Quaestio 2

¶ Distin. decimeseptime. Questio secunda.

SEecundo quero quia suppositum est hoc in precedenti questione. Utrum anima intellectiua sit forma homini intrinseca informans corpus vel materiam eius tanquam forma substantialis.

¶ Uidetur quod non. Illud quod est per se subsstens non informat aliquid aliud nec est alteri vnibile vt forma quia quod vnitur alteri vt forma non subsistit nisi in illo alio et sic non est per se subsistens. Alioquin corrumperetur ad corruptionem totius sicut alie forme. ergo etc.

¶ Secundo sic. Forma per suam essentiam est actus sue nature quia non per aliquid additum nec per aliquid medium. Sed anima per suam essentiam non est actus alicuius materie quia tunc maneret sua essentia separata a materia quod est falsum et go ec.

¶ Tertio sic. Illud quod est principium reci¬ piendi aliquid vniuersaliter et immaterialiter abstra hendo a materia non est forma alicuius materie vel corporis quia materia talem receptionem impediret. Sed anima intellectiua est huiusmodi. Est enim principium recipiendi formam intellectam vniuersaliter et immaterialiter sicut est principium intelligendi. ergo etco.

¶ Quarto sic. Cuius est potentia et actus de somno et vigilia. Sed si anima intellectiua esset forma corporis eius esset potentia intelligendi igitur et actus ergo corpus intelligere quod est falsum quia in actione intelligendi non communicat corpus. Aima est actus corporis organi

¶ Contia ci phisici. etc. Sed anima intellectiua est anima secundo de anima. Est enim alterum genus anime a vegetatiuo et sensitiuo ergo anima est alicuius corporis phisici. etc. Sed non nisi corporis humani. ergo etc.

¶ In ista questione sic procedam Primo inquiram. Utrum anima sit forma hominis intrinseca informans corpus vel materiam eius.

¶ Secundo inquiram Utrum anima intellectiua seu intellectiuum principium numeretur secundum multitudinem vel numerationem corporum.

¶ Tertio vtrum possit demonstrari quod anima sit forma et quod numeretur per consequens sicut corpora.

¶ Ultimo Utrum anima imtellectiua sola sit talis forma quod ratione sue simplicita tis sit tota in toto et tota in qualibet parte.

¶ Quantum ad primum poneprimo opinionem Commentatoris et motiua eius de hoc.

¶ Secundo vnam aliam et motiua eius.

¶ Tertio arguam contra vtramque opinionem.

¶ Quan to respondebo ad motiua eorum.

¶ Quantum ergo ad primum fuit opinio Commentatoris Heretica. Secundo de anima quod substantia intelliua ipsius hominis non vnitur corpori eius vt forma nec est forma ho minis intrinseca: sed est substantia quedam separata secundum esse non informans aliquid hominis secundum esse. Sed tantum vnitur homini per operationem eo modo quo dicetur infra in suo modo ponendi.

¶ Quod autem non sit forma humana Probatur multipliciter. Primo sic. Ex dictis Aristotelis super que innixus est commentator. Illud quod est immateriale et immixtum nec est virtus in corpore habens aliquam magnitudinem non est forma vel actus corporis vel materie. Ista batet de se per conditionem immediatam. Sed intellectus est huiusmodi secundum Aristotelem tertio de anima ergo etc.

¶ Tertio sic. Oportet recipiens esse denudatum ab omni eo quod recipit et per consequens non esse aliquid tale secundum se quale est illud quod recipit secundo de anima. Sed intellectus vel anima intellectiua receptiua est omnium formarum multipliciter et non suiipsius modo primo nisi quia aliorum tertio de anima ergo non est secundum se forma materialis sed immaterialis. Nec est forma alicuius materie. ymaginatur ergo Commentator quod si intellectus esset forma materialis quod directe caderet sub obiecto suo quod est quiditas materialis et directe multiplicaret seipsum et eque primo sicut et alia et ita reciperet seipsum et moueret primo et immediate seipsum et esset denudatus a seipso quod est contra dictio.

¶ Tertio sic omnis forma materialis que est actus corporis organici phisici dependet a materia vel a corpore et organo indiget in sua operatione. Patet de vegetatiua anima et sensitiua. Sed princi¬ pium intellectiuum non est huiusmodi. vt patet tertio de anima. Non est enim virtus organica sicut sensus tunc enim sua cognitio non esset vniuersalis nec abstracta. ergo etc.

¶ Quarto sic secundum Commentatorem veraforma non est separabilis a materia nisi mente et non re sicut nec materia separabilis ab omni forma nisi mente. Sed principium intellectiuum separabile est renon solum mente quia differt ab aliis sicut perpetuum a corruptibili. ergo etc.

¶ Quinto sic. Si intellect vniretur nobis secundum prima perfectionem suam putesecundum substantiam consequenter et secundum operationem suam que est perfectio sua secunda. Sed hoc est falsum quia cum intel lectus possibilis semper intelligat intellectum agentem sequeretur quod homo semper intelligeret intellectum agentem cuius oppositum experimur.

¶ Sexto sic Corruptibile et incor ruptibile differunt plusquam genere et per consequens non possunt facere aliquid vnum per se Intellectus autem est incorruptibilis et corpus corruptibile igitur non faciunt vnum per se et sic vnum non est forma substantialis alterius vt videtur.

¶ Septimo ergo posuit Commentator quod intellectiuum principium substantialiter non vnitur corpori humano vt forma nec est forma intrinseca hominis secundum esse.

¶ Nota quod secundum aliquos opinio Commentatoris de intel lectu possibili fuit ista.

¶ Ad cuius euidentiam sciendum quod intellectus secundum Commentatorem diuersimode / nominatur et diuersimode accipiendo ipsum vtitur eo.

¶ Dicitur enim apud commentatorem aliquando intellectus materialis et possibilis. aliquando intellectus speculatiuus. aliquando intellectus in habitu. aliquando intellectus adeptus. aliquando intellectus agens. aliquando intellectus passiuus.

¶ Intellectum possibilem vocat ipsam substantiam intellectus qui est in homnine principiu cognitiuum et intelligendi nude et precise secundun se acceptam vel pro statu illo quo est sicut tabula rasa et in potentia ad omnia intelligibilia de quo Aristoteles dicit quod hoc solum habet quod possibilis vocatus est.

¶ Intellectum speculatiuum vocat intellectum informatum aliqua intellectione actuali vel habitua li nondum tamen in actu perfecte complectum qualibet intellectione: sed adhuc in tendentia et quasi inmotu ad vlteriorem cognitionem. Intellectum igitur speculatiuum hic non vt distinguitur a philosophotertio de anima contra practicum sed vt dictum est.

¶ Intellectum in habitu vocat quando intellectus est habitus tus per habitus scientificos non tamen per omnes sed ad huc est in tendentia et quasi in motu ad alios et se habet in minus quam intellectus speculatiuus et ille in plus sicut cognitio communior est absolute quam habitualis cognitio.

¶ Intellectum adeptum vocat intellictum perfectum omni habitu possibili in esse: quando sciliterminata est tendentia et motus ad aliquem habitum vlterius adquirendum et tunc quando intellectus possibilis sic perfectus est omni habitu et non est amplius in motu vel tendentia ad coniungitur sibi intellectus agens non tantum vt motor sicut prius sed perfecte sicut forma vt sub qua vel cum qua intellectus possibilis intelligit seipsum directe et primo sicut sub lumine vel cum lumine videtur color et per hoc etiam intelligit substantias separatas superiores omnes inter quas est intellectus agens aliter quam in fantasmatibus et intellectione noua. Et in tali intellectione consistit felicitas humana et intellectus homins et tunc dicitur adeptus quia tunc intellectus possibilis adipiscitur intellectum agentem et suam perfectam felicitatem que est sibi noua et accidentalis secundum quod in homine hoc vel illo perficitur.

¶ Intellectum agentem vocat Commentator substantiam separatam secundum esse ab homine nec pertinentem intrinsece ad ipsam nisi secundum assistentiam quam dam qua assistit intellectui materiali vel possibil ipsius vt motiuum pertinens mobili et reducens ipsum de potentia ad actum et non est forma hominis nec alicuius pertinentis ad ipsum nisi forte intellectus materialis in fine adeptionis que tamen formatio non debet intelligi per informationem vel inherentiam sed per assistentiam ad illam operationem perfectam in qua ponit consistere felicitatem sicut dictum est supra: et hec fuit etiam opinio philosophi de intellectum agente vt dicunt. Alioquin cum intellectus agens siue cognitiuus formaliter secundum phophnm et Commentatorem semper in telligat seipsum in homine ponerentur due potentie intellectiue vel cognitiue abstracte quod est falsum sicut nec due volitiue.

¶ Intellectum vero passiuum vocat Commentator fantasiam vel imaginationem secundo commento tertii de anima. Nec per istum differt homo ab aliis animalibus. Ista possunt colligi de diuersa acceptione intellectus a commentatore in pluribus et diuersis commentis tertio de anima.

¶ Hoc premisso dicunt quod opinio Commentatoris fuit quod intellectus materialis vel possibilis secundum substantiam suam est forma vere informans corpus humanum et intrinseca homini rectequantum ad hoc sicut ponit fides. Hoc probant.

¶ Pri mo quia dicit in primo commento tertii de anima quod ho differt per ipsum specifice ab aliis animalibus.

¶ Secundo quia in hoc commento in secunda questione quam monet contra sei psum supponit ipsum esse formam hominis

¶ Tertio quia in. 20. commento dicit quod intellectus prius vnitur homini vel corpori secundum materiam quam secundum operationem.

¶ Quarto in fine de substantia orbis dicit quod homo est intelligens per partem in ipso non sicut celum: hoc autem non esset nisi intellectus esset vereforma eius.

¶ Sed quantum ad duo alia discrepat Commentator a positione fidei.

¶ Primo quia ponit quod intellectus materialis sicut est incorruptibilis et perpetuus a parte post. Ita est perpetuus vel eternus a parte ante. Quicquid est perpetuum a parte post et a parte ante. Iuxta doctrinam magistri sui primo de celo.

¶ Secundo quia Commentator non ponit intellectum nunc rari secundum corpora: sed vnum intellectum omnium corporum vel hominum. Ita quod intellectus est quedam substantia que est hec non per aliquam intentionem additam sed ex sua quiditate quodam modo sicut deus et substantie separate. Nec respicit hoc corpus vel illud huma num pro primo et adequato perfectibili sed naturam corpoream talem que potest saluari in hoc et in illo corpore in hoc homine vel in illo. Et ideo non oportet ipsum plurificari nec vnquam a suo per se primo perfectibili totaliter separatur quia semper natura corporea manet in corpore aliquo et est eterna sicut ipse et species humana.

¶ Ex quo patet quod vitat infinitatem animarum actualem et possibilem. Motiua autem quare non posuit intellectum nunerari ponuntur infra in secundo articulo questionis et dicunt vltra quod Arista fuit eiusdem opinionis et quod Commentator habuit in tentionem Magistri sui in hoc sicut posset deduci ex principiis Aristotelis quod tamen longum esset. Quod enim sit forma patet per phatun secundo de anima quia est id quo intelligimus primo. Quod sit incorruptibilis patet in pluribus secundo de anima. et tertio et. 12. metaphisice Quod sit a parte post et a parte ante. patet primo de celoQuod non numeretur patet quia Aristoteles nunquam posuit formam numerari in materia nisi coextensam materie et eductam de potentia eius. Intellectus autem non est coextensus nec potentia organica nec substantia. tertio de anima. Similiter aduenit de formis. 11. de animalibus. Non est igitur eductus non quia de nouo creatus sed quia genitus ingenerabilis et incorruptibilis secundum eum. quare etc. Si enim intellectus numeraretur sicut corpora sequeretur infinitas actualis ex eternitate generationis et quod perpetuo frustraretur operatione sua et vnione ad corpus quod non potest redireidem numero secundum ipsum secundo de generatione. Sed de modo suo ponendi qumo saluabat hominem intelligere si intellectus intrinsece non pertineat ad ipsum sicut forma. Dicit onus doctor quod commentator posuit vnionem intellectus ad hominem per speciem intelligibilem habentem duo subiecta. vnum sclicem intellectiuum et aliud scilicet fantasiam homins. Sic ergo posuit vnionem per istam speciem et propter conicationem talis speciei que est principium intelligendi aliquoo. operatio intellectus dicitur conuenire homini et hocmo dicitur intelligere et intelligens et sic intellectus continuatur corpori huius vel illius hominis per speciem intelligibilem et operatio dicitur vtriusque nititur coRare istam

¶ Alius doctorum copulatione et positionem Commentatoris et dicit aliqua per ordinem.

¶ Primo quod vnus intellectus substantialiter cum sit res spiritualis potest esse praesens realiter pluribus cor poribus humanis immo omnibus et per conns pluribus vel omnibus fantasiis hominum licet per informationem corpus enim spiritui non cedit et patet de intelligentia motrice que praesens est omnibus partibus corporis moti et de anima intellectiua secundum catholicos que est presens tota cuilibet parti sui corporis.

¶ Secundo dicit quod eadem forma intentionalis: cuiusmodi est intentiomaginata vel etiam intellecta potest simul esse in pluribus subiectis. Non enim numerantur tales forme. numeratione subiecti: quia nec educundur de potentia subiecti sicut alie forme reales. Nec compositum ex eis et subiecto generatur vel generat: sed forma solum vt dicunt secus est in aliis realibus et ideo plures tales forme eiusdem rationis possunt esse simul in eodem subiecto et vnica potest esse simul in pluribus subiectis vt si virtute diuina simul essent aer et aqua in eo dem loco eadem species vel intentio lucis seu albedinis simul esse posset in vtroque.

¶ Tertio dicunt applicando ad propositum quod substantia intellectus spiritualis est et potest esse et est presens fantasiis omnium hominum: licet non per informationem sed per assistentiam quandam praesentie et eadem species rei vel subiecti est in intellectu et in fantasia hominis et secundum quod est in intel lectu dicitur intentio intellecta secundum quod est in fantasia dicitur intentio imaginata vna et eadem nunero existens.

¶ Ex quo sequitur quod intellectus non per seipsum sed per formam suam est forma nostra quia perspeciem illam que informat ipum.

¶ Quarto dicunt quod illa species respectu obieetorum eiusdem rationis vel speciei manet vnica in intellectum nec multiplica tur sed multiplicatur et variatur in fantasia secundum multiplicationem fantasiarum et obiectorum a quibus. est. Et quod non oporteat ipsam multiplicari in intellectu declarant quia licet species absolute loquendo et perse multiplicentur secundum illa a quibus sunt et cauantur tamen per accidens hoc impediri potest ex parte receptiui quando receptiuum non recipit cum hic et nunc et conditionibus materie sed abstracte et sine conditionibus: sicut est in proposito de intellectum quia ergo fantasia recipit secundum hic et nunc et cum conditionibus materie species multiplicatur in fantasia vel ex parte fantasia rum vnica manens ex parte intellectus.

¶ Quintodicunt quod non obstantibus predictis secundum Commentato rem totus homo magis proprie loquendo intelligit quam intellectus quia cum actio non sit forme sed compositi: licet per formam et ipse intellectus predicto modo sit forma nostra per talem speciem que est ratio et principium intelligendi dicitur homo intelligere magis proprie quam intellectus. Sicut etiam dicit Commentatom super primum de anima super illud. Dicere animam intelligere simile est animam texere vel edificare.

¶ Ultimo dicunt quod intellectus quando aliquis homo de nouo intelligit aliquid non semper de nouo recipit aliquid quia cum eiusdem rei specifice non potest esse nisi vna intentio in intellectu licet possint esse plures in diuersis fantasiis per corruptionem vnius speciei in fantasia non corrumpitur propter hoc illa in intellectu quia intellectus manet vnicus fantasiis aliorum. Et consimili ter per adquisitionem vnius talis speciei in fantasia alicuius de nouo non adquiritur aliqua noua in intellectu si tamen prius sit coniunctus alicui fantasie alterisecundum consimilem speciem: et ita non oportet quod semper recipiat intellectus aliquid de nouo quando alquis inteligit vel addiscit aliquid de nouo licet vniantur sibi de nouo intellectus quando aliquid intelligit de nouo. Sed si aliquis homo sic de nouo intelligeret aliquid putalapidem sic quod nullus homo vnquam intellexisset lapidem tunc oporteret quod intellectus aliquid reciperet denouo puta speciem lapidis.

¶ Aliter exponitur commenta tor quod ipse posuit aliquam formam separatam in vniuerso mouentem tantum in ratione finis et illa est prima intelligentia et illam posuit non vnitam omnino alicui corpori nec secundum se nec secundum operationem. Alias formas posuit separatas a corporibus secundum esse quia non informant ipsa nec faciunt vnum in esse cum eis tamen necessario coniunctas secundum operationem. Ita quod ex vi et necessitate nature sue habent operari circa corpora intantum quod alias non essent nisi operarentur circa corpus cuiusmodi posuit intelligentias motrices orbium que icet maneant corpora effectiue et ipsis mouendo vniam tur non tamen secundum esse.

¶ Tertium genus formarum posuit coniunctarum secundum esse et operationem. Ita quod tales forme per naturam sunt actus et perfectiones formales materie et constituunt vnum in esse cum materia sic quod ambarum est vnum esse. Commentator autem posuit in tellectum de genere medio formarum et posuit ipsum copulari corpori per operationem non secundum esse et operatio illa est suum intelligere vel intentio intellectamediante qua copulatur fantasie hominis et talis copulatio sufficit ad hoc quod homo dicatur formaliter intelligens per alteram partem sui que est intellectus copulatus fantasie in quo est formaliter intellectioipsa quia homo includit vtrumque copulatorum et secundum ipsum non dicit solum partem corpoream cuisumodi est or¬ ganum fantasie sed dicit totum ex hiis duobus inuicem copulatis scilicet intellectu et fantasia vel corpore. Intellectus ergo factus in actu intelligendi copulatur imaginationi secundum operationem et sufficit ad hoc vt totus homo formaliter intelligat partem non que sit forma sed que est alterum copulatorum in homine complectente ambo copulata vnde nec homo est vnus tanta vnitate sicut alia animalia. Ro¬

¶ Alia fuit opinio vel potius error aliquorum theologorum quod anima humana secundum esse suum totale componitur ex materia quadam spiritualiet tribus formis essentialiter distinctis ordine quodam informantibus materiam illam: scilibet vegetatiua sensitiua et intellectiua. Dixerunt ergo quod anima est actus formalis corporis et forma hominis non secundum suam materiam quia materia aliqua non potest esse actus substantialis alicuius tunc enim esset forma contra quam ppponitur ex toto genere suo. Sed secundum formam vegetatiuam et sensitiuam non autem secundum intellectiuam. Ita quod forma intellectiua et substantia non est actus corporis nec forma hominis. Et hoc probant multipli citer.

¶ Primo sic. Si anima intellectiua esset forma corporis cum ipsa sit immortalis et incorruptibilis daret sibi incorruptibile et immortale quia forma conicat proprium esse materie. Nec dat aliud esse formaliter quam suum sicut albedo non dat nisi esse album. Sed planum est quod corpus humanum non habet esse incorruptibile et immortale. ergo etc.

¶ Secundo quia daret corpori esse intellectiuum sicut ipsa est intellectiva. Sed hoc est falsum quia corpus nec intelligit nec est intellectiuum. ergo etc.

¶ Tertio quia tunc esset forma corporalis materialis et per consequens extensa. Non enim vide tur aliquid esse forma extensi per se quin sit extensum saltem per accidens et sic esset diuisibilis et partibilis quod est falsum. quare etc.

¶ Quarto quia si esset forma corporis non posset reflecti super se nec super actum suum sicut nec potentia quecumque materialis vt patet de potentiis sensitiuis. Hoc aut est falsum. quare etc.

¶ Quinto quia potentia non est abstractior quam essentia: quia vel est idem quod essentia vel actus essentie. Sed potentia intellectiua non est alicuius corporis actus secundo de anima ergo nec essentia anime intellectiue sQuic opinioni proxima est licet multo probabilior et subtilior vna alia que dicit quod vegetatiuum sensitiuum et intellectiuum sunt essentialiter ea dem substantia anime non composite ex materia et forma Differunt tamen et distinguuntur formaliter ex natura rei et secundum duas formalitates puta vegetatiuum et sensitiuum. Aima est actus formalis corporis et forma hominis non autem secundum tertiam. Et ad hoc coloran dum patest adduci rationes adducte ad opionem praecedentem nionem immo potius erroret:

¶ Contra opi¬ fictionem Commentatoris arguitur primo sic. Homo formaliter et per se intel ligit hoc ipse homo experitur de seipso quod experirisequitur ratiocinari de particularibus et singularibus quod non pertinet ad sensum.

¶ Si dicas quod hoc mo non intelligit. Dico quod tu non intelligis. Nec est difputandum tecum sicut nec cum bruto vel trunco. Sed hoc esset impossibile nisi homo vel esset solus intellectus vel haberet substantiam intellectus seu intellectiuum principium pro forma intrinseca et actu formali sut corporis ergo cum non sit solus et purus intellectus videtur quod intellectus sit forma eius. Minor probatur quia vnumquodque operatur secundum quod est in actu et vnumquod agit et patitur per aliquid separatum ab ipso secundum esse. Cum ergo intellectiuum principium sit ratio intelligendi quo quo modo et aliquid idem sibi oportet necessario quod sit coniunctum corpori humano et idem homini secundum esse. quare etc.

¶ Secundo sic. Illud a quo vel ratione cum ius sumitur differentia specifica in aliquo est forma eius et sibi intrinsecum sicut actus formalis ipsius materie sue. Sed substantia anime intellectiue vel intellectiui principii est huiusmodi in homine. Accipitur enim rationale ab ipso etiam secundum ipsum Commentatorem inprincipio secundi de anima. Dicit enim quod homo differt ab aliis animalibus per intellectum. quare etc.

¶ Tertio sic. Homo est aliquod ens per se vnum in genere et speciespecialissima generis substantie. Sed cum hoc includat intellectum et corpus: etiam secundum Commentatorem homo non esset per se vnus nisi intellectiuum principium esset actus formalis sui corporis et forma sibi intrinseca quia ex duobus non fit vnum nisi sicut ex potentia et actu Si enim tantum vnirentur vel copularentur sicut ponit Commentator neutrum in se esset actus alterius et ita non facerent vnum nisi aggregatione quod est falsum. quaereetc.

¶ Quarto sic. Homo est animal formaliter et intrinsece beatificabile et potens attingere felicitatem quecumque sit illa saltem felicitatem naturalem etiam secundum Aristotelem et Commentatorem. Sed hoc esset impossibile si intellectiuum principium non esset vnum in esse cum ipso quia felicitas consistit in actu sapientie secundum Arstotelem quarto ethicorum. Actus autem specialis est actus interectualis ergo etc.

¶ Quinto sic. Illud quo primo aliquid intelligit est forma eius intrinseca vel in ipso sicut illud quo aliquid viuit vel sentit. Sed anima intellectiua est quo homo intelligit. sicul Aristoteles dicit secundo de anima sicut sensitiua quo aliquid sentit vel vegetatiua quo aliquid viuit. ergo etc.

¶ Dices sicut diceret et dicit Commentator quod diffinitio Aristotelis de anima est equiuoca et ita non oprquod quelibet anima vniuoce sit actus corporis actus scilicet formalis.

¶ Dico quod istud dictum nihil valet. Primo quia tunc descriptio vel diffinitio non valet si esset equi uoca. Secundo quia tunc Aristoteles insufficienter pro cederet non distinguendo equiuocum. Tertio patet ex presse contra intentionem eius quia recte vniformiter pro cedit declarando suam descriptionem de qualibet anima et ita bene de sensitiua et vegetatiua sicut de intellectiua. Dices iterum quod homo non intelligit sed beant percipit intellectum intelligere: quia intellectus scilicet praesens est et copulatus modo predico secundum Commentatorem.

¶ Istud nihil valet quia istud percipere aliquid intel ligere non est nisi intelligere quoddam quia ad hoc non pertingit sensus. ergo reddit propositum quod homo intel ligit non se toto primo quia non est intellectus purus. Caro enim etos sunt de ratione hominis septimo metaphi ergo aliqua sui parte materiali que est corpus vt patet ergo parte formali que est intellectus. Non autem parte intellectuali vt dictum est supra

¶ Quinto sic. Aristoteles ponit in secundo phisicorum animam intellectiuam inter formas naturales quae sunt de consideratione phisici et Commentator ipse. 20. commento. tertii de anima. ponit vnam copulationem porem copulatione secundum operationem quam priorem vocat copulationem secundum naturam. Sed hoc non esset si esset separata secundum esse et non esset actus formalis corperis humani. Magis enim pertinent ad metaphisicum vt videtur quaere etc.

¶ Contra primum modum exponendi Commentatorem si sic ponat vel intelligat Arguo species illa que ponitur in duobus subiectuis puta in fantasia et in intellectu. Aut est species ab stracta et intelligibilis actu aut non sed est species organica materialis et intelligibilis in potentia nonabstracta. Si primoo ergo non potest esse in fantasia sicut in subiecto quia hoc repugnat fantasie cum sit virtus materialis et organica Si secundo modo ergo non est in intellectu quia hoc repugnat sibi vt sit virtus immaterialuis non organica. quaere etc. Impossibile est ergo quod talis species simul sit in duobus subiectis quorum vnum sit intellectus et aliud fantasia.

¶ Secundo sic. Illa species quero si est ipsa intellectio vel non. Si non est intellectio tunc per ipsam non dicitur fomaliter intelligens et sic non est homo intelligens. Sic sic ergo intellectio formaliter est in fantasia et sic secundum fantasma dicitur homo intelligens. Dices quod non est intellectio formaliter sed principium intellectionis.

¶ Contra idem est receptiuum speciei que est principium intellectionis. Sed fantasia non est receptiua intellectionis ergo nec speciei intelligibilis que est ipsius principiuum.

¶ Ter tio sic. Aut homo dicitur intelligens secundum illam speciem mediante qua fit copulatio vt species ipsa est in fantasia et fantasie. Aut vt est intellectus vel in intellectum Aut secundum vtrumque. Non vt est fantasie quia nec fantasia nec homo secundum fantasiam vel speciem fantasticast vt sic intelligit. Nec secundo modo quia vt sic separata est ab homine secundum esse sicut et intellectus. Nec vtroque modo eisdem rationibus: ergo nullo modo. Puta quod ea dem species sit in duobus subiectis naturaliter et de lege communi non intelligo. Non enim video maiorem esse vnitatem accidentis quam subiecti immo magis debet poni econuerso.

¶ Quarto arguunt aliqui sic quia exopinione Commentatoris magis sequeretur quod homo intelligatur quam intelligat quia intentio imaginata comparatur vt mouens ad ipsum intellectum. Sic eim fantasia se habet ad intellectum sicut color ad visum tertio de anima. ergo non plus vel aliter copulatur intellectus fantasie per intentionem imaginatam quam visus rei vise vel colorate per colorem dicitur esse color videns nec habens colorem immo magis dicitur visus ergo nunquam homo habens fantasma tale dicitur intelligens sed intellectus magis. Nec valet si dicas quod non est simile quia videntis et visi coloris non est eadem forma sicut est intellectus et fantasie. Dico quod hoc ergo fictum et impossibile quia species illa vel est corporalis et extendibilis et extensa per consequens vel spiritualis et non extensa nec extendibilis. Si est corpolalis et extensa impossibile est quod recipiatur in intellectu. Si non impossibile est quod in fantasia quia fantasia est virtus organica et non est receptiua nisi speciei extense sicut est nec sensus. quare etc.

¶ Contra secundum modum exponendi Commentatorem si sic intellexit quantum ad hoc quod dicit primo quod vnus numero intellectus potest esse presens omnibus fantasiis omnium hominum non video istud esse verum. Cum enim omnes homines sint per totum mundum multiplicati vel possint multiplicari non video quod aliquis intellectus creatus possit eis esse presens localiter vel sit presenenaturaliter quia tunc repleret totum mundum et esset quasi vbique.

¶ Secundo quia quero quo modo fit pre¬ sens fantasie de nouo habite per generationem. Aut per mutationem sui et sic continue mouetur locali ter. Aut per mutationem fantasie tantum et sic ibierat prius vbi generatur fantasia et per consequens vbique in toto mundo vbicunque potest generari fantasia vel haberi de nouo. Nec valet illud de intelligentia motrice: quia dico quod non est in toto orbe simul et semel sed in determinata parte orbis licet moueat totum orbem. Apparuit etiam supra aliquid de angelo quod non est nisi in certo loco secundum magnitudinem et cum est in vno loco non est in alio multum distante ab illo. Sicut cum est in oriente non est in occidente.

¶ Contra aliud argutum est supra: quia illa species siue sit forma realis siue intentionalis non potest esse simul in pluribus subiectis sed totum est fictum: licet enim due formein tentionales eiusdem rationis possint esse in eodem subiecto sicut supra dictum est de duobus lumini bus tamen non vna in pluribus naturaliter. Nam multiplicato priori multiplicatur posterius quod est in ipso licet non oporteat multiplicari prius posteriori multiplicato.

¶ Contra illud quod dicitur quod tales forme non educuutur de potentia subiecti ostensum est supra de lumine alioquin crearentur

¶ Quod enim dicitur quod forma fit et non compositum istud est falsum et contra rationem et determina tionem Aristotelis Septimo metaphisice vbi intendit hoc de composito quolibet siue per se siue per accidens.

¶ Contra aliud quod dicitur quod species illa multiplicatur ex parte fantasiarum et est vnica ex parte intellectus. Dico quod nihil aliud est dicere hoc nisi quod illa species est vna et non vna. Una et multe quod est contradictio.

¶ Secundo quia hoc dictum est contra ipsos quia qua ratione non oportet ipsam speciem multiplicari: quia est in intellectu eo fantasia que sunt substantia secundum esse distincta pari ratione nec oportet ipsam multiplicari quia est in diuersis fantasiis.

¶ Tertio quia species ista inintellectu non corrumpitur ad corruptionem speciei in fantasmate sicut nec generaretur semper in intellectu ad generationem eius in fantasmatibus secundum ipsos ergo si est eadem in intellectu et fantasmate sequitur quod idem simul est et non est manet et corrumpitur quod est prima contradictiodico quod Commentator

¶ Contra aliud non potest saluare quod totus homo intelligat per illam speciem secundum quam copulatur sicut ostensum est supra. Et ideo dico quod frustra nisus est ille doctor colorare errorem Commentatoris quia nullum colorem sibi dedit: sed potius ipsum decolorauit quia omnia vel quasiomnia que adduxit sunt plane falsa et nullum colorem habentia.

¶ Contra tertium modum exponendi Commentatorem si sic intellexit. Dico quod nihil valet pro ipso. Nec potest hoc sustineri de intellectu. Cum enim potuit intellectum copulari fantasmati secundum operationem quero de illa operatione si ipsa est intellectio vel aliqua operatio cuiusmodi est: mouere vel moueri a fantasmate.

¶ Non po test dici quod sit intellectio propter duo. Primo quia intellectio non est operatio transiens sed immanens intellectui et ita per ipsam non copulatur aliud distinctum secundum esse alteri aliqua copulatione reali: sed tantum vt obiecto cognitoSecundo quia intellectio non potest esse formaliter in fantasia ipsa sicut dictum est supra et ita intellectus et hominis vel corporis per fantasiam non potest esse talis copulatio formalis secundum operationem intellectus vt videtur.

¶ Nec potest dici quod sit alia operatio puta mouere fantasiam vel econuerso moueri a fantat mate quia tunc non esset alia copulatio ista quam vnio motoris ad mobile vel mobilis ad motorem et sic nihil valeret ad hoc quod homo secundum talem copulationem diceretur intelligens sicut patet. Motum enim ad intellectionem tantum dicitur intelligens et nihil alio Illud ergo motum vel esset intellectus tantum et sic homo non intelligeret vel esset fantasia et sic homo secundum fantasiam intelligeret quod est impossibile. quareetc.

¶ Preterea si sic separatur intellectus secundum esse a corpore sicut intelligentie motrices ab orbibus motis tunc est actu intelligibilis et potest seipsum intelligere et non est intelligibilis sicut alia. hoc est falsum et contra Commentatorem ipsum et Aristotelem. ergo etc.

¶ Dico ergo simpliciter quod via Commentatoris nul la est et figmentum est sicut etiam ipse bene auertitaUnde et praedicare cepit in illo commento quinto tertii de anima Dicens sic. Rogo fratres videntes hoc scriptum scribere suas sententias et per hoc inuenire verum si nondum inueni et si inueni vt fingo tunc veritas declarabitur.

¶ Contra secundam opinionem Dico quod illa omnino est heretica et falsa. Et arguo contra eam quasi quantum ad omnia dicta sua. Primo quantum ad illud quod dicit animam humanam compositam ex materia spirituali adducta sunt aliqua supra in vna questione qua querebatur Utrum aliquid incorruptibile esset compositum ex materia et forma: et tenebatur quod non de anima ibidem.

¶ Secundo contra illud quod ponit eam compositam ex vegetatiuo sensitiuo et in tellectiuo tanquam ex tribus formis essentialiter distinctis ostensum est in precedenti questione quod vegetatiuum sensitiuum et intellectiuum in homine non sunt nisi vna forma essentialiter.

¶ Tertio quantum ad illud quod ponunt formam vegetatiuam sensitiuam et inter lectiuam informare eandem materiam spiritualem quia si sic informarent illam materiam solam et vnanon pertineret intrinsece ad subiectum alterius tunc nunquam ex eis fieret aliquid per se vnum quia neutra se haberet ad aliam sicut potentia ad actum et sic homo non esset aliquid per se vnum quod est falsum.

¶ Quan to quia non videtur quod vegetatiuum et sensitiuum si sint forme essentialiter distincte ab intellectiuo sicut forme spirituales quia tunc essent subsistentes sicut intel lectiua et incorruptibiles et consequentr non videtur quod sint forme materie alicuius spiritualis. quaere etc.

¶ Preterea Si vegetatiuum et sensitiuum sint forme illius materie spiritualis. ergo communicant illi suum esse sicut arguunt ipsi de forma intellectiua respectu corporis ergo dant illi materie esse viuum et sensitiuum vel toti composito ex illa et cum illa materia sit spiritualis non extensa nec extendibilis sequitur quod aliquid est sensitiuum quod non est extensum nec extendibile quod est falsum.

¶ Preterea nulla necessitas est ponere tot formas distinctas.

¶ Contra aliud dictum quod est principale scilicet quod anima secundum formam intellectiuam illam non informat corpus humanum possunt adduci omnes rationes que supra adducte sunt contra opinionem Commentatoris et ideo non repeto¬

¶ Ex ista etiam positione sequitur quod homo non est formaliter intellectus nec rationalis nec per se vnus sicut patet deducenti et ideo dico quod opinio ista tota est absurda et impossibilis.

¶ Contra tertiam autem que iuxta hoc tangebatur licet sit subtilis tamen potest argui contra eam quantum ad illud dictum quod anima secundum formalitatem intellectiui non sit forma corporis humani sicut argutum est supra contra Commentatorem quantum ad hoc quod homo formaliter rationalis est et intellectiuus sicut habens propriam differentiam specificam qua excedit alia animalia secundum Augustinum duodecimo de ciui. ca. 23. quod tamen non esset si ista positio poneretur: et etiam de intellectiuo vniformiter dicit Aristoteles quod est corporis actus sicut de vegetati uo et sensitiuo et ideo non valent isti modi dicendi vt videtur

¶ Dico igitur aliter quantum ad istum articulum. Anima intellectiua vel intellectus seu intellectiuum principium secundum suam substantiam est forma substantialis specifica hominis et actus formalis corporis humani et hoc patet secundum sententiam doctorum sanctorum et phisicorum recte sentientium.

¶ Unde de ecclesiasticis dogmatibus dici tur quod homo consistit ex duabus naturis scilicet corpore et anima cum ratione id est anima rationali et de christo qui fuit vniuoce homo dicitur in symbolo Athanasii quod est verus homo ex anima rationali et humana carne subsistens et planum est quod intelligit sicut et materia et forma. Unde et excommunicatur error conmentatoris in pluribus articulis Parrhisiensibus excommunicatur sicut patet ibidem inspicienti. Et videtur multis quod hoc fuit de mente Aristotelis quicquid dixerit Commentator.

¶ Secundo dico quod quia anima est forma talis nobilissima inter omnes formas vnibiles materie et forma non educta de potentia materie sed ab extrinseco secundum Aristotelem. 13. de animalibus.

¶ Dico quod non ita immergitur materie nec innititur sibi sicut alie forme: sed aliquo modo transcendit ipsam vel excedit et ideo secundum substantiam suam sit vnibilis corpori et vniatur quando actu informat ipsum habet tamen aliquas potentias que non sunt forme nec actus corporis vel alicuius partis eius et hoc siue differant essentialiter ab ipsa vt accidentia siue formaliter ex natura rei quod magis puto sicut dicum est in primo. huiusmodi autem potentie sunt intellectus et voluntates de quo intellectu accipiendo ipsum non pro substantia anime sed pro potentia dicit preterea quod nullius est corporis actus. Non obstante quod sit idem subiecto cum qualibet parte corporis sicut et substantia ipsa anime cum qua est essentialiter idem vel subiecto idem sicut dictum est. 29. in prima questione. Uel si hoc dicit de intellectu substantia tunc hoc dixit quia non est forma corporalis sicut alie anime nisi forte idem senserit cum Commentatore. Similiter etiam sic est forma corporis secundum substantiam quod naturaliter potest esse et existere vel subsistere preter corpus et a corpore separata propter causam predictam.

¶ Et dico quod quasi tota occasio erroris commentatoris et ignorantie Mgrati sui sicut multis videtur fuit quia non distinxit inter intellectum substantiam et intellectum potentiam. Sic ergo de hoc.

¶ Ad rationes aliorum Ad primam Commentatoris. Dico quod intellectus pro tanto est immaterialis et immixtus et nullius corporis actus: quia accipiendo ipsum pro potentia non est potentia organica nec informat corpus nec redirit deterinatam mixtionem et complexionem in organo per quod opere tur sicut sensus. Non autem est immaterialis rei quinaccipiendo ipsum pro substantia sit actus corporis vel materie sicut superius est ostensum.

¶ Ad tertium Dico quod receptiuum limitatum et artatum ad certum genus entis oportet determinatum esse ab eo quod recipit velomnino vel saltem sic quod ipsum non habeat eodemmodo quo recipit sicut patet in sensu et ponitur propositio de sensu a philosopho. Sed dico quod receptiuum illimitatum quasi et se extendens ad omne genus entis eo modo quo intellectus est receptiuus omnium intelligibilium et totius entis quia versatur circa totum ens non oportet esse denudatum ab omni eo quod recipit. Tunc enim esset denudatus a seipso intellectus ipse et ita non esset ipse quod est contradictio immo esset nihil et non ens. Ideo non obstante quod sit forma materialis secundum substantiam potest tamen esse receptiuus suiipsius sicut obiecti secundum potentiam accepti et presentis coniunctionis sicut etiam philosophus posuit.

¶ Tu dicis. Si esset forma materialis posset immediate mouere seipsum et intelligere sicut alia materia lia. Dico quod si esset forma materialis sensibilis et quamta habens proprium fantasma verum est sed licet sit forma materialis pro tanto quia est forma materie vel corporis non tamen est quanta per se nec per accidens nec per consequens habens proprium fantasma. quare etc.

¶ Ad tertium dicitur quod maior est simpliciter falsa. Nec est vera nisi de forma educta de potentia materie vel de forma etiam non educta quantum ad potentias organicas: sed quantum ad abstractas circa totum genus entis versantes. Non oportet quod in operationibus ipsarum dependeaut a materia vel corpore licet sit forma corporis vel materie et ideo non est simile de ve xetatiua et sensitiua. Uel diceretur aliter quod intellectus pro statu sue coniunctionis dependet in operatione intelligendi a corpore sicut a fantasia vel fantasmate non sicut ex organo sed magis sicut obiecto. Tamen ista solutio non placet mihi quia post resurrectionem erit intellectus substantia vnitus corpori et coniunctus et non dependebit intellectus potentia a corpore in intelligendo vel a fantasmate Ad quartum dico quod propositio Commentatoris est falsa et super ipsa dubitauit Aristoteles in materia ista sicut patet. 12. metaphi. Ubi Aristo. dicit quod nulla forma separabilis est nisi forte intellectus vbi asse rere videtur quod intellectus est forma potuit tamen dubitare an sit separabilis vel non et puto quod in hoc fuit totus dubius et super hoc titubauit.

¶ Dico ergo quod aliqua vera forma que non educta est separabilis est a materia non solum mente sed etiam re et materia etiam separabilis est ab hac forma non solum mente sed etiam re ideo non valet.

¶ Ad quintum Dico quod intellectus possibilis non semper in actu intelligit intellectum agentem sicut nec seipsum sed tantum in potentia vel habitualiter nec hoc expertus est commentator ex apparentibus immo oppo¬ situm.

¶ Ad vltimum dico quod corpus humanum et substantia intellectus bene distinguitur genere phisico quia vnum est corruptibile et aliud non. Nec vnum esttransmutabile in aliud ratione alicuius communis. Sed non sequitur propter hoc quin possit consistere aliquid vnum per se quia sunt partes pertinentes ad aliquod idem genus predicabile per reductionem ad suum totum quarum vna est per se in potentia ad aliam puta corpus ad animam. Uerum est autem quod si essent diuersorum generum predicamentalium non constituerent vnum per se.

¶ Ad primum aliorum de se ¬ cunda positione. Dico quod anima intellectiua dat et communicat formaliter suum esse copori cuius est forma. Dat enim sibi esse animatum tali anima et esse humanum per animam intellectiuam. Et quando dicis vltra quod suum esse est incorruptibile. Dico quod verum est in se sed non propter hoc corpus est incorruptibile quia non datur corpori esse animam intel lectiuam vel spiritum: licet datur scilicet esse anima tum et ideo non datur sibi esse corruptibile sicut nec esse animam vel intellectum licet denominetur animatum ab anima incorruptibili.

¶ Preterea dico quod istud argumentum est contra eos de forma vel getatiua et sensitiua quas ponunt in illa materia anime spirituali quia ille sunt simpliciter incorruptibiles quia sunt forme materie spiritualis et secundum ipsas et dicunt anima informat corpus et tamen planum est quod non dant corpori esse immortale et incor ruptibile. quare etc.

¶ Ad secundum per idem de esse intellectiuo quod anima non dat corpori esse intel lectiuum nec esse compositum includens intellectum sicut partem sui licet informet ipsum et ideo non datsibi esse intellectiuum sic quod corpus ipsum possit intelligere et communicet in comparatione intelligendi Uel dicendum quod licet intellectus vt substantia sit actus et forma corporis non tamen vt potentiaIdeo non datur corpori esse intellectiuum sicut ocu lo esse visiuum nisi vocetur esse intellectiuum esse informatum a substantia intellectus et sic concedobene corpus esse intellectiuum.

¶ Ad tertium dico quod licet substantia intellectus sit forma corporis extensi non tamen extenditur nec per se nec per accidens nec oportet hoc de omni forma alicuius extensi precipue quando est ab extrinseco non educta nec educibilis de potentia subiecti quanti cuiusmo di est substantia intellectus. Unde dico quod est qualibet parte tota et in toto tota: licet primo respiciat totum corpus organicum pro suo perfectibili quia est actus corporis phisici organici primo.

¶ Ad quartum Dico quod licet sit forma corporis tamen secundum potentiam suam que non est actus corporis nec determinate partis ipsius nec est organica: sed simplex et spiritualis potest reflecti supra seipsum et actum suum et versari circa totum genus entis.

¶ Ad vltimum Dico quod potentia non est magis abstracta quam essentia pro tanto quia semper est eadem supposito vel subiecto cum essentia in qua radicatur et cum illo cum quo essentia est eadem et ita simpliciter loquendo non est abstractior quia vel est idem essentialiter cum essentia vel in ipsa essentia tamen secundum quid aliquo modo bene est abstractior pro tanto quia ipsa vt sic corpus non informatur sicut ipsa substantia quia quantum ad talem potentiam formaliter distinctam ab essentia ipsa excedit materiam suam ratione perfectionis sue. Hoc de primo artulo principali.

¶ Quantum ad secundum articulum An scilicet substantia intellectus numeretur numeratione corporum humanorum fuit opnio Commentatoris quod non. Sed idem est intellectus numero omnium hominum sicut dicit et vnanumero substantia separata secundum esse sicut tactum est supra.

¶ Hoc autem probatur multipliciter

¶ Primo sic. Nam secundum Aristotelem octauo phisicorum. Mundus est ab eterno. Infinitas etiam actua lis est impossibis secundum eundem in tertio phisicorum. Intellectus etiam secundum ipsum secundo de anima et tertio est incor ruptibilis. Sed ponendo quod intellectus non est vnus omnim: sed multiplicatur secundum corpora quia etiam non est ciculatio intellectuum ad informationem corporum se tur necessario contra alterum trium predictorum sunt de necessitate Aristotelis. Tunc enim sequitur vel quod mundus et per consequens intellectus non sit ab eternon vel si est ab eterno quod est corruptibilis vel si est ab eterno et incorruptibilis sequitur quod sit infinitas actualis intellectuum sicut patet. ergo secundum mentem Arist. oportet ponere quod intellectus non numeretur sed sit vniomnium.

¶ Secundo sic. Impossibile est secundum Aristo. rem aliquam perpetuo carere propria operatione. Sed hoc sequeretur si intellectus numeretur secundum corpora quia hic intellectus secundum Aristotelem nihil potest inteligere sine suo corpore vel fantasia propria. Corpus autem semel corruptum numquam reuertitur idem nunero secundum substantiam secundum ipsum Secundo de generatione. ergo etc. Sic autem non sequitur si intellectus sit vnus omnium quia in perpetuum habebit aliquod corpus semper sibi deseruiens et ita numquam carebit propria operation quia species humana est perpetua.

¶ Et confirmatur quia tunc esset dicere multas intelligentias separatas non motrices et sic ociosas contra Aristo. 12. metaphi. Nihil enim mouerent illi intellectus separati¬

¶ Tertio sic. Omne incorruptibile a parte post ergo eternum a parte ante secundum Aristo. primo de celo. Si ergo intellectus sint plures sicut et corpora cum quia libet sit incorruptibilis a parte post sequitur quod est eternus a parte ante et sic omnes intellectus omnium hominum sunt eterni quod non videtur quia tunc ponitur infinitas ab eterno a parte ante carere propria operatio ne vel sequeretur quod intellectus est corruptibilis

¶ Quarto sic. Nullum separabile a quanto plurificabitur secundum plurificationem quanti quia tunc posset manere plurificatum sine quanto quod est contradictio. Sed intellectus est separabilis a corpore quanto. ergo etc.

¶ Hec videntur motiua de mente Aristotelis.

¶ Adducuntur etiam alie rationes ad hoc probandum et sunt commentatoris alique.

¶ Prima est ista. Quantam vnitatem facit potentia in obiecto suo tantam vnitatem habet in seips Hoc patet per correspondentiam ipsorum adinuicem. Sed intellectus facit vnitatem in suo obiect quia vniuersalitatem veram et propam. Ita quod si obie ctum poneretur in re secundum illam vnitatem quam daisibi intellectus ipsum esset vere vnum numero et abstra ctum sicut etiam posuit plato vniuersale aliud vnum numero et impossibile esset quod vnus speciei esset nisi vnum tale obiectum sicut nec indiuiduorum eius¬ dem rationis est nisi vna species nec esse potest. ergo. etc.

¶ Secundosic. Species intelligibilis in meet in te aut est eadem numero et sic etiam idem intel lectus et habetur propositum. Aut est alia et alia nulmero et sic quelibet est indiuiduata et particularis et per consequens non est principium comprehensionis vniuersalis quod est falsum de specie intelligibili. Similiter etiam tunc ab illis duabus speciebus particularibus poterit fieri abstractio alicuius tertie et tun quero de illa. Aut est eadem in me et in te et sic intel lectus. Aut plurificatur et sic est processus in infintum quare etc. Eodem modo potest argui de obiecto intellecto recepto in intellectu meo et tuo vt videtur.

¶ Ter tia ratio. Magister generat suam doctrinam eandenin discipulo suo. Et quod non aliam patet quia virtus vel vis docendi non est potentia aliqua naturaliter generatiua alicuius de nouo. Sed hoc non esset nisi idem esset in magistro et discipulo. ergo etc.

¶ Quarta Ratio quia si intellectus numeretur numeratione corporum cum non sit possibilis plurificatio aliquorieiusdem rationis nisi per materiam sequitur quod separati a materia vel corrumpitur vel fuit vnus intellectus et non manent distincti quorum vtrumque est impossibile. ergo etc.

¶ Modus commentatoris fuit dictus in precedenti articulo quod corporibus omnium hominum deseruit vnus intellectellectus et vnitur omnibus secundum modum copulationis supradicte ad fantasias diuersas et ratione fantasiarum diuersarum licet sit vnus intellectus in isto vel in illo vnus intelligit aliquando et alius non vnus bene et alius male: et sic dequacumque diuersitate apparente que posset poni ex diuersitate intellectuum et correspondet isti intellectui tota natura corporis humani pro subiecto primo vel eo cui primo copulatur quocumque intelligatur copulari non autem hoc indiuiduum vel illud. secundum aliquos quod rationes quibus in¬

¶ ota nititur Commentator ad ponendumvnum intellectum numero in omnibus sic quod inte lectus non numeratur numeratione corporum sunt iste.

¶ Primo quia si intellectus esset numeratus esset intellectum in potentia sicut singulare vel forma sin gularis et materialis et per consequens educta de potentia materie et corruptibilis quia nulla forma numeratur infra eandem speciem nisi talis et tunc sequeretur quod esset motiuus sui idem mouens et motum quod habet pro impossibili.

¶ Secundo quia idem reciperet se si intellectus numeraretur quia esset receptiuus sue cognitionis sicut et motiuus ad cognitionem et tunc per consequens suiipsius esset receptiuus quia vbi cognoscens et cognitum idem cognitio vtrique est eadem.

¶ Tertio quia reciperet et cognosceret inquantuum hoc singulare et sic non distingueretur a sensu in cognoscendo quia receptum recipitur per modum recipientis et ita species recepta in intellectu erit materialis et singularis et in essendo et in representando sicut intellectus est forma materialis et ita non distinguitur a sensu.

¶ Quarto quia tunc in speciebus intelligibilibus in abstrahedo esset processus in infinitum. Si enim intellectus meus et tuus diuersificantur numero tunc et species sunt diuerse nunero et tunc ab illis prtet abstrahi vna alia per in tellectum meum et tuum et pari ratione illa abstracta plifica tur in intellectu meo et tuo et est processus in infinitum.

¶ Quinto quia Sequeretur quod scientia esset qualitas actiua quod est falsum et quod discipulus non disceret a magistro quia si intellectus numeratur oportet quod vel discipulus nihil addiscat a magistrovel quod in ipso causetur alia scientia numero et non nisi a scientia magistri sicut a forma actiua.

¶ Sexte quia per intellectum indicamus res infinitas numero vlpatet in propositione vniuersali quam format intellectus sed per virtutem singularem et numeralem non cognescimus infinita. ergo ec.

¶ Nodus Commentatoris dicitur fuisse iste quantum ad hoc. Posuit enim intellectum materialem sicut et quamncunque aliam intelligentiam non habere aliquam intentionem singularitatis suparadditam speciei vel quantitati: sed per eandem intentionem esse intellectam et hanc. Ita quod sua ecceitas vel singularitas et sua quiditas nec additur quiditati qua si superueniens sibi sicut posuit in corporalibus quod peraliam intentionem caro est caro et hec caro sicut pate in tertio de anima quaniam aliud est magnitudo. etc. Hunc autem intellectum posuit habere naturalem inclinationem et dependentiam vel ordinem ad corpus organicum perfectum potentiis sensitiuis cuiuslibet al terius animalis vt patet ex fine. 28. commenti. Et fuit hec imaginatio eius quod sicut secundum veritatem catholicam hec anima intellectiua quia est singularis distinguendo singulare contra speciem est actus huius corporis totius primo tanquam primo perfectibilis est etiam forma et perfectio cuiuslibet partis ex consequenti non tamen dependet insuo esse ab hac parte materiali vel illa. Ita posuit intellectum materialem quem non posuit esse indiuiduatum per aliquam intentionem suparadditam esse naturaliter actum et perfectionem nature corporalis huma ne in suppositis humanis tanquam perfectibilis sui primi Sed huius vel illius corporis vel hominis solum exconsequenti. Hec fuit etiam imaginatio Aristotelis sicut dicunt

¶ Contra seipsum adducit conmentator aliquas rationes.

¶ Prima est in quinto conmento. tertii de anima: quia si intellectus materialis est eternus et similiter agens secundum ipsum sequitur quod intellectus speculatiuus et omnia intellecta vel intellectiones nostre sunt eterne quia ab aliquo eterno non proceditaliqua actio noua per ipsum frequenter octauo phisi¬

¶ Secunda est ibidem quam reputat maxime difficilem: quia cum intellectus sit prima perfectio hominis ex diffinitione anime in secundo de anima que commuis est omni anima et intelligere sit secunda perfectio cum secunda perfectio scilicet intelligere sit alia et alia in alio et alio homine per ipsum sequitur quod et prima.

¶ Tertia est ad impossibile quia cum sortes sit homo et plato sit homo per intellectum si ille est idem sequitur quod sint idem homo.

¶ Quarto quod cum res sit quando forma rei est intellectus autem sit forma sortis et eternus sequitur quod ille homo est eternus

¶ Quinta quia Sortes inquantum ho esset incorruptibilis sicut intellectus materia vel per quem est ho licet non inquantum animal.

¶ Sexta quia si sic esset idem intellectus omnium hominum. Sequeretur quod ego adquirerem scientiam quando tu adquireres et obliuiscerer quam do tu et ignorarem quando tu quia idem intellectus omnium est.

¶ Ultra sequeretur secundum aliquos quod in eodem intel lectu essent simul contrarie opiniones hominum viuersorum. Patet consequentia et quod idem intellectus simul adquireret scientiam et non adquireret et addisceret et obliuuscere tur.

¶ Septima quia cuicumque perfectibili corres¬ pondet forma immaterialis tale perfectibile non nunc ratur sed est vnum tantum. Ponit exemplum de motorocuiuslibet orbis. Sed intellectus est perfectio materialis secundum eum igitur non est perfectio plurium corporum nisi plurificetur.

¶ Aliter arguunt alii contra eum. Sed ille rationes alibi inferius subscribentur Dico autem de rationibus commentatoris pro se adductis quod penitus nihil valent et alique possunt reducicontra eum sicut inferius apparebit

¶ Habet etiam contra se enam rationem quam adducit quam non potest soluere nec aliquis qui velit eum sustinere. Unde et ratio illa euidenter concludit contra eum. scilicet quintam rationem vncumque enim aliqualiter et respectu cuiuscumque fantasmatis causetur intellectio siue sit aliquid absolutum siue respectiuum sequitur necessario si est vnus intellectus omnium talis intellectionis formaliter receptiuus quod omnes intelligant illud quod vnus intelligit. Hoc est enim per se quod habens intellectionem in se forma liter intelligit sed per accidens est vnde vel a quo vel respectu cuiusmodi fantasmatis causetur et similiter sequuntur alia inconuenientia que ibidem concluduntur in quibus Commentator est ligatus et euidem ter quicquid dicatur ab aliquibus volentibus eum excusare. opinio ista figmentum est

¶ Sed dico quod et erro. Et arguo contra istam positionem multipliciter.

¶ Primo sic tam de intellectum substantia quam de intellectum potentia: quia idem est iudicium de vtroque. Nam intellectus substantia multiplicatur et potentia et econuerso si potentia intellectus possibilis et substantia impossibile est quod idem intellectus numero simul habeat opiniones contrarias de eodem vt patet. Sed si est idem intellectus omnium sequitur quod in eodem intellectum sint opiniones contrarie de eodem obiecto. Probatio de eodem obiecto habet istam opinionem affirmatiuam. puta quod est verum et alius quod non est verum. Sed opiniones contrariorum sunt cumtrarie. secundo periarmenias. quaere etc. Dices forte sicut dicit Conmentator quod opinio habet duplex subiectum. Unum scilicet intellectum et sic non multiplicatur nec diuersificatur. Sed omnis opinio est vna sicut intellectus. Aliud ex parte imaginationis et sic diuersificantur sicut et imaginationes et sic etiam non habent idem subiectum et possunt contrariari adinui cem. Contra hoc primo argutum est supra de specie quod non potest habere duplex subiectum virtute nature. Secundo quia opiniones vel opinio non est actus imaginationis vel fantasie. Sed intellectus licet bene in intellectu dependeat et causetur ab imaginatione secundum philosophum in secundo de anima vt patet quia opiniones multe sunt de vniuersalibus ad que fantasia non attingit. ergo etc.

¶ Secundo arguo sic. Impossibile est quod in eodem intellectu numero simul et semel sit scientia vera de aliquo subiecto et ignorantia dispositionis vel etiam negationis de eodem quia ignorantia vel dicit pri uationem scientie si est negationis vel dicit habitum falsum quem concomitatur etiam negatio vere scientie si est dispositionis. Sed hoc sequitur si est vnus intellectus numero omnium quia vnus scit quod alius ignorat. ergo etc.

¶ Tertio sic. Si est ideo intellectus in me et inte am per consequens intellectio eadem sequitur quod quicquid intelligis et quandocumque intelligis ego intelligo quia eandem intellectionem et simul tecum habeo vncumque causetur et quoncumque quia habeo eum dem intellectum tecum in quo est formaliter talis in tellectio. Sed hoc est falsum et contra experientiam planam ergo etc.

¶ Quarto sic. Si in me et in te est idem intel lectus sequitur quod te intelligente aliquid prius et duran te illa intellectione in te ego non possum illud de nouo intelligere immo non possum non intelligere vel aliud intelligere quia oportet quod duret illa intellectio in mesicut et in te quia habeo eundem intellectum tecum cui inest talis intellectio cuicumque conueniat ipse. Sed ista sunt plane falsa. ergo etc. Eodem modo potest argui de voluntate si eadem voluntas in me et in te sequituquod eadem voluntas velit simul et non velit aliquid vel velit et nolit et habeat simul duos habitus oppositos puta iusticie et iniusticie circa idem et sic de aliis sicut deductum est de intellectu. Sed hoc est flnm. quaere etc.

¶ Ultimo contra Commentatorem quia ponit quod mobilibus pluribus distincte mobilibus oportet necessario ponere plures motores appropriatos nec sufficit vnus Alioquin non potest accipere nunerum intelligentiarum secundum numerum mobilium: Si igitur intellectus comparetur corpori humano vt motor cum corpus et fantasia cuiuslibet sit distinctum mobile et per se quia mouetur frequenter non mota alia oportet adhuc quod intellectus multiplice tur secundum multitudinem corporum.

¶ Contra Commentatorem arguitur aliter primo: quia non est magis possibile quod indiuersis suppositis sit simul eadem per se forma eorum quam diuersa materia loquendo de suppositis creatis et natura finita ergo non minus nuneratur intellectus quam corpus praecipue si est forma sicut superius probatum est et deductum contra eum et sicut etiam sibi imponitur ab aliquibus.

¶ Secundo quia principia singularia et proportionalia ad ipsa igitur sunt numerata et nunera bilia sicut et ipsa et patet praecipue de forma quod ipsa numeratur in omnibus aliis sicut et composita ipsa et sicut materie ipsorum primo perfectibiles per formas igitur et anima nuneratur sicut et corpora. Nec valet si dicas quod hoc corpus non est primo perfectibile huius intellectus Sed corpus humanum in communi et in qualibet specie sua sicut forte diceret commentator. Primo quia diceretur ab aliquibus sicut et forte diceret Commentator quod corporis in communi nulla est vnitas realis sed tantum rationis ergo non est propria materia et per se primum perfectibile intellectus. Secundo quia dato quod habeat talem vnitatem aliquam realem non tamen illa est proportionata vnitati nuerali quia intellectus est hoc aliquid.

¶ Secundo confirmatur quia homo se toto cum sit vera species et per se in predicamento vel genere dicit aliquid nunerabile in suppositis a quibus potest abstrahi sicut vniuersale ab indiuiduis et per consequens impossibile est quod intellectus qui est forma eius et pars intrinseca siex se hoc aliquid et immultiplicabile multo magis quam de proxima materia que est corpus vel etiam de remo ta simul existente in diuersis hominibus. Principia enim particularium sunt particularia et vniuersalium vel communium communia precipue de principiis intrinsecis. Patet hoc septimo et duodecimo metaphisice.

¶ Quarto quia potest queri a Commen tatore que est illa copulatio quam ponit et que est causa per se actiua illius copulationis ipsius intellectus ad corpus et quo modo est possibile quod tot cor¬ poribus idem intellectus numero copuletur et cum quasi continue varietur talis copulatio secundum corruptiones hominum particularium quo modo continue intellectus varietur et mutetur et qumo idem numero intellectus prius sit vbique omnibus corporibus et huiusmodi absurda multa.

¶ Et non videtur quod a prima causa vel ab intellectu agente quia ista sunt eterna et similis intellectus possibilis. Ab eternis autem ad ineternum non procedit aliquid nouum nec intellectus vnit seipsum. Tunc enim idem generaret seipsum vel pars totum nec generans naturale quod producit ipsum corpus quia non habet aliquam potestatem super intellectum cum sit omnino deformis. quare etc. Nec potest dicere quod sit vnica vnio eterna vel copulatio increata vel creata sicut intellectus licet corpora varientur et multiplicentur Hoc enim est impossibile quia illa copulatio cum sit respectus ad corpus necessario variatur et multiplicatur sicut suus terminus quod est corpus sicut et alii respectus.

¶ Dico igitur primo quod positio Commentatoris est erronea et falsa et absurda et nullam habens apparentiam. Nec habet mentem sui magistri Aristotelis vt videtur multis. Putant enim quod posuit intellectum esse formam humanam et multiplicari secundum corpora humana id est sicut corpora.

¶ Tamen vnus imponit Aristoteli vnum alium modum ponendi. Distinxit enim Aristoteles vt dixit inter intellectum substantiam et intellectum potentiam. Intellectum vero substantiam posuit substantiam separatam secundum esse incorruptibilem vnicam et infinitam in genere intelligentiarum separatarum et proximam in ordine entium forme humane et imaginationi tanquam forme nobilissime interformas naturales secundo phisicorum. Ipse autem vlterius posuit totum vniuersum connerum secundum actionem et passionem.

¶ Et ideo dicit vltra quod intellectus substantia causat in imaginatione nostra vel corpore intellectum potentiam que est vnavis et virtus accidentalis recepta in fantasia ab intellectu substantia ex coniunctione sui et proximitate ad ipsum intellectum sicut instrumentum coniungitur principali motori sicut etiam obiectum ex coniunctione sui ad intellectum agentem intellectiuitatem et causalitatem super actum intelligendi et posuit quod illa vi intelligimus tanquam forma nostra et potentia intel iectiua: et quod illa vis multiplicatur sicut et corpora. humana vel fantasie et quod illa vis corruptibilis est per accidens et corrumpitur ad corruptionem subiecti puta fantasie vel corporis. Nec tamen est vis organica quia non conuenit fantasie ab intrinseco secundum seipsam sed ab extrinseco puta ab intel lectu substantia separata secundum esse vnica numero cau ante omnes tales vires vel virtutes in fantasiis hominum.

¶ Et isto modo declarari possent omnia inconuenientia secundum Aristotelem vt videtur

¶ Sed dico quod iste modus ponendi nihil valet in seipso. Secundo quod nonfuit de mente Aristotelis vt puto. Primum probo sic. Actus primus corporis phisici organici non est accidens: sed substantia quia est substantialis forma. Sed in tellectus hominis est actus corporis phisici. etc. Patet secundo de anima et probatum est supra. ergo etc.

¶ Secundo sic. Ex accidente et substantia non fit aliquid vnum per se sed per accidens. Si ergo intellectus hominis est vnum accidens sequitur quod homo cum inclidat intellectum non est aliquid vnum et sic non est species specialissima in genere substantie.

¶ Tertio sic. Ab aliquo accidente vel ratione accidentis non accipitur differentia specifica alicuius substantie: sed ab intellectum hominis vel a toto homine ratione intellectus accipitur differentia specifica hominis que est rationale quare etc.

¶ Quarto sic. Non est minus nobile intellectiuum in homine quam vegetatiuum et sensitiuum. Sed vegetatiuum et sensitiuum sunt substantie in homine. ergo intellectiuum puta in quocumque formaliter est potentia intellectiua in eodem est substantia intellectiua quia potentia intellectiua vel est idem cum subatm intellectualivel accidens eius: Si ergo in corpore vel fantasia est potentia intellectiua oportet ponere ibidem substantiam inte lectualem tanquam subiectum vel quasi subiectum immediasum talis potentie. Illam autem voco substantiam intellectum. ergo redit propositum.

¶ Ultimo quia videtur difficile qumo virtus aliqua immediate recepta in fantasia et educta de potentia fantasie quia aliter non potest ipsam causare intellectiua creata sit pricipium comprehetsionis vniuersalis cum videatur esse quanta et extensa et organica consequenter. Nihil ideo valet iste modus.

¶ Secundo probo quod non fuit de mente Aristotelis quia vniformiter ponit animam intel iectiuam esse formam substantialem sicut vegetatiuam et sensitiuam secundo de anima.

¶ Secundo quia de eadem forma semper loquitur quando dicit quod est actus et quod est separabilis et differt ab aliis sicut perpetuum a corruptibili qumocumque dicat hoc siue assertiue siue dubitatiue. Sed planum est quod ipse nec asseruit nec dubitauit quod accidens posset esse sine subiecto immo simplipliciter et sine dubitatione posuisset quod non potest esse sine subiecto ergo etc.

¶ Tertio quia de formis substatnlibus loquitur. 12. metaphi. Ubi dicit quod intellect forsan est separabilis et manet post corruptionem hoc minis. Conius dicitur quod Aristoteles posuit vniformiter nobiscum animam intellectiuam vel substantiam numerari sicut et corpora humana.

¶ Dico igitur quod positio fide etiam si non esset fides et non curreret nisi ratio est rati nabiliter inter omnes et potest melius sustineri scilicet quod substantia intellectus est forma corporis humani intrinseca homini sicut ostensum est supra.

¶ Secundo ex hoc sequitur quod numeretur sicut et corpora humana. Tum quia impossibile est quod forma specifica sit vnanumero in pluribus indiuiduis eiusdem speciei sicut nec eadem natura nunero ipsius speciei potest esse in pluribus indiuiduis. Tum quia proprius actus et forma requirit propriam materiam et econuerso secundo de anima. Tum quia alias sequerentur omnia inconuenientia superius contra Commentatorem adducta cuius positio fuit per sima sicut ostensum est supra. Euacuat enim totam fidem nostram quasi quantum ad merita ad demerita et penas et premia et ideo exconicata est opinio sua Parrhisius in pluribus articulis vt patet intuenti et quasi tota scriptura sacra clamat contrarium contra ipsum superius adducta pro ipso.

¶ Ad motius

¶ Ad primum dico quod Arstoteles fuit totus perplexus et dubius de incorruptibilitate anime vel substantie intellectus: licet iactauit ali¬ quando verba quibus videtur dicere quod est coruptibilis et passibilis. Diceret ergo Aristoteles quod inteliectus est corruptibilis si volusset vitasse infinitatem actualem stante eternitate mundi vel nantibus suis principiis et si posuisset cum hoc intellenttum incorruptibilem. Dico quod contradixisset sibi implicitem affirmam do et negando infinitatem actualem. Nec est inconueniens hoc sentire de aristotele. Puto enim quod in multis contradicit sibiipsi implicite sicut et multo maioies ipso contradixerunt sibiipsis. Sic patet quod excellentibus doctoribus imponitur contradictio tota die. Sed est alia via soluendi quod non ore ponere infinitatem actualem quia nec mundus nec ho vel intellectus est eternus nec secundum indiuiduum nec secundum speciem et ita negatur principium Aristotelis. 8. phisicorum negando infinitatem actualem cum ipso in tertio phisicorum saltem de facto et ponet do intellectum numerari sicut et corpora et intellectus esse incorruptibilis.

¶ Ad secundum dico quod difficile esset Aristo. si poneret intellectum incorruptibilem et non posse aliquid intelligere nisi coniunctum cum fantasmate et corpore cuius ponet ipsum esse formam tamen ipse responderet sicut nos respondemus quod intellectus pro statu praesentis coniunctionis quam experimur naturaliter non intelligit aliquid nisi ex fantasmate: sed pro statu separationis bene. Unde non caret intellectus propaoperatione tamen esset argumentum difficile contra eum quia intellectus separatus naturaliter appetit vniri corpori et tamen corpus idem nunero nunquam reuertitur secundum ipsum et per consequens suus naturalis appetitus frustra est quod est impossibile et diceret quod vel intellectus est corruptibilis vel si est incorruptibilis non habet appetitum vel inclinationem naturalem ad corpus post eius separa tionem. Sed ad hoc etiam sequuntur inconuenientia quae non posset ben vitare secundum principia sua: et ideo fuit tot dubius et perplexus vt dicunt aliqui quod additur quod tunc essent plures intelligentie separate non mouentes.

¶ Dico quod hoc haberet concedere si poneret intellectum incorruptibilem et formam multiplicatam: sed non puto quod poneret nisi contradicendo sibiipsi in aliquibus. Fides autem istam difficultatem non patitur. Ponit enim multas potentias carere perpetuo suis operationibus sicut potentiam generatiuam in patria nec tamen esset frustra sed ad perfectionem habentis: hoc tamen non ponit de intellectum sed ponit quod intellectus separatus habet propriam operationem que est intelligere et cum hoc ponit quod non perpetuoerit separatus sed in resurrectione reunietur corpori proprio. Et quod additur vltra nullum est incomueniens fidei ponere sibi multas intelligentias separatas non motrices vel non mouentes: nec sunt frustra quia intelligunt et dato quod nihil intelligerent adhuc non essent frustra sed ad decorem et perfectio. nem vniuersi. quare etc.

¶ Ad tertium motiuum dico quod si Aristoteles poneret intellectum incorruptibilem et a parte post posuisset eternum a parte ante et non habuisset inconueniens de ante sicut nec de post et dixisset vniformiter de ante sicut de post. Tu dicis infniti homines fuerunt vel sunt in potentia ergo infinti intellectus ab eterno. Respondendum est ad hoc sicut ad primum de infinitate actuali quod in hoc contra dixisset illi principio Si autem non posuisset intellectum incorruptibilem tunc non habet difficultatem in isto articulo. Fides autem negat maiorem huius argumenti quia non oportet quod incorruptibile a parte post sit eternum a parte ante nisi sit necesseesse puta deus intellectus autem non est necesse esse sed possibilis fuit creari de nouo a parte ante sicut etiam adnihilari a parte post licet non corrumpi.

¶ Ad quartum diceret Aristoteles si posuisset intellectum incorruptibilem quod intellectus non numeratur per quantum sic quod quantum sit principium formale sue numera tionis licet numerus amborum sit equalis sed sua differentia indiuiduali propa quam habet etiam separatus Si autem posuisset intellectum corruptibilem adhuc non puto quod illud posuisset et nichil valeret argumentum quia intellectus non maneret separatus. Fides autem dicit quod licet intellectus conformiter numeretur sicut et corpus quantum potest tamen manere separatus a quanto et nuneratus et non video qumo istud sal uaretur si corpus vel quantum poneretur ratio sue numerationis vel indiuiduatiois huius vel illius intel lectus sicut ponunt aliqui quorum opinio si non esset aliud videtur mihi falsa.

¶ Ad primam rationem pro conmentatore. Dico quod est derisibilis. Intellectus enim non facit vnitatem realem numeralem in obiecto: sed si facit vnitatem illa non est nisi rationis. Unde vnitas vniuersalis facta per intellectum non est nisi vnitas rationis et tunc concludit contra ipsum quod intellectus est vnusecundum rationem vnitate vniuersali non autem vnus secundum rem et vnitate numerali sicut ponit. Preterea etiam intellectus non solum facit aliqua plura vnum secundum rationemi/ sed etiam aliquid vnum secundum rrem distinguit in multaergo sequitur ex ista ratione si est bona quod est distinctus et non est vnus sicut distinguit obiectum.

¶ Ad secundum dico quod species intelligibilis recepta formaliter in me et in te sicut accidens inherens intellectui non est vna immo plures sicut et intellectus et quelibet singularis est propria differentia indiuiduali et spirituali sicut et intellectus. Nec talis particulari tas vel singularitas impedit comprehensionem vniuersalis sicut nec vnitas numeralis ipsius intellectus quam ponis. Et quando dicis vltra quod ab ipsis posset abstrahi aliqua species. Dico quod potest ab ipsis abstrahispecies sicut vniuersale a particularibus per modum obiecti. Sed illa non est vna species tertia alia atistis distincta ab eis sed eadem essentialitercum istis et nunerata in istis sicut iste sunt plures et tunc nullus ergo processus in infinitum: sed stat processus talis abstrictionis ad generalissimum qualitatis in quo omnesta les species reponuntur. Uel si ponatur quod ipens intel ligatur per speciem et species alia abstrahatur a speiTunc dicunt quod non est inconueniens processus in infinitum in talibus sicut nec in actibus.

¶ Ad confirma tionem de obiecto intellecto quod est idem intellectu meo et tuo ergo et intellectus nihil valet. Ita enim a gueretur quod non est nisi vnus visus omnium videntium al quod idem obiectum. Si autem accipias intentionem intellectam pro specie vel obiecto vt in specievel in actu intelligendi tunc idem est sicut de specie et actu intelligendi et tunc intellectum est aliud in me et in te.

¶ Ad tertium de doctrina. Dico quod alia numero est scientia discipuli a scientia magistri. Ita quod aliam noticam numero generat magister in discipulo quam habeat in intellectu suo non tamen directe et immedia¬ te et per se attingendo ad intellectum discipuli sicut generans naturale ad materiam vel subiectum sed indirecte per accidens proponendo signa sensibilia discipulo quibus mouetur sensus et postea fantasia et tandem per fantasmata cum intellectum agente mouetur intellectus possibilis ad consimilem scientiam noticie magistri vel doctoris. Si enim esset eadem numero scientia discipuli et magistri non esset necessarium quod magister doceret discipulum sicut dictum est supra et ideo frustra intromisit se iste hereticus commentator de docendo et est mirabile quo doctrina eius tantum appreciata est a fidelibus et catholicis aliquibus

¶ Ad quartum dico quod est argumentum bonum contra illos qui ponunt animas multiplicari per corpora vel materias quia in perpetuum non saluabunt quo anime separate numerentur. Et ideo dico quod principium illud est falsum quod forme eiusdem rationis non numerantur nisi pe materiam partem compositi sicut superius est ostensum. Et si commentator hoc sensit nego eum cum omnibqui hoc sentiunt. Hoc de secundo articulo.

¶ Quantum ad tertium restat inquirere. An possit demonstrari veritas ista scilice quod substantia intellctus est vere forma substantialis homine perficiens corpus eius et informans et per consequens vtrum numeretur sicut et corpora: licet enim de haveritate apud fideles non sit dubium: tamen dubium est vtrum hoc possit demonstrari et ostendi ratione efficaci et euidenti ex naturalibus et ad per se nota reducialiqui quod non prtet demonstrar¬

¶ Et dicum. sed sola fide tenetur.

¶ Ad hoc autem adducuntur alique rationes. Prima est ista Illud quod latuit tantum phatum quantus fuit Commenta tor non potest demonstrari nec ostendi efficaciter per rationem naturalem vt videtur. Sed hoc latuit conmentatorem: quia in hoc errauit sicut dictum est prius. ergo etc.

¶ Secunda ratio. Impossibile est demonstrare quod aliquid non quantum vel extensum sit per se forma substantialis quanti vel extensi. Probatio quia ex hiis que nobis apparent in sensibus videmus quod omne receptum formaliter in quanto est quantum saltem per accidens. Et ratio huius est quia materie et forme est vnum esse et per censequens impossibile est vt videtur quod vnum sit extensum et non aliud nec per se nec per accidens. Sed anima intellectiua est simpliciter inextensa et per se et per accidens sicut in sequenti articulo ostendetur ergo etc.

¶ Tertio sic. Impossibile est demonstrare exapparentibus quod sit aliqua forma alicuius materie que non sit in potentia materie. Ita quod materia sit transmutabilis ad ipsam virtute naturalis agentis quia cum materia non possit dici recipere formam nisi per transmutationem et nulla transmutatio nobis appareat que non sit ab agente planum est illud quod est assumptum. Sed substantia intellectus non est talis forma quia est forma non educta sed per creationem habita et ab extrinseco. ergo etc.

¶ Quarto sic. Substantia cuius potentia nec est actus corporis nec alicuius partis corperis non potest demonstrari ex apparentibus esse forma coperis quia id videtur iudicium de potentia et substantia. Sed substantia intellectus est huiusmo di sicut dictum est supra: quare etc.

¶ Quinto sic Si hoc posset demonstrari quero quid esset medium in demonstratione ista. Aut enim esset demonstratioper aliquid prius. Aut per aliquid posterius de monstratio propter quid vel quia est. Non propter quid: quia quicquid prius adduceretur posset negari ex apparentibus. Si enim adducas descriptionem vel diffinitionem Aristotelis de anima potest negari nec est euidens quod ista descriptio sibi conueniat. Nec a posteriori: quia hoc esset ab operatione intelligendi in homine cuius principium oportet esse formam hominis sicut supra dicebatur. quia diceretur quod non est euidens nec demonstratum quod principium operationis conuenientis alicui sit formaliter intrinsecum sibi sicut patet secundum vnum magnum doctorem qui ponit quod essentia diuina in prima est ratio intellectui creato intelligendi alia: et tamen planum est quod non est forma eius nec intrinseca sibi faciens vnum in esse cum ipso: quare etc

¶ Sexto sic. Impossibile est demonstrare quod substantia habens appetitum contrarium appetitui alicuius sit forma alterius: quia talis substantia illi non proportionatur. Sed intellectus et corporis sunt com trarii appetitus. 3. de anima: ergo etc. Intellectus enim naturaliter appetit semper esse et corpus naturaliter continue tendit in corruptionem. Similiter vnus appetitus fertur circa bonum vt nunc. Alius circa bonum simpliciter quod est frequenter contrarium quare etc

¶ Uidetur ergo istis quod non est demonstratum nec demonstrabile naturaliter alicui quod substantia intellectus sit forma corporis humani constituens vnum esse hominis cum ipso. Sed ad saluandum omnia apparentia naturaliter sufficit presentia intellectus ad corpus per insistentiam sine informatione sicut etiam di¬

¶ Sed videtur michi cit vnus doctor quod hoc est sufficienter demonstratum ex apparentibus et his que experimur certitudinaliter sic quod nullus bene dispositus potest ea mente negare. Hoc mo enim certitudinaliter experitur se intelligere et quo intelligit formaliter. Sed hoc est impossibile nisi substantia intellectualis sit sibi intrinseca secundum esse et planum est quod non sicut materia ergo sicut for ma ergo etc. Minor patet per hoc quod nullus intelligit formaliter nisi vel seipso vel aliquo sui sit subiectum intellectionis. Subiectum autem intellectionis est intellectus potentia qui vel est idem quod intellectus substantia vel accidens eius. Impossibile est enim quod aliquid recipiatur formaliter in aliquo et illud non habeat potentiam receptiuam sibi intrinsecam et est contradictio manifesta. Sicut etiam impossibile est quod alicui conueniat aliquid et illud non habeat potentiam actiuam intrinsecam sibi. Alioquin enim posset et non posset. Ita quod siue intellectus sit passiuus tantum siue intellectiuum cum hoc sufficienter demonstratum est quod substantiintellectus est forma corporis humani intrinseca homini.

¶ Nec valet si dicas quod homo non experitur se intelligere: sed magis intellectum separatum ab ipso secundum esse tamen copulatum sibi sicut posuit commentator: quia experiri ipsum intelligere non est nisi intelligere. Nec potest esse actus alterius potentie quam intellectus. Sicut ergo experitur intelligere ita intelligit ipsum intelligere: et sic siue illud intelligeresit sui siue alterius adhuc sequitur quod formaliter intelligit et propositum vt videtur necessario est conclusum. Alioquin immediate reducuntur negantes ad contradictionem sicut patet sicut ergo est euidens quod agere secundum formam presupponit esse vel non est secundum illam formam sine esse: quia alioquin vnum nichil posset agere nisi oporteret quod esset ens aliqua entitate quae esset sibi principium operandi: ita sufficienter probatum est quod substantia intellectus est forma hominis intelligentis: quia certitudinaliter experitur homo et intelligit se intelligere et habere operationem circa vniuersalia et separata et entia rationis ad que nullasen sitiua vel imaginatiua attingere potest: ideo etc.

¶ Ad primum aliorum dico quod conmentator errauit circa hoc sicut cecus: si tamen hoc negauit nec est aliquod argumentum si commentator non vidit hoc: ergo non est. Ignorauit enim multa et errauit circa multa naturaliter cognoscibilia nec intellectus suus fuit regula aliorum.

¶ Ad secundum dico quod maior propositio est falsa: quia aliquid non quantum nec extensum potest esse principium intelligendi in homine ipso et ita demonstratur esse forma eius: quia sicut transmutatio substantialis facit scire materiam ita operatio fecit vel facit scire formam. Sicut ergo homo quia transmutabilis est substantialiter et corruptibilis scitur habere materiam partem sui et formam: quia intellectiuus est cum hoc quod est corruptibilis. Ad probationem dico quod ex apparentibus non videmus omne receptum in aliquo quanto esse quantum: sed bene videmus aliqua recepta cuiusmodi sunt omnes forme corporales nec ex apparentio bus apparet nobis oppositum precipue de talibus formis cuiusmodi est anima que non est corporalis vel corporea: sed spiritualis.

¶ Quando dicis vlatra quod materie et forme est vnum esse. Dico quod non im mo sunt duo esse constituentia vnum tertium esse. Sunt enim materie et formen duo esse sicut et due essentie: licet constituant vnam tertiam que est essentia compositi et est possibile quod vnum sit extensum puta corpus et reliquum non nec per se nec per accidens et ita homo se toto non sit quantus: sed sua parte que est corpus vel materia sua.

¶ Ad tertium dico quod possibile est ex apparentibus et his que experimur demonstrare quod substantia intellectus est forma hominis et perfectio formalis coporis humani sicut deductum est supra non obstante quod non sit educta de potentia materie et quod materia non transmutetur per se et directe ad ipsam ab agente naturali. Uerum est tamen quod ex transmutatione materie ad alias formas et ex apparentibus transmutationum naturalium non argui tur hoc: sed ex operatione hominis sicut supra et noplus concludit argumentum.

¶ Ad quartum dico quod maior est falsa. Non obstante enim quod potentia intellectiua non sit actus corporis secundum seipsam nec alicuius partis corporis: tamen necessario oportet et demonstrabile est quod forma vel substantia cum qua est idem essentialiter vel accidens eius sit forma intelligentis et non sit separata ab intelligente homine secundum esse sicut superius est deductum. Alioquin enim potentia nichil esset intelligentis: et ita non posset intelligere: et per consequens non intelligeret.

¶ Ad quintum dico quod hoc potest demonstrari a posterio ri per operationem hominis que est intelligere sicut et Aristoteles demonstrat in. 2. de anima. Quando dicis quod non: quia non oportet principium operationis esse intrinsecum operanti faciendo vnum in esse cum ipso. Dico quod immo. Alioquin sequitur contradictio quod possit in operationem et non possit.

¶ Qund dicis de essentia diuina in beatis vel in patria. Dico quod essentia diuina nullo modo est ratio intelligendi intellectui creato sicut principium quo et quemad modum intellectus intelligendi in intelligente: sed in ratione obiecti primarii quod dicitur esse ratio cognoscendi obiectorum secundariorum nisi etiam dicatur quod essentia diuina vel deus per voluntatem suam super pleat causalitatem effectiuam quam habet intellect vel habere potest: et tunc talis operatio non esset ipsius intellectus vt agentis: sed tantum vt patientis per aliquam potentiam passiuam vel receptiuam quam potest supplere deus.

¶ Ad sextum dico quod corpus et anima intellectiua proprie loquendo non habent appetitus naturales contrarios: immo conformiter pro portionabiles: quia corpus naturaliter appetit perfici ab anima et anima naturaliter appetit perficere corpus pus de appetitibus autem animalibus vel appetitu voluntario qui frequenter sunt contrarii nichil ad propositum: ideo non concludit. Hec de tertio articulo.

¶ Quantum ad quartum articulum. An scilicet forma que est ipsa anima intel iectiua sit tota in toto corpore et tota in qualibet parte eius videretur quod non per aliquas rationes difficiles.

¶ Prima est ista. Forma extensa non est tota in toto corpore et tota in qualibet parte. Patet de omni bus formis extensis quarum pars est in parte subiect vt patet de diuisionem. Sed anima est forma extensi. Quod probatur. Tum quia recipitur in corpore quanto per modum recipientis. Tum quia potentia eius est quanta sicut visus precipue secundum ponentes quod vegetatiuum sensitiuum et intellectiuum sunt vna substantia anime et quod potentie anime sunt idem essentialiter cum anima. Et quod visus sit potentia extensa. Patet quia eius operatio est extensa sicut et species recepta et obiectum visibile quantum. Tum quia secundum ponentes vnam tantum formam in homine ipsa est per se subiectum quantitam tis: quia materia subiecta cum forma causa est omnium accidentium que sunt in ea. Tum quia vegetetiuum et sensitiuum sunt forme extense in homine: et tamen sunt idem essentialiter cum intellectiuo: vt dictum est supra: ergo etc.

¶ Secunda ratio est ista. Illa foma no est tota in toto et tota in qualibet parte quae est actus corporis phisici organici: quia quelibet pars non est corpus phisicum organicum. Sed anima est huiusmodi: ergo etc.

¶ Tertio sic. Si anima esset tota in tato et tota in qualibet parte sequeretur quod simul pese totam posset moueri et quiescere. Sed hoc est falsi quia quies est priuatio motus: priuatio autem et habitus non insunt simul eidem: ergo etc. Probatio quia mota vna parte corporis moueretur anima: quia motis nobis mouentur omnia que sunt in nobis et quia scente alia parte eadem ratione quiesceret: et planum est quod simul vna pars potest moueri et alia quiescere ergo etc.

¶ Confirmatur: quia tunc anima posset simul recedere a se et accedere ad se sicut vna pars corporis potest accedere ad aliam et alia recedere ab ea dem: quare etc.

¶ Quarto sic. Si anima esset toti in toto etc. Sequeretur quod quelibet pars corporis haberet esse humanum: et ita quelibet pars esset homo. Hoc autem est falsum: ergo etc. Consequentia patet quia forma specifica communicat esse speciei vel esse pecificum omnium illi quod informat. Et confirmatur quia nulla pars tunc dependeret ab alia et qualibet esset equeprincipalis quod est falsum.

¶ Quinto sic. Si anima totei est in pede absciso pede abscinditur anima et separatur a reliquo: et sic non manet homo. Sed hoc est falsum: era¬ go etc.

¶ Ultimo: quia si anima est in qualibet parte corporis tota quelibet potentia eius tota est in qua libet parte corporis: et sic frustra deseruiunt diuerse partes organice diuersis potentiis etiam sequitur quod homo ita intelligit in pede vel in aure sicut in cor de vel in capite que non videntur conuenientia: quare etc.

¶ Sed istis non obstantibus dico quod anima intellectiua quantum ad substantiam suam et potentias abstractas que sunt intellectus et voluntas est tota in toto etc.

¶ Ad hoc autem probandum Probo primo quod non est forma extensa nec extendibilis per se nec per accidens et est necessarium preambulum ad propositum.

¶ Hoc autem probo primo sic. Nulla forma reflexiua per suam operationensuper seipsam et illa que funt in ipsa est quantum. Nullum enim reflexiuum super se eo modo quo intelligens seipsum supra se reflectitur est quantum secundum Proclum Sed anima intellectiua est huiusmodi: quia intelligit seipsam et ea que sunt in ipsa: ergo etc.

¶ Secundo sic. Nullus intellectus vel intelligentia est quam ta vel extensa siue per se siue pex accidens: quia nulla forma quanta vel extensa est principium comprehensionis alicuius obiecti vniuersalis sicut intelligentia quecumque. Sed anima est intelligentia quedam: quia infima in genere intelligentiarum et creata in oriaonte eternitatis ergo etc.

¶ Secundo sic. Forma que in sua operatione abstrahit a quanto est forma non extensa al quomodo. Nulla enim forma extensa attingit in sus operatione ad obiectum non quantum vel in materia le seu spirituale. Sed anima intellectiua abstrahiab obiecto quanto quia potest intelligere immaterialia et spiritualia: patet per metaphisicum: ergo etc.

¶ Quarto sic. Forma que potest naturaliter subsistere sine quanto non est quanta nec extensa aliquomo do. Sed anima intellectiua est huiusmodi: quia separabilis est: ergo etc.

¶ Quinto sic. Forma que non debilitatur in sua virtute vel operatione ad debili tationem quanti non est extensa: quia non sequitur legem quanti. Sed anima intellectiua est huiusmodiquicquid sit de sensitiua de qua minus videtur quanto enim plura et plus intelligit tanto quantum est ex se est habilior ad intelligendum. Unde non fatigatur secundum se: quare etc.

¶ Ultimo sic. Quia si anima esset quanta per se vel per accidens esset diuisibilis per se vel per accidens. Sed hoc est falsum. Tunc enim posset queri de partibus sic diuisis ad diuisionem corporis quanti vtrum maneant vel corrumpantur si cor rumpuntur pari ratione tota anima est corruptibilis quod est falsum. Si maneant tunc constituunt sup posita substantia intelligentia vt videtur et possunt mereri vel demereri et sic vna pars anime potest dam nari et alia saluari que sunt inconuenientia et est ratio theologica

¶ Sic igitur dico quod anima non est quanta vel extensa nec per se nec per accidens. Non enest subiectum quantitatis secundum se: et ideo non est quanta se nec extenditur per quantitatem habendo partem extrapartem sicut alie forme que licet non sint subiecte quantitati concurrunt tamen cum quantitate in idem subiectum sic quod per accidens extenduntur et habent partem extra partem sicut albedo et alie tales forme corporales.

¶ Isto preambulo probato probo proposi¬ tum: scilicet quod anima intcllectiua est tota in toto et tota in qualibet parte. Illud quod est actus et forma alicuius totius primo et non habet partem et partem: sed est simplex et indiuisibile est totum in illo toto et totum in qualibet parte. Probatio quia ex quo est actus totius: primo oportet quod sit in illo toto pri mo et ita in omni parte disposita illius totius. Sed quia non potest habere partem et partem oportet quod inqualibet parte sit totum. Sed anima intellectiua est forma et actus totius corporis phisici organici humani primo vt patet. 2. de anima: ergo tota est in toto et tota in qua libet parte per se: tamen primo est in toto et ex consequenti in qualibet parte signata vel signabili.

¶ Secundo sic. Anima simplex applicato quanto. Aut applicatur secundum indiuisibile quanti. Aut applicatursibi secundum quantitatem vel diuisibile. Sed anima non applicatur corpori vel forma secundum sua indiuisibilia: quia est actus corporis organici. Punctus autem vel indiuisibile non est aliquid organicum nec pars organici sicut nec quantum nec pars quanti: ergo secundum suum diuisibile. Est igi tur tota in toto quanto corpore diuisibili et per consequens tota in qualibet parte: quia partem et partem non habet.

¶ Tertio sic. Uniformiter est anima in toto corpore et partibus eius secundum informationem sicut angelus secundum locationem vel in loco. Sed angelus est in loco vt totus in toto corpore et totus in qualibet parte sicut dictum est supra: ergo anima intellectiua est tota in toto corpore et tota in qualibet parte

¶ Sic igitur dico quod anima intellectiua tota est in toto disposito et tota in qualibet parte disposita. Dico bene enim sunt alique partes que non sunt animate aliquando que tamen partes sunt corporis animati secundum alias partes suas sicut patet in plantis per simile quarum alique partes sunt viue et virides et alie mortue et sicce: sic frequenter suo modo et in homine. Patet de paracliticis: quare etc.

¶ Dices forte quod non. Tum quia tunc anima naturaliter esset simul in pluribus locis. Tum quia distaret a seipsa in vna parte et alia. Dico ad primum quod anima proprie non est in corpore sicut in loco: quia non est subiecto distincta a corpore. Ad secundum dico per idem quod nec proprie distat: quia non est in cor pore sicut in loco nec in partibus sicut in locis quia est in eis tanquam forma in materia. Preterea etiam quia nec partes abinuicem sunt distincte nec a toto: qua re et cetera.

¶ Ad primum aliorum dico quod anima intellectiua non est extensa nec per se nec per accidens Ad primam probationem dico quod licet recipiatur in quanto non tamen sic per modum recipientis vt sit quanta: sed per modum recipientis sic: quia natum est animam recipere et anima nata est ipsum perficere: licet omnino non quanta. Nec oportet quod per omnia receptum sequatur legem recipientis: quia cum recipiens se habeat in ratione potentie: tunc receptum sic se haberet per modum potentie et non per modum actus quod est falsum.

¶ Ad secundam probationem dico quod eundum principia que ego tenui videretur debere dici quod in homine est duplex potentia visiua et sic etiam suo modo de omnibus potentiis organicis. Una est remota quae est lonsubstantialiter idem cum essentia anime que est vnica substantia in homine sicut dictum est in precedenti questione et illa nec est extensa per se nec per ad cidens: sed est in toto corpore et in qualibet parte corporis tota sicut deduxit argumentum. Alia vero est potentia proxima que est actus accidentalis totius comluncti ex prima potentia et organo vel saltem organi et illa est educta de potentia subiecti et corruptibilis et extensa: non autem prima potentia: ergo visiua proxima extensa est. Quod potest probari per actum vt videtur et per obiectum et nichil est contra me sicut patet.

¶ Aliter videretur posse dici quod potentia visiua non est extensa in homine nec aliqua alia potentia anime. Quando probatur quod immo per actum et speciem vel obiectum. Dico quod ista non concludunt nisi extensionem organi receptiui istorum scilicet actus et speciei et concurrentis ad creandum saltem actum ipsum Ita quod totum coniunctum ex potentia et organo recipit et causat actum: sed magis ratione potentie cau sat et ratione organi recipit et ita arguitur quantitas in organo magis quam in potentia. Contra istud tamen sunt dubia aliqua que dimitto gratia breuitatis.

¶ Ad tertium dico siue ponatur in homine vna forma siue plures non oportet animam esse quantam nec extensam nisi secundum illos qui ponunt quod materia est pura potentia et quod non potest esse subiectum alicuius accidentis nisi concurrente forma sic quod totum compositum sit subiectum quantitatis per se totum contra quos concludit istud argumentum. Secundum alios non concludit qui ponunt materiam aliquod ens in actu extra intellectum quod est subiectum quantitatis et esse potest eo modo quo dictum est supra de dimensionibus terminatis et non terminatis distin. 12. Quando dicis quod materia subiecta cum forma sic. Dico sicut dixi supra distin. 12. quod hoc intelligendum est de accidentibus vt terminata sunt. Et vt terminata sunt verum est quod presupponunt formam sicut perfectionem materie: sed non sicut per se subiectum nec partem subiecti sed sicut perfectionem ratione cuius determinantur ad talem terminationem. Et tunc dico consequenter quod non oportet quamlibet formam extendi et ita nichil contra animam.

¶ Ad quartam probationem dico quod vegetatiuum et sensitiuum si accipiantur pro perfectionibus substantialibus non extenduntur in homine nec per se nec per accidens sed accipiendo pro potentiis dicendum est sicut supra de visu¬

¶ Ad secundam rationem dico quod anima est actus corporis phisici organici primo sed non oportet quod cuiuscumque est actus secundario et ex consequenti quod sit organicum.

¶ Ad tertiam dicitur quod non est inconueniens aliquid simul totum moueri et quiescere non per se sed per accidens ad motum vel quietem alterius sicut est in proposito. Aliter dicitur quod motus et quies non sunt formales dispositiones anime: sed solum partium ipsarum corporis: et ideo non repugnant circa animam sed circa eandem partem corporis bene repugnarent. Anima ergo dicitur mota vel quiescens ad motum corporis vel quietem non quia motus et quies sint formales dispositiones eius: sed quia est aliquid moti vel quiescentis.

¶ Ad confirmationem eodem modo diceretur.

¶ Ad quartam dicitur quod quelibet pars corporis non potest dici homo nec compositum ex anima et aliqua parte sed compositum ex anima et toto corpore dicitur homo quia anima respicit totum corpus sicut primum perfectibile suum. Uerum est tamen quod partes bene dicuntur humane vel animate sicut illa que sunt hominis totius et animati.

¶ Ad quintam dico per abscisionem partis non amouetur anima a corpore residuonecessario: sed magis amouetur ab illa parte. Ita quod anima desinit illam partem informare.

¶ Ad sextam dicendum est de potentiis que sunt intellectus et voluntas et de quibuscumque aliis consubstantialibus quod sunt in qualibet parte sicut anima ipsa non autem accidentales potentie sed indeterminatis organis sicut dictum est supra: et tunc dicendum quod homo ita bene intelligit in pede sicut in corde.

¶ Quando dicis vltra quod tunc quelibet pars esset eque principalis in corpore. Dico quod non oportet dato quod omnes animentur. Corpus enim habet proprium esse preteranimam et partes suas diuersas dispositiones et mixtiones vel complexiones accidentales et vna nobilior quam alia quare etc. hec de quarto articulo. Ad primum principale dico quod anima non est per se subsistens sicut suppositum aliquod. Tunc enim non posset esse forma alicuius: sed bene est subsistens pro tanto: quia naturaliter potest subsistere sine corpore et materia sua sic tamen quod semper apta nata est vniri corpori quotienscunque ponetur in effectu et tale subsistens incomplete et imperfecte subsistit et potest esse forma alterius.

¶ Ad se cundum dico quod forma per suam essentiam est actus materie non quia vnio actualis forme ad materiam sit essentia forme vel de essentia sua sed est accidens et respectus quidam sicut dictum est distin. 12. sed pro tanto per essentiam. quia sua essentia est immediatum fundamentum et proximum talis vnionis non me diante aliquo addito et apta nata est ad ipsam sicut l ue ad ferri sursum suo modo. Et hoc posito dico quod illa vnio cum sit accidentalis forme potest non esse vel naturaliter sicut in proposito vel supernaturaliter sicut in aliis formis et hoc ipsa forma manente vel durante.

¶ Ad tertium dico quod concludit principium proximum intelligendi vniuersale cuiusmodi est potentia ipsa intellectus non sit actus corporis: sed non concludit de intellectu substantia cum qua intellectus potentia est vnum in esse et cum homine ipso licet non informet corpus.

¶ Ad quartum dico quod non oportet vniuersaliter quia corporis non est potentia intellecti ua actus: actus nec alicuius partis corporis sicut dictum est supra: et ideo nec actus intelligendi est corporis nec alicuius partis corporis. Dico tamen quod intel lectus substantia est actus corporis.

¶ Preterea etiam non oportet quod cuius vt partis est potentia quod eius sit actus vt denominati per talem actum: sed cuius vt totius suppositi habentis est potentia eius be ne est actus et ita dico quod hominis est actus intelligendi qui intelligit: non autem corporis: quare etc.