quia non velle vel non facere est prohibitum et peccatum et sunt peccata alterius rationis sicut puto.

¶ Quinta ratio est ista: quia si voluntas possit aliquid contra iudicium rationis potest tamen contra secundum iudicium rationis. Sed ratio erronea potest dictare alicui quod nihil est volendum vel nolendum circa materiam preceptivel etiam circa velle vel non velle precepti etiam pro instanti pro quo voluntas tenetur ad preceptum: ergo voluntas potest non velle vel nolle aliquid circa istud videlicet stare sine omni actu et pro instanti pro quo tenetur ad preceptum. Sed hoc facto peccat pecca to omissionis: ergo sine omni actu potest stare peccatum omissionis.

¶ Ultima ratio quia aliquis non punitur pena sensus eterna nisi pro peccato alio ab originali. Sed aliquis iuste sic punitur pro eo quod facit preceptum. Nec oportet quod faciat aliquem alium actum: ergo hoc est peccatum et ita peccatum omne ab priginali non oportet quod sit in aliquo actu positiuo.

¶ Dico ergo quod voluntas quia ex sua libertate habet quod potest libere velle vel non velle quodcumque obiectum quantumcumque volendum quod si ne omni actu positiuo potest peccare peccato omissionis non volendo id quod est volendum et ad quod tenetur et sic non oportet omnem culpam voluntatis con sistere in actu secundo positiuo sicut patet de pecca. to omissionis de peccato commissionis bene puto.

¶ Ad primum aliorum dico quod nichil est voluntarium positiue nisi aliquis actus qui est in potestate voluntatis sed banm priuatiue pro tanto quia voluntati potest in esse aliqua priuatio et voluntarie pro tanto quia potuit et debuit voluntarie ponere actum positum quem tamen non posuit et ideo dicitur priuatio talis voluntaria. Tu dicis voluntas non potest suspendere actum nisi per velle. Dico quod falsum est. Ita quod suspensio actus non est nisi non elicere actum quem posset elicere.

¶ Ad secundum dico quod impossibile est esse malum culpe nisi fundatum in aliquo bono positiuo et dico quod malum culpe omissionis fundatur in voluntate non in aliquo actu elici to positiuo. Ad probationem dico quod non concludit nisi de malo culpe commissionis in actu bono ex genere quod quidem est carentia rectitudinis moralis: quia rectitudo circumstantie debite. Sed etiam dico quod non valet de malo omni culpe commissionis quia potest esse peccatum commissionis in actu malo ex genere qui non potest esse bonus moraliter nec bene circumstantionari sicut actus odiendi vel blasphemandi deum. Et tunc vltra dico quod multominus valet in peccato omissionis quod non solum priuat circumstantiam debitam in actu: sed etiam. totam substantiam actus: et tunc dico quod sicut totus actus habet fundari in voluntate sicut in bono et non in aliquo actu secundo positiuo elicito: ita etiam malum cum pe omissionis.

¶ Ad tertium dico quod maior non est vera nisi de peccato commissionis. Potest enim aliquis peccare de nouo peccato omissionis dato quod in se non mutetur per aliquid receptum nec aliquem actum positiuum elicitum. Et ratio est: quia prius non tenebatur ad implendum preceptum pro illo tunc priori et ideo non peccabat prius non adimplendo modo et pro nunc tenetur et ita posito quod non impleat sicut prius non implebat / peccat: et tamen prius non peccabat et non est omnino mutatus quia non facit aliquid sicut nec prius.

¶ Ad quartum dico quod peccans peccato omissionis no oportet quod faciat aliquid sed sufficit quod non facit aliquid ad quod faciendum tenetur. Tu dicis: ergo facit nichil. Dico quod si voces nichil nullum actum positiuum concedo. Et cum dicis: ergo pro nichilo damnatur. Dico quod non pro nichilo omnino quod est meranegatio extra genus sed bene pro nichilo eo mode quo dicit Augustinus quod peccatum est nichil et istud nichil bene saluatur in negatione que concernit subiectum et est priuatio rectitudinis debite inesse cum iusmodi est peccatum omissionis. vno verbo Ad omnes auctoritates dici poneto quia peccatum commissionis noxius est omnes ille descriptio nes peccati verificantur et date sunt de peccato conmissionis. Hec de primo articulo.

¶ Quantum ad secundum artitulum. Posito quod aliquis actus sit peccatum vel in aliquo actu consistat peccatum ad quam potentiam principalius pertinet ipsum peccatum et in quo est forma lius sicut in subiecto et causa prima. Uidetur mihi quod aliqui si sequerentur sua principia deberent principalius attribuere peccatum intellectiui quam voluntatio Tum quia secundum ipsos est potentia liberior quam voluntas quia intellectus est prima potentia immaterialis et ab stracta. Tum quia voluntas nichil potest nisi iudicatum a ratione nec potest aliquid contra ipsam: ita quod intellectus est principalis motor et voluntas non potest non moueri ab intellectum stante iudicio. Tum quia intellectus est potentia simpliciter nobilior: quia est propter se et voluntas propter ipsum sicut appetitus ensitiuus propter sensum. Ad potentiam autem nobiliorem pertinet meritum et per consequens demeritumTum quia ad potentiam illam precipue pertinet meritum et demeritum que est precipue regitiua hominis. Sed hoc est intellectus. Homo enim per rationem principaliter. Animalia enim imaginationibus viuut. Sed pominum genus arte et rationibus 1. meta. quare etc. ret ergo oppositum quod peccatum et cul

¶ Dico auci paprincipalius pertinet ad voluntatem sicut ad causam et subiectum propter omnes illas rationes que verificantur de voluntate. Primo quia potentia sola formaliter libera libertate dico meritoria non ex immunitate a materia sicut dictum est supra in quadam questione. Tum quia voluntas stante omnimoda rectitudine rationis potest in oppositum eius quod iudicatum est et est principalis motor in regno animae et intellectus. Non quia intellectus mera necessitate naturali mouetur ab obiecto praesentato nisi auertatur a voluntate. Tum quia voluntas secundum multos est simpliciter nobilior et actus intellectus est simpliciter propter actum voluntatis et optimus propter oppositum sicut videtur et cognoscere deum propter diligere et frui non econuerso: quia hoc esset peruersim secundum Bernardum. Tum quia voluntas est precipue regitiua homins: quia imperando sicut regina et rex in regno. Intellectus autem solum dictando et consulendo: quare etc. ri autem alias rationes ad idem.

¶ Adduio.

¶ Primo sic. Ad illam potentiam principalius pertinet peccatum et culpa que sola punietur et cui soli culpa imputatur. Sed hec est solum voluntas secundum Anselmum de conceptu vit ginali: ergo etc. Nichil enim pena est nisi inuoluntarium proprie loquendo.

¶ Secunda ratio est ista Ad illam potentiam pertinet principaliter peccatum et culpa in cuius potestate primo est facere cul pam vel non. Sed hec est voluntas per suam libertatem stante quocunque dictamine in intellectu sicut probatum est supra. distinc. 29. ergo etc.

¶ Tertia ratio. Ad illam potentiam primo et principaliter vnde habet culpa quod sit voluntaria: quia peccatum a deo est voluntarium quod si non est voluntarium non est peccatum secundum Augustinum de vera religione. Sed planum est quod ex voluntate habet culpa quod sit voluntaria et non ex intellectu: ergo etc.

¶ Quarta ratio. Si culpa pertineret principaliter ad intellectum cum actus intellectus sit prior actu voluntatis culpa posset esse ante omnem actum voluntatis etiam culpa commissionis. Sed hoc est falsum quia nichil est imputabile vt peccatum actuale: nisi voluntarium: ergo etc. Dico quod culpa ad voluntatem pertinet et ad nullam aliam potentiam vt culpa est et imputabilis facienti vel habenti culpam: licet enim peccatum vt peccatum bene sit in aliis potentiis et ab aliis sicut et inuenitur peccatum in naturalibus. Tamen nunquam imputatur aliquod peccatum aliis potentiis: sed solum voluntati et est culpa omnis ipsius voluntatis vel sicut in principio effectiuo et subiecto vel sicut in principio cui imputatur.

¶ Ad rationes aliorum dico quod si illa libertas quae est immunitas a materia esset liber tas meritoria vel demeritoria et intellectus esset primo liber et magis liber tali libertate sicut dicunt tuncdeberent concedere quod peccatum est principalius imintellectu. Sed dico quod intellectus non est liber liber tate meritoria que pertinet ad propositum plus quam vnus truncus vel plus quam pes vel oculus: licet enim possit in opposita obiecta sicut et sensus visus in album vel nigrum et in actum et negationem actus absente obiecto sicut et sensus: non tamen in potestate sua habet hoc quod omnibus requisitis necessariis ad actionem possit ex sua spontaneitate agere vel actum suspendere sed sola voluntas et ideo non est liber quod patet in intellectione questionis deducte euidenter ex principiis et de principio que necessario intelligit si presentetur obiectum nisi forte auertatur per voluntatem. Unde et in potestate sua non est determinare se ad alterum. 9. metha.

¶ Ad secundum dico quod deberent concedere questionem tamen dico quod ex falsis pro cedunt: quia sicut dictum est supra voluntas potest contra iudicium rationis nec necessario datur a ratione. Dices peccatum non est nisi defectus a bono lcun rationem. Dico quod verum est. Sed ille defectus est principaliter a voluntate non ab intellectu sicut et bonum licet sit secundum rationem: est tamen voluntatis et a voluntate principaliter.

¶ Ad tertium dico quod deberent comcedere conclusionem tamen ex falso procedit. Intellectus enim non est simpliciter nobilior voluntate: nec voluntas est propter ipsum sed magis econuerto et similiter de actibus. Tu dicis. Intellectus est sui gratia. Dico quod verum est non simpliciter: sed in ordine potentiarum cognitiuarum. Tu dicis appetitus est propter sensum falsum est: sed magis econuerso: quia appetitus non est finaliter propter sentire: sed propter delectari et sensus etiam propter idem finaliter.

¶ Ad quartum dico quod dederent concedere conclusionem licet ex falso procedat: quia intellectus non est potentia principaliter regitiua hominis sed voluntas mouendo et imperando licet intellectus sit potentia regitiua consulendo et dictando quare etc. Dices quod voluntas eoipso quod ad ipsam pertinet cul sa vel peccatum videtur innobilior. Dico quod non Nobilitas enim potentie debet accipi ex optimo actu suo que non est minus nobilis in proposito quam actus intellectus: quia optimus actus intellectus videtur propter ipsum. Non autem debet accipi nobilitas vel conditio potentie simpliciter ex actu defectiuo si quem potest habere. Preterea etiam intellectus potest habere actum defectiuum et erroneum. Hec desecundo articulo questionis.

¶ Unde nota quod non ex aliquo malo vnde possit voluntas in malum sed ex bono quod est ipsa: quia ergo ipsa est bonum quoddam in se potens in actum qui non est minus nobilis quam actus intellectus non est minus bonum. Nec potest argui ex hoc esse minus bonum.

¶ Quantum ad secundum articulum. An scilicet actus voluntatis malus sit peccatum vel culpa inquantum est a voluntate effectiuem: vel inquantum in voluntate formaliter et subiectiueDico premittendo vnam distinctionem. Secundo ad propositum. Tertio concludendo vnum correlarium

¶ Quantum ad primum dico. quod actus voluntatis malus potest dupliciter considerari. Uno modo vt in se malus et deformis carens perfectione sibi debita in esse. Alio modo inquantum imputabilis ad penam et per consequens culpabilis.

¶ Ad propositum dico quod actus voluntatis malus et deformis carens perfectione sibi debita inesse. Alio modo inquam tum imputabilis ad penam et per consequens culpa bilis.

¶ Ad propositum dico quod actus voluntatis malus habet rationem culpabilis et imputabilis ipsi voluntati inquantum est ab ipsa effectiue.

¶ Secundo dico quod habet rationem deformantis et deturpantis seu maculantis vel inficientis voluntatem inquam tum est in ipsa subiectiue et denominantis voluntatem vt malam.

¶ Primum probo sic. Primo peccatum habet rationem culpabilis et imputabilis voluntatis secundum illam rationem secundum quam comparatur ad ipsam: vt in sua potestate: quia nichil est imputabile alicui nisi vt in sua potestate. Sed actus malus fuit in potestate voluntatis inquantum actio eius et potest esse ab ipso effectiue vt patet. Non inquantum receptum in ipso passiue: quia in potestate patientis vt sic non est ipse effectus: ergo etc.

¶ Secundo sic secundum illam rationem est peccatum imputabile voluntati secundum quam comparatur ad voluntatem vt ad causam liberam. Sed hoc est vt comparatur ad ipsam tanquam ad causam liberam sicut pluries probatum est supra: ergo etc.

¶ Tertio sic secundum illam ratio nem. Peccatum imputatur voluntati qua posita et aliis circunscriptis adhuc imputatur et qua non posita non imputatur. Sed posito quod actus sit a voluntate dato quod non sit in voluntate adhuc imputatur. Nunquam autem imputatur nisi a voluntate: quia soli voluntati imputatur vnde et actus deformis inferiorum potentiarum voliti licet non sint in ipsa: ergo etc.

¶ Ad hoc videtur facere Augustinus 1. de libero arbitrio vbi dicit quod culpa est malum quod facimus. Pena vero malum quod patimur secundo modo accipiendo culpam vel peccatum scilicet vt denominat voluntatem malam et deformen. Dico quod est in voluntate sicut in subiecto. Tum quia sicut nichil est bonum formaliter bonitate extrinseca que non est in ipso. Ita nichil malum est vel deforme nisi malicia vel deformitate existente in ipso. Sed peccatum est n voluntate formaliter inquantum passiua et receptiua non inquantum actiua: igitur etc. Tum quia secundum illam rationem peccatum deformat voluntatem secundum quam tollit ab ea bonum sibi oppositum et incompossibile peccato. Sed hoc est vt comparatur ad voluntatem vt passiuam et receptiuam sicut habitus et priuatio comparantur ad potentiam subiecti: ergo etc. Quarto quia secundum illam rationem pectantum inficit voluntatem secundum quam voluntas dicitur vitiosa per habitum generatum exactibus peccatorum. Sed hoc est vt passiua: quia vt habens in se formaliter talem habitum. Unde et alio potentie iniquibus aggenerantur habitus ex motiene voluntatis dicuntur vitiosi secundum tales habitus si sint mali: ergo etc.

¶ Ultimo patet hoc: quia voluntas inquantum passiua et receptiua virtutis vel gratie dicitur gratiosa vel virtuosa: ergo similiter vitiosa et deformata per peccatum

¶ Ex predictis concludo vnumcorrelarium I quod illi qui ponunt voluntatem pure passiuam siue ab obiecto siue ab alio non possunt saluare imputabilitatem peccati nec culpabilitatem voluntatis. Nec possunt saluare quod voluntati imputetur ali quid ad premium vel penam aliquid. Dico de actibus suis: quia ad omne tale se habet pure passiue: immenec aliquid de actibus extrinsecis: quia ad omne tale se habet mera necessitate naturali: quia eadem mera necessitate qua mouetur ab alio mouet alia: et ita licet bene possint saluare actum deformen et malum involuntate sicut in aliis potentiis et sicut est in naturalibus. Culpam tamen aliquam que imputetur voluntati saluare non possunt. Ex quo patet quod illa positio false est et periculosa valde. Magis enim debet imputariactus obiecto vel mouenti voluntatem et non voluntati. hec de tertio articulo.

¶ Quantum ad quartum articulum distinguit quidam doctor parte prima summ sue quod bonum triplex est. Quoddam quod per malum tol litur totaliter sicut gratia gratum faciens quod per malum peccati mortalis totaliter tollitur sicut per suum oppositum sic lux per tenebram tollitur et visus per cecitatem.

¶ Aliud est bonum quod omnino non tollitur nec diminuitur sicut substantia aeris non tollitur pertenebram nec diminuitur et hoc bonum in proposite est substantia subiecti ipsius peccati. Puta substantia anime.

¶ Tertium bonum est quod diminuitur: non tiomnino tollitur et dicit quod hoc bonum est aptitudo ad bonum vel habilitas que diminuitur per peccatum nunquam tamen omnino potest tolli. Sicut enim intenditur talis habilitas in anima per bonos actus: quia subiectum magis est dispositum per bonos actus sic etiam remittitur per actus malos.

¶ Ponit exemplum de materia quod quanto magis ac magis disponitur et habet plires dispositiones ad aliquam formam tanto habil tas eius ad formam illam intenditur et quanto minus difponitur et pauciores habet dispositiones et plures contrarias tanto magis remittitur et diminuitur et si dispositiones quibus remittitur habilitas materie ad formam non possint multiplicari in infinitum. Nec etiam habilitas potest remitti vel minui in infinitum Sicut patet: quia si humiditas et frigiditas que sunt dispositiones contrarie ipsius materie ad formam ignis: possent multiplicari in infinitum in materia tunc et habilitas materie ad formam ignis diminuere tur in infinitum. Sed non sic possunt multiplicari in infinitum. Sed in proposito dispositiones contrarie ad bonum. Puta mali actus et peccata possunt mult plicari in infinitum et nunquam totaliter tolleretur quod semper remanet in radice. Puta in voluntate. Et ponit exemplum. Sicut si ponerentur obstacula in infinitum inter aerem et solem in infinitum diminueretur habilitas aeris ad lumen nunquam tamen totaliter tol leretur: quia semper maneret dyaphaneitas aeris et illa habilitas in radice. Sic in proposito de peccatis multiplicatis in voluntate que sunt quasi obsta¬ cula inter animam nostram et deum impedientia lumen gratie. Hec est positio¬

¶ Sed contra istam positionem arguo multipliciter: quia quasi per omnia vide michi falsa.

¶ Contra primum dictum quod peccatum corrumpit gratiam vel expellit sicut tenebra lucem: quia illud quod solum habetur per creationem non perditur nisi per adnichilationem. Sed gratia habetur tantum pecreationem: ergo non perditur nisi per adnichilationem. Sed in hoc nichil potest peccatum nec peccato: nisi demeritorie tantum. Ita quod non potest corrumpi per actum alicuius creature siue bonum siue malum.

¶ Secundo contra illud quod dicit quod peccatum opponitur gratie et corrumpit ipsam sicut lux tenebram: quia peccatum non est priuatio gratie sibi directe et priuatiue opposita. Primo quia anima non posset esse siue mortali peccato vel sine gratia cuius oppositum apparuit in anima Ade qui non fuit creatus in gratia sicut nec aer esse potest sine tenebra vel lumine. Secundo quia tunc omnia peccata mortalia essent eiusdem speciei sicut et habitus sibi oppositus. Puta gratia quod est falsum. Tertio quia solum primum pecctum mortale tolleret tale bonum et vel corrumperetet alia non: et ita non est hoc commnune omni pecca. to sicut querimus quomodo omne peccatum est corruptio alienuius boni secundum Augustinum in enchiridion et Magistrum.

¶ Contra secundum dictum deus diminutione habilitatis quero aut ista habilitas / est aliquid aliud a voluntate vel anima ipsa aut non. Si non tunc non diminuitur sicut nec voluntas vel anima. Et si diminuitur tunc anima ipsa vel voluntas diminuitur quod est contra aliud dictum suum. Si non est idem sed aliud planum est quod est aliquod bonum et in anima vel voluntate est habilitas ad ipsam sequitprocessus in infinitum.

¶ Preterea contra modum diminutionis et augmentationis quem ponit sicut in qualitatibus non per additionem partis ad partem sicut in quantitatibus vel substractionem partis a parte sed propter maiorem dispositionem subiecti vel indispositionem: quia iste modus est falsus sicut apparuit distin. 17. de caritate et augmento eius. Et accipe inconuenien tia que adducuntur ibi contra istud dictum.

¶ Preter ea ipse accipit vnum falsum dictum quod scilicet elongatio potentie vel aptitudinis ab actu minuit habilitatem subiecti. Nam si sit graue multum sursum et multum remotum a deorsum non minus est habile esse vel ferri deorsum quam si non esset ita sursum nec ita elongatum a deorsum Nec exemplum est ad propositum. Uerum est enim quod maior calor auget potentiam resistendi frigido: immo est ipsa potentia resistendi: sed licet elonget a frigido: non tamen minuit habilitatem subiecti ad frigidum sicut etiam nec augetur habilitas successiui aucta forma in ipso. Si enim sic esset tunc calidum. 20. graduum non posset: ita cito corrumpere frigidum. 10. graduum sicut calidum duorum graduum frigidum vnius gradus quod est falsum et contra sensum. Non enim esset equalis proportio resistentie vnius ad duoet decem ad viginti propter maiorem habilitatem subiecti in viginti quam in duobus. Similiter dico de habilitate materie et nunquam augetur vel minuitur ipsa materia eadem manente: quia non est aliud quam materia.

¶ Contra aliud quod dicit quod pervnum peccatum indisponitur anima ad bonum et sic habilitas eius ad bonum minuitur et per aliud peccati magis etc.

¶ Contra. Impossibile est aliquod finitum minui per partem vel saltem equaliter semper secundum quantitatem vel quasi quantitatem quin tandem consuma tur totum vel possit consumi. Sed per peccata muta sibi succedentia equalia vel maiora frequenter diminui potest ista habilitas equaliter: immo magis ac magis et quasi secundum maiores ac maiores partes: ergo totaliter consumi.

¶ Preterea non valet exemplude aere interiectis obstaculis inter ipsum et solem: quia habilitas aeris non propter hoc minuitur sicut nec dyaphanitas eius vel natura licet impedimenta extrinseca multiplicentur.

¶ Sic etiam in proposito: et ideo videtur michiquod quasi omnia ista dicta nichil valent

¶ Alii sunt qui ponunt quod peccatum adimit aliquod bonum ab anima et illud bo num est habitus virtutis que tollitur vel minuitur per peccatum.

¶ Contra quia gratia non tollit nec minuit habitum vitiosum. Patet in penitentibus de nouo qui non minus inclinantur secundum suos habitus vitio sos quam prius quantum est ex vi illorum habituum. Cu ergo gratia sit potior in hoc vel non minus potenquam peccatum in tollendo habitum virtuosum videtur quod non tollat ipsum.

¶ Preterea ante omnem habi tum virtuosum adquisitum potest esse peccatum.

¶ Pr terea quia peccatum potest esse instantaneum. Hab tus autem virtuosus non corrumpitur nec adquiritur in instanti.

¶ Quarto quia habens vnum habitum virtuosum circa vnam materiam potest peccare circa aliam et ideo non tangitur ille habitus: sed remanet illesus igitur etc. Dico ergo aliter quantum ad istum articulum quod peccatum duplex est. Unum est peccatum omissionis Aliud est peccatum commissionis.

¶ De pcto omissionis dico quod cum sit priuatio actus et circumstantie actus pro quando debent in esse quod adimit et corrumpit actum debitum et circunstantiam eius: et sic adimit et corrumpit bonum non effectiue sed priuando vel ipsum negando. Peccans autem aliquo modo effectiue eo modo quo potest dici quod peccando est causa effectius talis peccati et consequenter tollit habitum qui posset generari per talem actum frequentatum.

¶ Peccatum vero commissionis dico quod priuat bonum circa actum ipsum: quia circumstantiam debitam in esse actui. Non quod inueniat peccatum illam circumstantiam et actu et ipsam expellat: sed quia nisi tale peccatum et carentia eius fuisset. Similiter etiam de peccato omissionis in voluntate. Non ergo minuitur habilitas subiecti vel anime ad bonum licet bene per peccata muta ponatur aliqua difficultas ne ista habilitas reducatur ad bonum. Similiter etiam per peccatum non tollitur gratia sicut per priuationem habitus. Sed demeritorie et a deo tollitur effectiue quando inerat prius adueniente peccato vel non infunditur contnuato peccato: quia ergo ille actus rectus vel etiam circumstantia recta vel rectitudo actus nata sunt perfi cere naturam cui inessent nisi inesset peccatum. Ideo dicitur quod peccatum est corruptio nature non in se loquendo de natura subiecti sed quantum ad perfectionem aliquam accidentalem debitam inesse: et sic debent intelligi auctoritates sanctorum et doctorum quod peccatum corrum pit vel adimit bonum vt dictum est.

¶ Ex predictis possunt multa concludi de peccatis videlicet quomodo specie distinguantur quia distinguntur et actus vel circumstantie priuate per ipsos. Quomodo etiam vnum est grauius alio quia priuat meliorem actum vecircumstantiam quam aliud et quid est principalius in peccato: quia auersio a bono iustitie et rectitudinis debite inesse et consequenter a bono incommutabili deo: quia carentia rectitudinis debite inesse est ipsum peccatum formaliter et sic de multis aliis que possent inquiride peccato. hec de quarto articulo.

¶ Ad primum principale dico quod peccatum actuale non solum dicitur ab actu posit uo in existente. Sed etiam dicitur actuale a priuatio ne actus qui debuit inesse sicut est de peccato omissionis.

¶ Ad secundum dicendum quod non oportet quod dormiens possit peccare aduertenter non omittit aliquid quod teneatur facere nec dormiendo tenetur ad uertere. Si tamen per aliquem actum priorem se posuit in ista necessitate dormiendi pro illo tempore pro quo tenetur aduertere et aliquid facere ille actus prior sibi imputatur ad peccatum et forte etiam dormiendo peccat peccato omissionis et imputatur sibi iuste: quia potuit cohibere se ab actu dormiendi pro illo tempore.

¶ Ad tertium dictum est quomodo peccatum est nichil et quomodo non licet non consistat in aliquo positiuo actu.

¶ Ad quartum dico quod peccato spontaneo quod non consistit in aliquo actu correspondet pe na sensus. quia spontaneo omittit: licet non habeadelectationem consequentem aliquem actum clicitum in peccando etc.