Quaestio 1

¶ Distinctionis Undecime. Questio Prima.

CIrca distinctionem vndecimam quero primo. vtrum transubstantiatio sit possibilis.

¶ Uidetur quod non illud non est possibile quod implicat contradictionem sed aliud transsubstantiari implicat contradictionem. probatio. quia transubstantiari aliquid in aliud est aliquid fieri aliud. sed implicat contradictionem. quod aliquid fiat aliud a seipso sicut quod sit aliud a seipso ergo etc.

¶ Secundo sic. transubstantiatio est mutatio totalis substantie in substantiam. sed talis non est possibilis nam secundum philosophum non est nisi duplex mutatio substantialis puta genneratio vel corruptio: que sunt mutationes vel generationes pastiales. ergo etc.

¶ Tertio sic. Impossibile est esse aliquam mutationem in qua non maneat aliquod commune vtrique termino. patet discurrendo per omnes mutationis species. v. phisicorum: et cuius termini per se non sint incompossibiles. sed in transubstantiatione nihil commune manet vtrique termino: sed totum secundum totum transit in totum: et nihil manet intrinsecum vtrique termino. Simliter etiam termini non sunt per se incompossibiles. quia substan¬ tia panis et corpus christi simul possent stare subsacramento: sicut dictum est supra. ergo etc. ambrosius de sacramentis: et ha¬

¶ Conti a betur de consecratione distinctione secunda. Reuera mirabile etc. non est minus dare quam mutare nouas naturas rebus.

¶ Ex quo concluditur quod sicut potest deus dare nouas naturas rebus: que prius non erant per creationem: ita potest naturas earum: que preerant. et ita conuertere et transubstantiare vnam in aliam: vt videtur Et patet per magistrum in presenti distinctione. In ista questione sic procedam.

¶ Primo ostendam quid nomine transubstantiationis intelligitur et vtrum sit possibilis aliqua virtute.

¶ Secundo. dato quod sic inquiram vtrum transubstantiatio sit vere mutatio.

¶ Et tertio dato quod non an sit essentialiter eadem cum termino suo a quo vel ad quem.

¶ Et vltimo ad rationes principales. rere articulum

¶ Quantum ad primuut dico: quod ratio nominis huius transubstantiatio est transitiototalis totius substantie in substantiam aliam. Ad tuius euidentiam notandum est: quod dicitur ibi tota lis transitio: quia ad hoc quod sit transubstantiatiooportet quod conuersio sit totalis substantie et perfecta et integra: non solum secundum partem sicut in generatione naturali totum transit in totum non secundum quamlibet partem: sed quia vnum totum manente eius materia corrumpitur: et aliud totum succedit in eadem materia. In transubstantiatione vero non manet aliquid de transubstantiatione quod sit commune intrinsecum termino ad quem transubstantiationis: vt patet. Similiter etiam dicitur primo de generatione: quod in generatione totum transit in totum. et non tamen dicitur hoc de alteratione vel notu. quia licet in alteratione maneat aliquod commune vtrique termino: non tamen illud commune cum eo quod est formale in termino per se constituit vnum totum: sed vnum totum per accidens: sicut / substantia cum accidente. Et ideo non dicitur totum simpliciter sicut nec ens nec vnum per se. Nec dicitur consequenter totum transire in totum: sicut in generatione: cuius materia vel subiectum constitnit per se vnum totum cum vtraque forma termini scilicet generati et corupti. Dicitur ergo transitio totalis. Sed dicitur substantie in substantiam. quia proprie ad rationem transubstantiationis oportet: quod vterque terminus sit substantia. Unde et si conuerteretur substantia in accidens: sicut esset possibile / vt dicam infra: vel etiam econuerso: vel accidens in accidens: non esset itansubstantiatio: sed magis diceretur transaccidentatio vel ex parte termini ad quem vel ex parte termini a quo vel ex vtrobique licet magis proprie ex xtroque vel ex termino ad quem quam ex termino a quo forte: nisi diceretur quod licet alie mutationes vel quasi mutationes magis denominentur ex termino ad quem quam a quo: conuersio ista totalis magis ex termino a quo. cuius ratio forte inferius apparebit.

¶ Si igitur ratio nominis est hec: quod transubstantiatio est transitio vel conuersio totalis substantie in substantiam. Et talis transitio vel quasi mutatio supernaturalis inter alias magis assimilatur illi mutationi naturali: quae est de subiecto in subiectum. Fit enim secundum pilosophm. v. phisi. mu¬ tatio de non subiecto in subiectum et de subiecto innon subiectum et de subiecto in subiectum. Et accipit ibi subiectum vel non subiectum pro terminis: non pro illo quod subest commune vtrique termino. quia isto modo non est aliqua mutatio naturalis in non subiectum. nec est aliqua: que non habeat subiectum: sicut patet. Inter mutationes autem vel transitiones supernati rales est vna a non subiecto in subiectum. a non esse ad esse: et est creatio. Alia est ab esse in non esse: et est anihilatio. tertia est a subiecto ad subiectum: et est tram substantiatio: vel totalis conuersio alicuius in aliud: habens per se duos terminos positiuos: quorum vnus totaliter desinit esse: et alius preexistit vel totaliter accipit esse: vel saltem est illud: in quod secundum totum esse transit terminus alius conuersus. patet: quod ex ratione transul

¶ Ex predictis stantiationis vniuersali ter loquendo non est: quod fiat in aliquid preexistens sibisaltem duratione: licet bene sit hoc aliquando: sicut quando tram substantiatur panis in corpus christi. sed potest fieri inaliquid non preexistens sibi secundum durationem: licet quantum apparet mihi: oporteat bene quod sit preexistens secundum naturam. Nam prius creatura oportet quod aliquid sit ens: quam in ipsum aliquid transubstantietur necessario. Nisdiceretur quod ipsa transubstantiatio esset actio productiua ipsius termini: in quem aliquid aliud conuertitur. quod tamen non videtur. Non enim videtur actio productiua sed comuersiua. Et dato quod esset productiua: adhuc prius natura esset productiua quam conuersiua. Nisi etiam dicere tur quod ipsam transubstantiationem huius in hoc concomtatur in eodem instanti actio productiua vel productioaliqua termini in quem. nec oportet quod ille terminus sit prior natura vel duratione: licet etiam non possit esse posterior in de ipsa transubstantiatione: sed sufficit: quod concomitetur ita quod simul sint omnino productio alicuius et conuersio alterius in ipsum: et eodem instanti monsurentur et non sint eadem vel eedem: sed alia et alia. Si militer si etiam poneretur: quod eadem: diceretur quod non prius est productiua quam conuersiua nec econuerso. Puto tamen: quod ex parte producti et conuersi vel termini conuersionis nopossunt dici eadem mutatio vel quasi. quia vna potest esse sine alia. Et similiter ex parte dei agentis variantur secundum rationem: licet actus divine volitionis sit vnus exnatura rei simpliciter in seipso indistinctus.

¶ Deordine autem vel simultate ipsarum magis dicetur infra di. ista in quarta quaestione in articulo vltimo quaestionis. Sed semper bene oportet: quod terminus conuersus praexi stat etiam duratione ipsi transubstantiationi. Nam oportet: quod aliquid actu existens aliquando conuertatur. Quod enim semper est non ens: non transubstantiatur vel conuertitur. oportet ergo ipsum aliquando actu existere. sed non est hoc possibile in instanti transubstantiationis: quia in illo instanti non est nec post etiam. ergo ante oportet praexistere conuersum.

¶ Et propter hoc in illa descriptione transubstantia tionis potest addi. quod est conuersio totalis substantie preexistentis in actu in substantiam aliam: siue praexistentis secundum durationem siue non. Similiter etiam potest addi: quod est conuersio passiua et instantanea. Non enim conuersio actiua: que est volitio diuina. Nec est conuersio vel transitio successiua. quia in ipsa nulla patet ratio: quare successiua poneretur. quia nec in potentia agentis: nec resistentia alicuius. quia diuine virtuti nihil resistit. Nec aliquid aliud puta natura sua. Ita enim videtur nature instantanee: sicut alie mutationes. vt creatio et anihilatio. quare etc. hoc est primum huius articuli.

¶ Secundo dico: quod transubstantiatio est possibilis simpliciter et ab / solute respectu virtutis diuine. Ita quod illa ratio no minis supradicta non est in se falsa: nec implicans contradictionem. sicut rationes nominum que haben tur de figmentis et impossibilibus contradictionem implicantibus.

¶ Quod autem sit possibilis transubstantiatio virtuti diuine. Probo primo sic. in cuius potestate est totale esse vel non esse rei: in eius potestate est conuersio vnius rei in aliam: et per consequens vnius substantie in aliam: et sic transubstantiatio vt videtur. sed in potestate dei est totale esse vel non esse substantie create: vt patet. ergo etc.

¶ Secunda ratio. sicut se habet agens naturale et crearum ad mutationem vel conuersionem partialem: sic agens supare naturale ad totalem. sed agens naturale eoipso: quod in virtute sua continet formam rei generabilis et cor ruptibilis saltem quantum ad formas eductas quantum ad esse vel ad non esse ipsarum: potest in conuersio nem partialem substantie in substantiam: sicut aque in vinum per corruptionem aque et generationem vini: vt patet ergo etc.

¶ Circa hanc rationem tamen est aduertendum quod non similiter se habet conuersio partialis suo modo omnino ad conuersiouem totalem et transubstantiationem. quia nec pars ibi mutatur in partem: vel fit alia pars. Una enim forma non fit aliam sed magis reducitur in potentiam materie: et alia educitur sed in transubstantiatione totum fit totum: hoc fit hoc. tamen in conuersione partiali formatum priori forma scilicet materia fit formatum posteriori forma licet manens. hic autem totum vnum fit aliud non manens sed totaliter desinens esse.

¶ Tertia ratio. non est magis impossibile vel minus possibile deo conuertere totaliter vnum ens in aliud: quam facere aliquid esse ens postquam totaliter non fuit. quia non est maior repugnantia vel incompossibilitas entis ad ens: quam non entis ad ens. Nec minus ordinatur ens ad ens: quam non ens ad ens: sed est deo possile: sicut probaui in secundo. ergo etc.

¶ Quarta ratio illud est deo possibile: quod non implicat aliquam contradictionem: sed quod vna substantia non manens fiat alia: et conuertatur in ipsam: nullam implicat contradictionem licet enim contradictionem implicaret: quod maneret et conuerteretur. quia sic esset simul et non esset. sic etiam vnum ens manens esset aliud a se et non esset idem sibi. tamen nulla contradictio est: quod non manens conuertatur: et habeatur tamen aliud: desinente conuerso totaliter esse quare etc.

¶ Tertio dico: quod transubstantiatio non est possibilis virtuti create. ita quod nulla creatura potest transubstantiare substantiam totalem in substantiam et totaliter. Substantia enim vel est simplex non habens materiam et formam. Et sic vel est forma subsistens et spiritualis seu corporalis non educta: vt est forma celi non ponendo in ipsum materiam: sicut dictum est in secundo: vel est materia ipsa vel forma educibilis seu educta: vel substantia composita ex materia et forma. De substantia simplici que est forma subsistens non educta. patet: quod non potest ipsam creatura transubstantiare. quia in nullam formam potest creatura corporalis: cum non habeatur nisi per creationem. Ita quod in potestate creature non est eius esse vel non esse. et pari ratione nec in potestate creature intel lectualis. quare etc. De materia etiam patet: quod nulla creatura potest ipsam transubstantiare pari ratione. Non enim esse vel non esse materie est in¬ potestate creature. quia non habetur nisi per creatio nem quia de nihilo. Est enim ingenerabilis et incorruptibilis primo phisicorum. Similiter etiam quia in actione circa materiam creatura quecumque necessario presupponit materiam vel subiectum: et ita non poteshabere actionem vel virtutem productiuam materie. quare etc. De forma vero educibili vel educta etiam patet: quod nulla creatura potest ipsam transubstantiare. Non creatura spiritualis: vt angelus. quia nec habet in sua potestate esse vel non esse alicuius talis forme. quia angeli non possunt transmutare materiam ad aliquam talem formam: vt dictum est in secundo. Et dicit augustinus. iIi de trinitate. Si dicas quod ad aliquam formam accidentalem saltem respectiuam possunt mutare: vt ad vbi vel huiusmodiDico quod ad nullam possunt mutare: que non educatur. Super esse vero vel non esse forme educte non habent potestatem: nisi educendo vel reducendo in potentiam et ita non transubstantiando vel subiecti conuertendo Et eadem ratione sequitur de creatura corporali quod non potest transubstantiare aliquam formam substantialem. nec conuertere aliquam accidentalem. Ex praedictis patet quod nec aliqua virtus creata potest transubstantiare aliquan substantiam compositam: sicut nec materiam nec formam. quare etc.

¶ Secunda ratio est ista. nulla creatura potest agere ad substantiam: nisi precedente motu vel mutatione dispositiua ad terminum illius actionis habende vt videtur. sed ad terminum transubstantiationis habendum non requiritur dispositio talis. Nam terminus transubstantiationis preexistere potest immo saltem naturaliter preexistit et si non duratione: sicut dictum est supra. ergo etc.

¶ Tertia ratio omnis actio vel passio productiua substantie possibilis creature est mutatio vera et accidens quia est actus materie: vt subiecti. vle enim subiectum est mutationis substantialis et priconsequens necessario praesupponit materiam sicut accidens subiectum. sed per aliquam actionem non potest destrui vel desi nere esse illud: quod ipsa praesupponit in ratione subiecti. ergo etc. Uidetur ergo quod substantiam totam compositam non possit creatura transubstantiare.

¶ Dices contra predicta: quod immo bene videtur creatura posse transubstantiare. quia habet in potestate sua totam substantiam compositam generabilem et corruptibilem. generans enim naturale pro ducit totum compositum generatum. et per consequens continet in virtute sua actiua esse eius totum. similiter etiam corrumpit ipsum: et ita habet in virtute eius non esse suum: et per consequens esse et non esse materie: que est pars toti compositi essentialiter inclusa in composito: et pari ratione ipsius forme. Cum ergo possit vnum generare et aliud corrumpere: vtrumque habet in sua vertute quantum ad esse et non esse totale. Et sic videtur: quod possit ipsum transubistantiare. Similiter posset argui de toto compositovno per accidens ex substantia et accidente.

¶ Dico ad hoc primo: quod licet generans creatum contineat in virtute sua esse generati et non esse si possit idem generatum corrumpere. et similiter de alio generato et corruptornon tamen potest vnum in aliud transubstantiare: nec materiam in materiam conuertere: nec eam continet totaliter quantum ad esse suum vel non esse. Qando dicis: continet esse et non esse totius: et per consequens cuiuslibet partis intrinsece sibi. Dico quod continet esse totius sic quod potest ipsum producere per mutationem substantialem: quae est actus et accidens materie. et per consequens presupponendo materiam: de qua educatur forma que est terminus formalis generationis. Et similiter sic potest corrumpere pe mutationem corru¬ ptiuam: que est actus et accidens materie: per quam reditur forma in potentiam materie et sic semper relinquitur materia. Et quia nullo modo aliter continet totum quantum ad esse suum vel non esse: patet. quod non potest ipsum transubstantiare: nec materiam: nec formam: sicut supra dicebatur. Et patet etiam: quod aliter continet esse vel non esse totius: et aliter esse vel non esse forme: et minus inter omnia esse vel non esse materie. Nam esse totius continet: si cut esse per se primi et completi termini generationis: quod primo generatur. Et illud esse distinguitur et natura rei ab ipsa materia et forma: et addit aliquid positiuum absolutum super eas: sicut dixi in secundo. Et ita primo continet illud esse compositi: sed formam continet: sicut terminum formalem accipiens suum esse partiale et incompletum per generationem vel mutationem tanquam formalis terminus generationis quo primus et totalis habet esse sicut sua causa formali intrinseca. Esse vero materie minus. quia materia cum presupponatur generationi: nullo modo accipit esse suum per ipsam a generante in seipsa: licet et totum secundum rationem totius: et forma ipsa.

¶ Ex quo patet: quod licet generans in sua virtute contineat esse totius primo: non tamen esse materie secundum se. quia non continet esse totius nisi secundum virtutem productiuam per mutationem presupponentem ipsam materiam. quare etc.

¶ Sic ergo quantum ad primum articulum patet quid intelligi gitur nomine transubstantiationis et quod est simpliciter possi bilis ipsa transubstantiatio respectu virtutis diuine let non respectu virtutis create seu naturalis agentis.

¶ Quantum ad secundum articulum an scilicet transubstantiatio sit vere et realiter vel proprie mutatio: videretur alicui: quod sic. quia omnis transtus a contradictorio in contradictorium est vere muttio. sed transubstantiatio est huiusmodi. Et enim transitus ab esse panis ad non esse panis. ergo etc.

¶ Secundo sic. omne quod se habet aliter quam prius: est mutatum: sed panis aliter se habet per transubstantiationem nunc quam prius. quia prius erat panis. modo non est ergo etc.

¶ Tertio sic. si non est mutatio: hoc videtur: quia non manet commune sub iectum vtrique per se termino. Si enim subiectum commune maneret quod mutaretur videretur esse mutatio proprie. sed hoc non impedit quia non obstante: quod corruptum non sit mutatum per modum subiecti: quia sit subiectum mutationis: sed magis materia ipsa nec manet: tamen dicitur mutatum: et non nisi aliqua mutatione. ergo similiter dato: quod non maneat subiectum commune: quod dicatur mutari a termino in terminum: tamen panis totus non manens dicetur mutari. et non nisi per transubstantia tionem. igitur transubstantiatio est mutatio.

¶ Quatta ratio. quia si transubstantiatio non est mutatio aliqua tunc nihil mutatur circa panem vel circa hostiam seu in hostia per transubstantiationem: sed si nihil immutatur: non plus est ibi corpus christi: quam ante quod est falsum. ergo etc.

¶ Dicunt ergo isti: quod est dare mutationem subiectiuam. alicuius subiecti manentis sub vtroque termino talis mutationis. Secundo oportet dare mutationem obiectiuam termini: qui de nouo acquirit vel desinit esse. Et licet secundum mentem aristotelis vna non separetur ab alia: quia non posuit aliquid incipere vel desinere esse de nihilo vel in nihil: sed omnia produci de materia aliqua vel subiecto: et redigi in materiam vel subiectum alicuius mutatio nis: tamen secundum fideles qui ponunt aliquid produci de nihilo per creationem: et redigi in nihil per anihilationem. et conuerti in aliud totaliter: et sic desinere esse: non manente aliquo obiecto communi sed totaliter tram sire in aliud: oportet ponere mutationem obiecti uam vere et proprie sine mutatione subiectiua alicuius subiecti manentis sub vtroque termino.

¶ Et confirmatur hoc scilicet quod non solum subiectum ipsum mutetur sed terminus vel obiectum mutationis. quia non solum dicitur de termino: quod generatur vii. metha. totum compositum generatur: sed etiam de subecto vel materia dicitur quod generatur. Unde et. v. phisico rum dicitur: quod illud quod generatur: non est. et illud quod mouetur est. et planum est: quod ibi accipitur quod generatur pro subiecto generationis. Subiectum ergo generatur et terminus vel obiectum generatur vtrunque ergo mutatur. quia generatio est mutatio. quare etc. ret quod transubstantiatio passio non

¶ Sed dico. est mutatio proprie et stricte accipiendo mutationem. Nam sicut dixi in primo indi viii. q. iii. ar. primo. mutatio proprie accipiendo ipsam: siue sit instantanea siue successiua: est actus et forma alicuius subiecti vel materie propter quod dicit phuns. iii. phisicorum accipiendo motum pro mutatione non distinguendo inter mutationem instantaneam et successiuam: quod motus est actus existentis in potentia secundum quod huiusmodi. Et est actus mobilis in eo quod mobile. Mobile autem et ens in potetia vt mobile dicit ens in potentia subiectiua et subiectum. ideo etc. Mutatio etiam vt dicitur sexto phisicorum. Est secundum quam aliquid se habet aliter nunc quam prius. planum est autem illud quod non manet nunc et prius non se habet aliter nunc quam prius. quia si non manet: non se habet aliter: sed nullo modo se habet. Et huic videtur consonare grego. 7. moralium tractans illud iob. Ecce qui seruiunt ei: non sunt stabiles etc. mutari quippe ex vno in aliud ire est: et in semetipso stabilem non esse. Unde imaginatur: quod aliquid est: quod mutatur. et illud est subiectum transiens ab vno termino mutationis in alium.

¶ Et ideo dixi ibidem: quod creatio et anihilatio non sunt mutationes proprie loquendo. Similiter etiam dixi ibidem: quod per se termini mutationis cuiuscumque proprie accipiendo sunt affirmatio et negatio. etiam loquendo de motu est hoc verum licet aliter quam in mutatioue instantanea: sicut dixi in primo et in secundo: et ideo per se primi terminimotus vel mutationis sunt incompossibiles. Nisi forte accipiatur incompossibilitas. ratione negationis concomitantis ad terminum in motu: si ponatur vterque terminus eius esse positiuus. Ulterius dixi: quod ad hoc vt sit mutatio proprie oportet necessario: quod alterterminus praecedat alium in subiecto etiam duratione. Unde et si ignis causaretur ab eterno etiam in tpare vel de nouo: et cum ipso causaretur sua caliditas et simul duratione: ignis proprie loquendo non mutaretur ad caliditatem. Non enim se haberet aliter nunc quam prius. quia prius cum fuisset non ens: non aliter se habuit. quare etc. conditionibus arguo. quod

¶ Ex predictis transubstantiatio non est mutatio proprie accipiendo mutationem. Primo sic. Illud non est mutatio secundum quod aliquid non se habet aliter nunc quam prius. sed nihil se habet in propositoaliter nunc quam prius. quia non manet aliquod subiectum subvtroque termino. Et ita nihil se habet aliter. quia nec terminus conuersus seu aliquid eius quia totus transit: et non manet. nec terminus in quem conuertitur: vt patet. Nam sine omni mutatione sui aliquid conuertitur in ipsum ergo etc.

¶ Secundo sic. illa conuersio non est mutatio proprie: cuius per se primi termini non sunt affirmatio et negatio: nec aliqua simpliciter incompossibilia. sed termini transubstantiationis non sunt simpliciter incompossibiles sicut affirmatio et negatio. Amboenim sunt per se positiua disparata: scut patet de substanti a panis et corpore christi: sicut ostendetur infra. ergo etc.

¶ Tertio sic. illa conuersio non est mutatio proprie accipiendo mutationem: que non est actus mobilis vel mutabilis secundum quod huiusmodi. sed transubstantiatio est huiusmodi. patet. Non est enim ibi aliquid dare: cui inhereat vel insit transubstantiatio: sicut accidens subiecto. Quia nec terminum conuersum. eo quod in instanti transubstantiationis desinit esse Nec terminum in quem fit conuersio patet. nec aliquod istorum. ergo etc.

¶ Quarto sic. illud non est mutatio. cuius terminus ad quem potest precedere terminum a quo etiam duratione. probatio. Mutatio enim proprie accepta non est posterior suo terminon ad quem. sed de transubstantiatione sic est: vt patet per dicta in primo articulo. ergo etc.

¶ Quinto sic. illa conuersio non est mutatior cuius terminus a quo et quem possunt esse simul duratione. sed terminus a quo et ad quem transubstantiationis poasstent stare simul duras tione: loquendo de per se terminis. patet de substantia panis et corpore christi. quare etc. igitur quod sicut creatio et anihilatio

¶ Dico non sunt mutationes proprie loquendo ita nec transubstantiatio. Secundo tamen dico: quod accipiendo large mntationem pro quacumque noua acceptione vel desitione esse: quod transubstantiatio est mutatioquia panis vel illud quod conuertitur de nouo: esse deunit. non tamen oportet: quod terminus ad quem de nouo ad cipiat esse: vt dictum est supra. Si dicas: quod non oportet aliquid manere nec esse ens: dato quod se habeat aliter quam prius. sicut nec oportet: quod illud secundum quod aliquid se habet aliter nunc quam prius: sit aliquod ens. quia secundum priuationem vel negationem aliquid se habet aliter nunc quam prius. et tamen priuatio vel negationon est aliqua entitas in subiecto. Dico quod immooportet ad hoc quod aliquid aliter se habeat aliter nunc quam prius vere et realiter oportet quod maneat nunc et prius. quia sicut praemisi: oportet necessario: quod sit affirmationis et negationis subiectum nunc et prius. Et tunc patet: quod non est simile de priuatione secundum quam dicitur aliquid se habere aliter nunc quam prius. et de subiecto. Nam licet priuatio realis vel ex natura rei non dicat formaliter aliquam entitatem positiuam: tamen per se subiectum priuationis ore esse ens positiuum. quia oportet: quod possit esse subiectum habitus oppositi: qui est aliquid positiuum. Non ens enim non potest esse subiectum entis positiui manens in sua non entitate. Preterea etiam diceretur ad hoc: quod priuatio non est illud secundum quod formaliter subiectum aliter se habet nunc quam prius. sed magis ipsa mutatio est: qua formaliter aliquid mutatur et se habet aliter nunc quam prius: sed bene concemitatur negatio. Sicut em albedine formaliter est aliquid album: et nullo alio ita mutatione forma/ liter est aliquid mutatum: et non aliquo alio: nec affirmatione nec priuatione vel negatione licet beneconcomitanter ad mutationem. aliorum dico: quod non qui¬

¶ Ad primum cumque transius a contradicto rio in contradictorium est proprie mutatio. sed alia requituntur quae dicta sunt supra. Et ideo non sufficit: ergod conuersum ab esse transeat in non esse. Secundo dico: quod esse et non esse panis non sunt per se termini transubstantiationis: sed esse panis vel transubstantiati et esse termini in quem transubstantiatur aliquid: vel conuertitur. Et ide adhuc non est mutatio: sicut patet ex predictis. Dico tamen bene: quod large loquendo mutatio potest dici

¶ Ad secundum patet per praedicta: quod conuersum non se habet aliter nunc quam prius. quia prius se habebat: nunc autem non se habet. quia non est. Et similiter secundo potest dici sicut dictum est ad primum. Et bene concludit quod est mutatio aliquo modo coniter accipiendo mutationem sal tem.

¶ Ad tertium dico: quod in transubstantiatione non manet subiectum commune vtrique termino tanquam affirmationi et negationi. et hoc sufficienter impedit ne sit mutatio. Unde dicis: quod corupton dicitur mutatum: et tamen non manet: sicut subiectum commune vtrique terminocorruptionis: sed est alter terminorum dico: quod corruptum no dicitur proprie mutatum: nisi forte denominatiue et per accidens ratione partis sue scilicet materie quae perse mutatur et transit a forma ad priuationem forme. Unde materia termini corrupti proprie mutatur: non autem corruptum. Et de materia patet quod manet Et similiter dicendum: quod licet generatum vt terminus etiam dicatur mutatum: hoc tamen non est proprie et per se Qndo dicis: generatio et coruptio sunt mutationes essentialiter et per se primo modo. ergo per se generatum vel corruptum per se mutantur sed terminus per se generatur: vel corrumpitur et non ipsa materia ergo per se mutantur et non materia ipsa. Dico quod generatio vel corruptio prise primo modo est mutatio. Et ista nomina magis dicunt ordinem ad subiectum: cui inest mutatio. et ideo materie inest generatio etiam corruptio. Concreta tamen verba vel participia magis imponuntur ex terminis quia non mutantur sed magis acquiruntur vel corrumpuntur. iydeo etc. generatio enim et corrruptio sunt et mutationes vel forme subiecti: et sunt productiue vel destructiue terminorum suorum. Et secundum ista duo diuersimode imponuntur concreta ab ipsis. Unum inquant tum quelibet istarum est mutatio et actus subiecti: sicut mutatum vel mutari: et istud dicitur de subiecto. Aliud secundum quod quelibet se habet ad terminum. et istud est generari vel corrumpi generatum vel corruptum. et ista magis dicuntur de terminis et non dicuntur proprie de subiectis. Unde non oportet: quod illud quod per se dicitur generatum vel corruptum: dicatur mutatum: nec econuerso. licet generatio et corruptio per primo modo et essentialiter sint mutationes. Nam mutatum esse imponiture mutatione: prout respicit subiectum. sed generatum esse vel corruptum ab aliqua mutatione: prout respicit terminum. ideo etc.

¶ Ad quartum dico: quod corpus christi vere et proprie mutatur quando firibi presens. Nec oportet quod aliud aliquid: nisi accidentia ipsa que fiunt sine subiecto. Ex his patet ad illa que dicuntur in modo dicendi aliorum. De philospho dico enim: quod philosophus posuit propriam rationem mutationis. nec rationabiliter potuisset posuisse aliam mutationem proprie loquendo. Unde si nobiscum posuisset creationem vel anihilatio nem vel transubstantiationem. dico quod nec concessisset eas esse mutationes proprie loquendo: sed tantum large et communiter. Ad illud quod adducitur: quod materia dicitur generari et etiam totum compositum: dico sicut prius: quod proprie loquendo secundum impositionem verbi totum dicitur generari vel generatum esse. vii. metha. sed proprie loquendo noicitur materia generari: sed mutari magis vel mutataesse: sed magis per accidens ratione sui totius. Nisi dica tur quod ibi accipit phuns: quod generatur. pro hoc scilicet pro ut mutatur mutatione substantiali. et tunc non accipit ibi generatur proprie secundum impositionem verbi. ideo non concludit. Hec de secundo articulo principali. o articulum vide

¶ Quantum ad tertiu tur quotrasuu stantiatio vel conuersio non sit idem realiter cum aliquo suorum terminorum. quia si est eadem aut est eadem cum termi no conuerso: aut cum alio aut cum vtroque. Non potest dici: quod cum altero istorum. quia manente vel existente altero istorum: maneret: et esset conuersio: que est idem esse tialiter cum illo: sicut dicis. Nec potest dici: quod cum vtroque. quia non esset aliquid vnum: sicut nec ambo sunt aliquid vnum. Et preterea: quia posita conuersione in instanti ipsius conuersionis oportet quod alterum scilice conuersum non sit. ergo etc.

¶ Secundo sic. sicut se habet generatio ad suos terminos: ita transubstantia tio suo modo. sed generatio non est essentialiter eadem alicui per se terminorum suorum. Non termino a quo: puta non esse. quia est aliquod ens positiuum. Nec termino ad quem. quia non manet manente esse generativel forma eius. Similiter quia cum idem possit esse generatum vel creatum: sequeretur quod creatio et generatio essent idem: vel possent esse idem sicut creatum generatum: et sunt idem specie saltem frequenter Si dicas: quod generatio si distinguitur a generato: est aliquid creatum et concreatum siue idem quod creatum: sequitur etiam: quod generatio sit creatio. Dico quod ita est contra te: si generatio est idem quod genitum. Ideo dico: quod impossibile est generationem creari. quia impossibile: quod generatio non sit mutatio sibi necessario inherens materie. et presupponens ipsam. sed dico quod si esset idem cum genito: posset creari: et ita esse creatio et reuertitur contra te argumentum. Non nego tamen generationem esse creaturam: eo modo quo omnia preter deum creature dicuntur. Et similiter potest argui de corruptione et aliis mutationibus suo modo. ergo etc.

¶ Tertio sic. si conuersio esset idem cum aliquo suorum terminorum hoc maxime videretur cum termino ad quem conuersionis. Mutatio enim vel quasi mutatio positiua et in se magis sortitur ra tionem ex termino ad quem quam a quo: vt patet. v. phisicorum. sed non potest poni eadem essentialiter cum termino ad quem conuersionis. Tunc enim eo modo quo conuersio potest dici mutatio: terminus ad quem magis diceretur mutari: et per consequens mutari: quam terminus a quo. quia sibi esset mutatio eadem. ergo etc.

¶ Quarto sic. quia forte diceretur. quod conuersio est eadem termino conuerso. Contra conuersio est aliquid positiuum tantum. sed terminus conuersus licet sit positiuum ante conuersionem. est tamen aliquid permanens. et in instanti conuersionis non est. ergo conuersio non est eadem sibi essentialiter. hoc arguunt alii: quod necessario sit

¶ Contra idem extra intellectum cum altere terminorum.

¶ Primo sic. conuersio ista passiua que est transubstantiatio: aut est substantia: aut est accidens quia aliquid positiuum in genere. sed non est accidens. patet ex supradictis. Non enim est actus inherens alicut vt subiecto. queritur enim cuius esset accidens. et non potest dari cuius. ergo est substantia. sed non alia substantia ab altero terminorum: vt patet. ergo etc.

¶ Secundo sic. sicut se habet creatio ad creatum esse: sic conuersio ad conuersum esse: sed creatio et creatum esse sunt idem penitus extra intellectum nec in aliquo distinguuntur positiue: sicut dicum est in secundo. ergo etc.

¶ Tertio sic si conuersio non est eadem cum aliquno terminorum sed aliquid aliud: quero quid est aliud: aut absolutum: aut respectiuum. Si absolutum: aut substantia aut accidens. Non substantia. quia non potest dari qualis substantia. Non accidens: vt dictum est. simiter etiam quale accidens esset: Non enim quantitas nec qualitas nec accidens respectiuum. quero enim in quo fundaretur tale accidens: et ad quid terminaretur. Et non posset fundari: vt videtur: nisi in termino conuerso: et terminari nisi ad terminum in quem conuersionis sed hoc est impossibile. quia existente respectu oporte existere fundamentum et terminum. quia non entis ad non ens non est relatio realis. nec econuerso. sed dum ponitur conuersio in illo instanti conuersum non est ergo etc. Pari ratione potest probari: quod nec potest fundari in termino ad quem: et terminari ad terminum a quo conuersum. ergo etc.

¶ Quarto sic sicut se habet anihilatio ad anihilatum esse: sic conuersio ad conuersum. per vtramque enim vtrumque desinit esse. sed anihilatio est eadem cum anihilato esse. non potest enim esse aliquid aliud. ergo etc.

¶ Iste rationes videntur probare: quod conuersio est eadem essentialiter cum altero terminorum: et magis cum termino conuerso quam cum termino a quem conuersionis: sicut patet inspicientibus eas. Et hoc vt deretur probabiliter posse dici quod scilicet conuerso est ea dem cum termino conuerso. non absolute sic: sed vt desinem te esse in aliud: in quod conuertitur et in quod cedit. et ita non oportet: quod conuersum sit in instanti conuersionis: sed quod desinat esse in aliud in quod conuertitur. non autem simpliciter et absolute. tunc magis anihilaretur: quam conuerteretur.

¶ Sed istud non videtur probabile. Im possibile enim videtur: quod non ens sit essentialiter ide cum ente vel econuerso. sed terminus conuersus quando est: conuersio non est: sed desinit esse. etiam secundim ipsos. ergo etc videretur aliis posse dici: quod est eadem

¶ Ideo essentialiter et penitus extra intellectum: quantum ad id quod est ipsi termino ad quem conuersionis in quem conuertitur aliquid. Conuersum esse potest dici dupliciter: vno modo pro termino a quo conuersionis: et sic accipitur coniter. Alio modo pro termino ad quem: et sic conuersum esse non est nisi esse terminans conuersionem: vt terminus ad quem. sicut suo modo dicimus generatum esse terminans generationem: et creatum esse terminans creationem. Et tunc quantum ad totum id quod est intrinsece et positiue conuersio passiua non est aliiquam terminus ad quem. Dico tumen quod connotat secundum impositionem nominis terminum a quo: vt desinens esse de nouo in aliud: in quod conuertitur. sicut etiam diceba tur in secundo de creatione: quod licet creatio et creatum esse sit idem: tamen creatio noua saltem connotat non esse creati precedens immediate. Et ita non dicitur semper res de nouo creati. Sic etiam dico: quod non dicitur semper esse vel manere conuersio vel aliquid conuerti quandiu manet illud: in quod aliquid conuertitur sed tunc dicitur conuerti vel esse conuersio in instanti scilicet desitionis essendi illud: quod in aliud conuertitur licet idem sint conuersio et terminus ille: sicut creatio et creatum esse que sunt contra hoc

¶ Ad rationes omnes Ad primam ia part quid dicendum: quod conuersio est eadem quantum ad id quod est cum termino ad quem conuersionis. nec ore: quod quandiu est vel manet conuersio: dicatur ad aliquid conuerti vel esse conuersio noua: vt dictum est: sicut de creatione. Dices: quo potest intelligi: quod conuersis sit noua: et terminus ad quem cum quo est eadem preexistat sibi: Dico quod sic potest inteligi: sicut potest intelligi quod aliquid de nouo conuertatur in preexistens. Et istud est de mirabilibus dei. et qui potest capere: capiat. Tamen dicot quod potest sic capi. scilicet quod conuersio quantum ad id quod est reale positiuum est idem cum termino preexistente: et praexistit vel manet sicut et terminus ille. sed quantum ad illud quod connotat. scilicet nouam desitionem essendi eius: quod in aliud conuertitur non est idem: nec sic manet nec semper est. quandiu terminus ad quem est: vel manet. Tu dicis: oportet quod terminus creationis noue sit nouus. ergo oportet idem de termino conuersionis. Dico quod non sequitur. quia creatio nonua habet pro terminis non esse rei vel termini ad quem. et esse eius cum quo est eadem. Idem autem simul non potest esse et non esse. et ideo oportet: quod creatum ante creationem nouam non sit sed conuersio noua non respicit sicut terminos esse et non esse termini ad quem: sed magis sicut per se terminos esse conuersi: et termini ad quem conuersionis. et sic quod alterum oportet non esse puta terminum a quo scilicet conuersum. et connotat necessario non esse conuersi. et per consequens oportet conuersum deus nouo non esse: sed nullo modo respicit nec per se nec connotando non esse termini ad quem: et ideo non oportet ipsum esse de nouo: sed accidit quod sit de nouo vel quod preexistat. quaere etc.

¶ Ad aliud: quod nec generatio nec cor ruptio nec aliqua mutatio vera est eadem cum suo termino: sicut dixi et probaui pluries supra. Sed dico vltram quod non simile de transsubstantiatione vel conuersione vel creatione. quia tales non sunt mutationes nec actus accidentales aliquorum subiectorum vt patet: sicut dictum est supra ideo etc. Dices quod si ratio est bona de generatione: quod non est oadem cum suo termino: pari ratione sequitur de conuersione quia non manente termino: sicut nec generatio. Dico quod conuersio quantum ad totum illud positiuum quod est manet. sed impossibile est hoc de generatioe: sicut probatum est alias. tunc enim maneret positiuum generationis sine generante: et positiuum motus sine mouente: quod est impossibile.

¶ Ad tertium dico: quod licet conuersio quantum ad suum positiuum sit eadem cum terminoad quem conuersionis: non tum magis dicitur terminus ad quem mutari: sed magis terminus a quo cuius desitionem essena di connotat illud positiuum. et non terminus ad quem: qui potest esse preexistens.

¶ Ad quartum dico: quod positiuum conuersionis substantialis non est aliquid successiuum sed est aliquid permanens et euiternum sicut et substantia illa cum qua est idem: et potest coexistere tempori vel instanti: fed quantum ad negatiuum connotatum quod est desitio essendi: potest dici aliquid instantaneum prout concurrit simul cum esse ipsius termini ad quem in instanti eodem. vnde in eo dem instanti durationis est terminus ad quem: et de smnit esse terminus a quo. Et sic debet intelligi conuersio instantanea: sicut etiam creatio suo modo: licet sit perinanens quantum ad suum positiuum pro quanto est dare instans: cui potest coassistere et quod habuit non esse rei immediate precedens dicitur instantanea. quare etc. in oppositum concedo quod quan¬

¶ Ad primum: tum ad suum positiuum conuersio est substantia: et est eadem cum altero terminorum n modo predicto.

¶ Ad secundum pro idem concedo quod est i eadem cum altero terminorum.

¶ Ad tertium dico quod sicut creatio et creatum esse: quod est terminus ad quem creatio nis sunt termini quantum ad positiua ipsorum: ita etiam conuersio et conuersum esse: accipiendo conuersum proesse terminatiuo vel pro termino ad quem conuersionis: non autem cum conuerso esse: accipiendo pro terminoet quo conuersionis. Et patet ratio supradicta. Nam conuersione posita: terminus a quo conuersionis non est: sed desinit esse. ens autem non potest esse idem cum non ente go etc.

¶ Ad quartum de adnihilatione dico quod adnihilatio alicuius non est actio positiua termini: nec sibicorrespondet aliquid positiuum increatum. Adnihilatio enim actio non est nisi volitio diuina efficax que vult aliquid non esse totaliter postquam fuit et isti actioni nihil correspondet positiuum ex parte termini: nec per consequens aliqua passio positiua: que possit dici adnidilatio: sed tantum non esse adnihilati: cum quo etiam adnihilatio passio eo modo quo potest poni: est eadem: si cut desitio essendi est eadem cum non esse. vnde dico vltra quod adnihilatio passio non est eadem cum esse posisiuo eius quod adnihilatur quod se habet vt terminus a quo: sed magis cum non esse suo. quod patet. quia adnihilatio ne posita: non est ipsum esse positiuum vel terminus a quo. vnde non est verum quod adnihilatio et adnihilatum esse sint idem accipiendo adnihilatum esse pro termino a quo. sed bene est verum accipiendo adnihilatum esse pro non esse adnihilati. Et sic dico quod conuersio est eadem cum. esse termini ad quem conuersionis: et est positiua termini et aliquid positiuum in se. non tamen ponit terminum de nouo sic quod oporteat ipsum non preesse: et ideo non ponit ipsum productiue vel modo productiuo de nouo: sed modo couersiuo. Ponere enim terminum ab strahit a positione noua et a non esse priori terminipositi: sicut dictum est etiam in secundo de creatione absoate accepta non dico noua: quod per illam potuit ponilterminus ab eterno qui numquam prius habuisset non esse.

¶ Sic de isto articulo: nisi quod forte posset dici: vel etiam sustineri: quod conuersio quantum ad suum positiuum est eadem cum termino a quo conuersionis: tamen connotat non esse eius immediate sequens vel desinere sui esse in aliud et in quod conuertitur. Et forte currerent omnia pari passu: sicut currunt: eo modo quo positum est supra de termino ad quem: cum quo posita est esse idem. Potest tamen dici primo modo. Nec discutio istum pecundum modum gratia breuitatis. principale argumentum

¶ Ad primum dico quod alqui trasubstantiari in aliud non implicat contradictionem. Tu dicis aliquid esse aliud implicat contradictionem: sicut idem esse aliud a seipso. dico quod non est simile. Nam quando dici tur aliquid esse aliud intelligitur vtrumque manens. et ita implicat contradictionem. sed quando dicitur aliquid fieri alid per conuersionem intelligitur conuersum non manere sed alterum tantum: quod non potest verificari de alio non manente. quare etc. licet ergo implicet contradictionem aliquid manens conuerti in aliud: vel fieri aliud: quia ad hoc sequitur idem esse aliud: non tamen implicat contradictionem aliquid non manens conuerti in aliud vel fieri in aliud: et sic illud non esse aliud.

¶ Ad secundum dico quod proprie accipiendo mutationem et stricte: non sunt nisi due mutationes substantiales generatio et corruptio: de quibus locutus est phuns. sed accipiendo nutationem large pro quacumque acceptione esse vel desi tione bene aliesunt mutationes substantiales sicut creatio. adnihilatio. transsubstantiatio et multipiicatior¬ quas phuns forte non intellexit. saltem quantum ad omnes: licet creationem aliquo modo intellexerit. De quo non curo modo: et satis dictum est in secundo.

¶ Ad tertium dico quod transsubstantiatio non est proprie mutatio: sicut bene concludit illa ratio. quia nec habet aliquid commune vtrique termino per modum subiecti: nec etiam. habet terminos per se incompossibiles secundum durationem: large tamen et communiter accipiendo mutatione: mutatio dici potest: vt patet ex predictis.