Quaestio 1

¶ Disti. vigesimequinte. Questio prima

CIrca istam distinctionem Quero primo. Utrum voluntas sit causa effectiua per se sui actus meritorii.

¶ Uidetur quod non. Primo sic. Accidens per accidens non egre dicitur a principiis sui subiecti uquicquid sit de accidentibus per se. Sed actus voluntatis est sibi accidens per accidens non per se alioquin semper inesset. ergo etc.

¶ Secundo sic. Tertio de anima. dicitur quod tria sunt ordinata in mouendo. Primum est appetibile quod est mouens non motum. Secundum est appetitus quod est mouens motum. Tertium est corpus animalis quod est motum non mouens. Sed vniformiter accipit ibi Aristoteles mouens pro mouente effectiue igitur sicut appetitus vel voluntas mouet effectiue sicut etiam mouetur effectiue ab appetibili vel obiecto non ergo a seipsa.

¶ Terti sic. Potentia de se indetermina ta et indifferens siue indifferenter se habens ad opposita non potest se facere sub altero illorum quia tunc posset se determinare. Indeterminatum autem ex se seipsum de terminare non potest quia da quod determinet se tunc sequitur quod ex se est indeterminatum et determinatuSed voluntas est huiusmodi cum sit potentia ratio nalis et ad opposita. ergo etc.

¶ Quarto sic. Posito actiuo et passiuo sufficienter approximatis sequitur actio. Si ergo voluntas sit actiua respectu sui actus cum ipsa sit passiua et sufficienter ista sint approximata immo magis semper erit in actu volendiquod est falsum. quare etc Uoluntas est potentia libera quae

¶ Contri et habet in potestate sua suum actum Sed si esset pure passiua respectu sui actus non haberet suum actum in potestate sua sicut nec in ptante ligni est quod calefiat vel non calefiat presente calefactiuo ergo etc

¶ In ista questione sic procedam. Primo ponam vnam opinionem de ista questione cum suis motiuis et modo dicendi.

¶ Tertio arguam contra eam ostendendo fundamentum positionis et positionem esse falsam.

¶ Tertio respondebo aliter ad questionem et declarabo positionem.

¶ Quanto respondebo ad motiua aliorum.

¶ Et vltimo ad rationes principales.

¶ Quantum ad primum est vna opinio quod voluntas non potest esse causa per se effectiua et directe et immediate sui actus eliciti qui est velle sed est pure passiua et receptiua respectu eis

¶ Ad hoc adducuntur alique rationes. Prima est ista et principalis. Si voluntas esset causa effectiua sui actus. Sequeretur quod esset mouens et mota. Sed hoc est falsum et impossibile. ergo etc. Probatur minor quia mouens et motum necessario distincta sunt subiecto. Si enim non sunt distincta subiecto sequeretur quod idem mouet seipsum: sed ex hoc vlterius sequitur quod idem est in actu et in potentia respectu eiusdem respectu motus scilicet vel actus quod est contradictio si cut patet nono metaphi. Illud dicitur esse quod est non in potentia et econuerso de esse in potentia. quareetc.

¶ Confirmatur ista quia potentia actiua est principium transmutandi aliud inquantum aliud et ita non solum aliquid differens ratione sed etiam re et subiecto quia aliquid inquantum aliquid. 5o. et 9o. metaphisice Sed voluntas non est alia a seipsa ergo non est motiua suiipsius nec per consequens sui actus effectiua et ista principia metaphisicalia sicut dicunt et negare ista et tolere est negare et tollere metaphisicam et inquirenda in ipsa.

¶ Secunda ratio est ista. Si voluntas est causa effectiua sui actus cum non sit nisi appetitus rationalis. Aut hoc facit inquantum appetius aut inquantum rationalis. Non inquantum appetitus quia tunc omnis appetitus moueret seipsum quod est falsum. Nec inquantum rationalis nisi per participationem et tunc magis potentia rationalis per essentiam: putaintellectus moueret seipsum et magis esset libera quod est falsum quia intelligere non est nisi quoddam pati. Ita quod rationale additum parti cognitiue non facit eam actiuam respectu sui actus. ergo similiter nec rationale additum parti appetitiue dat sibi talem actiuitatem. quare etc.

¶ Tertia ratio est ista. Cau sa efficiens equiuoca est simpliciter nobilior suo ef fectu nec potest habere effectum simpliciter nobiliorem ipsa. Quod patet quia non potest habere nobiliorem effectum effectu sibi adequato immo nec potest habere effectumsibi simpliciter adequatum. Nam in hoc videtur distingui a causa vniuoca que cum sit eiusdem rationis potest esse equalis effectui. Cam vero equiuoca cum sit alterius rationis et contineat effectum suum et non solum ipsum sed etiam quemlibet eiusdem rationis est simpliciter excedens effectum suum et nobilior ipso. Sed hoc non esset si voluntas effectiue actum suum quia tunc totum compositum exvoluntate et volitione esset effectus voluntatis quia non sit subiertum rec forma sed totum sepri: non metaphi. Sed istud totum non potes d ei innob ius sua voluntate vt patet immo est nobilis. ergo etc.

¶ Quarta Ratio est ista. Omnis causa effectiua equiuoca habet virtualiter suum effectum. Si ergo voluntas potest causare actum suum sicut causa equiuoca sequitur quod habet illum virtualiter. Tunc arguo. Impossibile est quod aliquid idem sit tale virtualiter et formaliter. Patet in exemplo de sole qui est virtualiter calidus non autem formaliter. Et per rationem quia impossile est quod aliquid habeat idem nobiliori modo et innobiliori. Frustra enim hoc poneretur. Sed voluntas est vintualiter volens secundum te ergo non potest esse formaliter volens. Hoc est impossibile et falsum ergo primum

¶ Quinta ratio est ista. Materia et eff. ciens non coincidunt secundo phisicorum. Sed materia vel subietum actus intelligendi et efficiens coinciderent si voluntas esset causa effectiua sue volitionis vt patet ergo etc. Sexta ratio Aristoteles secundo de anima dicit quando probat sensum esse passiuum ab alio quod si sensus esset actiuus sue sensationis sentiret seipsum et semper sicut lignum si esset combustiuum combureretur seipsum et non nec seipsum et semper ergo similiter si voluntas est actiua sue volitionis semper voluntas erit in actu volendi et non volet seipsam vel saltem si non sit semper in actu volendi semper tamen erit in potentia propinqua ad volendum quocumque obiecto circumscripto. Sed hoc est falsum. ergo etc. Si autem dicatur quod non quia requiritur obiectum prius sicut causa sine qua non. Contra quia pari ratione sustineri posset quod lignum combureret seipsum non tamen nisi presente igne sicut causa sine qua non. Et similiter de sensu quod non videtur esse verum requiritur obie ctum tanquam per se motiuum voluntatis et tota causa effectiua volitionis

¶ Septima ratio est ista. Impossibile est quod idem referatur ad seipsum relationibus oppositis secundum rem sicut impossibile est quod idem secundum rationem referatur nisi ad aliquid distinctum secundum rationem. Sed actinum refertur realiter ad passiuum et econuerso relationibus oppositis. ergo etc. Mab aliis vna ratio difficilis. Im¬

¶ Additus possibile est quod due differentie per se opposite alicuius generis concurrant in eodem vno per se contento sub illo ge: ere sicut patet impossi bile est quod animatum et inanimatum: corporeum et incor poreum concurrant in aliqua vna per se substantia contenta sub genere substantie nec ratio iale et irrationa le in aliquo vno animali sed per se d. fferentie et essentiales potentie in suo genere sunt potent i a actiua et passiua. Patet quia in istas per se primo distinguitur quinto et nono metaphi. et patet quod in multis specifice distingunt ergo impossibile est quod concurrant in aliqua potentia per se vna ergo impossibile est quod vountas que est passiua respectu sui actus et receptiua sit actiua in respectu eiusdem. quare etc. adhuc rationes ab aliis

¶ Adducuntui confirmantes illam positionem quia si voluntas esset causa effectiua sui actus eliciti sequi: ir quod omnes volitiones eium sunt vnius speciei quia non possunt distingui ex actiuo nec ex passiuo quia idem actuum et passiunm. Si dicatur quod et subiecto. Contra quia tunc oret quod sit per se caisa mouens et principalis quia non est rausa sine qua non nec remo uens prohibens qu a non tollit impedimintum et carentiam obiecti nec sicut approximans actiuum passiuo quia actiuum et passiuum idem sunt. Nec sicut dspositiuum quia voluntas seipsa est disposita ad actum Sed si obiectum est casa mouens sequitur quod est carisa principalis quia mouens non motum. tertio de anima. igitur sicut mouet naturaliter et necessario. ita voluntas mouertur et perit libertas et sequitur quod velle est actus transiens eodem modo sicut dicitur contra aliam opinio nem.

¶ Alia ratio. quia si voluntas actiua sequitur quod deus non posset creare actum voluntatis in vountate: quia sicut non potest supplere vicem passiui ita nec actiui voluntatis: et ita non posset creare nec facere quin actiuum voluntatis esset in actu suo sicut et passi uum.

¶ Alia ratio quia quando Aristoteles dicit quod potentia transactiua est principium transmutandi aliud ecundum quod aliud. Aut ista reduplicatio notat diuersitatem vel distinctionem rerum aut rationum. Si rerum habetur propositum. Si rationum nihil faciunt ad pro positum et sic philosohus male diffinit.

¶ Alia ratioquia ad saluandum libertatem in actu sufficit quod voluntas possit applicare obiectum sibi mouendo potentias extrinsecas pertinentes ad praesentationem obiecti vel etiam non applicare quia ad hoc sequitur quod habeat actum suum in sua potestate mediate saltem licet non immediate: igitur non plus est ponendum sine necessitate.

¶ Alia ratio determinatio voluntatis ad actum precedit actum quia prius naturaliter est causapeterminata ad actum quam agat. Sed voluntas nihil potest causare in seipsa ante velle quia omne causatum ab ea vel est velle vel volitum ergo non potest se determinare.

¶ Alia ratio. Impossibile est quod passuum et actus informans siue sit actus primus siue secundum sint idem re vel ratione sic etiam quod actiuum et actus productus vel causatus ergo multo fortius impossibile est quod actiuum et passiuum sint idem. Anmeus ¬ consequentia probatur quantum ad primum scilicet de suscepuo et forma et actiuo et passiuo quia actiuum no resdicit passiuum nisi mediante forma recepta in ipso passiuo. Ita quod forma est immediatior actiuo quam passiuo et sic est immediatior passiuo quam sit actiuum. igiiur i¶ non potest esse eadem passiuo nec etiam actiuum passiuo. Secundum antecedens probatur per idem et per aliam quia si actus et actus non possunt esse idem nec actus et potentia que sunt principia potissime.

¶ Alia ratio quia in omni passione potest assignari quare actsuum est actiuum: et passiuum est passiuum: et hoc acti uum et illud actiuum. Sed hoc non posset assignari in actione voluntatis quia si sunt idem penitus actiuum et passiuum eadem ratione penitus quaa aliquid est actiuum eadem ratione est passiuum. Unde si voluntas est actiua et virtualiter continens actum eadem ratione est passiua. Nam in ea idem est principium peni tus et eadem ratio virtualiter continentis et formaliter suscipientis et sic etiam est actiua quia receptiua. Ista autem sunt inconuenientia et absurda vt patet.

¶ Item voluntas non dicitur libera nisi quia libere vult. Sed non vult nisi quia recipit actum non autem quia efficit dato quod efficiat. Nam primo modo habet actum in se formaliter. Item voluntas libere delectatur dato quod delectatio sit effectiue ab obiecto igitur similiter de velle. Item libere meretur dato quod a spiritu sancto moueatur et quanto magis mouetur tanto magis meretur. Unde et gratia in merendo se habet ad voluntatem sicut sessor ad equum.

¶ Item quando due forme necessario se concomitantur in eodem subiet cto quod potest in secundam potest in primam. Pa¬ tet de calefactione et liquefactione. Sic in proposito de volitione et delectatione ab obiecto.

¶ Item quia alias voluntas posset se facere non miseram et amouere a se tristiciam suspendendo volitionem mali si esset in sua potestate et non ab alio effectiue.

¶ Nodus dicendi illius doctoris qui ponit positionem est talis quia sicut pro batum est supra. Impossibile est quod mouens et motum actiuum et passiuum non sint distincta subiecto. Impossibile est quod voluntas moueat seipsam directe et per se et immediate nec etiam intellectus siue agens siue possibilis per aliquid quod sit in ipsis quia omnia ista sunt indistincta subiecto sed oportet ponere necessario aliquid aliud motiuum volutatis ad actum suum et illud est subiectum in fantasmate vel fantasma quoc primo mouet intellectum et presentatur obiectum voluntati. Deinde vero intellectu moto ipsummet fantasma mouet voluntatem et sunt due motiones secundum aliquem ordinem ab eodem principio precedentes effectiue.

¶ Et quod hoc sit probabile scilitet quod fantas ma possit sic mouere declaratar. Nam anima in corpore dupliciter potest considerari vel in ratione essentio vel in ratione potentie. Primo modo est tota in qua libet paate corporis. Secundo modo in ratione potentie scilicet adhuc dupliciter accipi potest. Uno modo in ratione potentie limitate et organice et sic est potentia vtens orga non corporali et habet esse in determinata parte corporis puta in oculo vel in aure vel potest considerari in rarione potentie non limitate quodammodo et non ar tate et sic est in nulla parte corporis et sic est intellectus et voluntas et sic obiectum existens in fantasma te in determinato organo fantasie quod est pars corporis determinata potest sufficienter mouere intellectum et voluntatem tanquam distinctum subiecto ab ipsis quia non sunt in aliqua parte corporis quia intellect nullius est corporis actus secundum Aristotelem. quare etc t iste quod per accidens et in

¶ Secundo dicit directe voluntas potes mouere seipsam et intellectus similiter pro tanto quia potest mouere fantasiam ad presentationem alterius fantasmatis et sensus ad hauriendum alias species diuersorum obiectorum sensibilinm et sic fantasiam ad diuersa fantasmata presentando que diuersimode habent mouere intellectum vel etiam voluntatem ad actus varios.

¶ Ex quo patet sicut dicit quod licet voluntas per se sit pure passiua respectu alicuius eliciti qui est velle et nullo modo sit actiua eius per se et directe quia tamen actiua est respectu actus imparati que est mouere fantasiam qua mota diuersimode ad diuersa fantasmata potest moueri voluntas ad volendum istud obiectum vel illud vel etiam ad volendum hoc obiectum vel non velle per consequens quod in potestate sua est velle vel non velle seu nolle: et velle hoc vel illud et ita bene est libera sicut immediate causaret suum actum elicitum secundum positionem aliquorum et ita bene potest sistere se et possunt omnia saluari que pertinent ad libertatem necessario attribuendam voluntati. Iste est modus dicendi qui discordat a modo dicendi vnius alterius doctoris antiquioris qui di cit quod obiectum intellectiuum vt sic vel bonum appre hensum mouet veluntatem sicut bonum apprehensum per sensum mouet appetitum sensitiuum. Intellectus ergo per actum suum secundum istum mouet volunte tem sicut etiam Commentator dicit de balneo in anima quod mouet effeetiue. 110. metaphi. Sed primus doctordicit quod fantasma mouet vtrumque scilicet intellectum / et voluntatem.

¶ Quantum ad secundum articulum ostendam primo quod fundamentum huius postionis est falsum. scilicet quod mouens et motum per se et diracte oporteat esse distincta subiecto.

¶ Secundo ad propositum ostendam quod voluntas per se et directe et im mediate mouet seipsam sicut ratio mouendi potest dici mouere et sic quod illa positio est falsa.

¶ Quantum ad primum arguo quod non est impossibile quod mouens et motum sint indistincta subiecto vel vnum subiecto.

¶ Prima ratio est ista. Bonum appetibile comparatur ad appetitum vel voluntatem sicut motiuum ad mobile. tertio de anima et. 12. metaphi. et saltem hoc ipsi concedunt sed idem respectu suiipsius subiecto indistinctum habet rationem boni appetibilis et rationem appetitus. Probatio voluntas creata vt distincta contra quodcumque aliens habet rationem appetibilis et illud quoddam bonum appetibile sicut quoddam nobile et multo magis quam aliquod bonum corporale vel etiam temporale secundum Augustinum. secundo delibero arbitrio est eim de bonis mediis vbi dicit sic potentie autem animi sine quibus recte viui non potest media bona sunt et ipsa. voluntas eadem est aptitudo quedam quia appetitus rationalis. ergo idem subiecto indistinctum immo nec ratione aliqua extra intellectum sed penitus idem respectu sui habet rationem motiui et moti actiui et passi ui.

¶ Secundo sic essentia angeli vel anime separate est actu intelligentis ab intellectu suo in ratione obiecti quia est actu ens et separatum a materia nec intellectus talis est impeditus in aliquo nec aggrauat mole corporis quin possit immediate fieri in tale obiectum actu intelligibile. Sed obiectum comparatuad potentiam per te sicut actiuum ad passiuum et motiuum ad mobile. Cum ergo essentia angeli et intellectus suus et essentia anime vel intellectus suus vel etiam ipsemet intellectus a seipso sint indistincta subiecta idem subiecto indistinctum potest esse mouens et motum actiuum et passiuum.

¶ Tertio sic. Actus voluntatis vel intellectus separati potest esse per se ooiectum eius quicquid sit de intellectum coniuncto. Sed actus est indistinctus subiecto a sua potentia in qua est. ergo etc.

¶ Quarto sic. Non magis repugnat nec est impossibile quod idem sit causa efficiens et subiectum alicuius accidentis vel effectus quam quod sit finis et subiectum eius. Probabo quia causalitas finis est nobilior vel saltem eque nobilis sicut causalitas efficientis. Patet per Auicennam. 7o. metaphi. vbi dicit quod scientia que esset solum de causa finali esset nobilior ex obiecto quod scientia quecumque que esset de vnaaliarum causarum per se. Similiter etiam probatur alii ter ista maior quia sicut efficiens continet virtualiter ipsum effectum. Ita ipse continet perfectionaliter ipsum effectum et nobilius quam sit effectus in seipso aliquo modo et ita si habere nobiliori modo et innobiliori aliquid repugnaret in vno repugnaret etiam in alio vt videtur. Sed non repugnat nec est impossibile quod idem respectu eiusdem habeat rationem finis et subiecti Patei de subiecto et antecedente quia certum est quod substanti a habet rationem subiecti respectu accidentis et etiam rationem finis quia accidens finaliter est propter substantiam magis quam econuerso. ergo etc.

¶ Quarto sic. Non est magis repugnans quod idem respectu eiusdem sit in actu simpliciter et in potentia secundum quid quam quod idem respectu eius sit nobilius simpliciter et innobilius secundum quid. Nobilius enim est actualius et minus nobile aliquo modo est potentiale respectu eius et respectu alterius et ita vnum sequitur ex alio. Sed impossibile est quod idem respectu eiusdem sit simpliciter innobilius et nobilius secundum quid vel ecomuerso simpliciter nobilius et innobilius secundum quid. Patet de accidente respectu substantie. Est enim simpliciter innobilius quia dependens ab ipso sicut ab extrinse co non incluso et a quo non dependet particulariter sed totaliter secundum huiusmodi. Omne autem sic dependens vt sic est simpliciter innobilius eo a quo dependet. Tunc: inquantum est perfectio formalis substantie et actus eius est nobilius ipsa saltem secundum quid. Cum ergo illud quod continet aliquid virtualiter aliquem effe ctum contineat ipsum secundum quod est in actu simpliciter et in lud quod est in potentia accidentali ad effectum sit in potentia secundum quid nullum videtur inconueniens quod idem respectu eiusdem sit in actu virtuali et in potentia formali et sic quod idem non solum subiecto sed etiam rationesit motiuum sui ad actum et non oportet mouens et motum esse subiecto distincta.

¶ Quinto sic. Angelmouetur ad locum. Tunc quero a quo mouetur loca. liter. Non totaliter ab aliquo extrinseco sicut trumcus ergo a seipso effectiue dices quod ab obiecto. Con tra ex hoc sequitur propositum. Appetibile enim non mouet effectiue causando immediate et per se motum localem. Sed si effectiue mouet hoc est causando volitionem aliquam de ipso qua habita appetitus et voluntas vel mouet alteri potentie mouere et ita adhud sequitur quod angelus a seipso mouetur per se et directe. Et planum est quod et ipse et quecumque sunt in eo sunt idem subiecto quare etc. Sic igitur dico quod fundamentum positionis est falsum. adduco auctoritates

¶ Ad hoc etiant quod non est inconueniens nec impossibile idem subiecto esse mouens et motum Prima est Aristotelis secundo de anima. vbi dicit quod ignis esset combustibilis combureret seipsum et si lignum esset combustiuum combureret etiam seipsum absque aliquo exteriori. Si autem ignis existens combustiuus esset cum hoc combustibilis non propter hoc esset subiecto distinctus a seipso. patet secundum intentionem Aristotelis quia alias non combureret seipsum.

¶ Ex quo patet quod non hibet Aristoteles pro contradictione nec pro impossibili quod in idem concurrant ratio obiecti et potentie et quod idem sit actiuum et passiuum subiecto indistinctum. Unde et ibidem in secundo de anima. vbi prius assignat rationem quare sensus non sentit se sine aliquo sensbili exteriori et dicit quod hoc est quia sensus non est sensibilis in actu sed in potentia tantum. Si enim esset sensibilis in actu posset seipsum sentire sine sensibili exteriori sicut si ignis esset combustibilis combureret seipsum. Modo planum est quod in aliquibus subiecto indistinctis concurrit in idem ratio potentie et obicti sicut in primis rationibus est argutum de voluntate que est actu volibilis et aliis. ergo etc.

¶ Secunda auctoritas est Commentatoris octauo phisicorum. vbi dicit quod rationes Aristotelis quibus demonstrat in septimo quod omne quod mouetur ab alio mouetur non tenent in spiritualibus. Unde in spiritualibus saltem secundu Commentatorem mouens et motum pasesnt esse indistiu¬ cta subiecto.

¶ Tertia auctoritas est eiusdem Commontatoris secundo celi et mundi. Commento. 8go. vbi dicit sic. In corporibus simplicibus idem est motor et motum secundum positionem. sed differunt per modum. lapis enim mouet se inquantum est grauis ilactu et mouetur inquantum est potentia inferius et causa in hoc est quod inuenitur vno modo in actu: alio mondin potentia. Et subdit quod ignis quia componitur ex materia et forma mouet inquantum est forma et mouetur inquantum materia. Ex qua auctoritate patet plane quod non oportet mouens et motum distingui non solum subiecto vel supposito sed nec etiam situ vel ratione sicut dicunt isti.

¶ Quarta auctoritas est eiusdem Commentatoris. quarto celi et mundi. commento. 22o. vbi dicit sic. Dicimus quod Aristoteles non intendebat per illum sermonem quem scripsit septimo phisicorum nisi declarare quod nihil mouet se. Ita quod motor sit idem cum moto et eodem modo. ideo posuit quicquid quiescit ad quietem alterius necesse est quod motus eius non sit nisi ab altero et necesse est vt motor in eo differant essentia et diffinitione a moto licet non differant subiecto. Ex quo patet plane sicut potest patere per Commentatorem quod idem subiecto potest esse mouens et motum nec requiritur distinctio secundum subiectum: sed sufficit in corporibus distinctio secundum essentiam et diffinitionem quia non est hoc necessarium in spiritualibus secundum eum octauo phisicorum: sed sufficit quod in eis modus sit alius et alius.

¶ Quinta auctoritas est eiusdem Commentatoris. 120. metaphi. vbi exponens illud philo. sophi. Mouet autem sicut amatum et desideratum dicit sic. Est mouens quia agit motum et quia est finis motus. hec autem differunt in nobis scilicet illud quod mouet nos in loco secundum quod est agens et quod mouet nos secundum quod est finis et habet duplex esse in anima et extra animam et propter illam formam que est in anima deside ramus aliam extra animam. Forma igitur balnei inquantum est in anima est agens desideratum et motum: secundum vero quod est extra animam est finis motus non agens Si igitur forma balnei non esset in materia tunc moueret et secundum agens et secundum finem sine aliqua numeratio ne contingente et sic est intelligendum de mouentibus corpora celestia secundum igitur quod intellecta sunt forme eo rum sunt mouentia secundum agens: secundum autem quod sunt finis eorum mouentur ab eis secundum desiderium hec commentator. Ex quo patet quod intellectio balnei secundum Conmentatorem licet sit subiecto indistincta a voluntate intelligentie mouentis quia ponitur quod solum esset in intellectu. Est tamen vere motiua effectiue intellectus vel voluntatis.

¶ Sexta auctoritas est Auicenne. expressa secundo phisicorum. cap. primo. vbi dicit sic Omnino autem non est possibile vt essentia rei sit causa sui motus nisi sit ipsa mouens per suam formam et mota per suum subiectum aut mouens accepta vnomodo et mota alio modo. Ex hoc plane habetur idem quod prius.

¶ Septima auctoritas est Commentatoris nono metaphi. exponendo illud. Potentia actiua est principium transmutandi aliud secundum quod aliuod et passiua transmutandi ab alio secundum quod aliud dicit sio In quibus enim rebus potentia actiua erit in ipso passiuo et in quibusdam in alio. Et sequitur passiuum enim patitur secundum quod habet principium quod differt ab ipso quod extrahit ipsum de potentia ad actum. Et intendit Aristoteles quod non est necesse vt hoc principium sit in subiecto diuerso a subiecto imquo est potentia passionis in loco. Et patet ibi expresse secundum Commentatorem quod idem subiecto potest seipsum mouere localiter licet non alterare vel generare et dicit quod est intentio Aristotelis. Ex hiis omnbus patet quod non est principium metaphisicum. Meuens et motum esse distincta subiecto: sed est principium falsi graphum et simpliciter falsum contra rationem et contra philosophiam: sic ergo argutum sit contra fundamentum. Contra positionem arguam Primo per rationes. Secundo per auctoritates /

¶ Prima ratio est ista Ad probandum quod voluntas est per se et directe et immediate actiua et effect ua sui actus eliciti et non est mere passiua respectueius. Et non solum est actiua respectu imperati illi quod potest non reducere seipsum ad aliquem actum nec ad aliquem dispositionem primam tali actui illud non potest se determinare ad talem actum nec ad aliquid necessario consequens ipsum. Hoc statim patet quia illud quod est indeterminatum ad aliqua duo vel plura non determinat se ad aliquod ipsorum nisi ponendo ipsum in esse vel in effectu vel al quam dispositionem primam per quam necessario determinetur ad alterum illorum. Sed si voluntas est pure passiua respectu actus eliciti voluntas non potest se reducere ad primum actum volendi elici tum nec ad aliquam dispositionem sibi preuiam quia tunc esset actiua necessaria respectu illius actus vel dispositionis et per consequens non pure passiua. ergo secundum dicta eorum non potest se determinare ad aliquem actum volendi.

¶ Tunc vltra ad actum mouendi sequitur determinatio et motio intellectus vel virium inferiorum quia voluntas non mouet alias potentias nisi volendo sicut nec artifex operatur nisi intelligendo. Non enim mouet nisimediante actu suo imperatiuo qui est quoddam velle. Si ergo actus talis imperatiuus non est in potestate sua sicut probatum est sequitur quod nec motio virium inferiorum sed totus processus volentis est mere necessarius et naturalis et perit meritum et demeritum pena et premium quod est inconueniens. quare etc.

¶ Confirmatur ista ratio quia si nulla volitio est a voluntate effectiue nulla volitiopotest per voluntatem impediri. Sed si nulla volitio potest a voluntate impediri nulla est in potesta te voluntas quod est inconueniens. ergo. etc. Probatio maioris quia si aliqua volitio potest impediri vel hoc est quia presente obiecto vel ipso presentato voluntas posset non esse volitio quia voluntas posset non velle. et hoc est falsum secundum eo: quia ipsi arguunt quod si voluntas est actiua cum suum passiuum sit sibi presens et dispositum necessario et semper sequitur actio. ergo similiter hic. Aut potest impediri quia approximatio vel presentatio agentis ad patiens potest impediri per voluntatem Potest enim impedire ne fantasma vel obiectum presentetur sicut dicimus quod calefacere vel calefieri est in potestate approximatis calefactiuum calefactibili quia potest impedire vel facere talem approxmationem et hoc etiam est falsum secundum dictum eorum quia hoc non posset voluntas nisi per aliquod velle elicitum. Non enim posset hoc per non velle nec per inclinationem naturalem quia tunc dormiendo posset hoc. De nolle vero idem est iudicium sicut de velle: sed tamen quero quid est causa effecti ua huius velle vel nolle. Aut voluntas ipsa aut ob iectum presentatum. Si voluntas habeo proposi¬ tum quod voluntas est actiua et passiua directe respectu alicuius actus sui. Si obiectum sequitur quod illud velle vel nolle non sit in potestate voluntatis sicut ar gutum est supra quia obiecto presente non potest non velle secundum te nec potest impedire presentiam obiecti nisi per aliquod velle vel nolle quod non est in sua potestate. ergo etc. Sequitur ergo quod vel voluntas est causa effectiua sui actus eliciti. Aut quod nulla volitio est simpliciter in sua potestate quorum vltimum est simpliciter falsum ergo primum est verum.

¶ Cofirmatur quia si dicatur quod voluntas non mediante actu qui est velle potest mouere alias potentias sicut dicunt alii et quod seipsam eadem est questio de illa alia actione vel motione que nec est velle nec ipsam precedit aliquod velle: quia si est pure passiua ab alio motore non potest ipsam cohibere sicut nec suum velle. Tertio sic ad idem Illud quod in omni sua actione dicatur ab alio nullam actionem habet in sua potestate. Sed voluntas in actione sua qualibet determinatur ab alio puta ab obiecto secundum eos. ergo etc. Maior patet si illud aliud sit causa totalis et immediata sicut si hic secundum eos. Miuor declaratu et primo de actu elicito quod si voluntas est pure passua ad omnem actum elicitum determinatur ab alio quoia passiuum vt passiuum in omni actu suo ad quem reducitur determinatur ab agente. Si ergo voluntas pure passiua est respectu actus eliciti ad ipsum determinatur ab alio puta ab obiecto. Secundo de actu imperato probatur hoc idem quia voluntas non determinatur ad sic vel sic imperandum nisi quia ad sic vel sic volendum quia suum imperare vel sequitur velle vel est ipsum velle. Sed prima determinatio ad sio vel sic velle non est in potestate voluntatis secundum dicta eorum ergo nec secunda. ergo voluntas nullum actum simpliciter habet in sua potestate nec obiectum nec imperatum.

¶ Quarto ad idem. Nullus actus est magis in potestate patientis quam in ptante agentis. patet Sed actus voluntatis tam elicitus quam imperatus est magis in potestate voluntatis quam cuiuslibet altirius entis creati. Quod patet et magis imputatur voluntati quam alicui alteri siue obiecto siue alteri. ergo voluntas non solum est passiua sed etiam est actiua respectu talis actus. Nec valet quod respondetur ad omnia ista et consimilelia quod immo in ptante voluntatis est actus suus pro tanto quia potest mouere intellectum mediante fantasia ad de liberare de tali obiecto vel ad standum in priori deliberare vel ad deliberandum aliquid aliud qumocumque veclis. Hoc enim iam probandum est quia hoc non potest facere per aliquod velle vel nolle quod non est in patante sua si cut probatum est quia mere passiue se habet ad illud sicut dictum est. Mon constat quod non est in ptante patientis vt patiatur sicut nec in ptatnte sua est quod agens et agat et ideo necessario sequitur quod totus processus sit naturalis et necessarius Obiectum enim necessario mouet intellectum et voluntatem et voluntas alias potentias siue fantasiam siue alias et iterum fantasia vel fantasma prasentatum necessario mouet voluntatem. quare etc. Unde sequitur quod nec mediate nec immediate potest se determinare. Non valet etiam quod dicunt alii circulationem istam non esse necessariam quia potest occurrere impedimentum aliquod impediens a consideratione talis obiecti et per consequens a volitione si aliud obiectum occurrat considerationi. Nam ita contingit in consideratione bruti impedimentum Nam bos videt herbam que mouet appetitum suum et ex illo appetitu mouetur progressiue ad herbam Et planum est quod si in via vel in motu occnrat aliquid declarabilius fortius mouens appetitum sistitur a prosequutione primi et a primo motu non tamen libere quia necessario mouetur ab illo quantumcunque causaliter occurrente. Similiter etiam dico in proposito quod licet impedimentum possit occurere non tamen illud esset in potestate voluntatis et ita totum remanet necessarium et nihil liberum. Dices quod obiectum presentatur sub duplici ratione vel potest praesentari scilicet sub ratione delectabilis vel sub ratione illiciti sicut patet de fornicari et tunc in potestate voluntatis sistere intellectum mediante fantasma te in turpi vel delectabili seu in altera parte quacum que dimittendo aliam: et sic adhuc libere vult et agit quancumque partem quae sibi placuerit.

¶ Contra vel iste pue rationes sub quibus praesentatur obiectum equaliter mouerent vel non. Si equaliter igitur causabunt simul nolle et velle de eodem obiecto quod est impossibile in eadem voluntate. Si non mouent equaliter ergo alterum efficacius mouet et cum moueat naturaliter et necessario non erit ista nolitio vel volitio inpotestate voluntatis. quare etc.

¶ Quinto ad eandem conclusionem. Illud quod non efficit aliquam: actionem sed mere patitur et respicit ipsam non habet dominium respectu illius sed magis illud quod efficit ipsam dicitur in praes. Domini est terra et plenitudo eius orbis terrarum. etc. Et ecce ratio. Quia ipse super maria fundauit eum. etc. Saltem ista consequentia est bona quod si non efficit actionem non habet dominium respectu eius sed voluntas respectu actus voendi est mere passiua et non effectiua ergo in nullo habet dominium eius nec est libera in habendo ipsum.

¶ Sexto sic. Impossibile est quod ab agente naturali in eadem materia eodem modo disposita causentur effectus contrarii. Sed voluntas respectu eiusdem obiecti presentati est in potentia ad actus contrarios puta ad velle vel nolle et ad velle vel non velle que sunt contradictoria obiectum vero est causa materie naturaliter agens. igitur non causantur ab ob iecto. igitur a voluntate.

¶ Septimo sic. Si illa opinio est vera sequitur quod voluntas non sit plus libera in aliquo actu suo quam ignis calefaciendo vel lignum in calefieri. Istud est inconueniens et falsum. ergo etc. Probatio consequentie. Ille potentie sunt eque libere respectu suorum actuum que equali necessitate exercent actus suos presentibus actiuis et passiuis. Sed voluntas presentato obiecto equali necessitate vult sicut lignum calefacit vel ignis calefacit quia est mere passiua secundum istos. ergo etc. Maior declaratur quia libertas respectu actus non est in eo quod potentia potest habere actum presente obiecto. Sic enim ignis esset liber quia potest calefacere presente calefactibili et non potest absolute calefactibili et ideo que equaliter prorumpunt in actu praesente obiecto sunt equaliter non libera. quare etc. Probatio quia impossibile est quod actio libera sit a causa totali effectiua non libera probatio quia libertas cum sit perfectionis et causa equoca totalis sit simpliciter perfectior Impossibile est quod aliquod non liberum sit causa totalis equiuoca actus qui dicitur liber. Sed obiectum est causa naturalis simpliciter non libera. ergo etc. Unde dico quod impossibile est quod actio libera sit a principio simpliciter naturali. Et ponere hoc est ponere principium naturale et liberum esse idem contra Aristotelem. secundo phisicorum et est inconueniens sicut ponere quod actio naturalis vt sic sit a principio libero.

¶ Octano sic. De peccato primi angeli quia illamala volitio angeli que fuit in ipso peccatum commissionis habuit aliquod principium effectiuum. Planum est. Non a deo nec ab obiecto quia cum ob iectum: causet naturaliter et vniformiter in passo disposito pari ratione causasset talem volitionem maam in aliis angelis a lucifero. Puta in Gabriele / vel Michaele. etc. Dices quod non quia illi potuerunt se sist ere.

¶ Contra. Quero qumo potuerunt se sistere. Aut non eliciendo actum presentato obiecto. aut mouendo aliam potentiam ad praesentationem alterius obiecti. Si primo modo contra te est qui dicis quod actiuo et passiuo sufficienter approximatis sequitur actio et planum est iterum ex alio quia in potetate pure passiui non est carere actu praesente passiuo Nec secundo modo quia in angelo nulla est potentia subiecto distincta ab ipsa voluntate. Unde ibi non potes fugere ad fantasma. ergo.

¶ Nono sic. secundum Augustinum. quarto de trinitate. ca. 2. ad hoc quod voluntas velit aliud in particulari non oportet quod intellectus illud intelligat in partieulari: sed sufficit nosse in generali illud quod ipsa vult vel desiderat. Tund arguo volo scire aliquid in parsiculari puta exemplum Augustini quid est cementum quero quid causat istam volitionem in me. Non fantasma cementi quia nec ipsum habetur adhuc a me. Nec intellectiocementi in vniuersali vel communi. Primo quia illa est subiecto indistincta a voluntate.

¶ Secundo quia illa noticia in communi vel uniuersali non est causatiua noticie ccmenti in particulari quia tunc habita cognitione in vniuersali statim haberet in particula ri et ita cessaret inquirere in particulari. Modo secundum te nihil causat actum voluntatis in voluntate nisi prius actus intelligendi in intellectu. ergo etc. Oportet ergo quod voluntas mera causet in me istam volitionem vt videtur. Additur vna ratio quod dyabolus potest presentare et mouere fantasmata diuersimode et in todem statu tenere. Tunc si voluntas est pure passiua dyabolus posset mouere voluntatem ad quecumque vellet quia praedicta pratest facere velitnolit intellectus voluntas quod est inconueniens. quaere etc. Sic igitur dico quod ista positio est falsa et contra rationem que ponit voluntatem noueri ad actum suum elicitum ab obiecto extrinseco siue a fantasmate siue ab obiecto vt cognito vel intellecto sicut a causa totali effectiua nec potest saluare libertatem voluntatis sicut ostensum est per rationes. Modo probo ipsam esse falsam per auctoritates. Prima est Augustini. primo retractationum. et. 2. et. 3. de libero arbitrio. Cu quicquid volendo facimus sit in nostra potestate nihil in potestate nostra tantum est quantum ipsa voluntas. Et planum est quod ibi accipit August. voluntatem non pro potentia sed pro actu volendi. Cum ergo in potestate voluntatis sit mouere alias potentias ad exercitia actuum sicut dicunt isti in potestate sua multo magis est mouere seipsam ad atum suum effectiue per se et directe sicut alias.

¶ Secunda Auctoritas est eiusdem duodecimo de trinitate dei. capitulo septimo. Ubi dicit sic. Si aliqui duo equaliter affecti animo et corpore videant vnius corporis pulchritudinem qua visa vnus torum moueatur ad illicite fruendum alius vero involuntate pudia stabilis perseuerat quid putamus esse cause vt in illo fiat et in alio non fiat voluntas malaNeque eim pulchritudo illa corperis. nam eannien fecit in ambo bus quando quidem amborum non dispariter oc curit aspectibus. An vero caro intuentis in causa cur non illius et vnius alius. Cur non vtriusque ambos enim in corpore et anima equaliter affectos prediximus. An dicendum est alterum illorum maligni spiritus suggestione fuisse temptatum. Quare non alter eiusdem suggestionis propria voluntate consensit. Hanc igitur consensionem malam qua male suadenti adhibuit voluntatem que in eo fecerit res querimus. Nam vt hoc modo impedimentum ab ista questione tollamus si eadem temptatione ambo temptentur et vnus ei cedat atque consentiat alteri vero circa quod fuerat perseuerat aliquid aliud apparet nisi vnum voluisse alterum vero noluisse a castitate deficere. vnde nisi propria voluntate. Eadem enim fuerat in vtroque corporis et anime affectio amborum oculis pariter visa est eadem pulchritudo ambobus pariter institit occulta tem ptatio propriam igitur in bono eorum voluntatem malam que res fecerit scire volentibus si bene intueatur nihil occurrit. Ista auctoritas secundum mentem Augustini de duobus equaliter affectis non videtur esse ad propositum quia ipse ibi deducit et concludit in capitulo sequenti quod nihil est causa male voluntatis et quod eius non est causa efficiens: sed deficiens vide ibi.

¶ Tertia auctoritas est Auicenne. 83. q. q. viii. Moueri per se animam sentit qui sentit in se esse voluntatem. Nam si volumus non alius de nobis vult et iste modus spontaneus est.

¶ Quarta auctoritas est Anselmi de concordia prescientie et liberi arbitrui et de conceptu virginali vbi dicit quod voluntas est instrumentum seipsum mouens. Et patet quod primo Alioquin debuisset dixisse alia mouens et tunc etiam alie potentie ita benedicerentur instrumenta mouentia seipsa per accidens quia omnia essent mouentia et mota in illo circulo.

¶ Quinta auctoritas est Anselmi de casudyaboli in fine vbi dicit de dyabolo. Cur ergo voluit non nisi quia voluit nec hec voluntas nullam alianhabuit causam qua impelleretur aliquatenus aut attra peretur si sibi efficiens causa fuit.

¶ Sexta Auctoritas est Damasseni libro secundo capitulo. 22. vbi dicit voluntarium est cuius principium id est causa est in seipso sciente singularia per que et in quibus est actus. Non dicit damascenus cuius principium est in alio puta in obiecto sed in seipsum dicit.

¶ Septima auctoritas est Damasceni. secundo libro. capitulo. 29. Ubi dicit sic. Irrationabilia non sunt libera arbitrio. Aguntur enim et non agunt. iydeo non contradicunt naturali appetitui sed simul impetum faciunt ad actum cum hoc appetierunt

¶ Ad hoc etiam sunt omnes auctoritates et articuli Parrhisien. quas adducam in sequenti questione ad probandum quod voluntas potest eligere contra iudicium rationis.

¶ Adduco auctoritatem Aristotelis. nono metaphisice. Nam secundum ipsum ibi a petitus vel voluntas ipsa determinat rationem ad alteram partem sed non determinat rationem nisprius determinando se ad velle et nisi per velle. ergo. etc. Dicitur ad hoc quod non determinat nisi quia prius determinata ab obiecto vel a ratione. Ista solutio nihil valet quia tunc magis determinatio esse attribuenda rationi vel obiecto quam voluntati quod est contra Aristotelem. Hoc idem dicit Commentator ibidem vbi dicit sic. Necesse est vt in potentiis rationalibus sit principium quod sit causa in hoc quod agunt alterum contrariorum quandoque et alterum quandoque et vniuersaliter necesse est vt aliquid sit quod faciat magis agere alterum contrariorum quam alterum et hoc est verum principium. Et subdit quasi immediate post. Et hoc principium quod facit magis agere alterum contrariorum est appetitus et voluntas et in translatione commenti vocatur voluntas vere dominus. Nec potest dici quod intellectus sit deminus vel ratio domina. Planum est enim quod hoc dictum est plane contra mentem Aristotelis et Conmentatoris ibidem.

¶ Ad hoc etiam sunt Auctoritates adducte supra in illa questione Utrum angelus potuerit peccare que omnes possunt ad hoc verti. Et ideo dico simpliciter illam positionem esse falsam et iudicio meo perniciosam et periculosam et contra rationem et auctoritates sanctorum et sententias doctorum imarticulis Parrhis. Contentam et Contra auctoritates philosophorum. Si dicas quod secundum Augustinum Nihil format seipsum quod probat quia tund haberet formaret et non haberet quia formale esse. Dico quod nihil format primo seipsum in esse substantiali quia propriam formam substantialem prehabere non potest nec virtualiter nec formaliter. Nihil enim generat seipsum primo de trinitate. Sed forma accidentali nihil prohibet quia potest habere eam virtualiter et esse in potentia ad ipsam formaliter. Ista non contradicunt nec oppositum alicubi intendit Arist. Augustinus alioquin contradi ceret sibiipsi in locis supradictis. Hec de. 2. articulo.

¶ Quantum ad tertium articulum. Dico aliter de questione: scilicet quod voluntas vel sicut causa totalis vel sicut causa partialis est effectiua sui actus eliciti. Alioquin numquam esset liberm nec ipsum haberet in sua potestate sicut superius est ostensum. Nam pure passiuum secundum quod huinsmodi non habet in sua potestate actum quem patitur vel recipit ab alio extrinseco. Non est enim in potestate patientis vt patiatur sicut nec in sua potestate est quod agens agat. Nec potest sua libertas saluari per hoc quod ponitur causa effectiua actus imperati in extrinseca potentia. Puta mouendo fantasiam et sic seipsam per accidens sicut dicunt alii quia actus im peratiuus qui est velle mediate quo faceret hoc non est in sua potestate quia ad ipsum se habet inere passiue et receptiue sicut superius est deductum.

¶ Se cundo dico quod obiecto presentato per intellectum quo quomodo ipsa quantum est ex se libere elicit actum suum et causat effectiue sic quod absolute loquendo cinca quodcumque obiectum et quocunque presentatum potest ipsum non causare vel elicere et hoc siue obiectum concurrat vt causa partialis siue non de quo non intendo modo disputare. Ita quod in precise consistit ratio libertatis in creatura quod ipsa quodcunque obiectum sibi presentatum quantum est ex se. Et suis naturalibus relicta potest velle vel non velle et aliqua potest velle et nolle vel nec velle vel nolle licet in hoc non consistat ratio libertatis simpliciter et absolute loquendo sicut dictum est supra in primo vbi satis de hoc dicebatur.

¶ Tertio dico quod oportet nocessario dicere quod voluntas actiua et passiua sit vnasimplex potentia penitus indistincta re et ratione reali extra intellectum in ratione principii. Ita quod ante actionem et passionem nulla est penitus distinctioprincipii actiui a passiuo nec econuerso. sed idem penitus principium est in voluntate actiuum et passiuum. Hoc autem probo multipliciter.

¶ Primo sic. Eiusdem potentio est mereri actiue et efficere actum menrendi quia eiusdem potentie est mereri actiue et habere actum meritorium in sua potestate. Actus autem neritorius non est in potestate potentie mere passiue vt deductum est supra sed in potestate potentie actiue. Sed mereri est eiusdem potentie cum illa quae recipit actum quia eiusdem potentie est mereri et diligere deum et proximum ex caritate in via quia in hoc consistit meritum secundum doctores et sanctos. Sed potetia qua diligitur deus et proximus ex caritate est potentia passiua et receptiua caritatis et actus diligendi. Nulla enim potentia potest formaliter diligere nisi habeat formaliter in seipsa actum diligendi ergo eiusdem potentie est agere et pati et eadem est actina et passiua et idem principium actiuum et passiuum

¶ Secundo sic. Eiusdem potentie est velle et libere velle. Sed velle est voluntatis passiue vel receptiue inquantum passiua est et receptiua. Libere auten velle est voluntatis actiue inquantum actiua est ergo eadem numero potentia et idem principium est voluntas actiua et passiua. Maior et minor apparent ex predictis.

¶ Tertio sic. Ad idem si voluntas actiua et passiua distinguntur ex natura rei inratione principii quorum vnum sit actiuum et reliquum sit passiuum sequitur quod voluntas actiua et pasiua sint due potentie numero distincte. Sed hoc est inconueniens et falsum. Primo quia omnis actus voluntatis actiue esset transiens in extrinsecam potentiam. Puta in voluntatem passiuam et nullus esse: sibi immanens quod est falsum. Secundo quia voluntas passiua non esset libera in volendo: quia esset merepassiua actus volendi et mere receptiua. Extrinseca autem potentia actiua esset effectiua eius. Hec sunt autem inconuenientia. quare etc.

¶ Quarto sic. Ad idem Augustinus tertio de libero arbitriecapitulo secundo dicit sic. Si voluntas qua volo et qua nolo non est mea quid meum dicam non inuenio. Et accipit ibi Augustinus esse meam pro esse liberam et esse in sua potestate vel habere aliquid. Et tunc est sensus Augustini quod voluntas qua volo vel nolo est libera et est mea tunc si voluntas qua volovel nolo est voluntas quae recipit actum. Sed voluntas libera est que elicit actum igitur eadem penitus voluntas que elicit actum et que recipit actum actua et passiua est.

¶ Quinto sic. Secundum Augustinum eodem libro. capi. quarto. voluntas nostranec voluntas esset nisi esset in nostra potestate porro quia est in nostra potestate libera nobis est. E hoc etiam dicit ipse in Encheridion quod aut voluntas non est aut omnino libera dicenda est. Sed si voluntas elicitiua actus et receptiua eiusdem esset alia et alia potentia tunc voluntas receptiua non esset libera quia mere passiua. igitur non esset voluntas Et ita nihil est dictum distinguere voluntatem in actiuam et passiuam quasi in duo principia vel in duas potentias ex natura rei distincta.

¶ Ultimo ad idem patet per Anselmum et allegatum est supra vbi dicit quod voluntas est instrumentum seipsum mouens. Sed illud quod mouet est actiuum illud quod mouetur est passiuum. ergo etc. Sic igitur dico quod voluntas est per se causa effectiua sui actus qui est velle ad hoc vt sit libera loquendo de liberalitate que debet conuenire voluntati creature est aduertendum quod libe¬

¶ Circa quoo rum dicitur. Uno modem aliquid quia est immune a materia et separatum et isto modo intelligentie separate sunt libere: et in anima separata est ita liber intellectus sicut voluntas quia ita immaterialis.

¶ Secundo modo dicitur liberum quia non ordinatum ad aliquid aliud in genere sueEt isto modo solus deus in toto genere entium est liber quia est sui gratia et omnia alia entia propter ipsum. Isto modo etiam Aristoteles posuit metaphisicam liberam in genere scientiarum tanquam supremam et ad nullam aliam ordinatam sicut patet primo metaphisice.

¶ Tertio modo dicitur liberum quia immune a coactione vel violentia. Isto modo dicimus quod graue existens sursum nisi impediatur lipere tendit deorsum et similiter leue sursum. Non autem libere sed violenter graue tendit sursum et leue deorsum.

¶ Quarto modo aliquid dicitur liberum quia spontaneum et hoc non est sine noticia praeuia et sine complacentia. Isto modo illud quod rit ab aliquo spontanee et complacenter dicitur libere fieri. Et hoc modo liberum principium distinguitur contra principium naturale quod non agit sporio tanee nec complacenter. Isto modo dico quod voluntas quecunque est principium liberum quo aliquis vult libere siue in deo siue in angelo siue in homine Et isto modo dico quod intellectus ita parum est liber sicut visus vel lapis vel quodcumque corpus seu que cunque potentia naturaliter actiua.

¶ Ad hanc vero libertatem in creatura pertinet quod sicut dictum est supra ipsa possit quodcunque obiectum presentatum velle vel nolle vel saltem non velle sicut dictum est supra et quod hoc habeat in sua potestate et per consequens quod respectu talium actuum sit per se actiua vel etiam effectiua. Hec de secundo articulo.

¶ Quantum ad quartum articulum Restat soluere ad motiua aliorum.

¶ Ad primum quando dicunt quod impossibile est quod idem subiecto sit mouens et motum. Dico primo quod hoc est contra eos quia fantasma est indistinctum subiecto et situ ab intellectu et voluntate. ergo non potest mouere voluntatem cuius oppositum ipsi dicunt probatio antecedentis. Fantasma est idem subiectocum corpore vel parte corporis: puta cum organo fantasie. Sed intellectus et voluntas cum sint essen tialiter idem cum anima ipsa / et substantia anime vel etiam dato quod sint accidentia eius sunt idem subiecto cum eadem parte sicut et anima ipsa que tota est in toto et tota in qualibet parte corporis vt forma ergo intellectus et voluntas sunt idem subiecto cum fantasmate sicut et substantie anime. Nec valet quod dicunt quod intellectus et voluntas non sunt in aliqua parte corporis nec alicuius corporis actus. to verum est hoc quia

¶ Dico quod pro talt non determinatur ad aliqua organa corporis sicut potentie organice. Sed hoc non obstante dico quod sunt in qualibet parte corporis sicut et anima cuius sunt accidentia secundum alios vel cum qua sunt substantialiter idem secundum me et sunt indistincte subiecto a qualibet parte sicut anima et ita dico quod anima inte ligit in pede sicut in capite vel in corde. Dices quod dato quod anima et potentia voluntatis sit idem subiecto cum organo fantasie tamen est est ideo subiecto cum organo altius potentie et cum alia parte corpris et tunc habetur quod fantasma potest mouere voluntatem vt est idem subiecto cum alia parte non inquantum est idem subiecto fantasie.

¶ Dico quod non valet quia tunc intellectus a tarentur in operando ad certam corporis partem. Ita quod non possent operari nec habere suum intelligere et velle in aliqua parte corporis signata. Quod videtur planum falsum.

¶ Secundo dico quod maiorpropositio est falsa sicut probatum est supra. Non enim est impossibile nec contra philosophos quod mouens et indistincta quod patet etiam per Augustinum. 12. su per Genesim. ca. 29. Ubi dicit sic. Quis prius viderimus aliquod corpus quod antea non videbamus atque inde incipiat ymago eius esse in spiritu nostroquo illud cum absens fuerit recordamur tamen non eandem eius ymaginem corpus in spiritu: sed ipse spiritus in seipso mira celeritate facit. quare etc. Ad probationem. Impossibile est quod idem sit simul in actu et in potentia. Dico quod equocatio spernenda est hic de actu et potentia. Nam actus et potentia sunt vnomodo differentie entis. Et isto modo dicit Aristoteles nono metaphi. illud quod adducitur quod aliquid quando est in actu non sic se habet sicut quando est in potentia: et econuerso quando est in potentia non sicut cum est in actu. Et isto modo impossibile est quod idem sit simul in actu et in potentia contradictione repugnam te quia potentia semper habet negationem actus sibiannexam. Alio modo actus et potentia sunt partes entis vel principia pro partibus entis sicut dicim quod materia est potentia: et forma est actus pro principiis sicut pro potentia actiua vel passiua si aliquam do non concurrant cum materia et forma: si pro quia. Et sic accipit Aristoteles quinto metaphisi. potentiam actiuam et passiuam et tunc dico quod aliquid vnum et idem et secundum idem et respectu eiusdem potest esse impotentia et in actu quia in potentia actiua virtuali vel causali equiuoca et in potentia passiua formali vel formaliter receptiua nec est aliquod inconueniens

¶ Circa quod est aduertendum quod sunt aliqua agentia vniuoca sicut calidum formaliter calefacit. Alioquin vero sunt equiuoca sicut calidum virtualiter tantum calefacit.

¶ De aliquibus vniuocis precise dico quod impossibile est quod moueant seipsa. Ita quod simel sint in actu et in potentia respectu eiusdem forme pro ducende ab ipsis quia cum non sint in actu causali nisi habendo formaliter talem formam et non sint in potentia formali nisi carendo tali forma. Sequeretur quod simul haberent talem formam et carerent tali forma vel non haberent ipsam. Unde et omnis actiotalis est simpliciter transiens et non est immanens et et hoc naturaliter. Sed agens equiuocum nisi alium de repugnet potest optime esse in actu virtuali respectu talis forme non per aliquem talem formam eiusdem rationis vel per ipsammet: sed per suam formam alterius rationis et cum hoc in potentia forma i ad talem formam carens tali formaliter tamen potens recipere talem formam et habere formaliter et quando sic est dico quod omnes actiones talium aget ium sunt immanentes. Sic est in proposito de voluntate respectu actus volendi. Si dicas quod agens est prestantius paciente secundum philosophum et Augustinum. Sed voluntas non est nobilior seipsa.

¶ Dico quod dictum illud non est verum quando act uum et passiuum sunt idem sicut est necesse in proposito vt probatum est modo. Uel dic quod illud dictum / verum est vt in pluribus non autem semper et in orerbus. Uel dic quod non accipitur ibi actiuum et patiens precindendo a relationibus que sunt actio et passio sed includendo ipsas. Et tunc est sensus quod agens inquantum habens actionem est prestantius et nobilius patiente quia actio est nobilior passione respectus respectu non autem principium actiuum passiuo quia sunt idem extra intellectum in propositoomnino. ergo etc.

¶ Ad confirmationem de potentia actiua que est principium transmutandi aliud. etc. Respondeo secundum Commentatorem. Primo quod hoc est verum in aliquibus actionibus vel transmutationibus. Puta in vniuocis transmutationibus et etiam in equiuocis transmutationibus non autem oportet hoc in omnibus sicut allegata est supra auctoritas Commentatoris super illud in nono metaphisice.

¶ Aliter posset dici quod Aristoteles quamdo dicit quod potentia actiua est principium transmutandi aliud non intellexit hoc nec dixit absolute sed in quantum aliud hoc est dictu quod et si non aliud aliquam do tamen inquantum aliud sub isto sensu quod saltem non idem sic agere et pati sed aliud et aliud. Aliter dicitur quod Aristoteles loquitur ibi de sensibilibus de qui bus elegerat loqui in principio noni et adhuc de illis in quibus sunt notiores rationes actiui et passiui vt procedat ex notioribus. Illa autem sunt in qui bus actiuum et passiuum distinguuntur non tamen oportet in omnibus. Aliter potest dici quod potentia actiua potest accipi dupliciter. Uno modo pro principiis ipsis precindendo respectus. Alio modo coassumendo respectus comnotatos.

¶ Primo modo non oportet quod sint diuerse: sed possunt esse omnino idem.

¶ Alio modo oportet quod sint alia et alia potentia sicut alius et alius respectus et sic vna est principium transmutandi aliud: non quantum ad fundamentum vel absolutum sed quantum ad respectum: et sic nihil contra me.

¶ Aliter dicit vnus doctor quod dato quod potentia actiua esset principium transmutandi aliud quia tamen in parte volitiua non est trans mutatio proprie sicut nec in parte intellectiua. septimo phisicorum. non tangit ista auctoritas propositum de voluntate nec est contra predicta.

¶ Si dicas quod immo intelligit Aristoteles et in omnibus et non solum: quantum ad respectus sed quantum ad fundamenta intelligit alietatem potentie passiue ab actiua. Dico quod si intendit istud ipse contradicit sibiipsi de actionibus immanentibus que sunt vereactiones sua principia actiua denominantes et non denominant nisi potentias in quibus sunt formaliter et ita oportet quod idem sit principium actiuum et passiuum licet respectus sint diuersi. Nec potest dicere quod intelligere et velle sint actiones immanentes grammaticaliter tantum et secundum rationem: quia denominant receptiua per modum agentium: licet sint mere passiones ipsorum. Nam actio in quocumque sit et cuiuscunque sit passio et quicquid per modum. agentis denominet quod est aliud ab agente tamen non potest tolli ab ea quin conuenienter possit denominare suum agens totale saltem. Quod patet non esse verum quia velle non potest denominare. obiectum: quia obiectum per se non potest dici voens. Ex quo patet quod obiectum non potest esse causa totalis effectiua ipsius. Sic ergo si Aristoteles ntelligit sicut tu imponis sibi. Dico quod ipse contradicit sibiipsi. Et pari ratione nego eum sicut et negarem Dato quod centies dixisset hoc et ex intentione sicut potuisset dixisse.

¶ Ad Secundam rationem dico quod voluntas mouet seipsam et est causa sui actus inquantum talis appetitus liber habens suum actum insua potestate et hoc est quod Aristoteles intelligi per appetitum rationalem appetitum sic liberum qui in actu suo sequitur rationem vel natus est sequi non quin possit aliquid eligere contra dictamen rationis sed quia praesupponit in omni actu suo aliquem actum rationis et habet ex seipso libertatem ingenitam non ex intellectu. Nec est accipiendum quod rationalitas sit eiusdem rationis in intellectu et voluntate sicut nec sunt potentie eiusdem rationis. Alioquin voluntas esset potentia cognitiua vel vltra appetitum in communi nihil diceret nisi quandam denominationem a rationalitate intellectus quorum vtrumque patet esse falsum. Sed per ista duo circumloquutus est philo. sophus naturam voluntatis que talis est sicut pre dicitur.

¶ Ex quo patet ad probationes que ostem dunt quod non inquantum rationalis nihil valent omninon sed procedunt ex falso fundamento vel intellectu quod rationalitas vniuoce accipitur in voluntate sicut in intellectu.

¶ Aliter dicitur quod sibi non conuenit hoc ratione qua appetitus in communi nec ratione qua rationalis sed ratione totius coniuncti: sicut aliqua passio conuenit toti coniuncto non alicui parti vt risibilitas. Non curo de hoc. prima solutio magis valet.

¶ Ad tertiam dico primo quod est contretos quia si obiectum vel fantasia est causa effectiua actus volendi et totalis causa sicut dicunt sequitur quod effectus sit simplicet nobilior sua causa totali equiuoca quia totum compositum ex voluntate et volitione est aliquid simpliciter nobilius quam fantasma immo non solum totum compositum quod est terminus qui sed etiam ipse actus volendi qui est terminus formalis quo est nobilior quam fantasma respondeant ergo.

¶ Secundo dico quod argumentum in se nihil valet. Probatio quia per istud argumentum probaretur quod homo non posset calefieri a sole vel ab igne quia homo calidus istud totum compositum quod est ex fectus calefacientis est aliquid simpliciter nobilius ipso sole vel igne. Similiter etiam in agentibus vniuocis probaretur quod homo calidus vel calefactus ab igne non esset magis nobile ens quam ignis calefaciens. Sed quod ignis est eque nobilis per regulam de causa equiuoca et eius effectu. Et ideo dico ad istud argumentum quod effectus cause totalis equiuoce vel est per se vnus vel per accidens tantum sicut compositum ex subiecto et accidente. Primo modo oportet quod effectus cause totalis equoce et sicut terminus quo et sicut ter minus qui sit simpliciter innobilior sua causa quando est vnum per se terminus qui puta totum compositum. Unde dico quod causa equiuoca effectiua totalis alicuius compositi substantialis est simpliciter nobilioipso immo et similiter forma illius compositi. Si vero effectus toto talis non sit vnus per se dico quod non oportet quod totum compositum vel constitutum quod est terminus qui sit simpliciter innobilius immo potest esse simpliciter nobilius: sed bene oportet quod terminus formalis quo sit innobilius vel saltem non sit magis nobile. Modo ad propositum dico posito quod voluntas esse t causa totalis equiuoca actus volendi vel totius volentis quod omnia ista stant: compositum enim volens est vnum per accidens et potest esse aliquid nobilius simpliciter quam voluntas sola quia includit plures perfectiones simpliciter. Sed voluntas ipsa non est minus nobilis quam terminus quo qui est volitio ipsa immo forte simpliciter nobilior quia est substantia et illud est accidens. Aliter ad minorem diceretur quod voluntas non est causa totalis actus volendi sed cum hoc concurrit obiectum sicut causa partialis.

¶ Sed ista solutio non valet quia saltem volutas et aliquod obiectum. Puta quod non dicit perfectionem simpliciter ambo simul accepta adhuc non essent tante perfectionis sicut totum compositum ex voluntate et volitione quorum vtrumque. Dicit perfectio. nem simpliciter tamen bene minor est falsa que poneret viam istam sed illa falsitas non valeret ad pro positum. Sed de actionibus vniuocis quid est. Dito eodemmodo quasi quod si terminus compositus est per se vnus videtur michi quod non potest esse perfectior sua causa totali vniuoca: licet possit esse eque nobilis vel innobilior. Si autem sit vnus per accidens dico quod potest esse aliquid nobilius quam sua causa sicut patet de homine calefacio ab igne Sed dico quod terminus formalis non potest esse nobilior sed vel minus nobilis quam forma que est principium agendi in causa vel etiam causa ipsa vel est eque nobilis vel perfecta et non potest esse magis perfecta infra eandem rationem.

¶ Ad quartam rationem. Dico quod aliquid idem potest virtualiter et formaliter esse tale sicut patet expresse de pipere vel vino calido formaliter que cum hoc sunt calida virtualiter et secundum aliquos de aqua que est virtualiter frigida et formaliter. Et quod virtualiter patet quia quando est calefacta reducit seipsam ad frigiditatem. Non curoquia non capio bene aliquid quod latet in isto. Prima exempla magis patent.

¶ Ad exemplum deus sole. Dico quod exemplum est nullum. Non enim sol non potest esse formaliter calidus quia est virtualiter calidus: sed quia materiam non habet. Nec est aliquid tale compositum susceptiuum caloris nec peregrine impressionis. Unde non valet exemplum: sed per ipsum et per talia exempla frequenter committitur fallatia secundum non causam vt causam.

¶ Ad confirmationem quando dicis quod impossibile est habere aliquid idemnobilius et innobilius. Dico quod non est verum in entibus limitatis et imperfectis nisi alia causa inueniatur quam maior nobilitas et minor. Tu dicis frustra esset habere innobilius. Dico quod non frustra habere enim vtroque modo idem. scilicet formaliter et virtualiter est nobilius quam altero non tantum. Sed in ente illimitato. Dico quod aliquid eiusdem rationis non potest haberi nisi altero modo propter infinitatem eius: et modi habendi qui non compatitur secum alium modum habendi respectu eiusdem.

¶ Ad quintam rationem dico quod materia prima et efficiens alicuius compositi substantialis non coincidunt in idem numero nec specie et de materia que est in potentia substantiali ad formam substantialem. Sed dico quod non tenet nec intelligit philosophus de subiecto alicuius ad cidentis quin possit coincidere in idem numero cum efficiente eius quia non solum est in potentia passiua respectu eius sicut materia respectu forme substantialis: sed cum hoc potest esse in potentia virtuali actiua.

¶ Ad sextam dico quod Aristoteles non dicit in secundo de anima quod sensus si esset actu sensibilis vel actiuus sensationis semper sentiret seipsum: sed bene dicit quod sentiret seipsum. Adhuc enim oporteret aliquando dormire et sensum ligari et nihil sentire nec seipsum nec aliud Et dato quod illud diceret quod non sequitur de voluntate quod semper vellet seipsam quia libera est et non naturale agens de necessitate sed posset alia obiecta praesentata velle et seipsam non velle. Dato quod semper etiam presentaretur sibi ipsi vt obiectum per ips: intellectum quod non est verum. Dicis semper esset saltem in potentia proxima ad volendum circumscripto quocumque alio obiecto et praesentatione eiusdem obiecti. Dico quod si semper prasentaretur sibiipsi in ratione obiecti per intellectum sicut ymaginatur argumentum quod semper esset in potentia proxima ad volitionem sui sed non ad volitionem aliorum: sed oporteret adhuc alia obiecta presentari et hoc patet precipue secundum alios qui ponunt quod licet voluntas sit causa effectiua sui actus non tamen totalis sed partialis et obiectum cum ipsa est per se causa partialis quod videtur tamen difficile in actu nolendi qui est respectu mali vt per se obiecti. Si vel ro poneretur quod voluntas esset causa totalis tunc respondetur quod adhuc non posset velle nisi obiectum presentatum per intellectum.

¶ Ad illud quod obicitur contra causam sine qua non et pari ratione diceretur de ligno quod comburit seipsum non tamen sine praesentia ignis vi cause sine qua non. Dico quod faciente hoc argumentum velit nolit oportet concedere sine quo non quod tamen secundum esse non est per se causa. Nam secundum ipsum intellectioobiecti est sine qua non respectu volitionis et tamen non est causa per se volitionis in aliquo genere causFantasma enim prius natura causat intellectionem quod volititionem et ita intellectio est sine qua non est volitio et non est per se causa quia hoc maxime videretur de causa effectiua quod tamen secundum te non est verum quia intellectio et ita dico quod idem ipse affirmat et negat et ita vniformiter dicerent illi qui ponunt obiectum causam sine qua non quod sicut volitio esset non potest sine intellectione ita nec sine obiecto licet neutrum sit cau sa effectiua per se sed tantum sine qua non.

¶ Ad obiectionem de ligno dicitur quod seipsum comburere non potest nec hoc dici potest: quia seipsum corrum pere non potest sicut nec generare: et conbustio ligniest dispositio ad corruptionem vel corruptio eius. Aliter dicitur quod lignum non potest dici comburere seipsum sicut voluntas mouet seipsam. Nam videmus quod approximatum fortiori igni vel debiliori fortius vel debilius comburitur et regulariter vel vniuersaliter. Uoluntas autem indifferenter velle potest intesius vel minus intense obiectum quodcunque approximatum sicut experimur.

¶ Tertio modo dicitur quod lignum cum sit agens naturale non potest dici comburere seipsum igne approximato quia pari ratione aqua approximata madefaceret et frigefaceret seipsam et impossibile videtur ab eodem agente naturali in passuo eodem modo disposito causentur contraria: si non est de agente libero.

¶ Quarto modo dicitur quod secundum ponentes causam sine qua non requiritur necessario ad volitionem presentatio obiecti non ex per se causalitate volitionis sed ex ordine potentiarum vel actuum ipsorum. sciliet fantasie et voluntatis licet fantasma non sit per se causa eius scilicet volitioniSed sicut illuminatio a sole precedit calefactionem licet non sit causa effectiua illuminationis: sed sovtriusque.

¶ Alio modo dicitur quod non habetur ead ratio de isto et de illo et si haberetur eodem modo diceretur quod lignum calefacit se sicut voluntas mouet¬ se. Si enim lignum mereretur in hoc quod calefacit vel habet calefactionem et in potestate ligni esset calefieri vel non oporteret dicere quod calefaceret se non tamen sine igne vel sine ipso presentato. Modo planum est quod non est ita in ligno nec currunt eedem rationes hinc et inde.

¶ Ultimo diceretur ad totum argumentum quod est contra eos: quia eque bene fantasma presens intellectui et voluntati et sufficienter quantum sufficit ad agendum et patiendum sicut et voluntas sibiipsi. Et ita bene sequitur quod voluntas semper velit vel sit in potentia proxima ad volendum secundum positionem eorum sicut secundum positionem oppositam.

¶ Ad septimam de relationibus dico quod impossibile est relationes oppositas de secundo modo relatiuorum vel ad aliquid fundari in aliquo vno indistincto ex natura rei. Ita quod idem ad seipsum secundum idem fundamentum referatur realiter talibus relationibus. Nam tales relationes sunt producentis et producti. Impossibile est autem quod idem producat seipsum sicut quod idem generet seipsum primo de trnitate. capitulo primo. Similiter dico pari ratione de relationibus primi modi et tertii.

¶ Ex quo patet vltra quod nihil valet ratio illa quod idem potest esse causa et causatum respectu eiusdem sicut de materia et forma adinuicem et de labore Euechia secundo phisicorum. igitur potest esse idem actiuum et passiuum quia assumptum est falsum et impossibile sicut quod sit circulus in per se causis et causatis. quare etc. Ad minorem dico quod relationes actiui ad passiuum et econuerso non sunt relationes opposite quia nec pertinentes ad idem genus sed ad diuersa genera puta duoquorum vnum est predicamentum actionis et reliquuest praedicamentum passionis et sunt relationes dispara te possibiles concurrere in eodem fundamento et supposito quando idem est in potentia actiua virtualiet in potentia passiua formali potens agere in seipsam et pati a seipso: et tunc actualiter agit in seipsum. Dico quod refertur ad seipsum ambabus relationibAd probationem de quinto metaphisice quod actiuum puta calefactiuum refertur ad calefactibile. Dico quod calefactibile dupliciter intelligi vel accipi potessicut et calefactiuum. Uno modo pro subiecto calefactionis passiuo sicut dicimus quod lignum est calefactibile. Alio modo pro termino producto per calefactionem scilicet pro toto composito ex subiecto et calore causato inlipso. Primo modo accipiendo. Dico quod calefactiuum non refertur ad caleractibile nec actu nec potentia per aliquam relationem de quarto genere: sed per respectum extrinsecum qui dicitur actio de predicamento actionis et econuerso. calefactibile ad calefactiuum per respectum qui est passio de genere passionis et isto modo etiam comparatur calefactiuum ad calefactibile sicut actiui ad passiuum. Secundo modo accipiendo. Dico quod calefactibile in potentia refertur ad calefactiuum et calefactiuum refertur in actu ad calefaciens secundum relationem de quarto genere et de secundo modo relatiuorum quo pater refertur ad filium vel ecom uerso. Ad propositum de voluntate. Dico quod refertur ad seipsam vt actiua ad passiuam et econuersorelationibus disparatis de predicamentis duobs actionis scilicet et passionis. sed ipsamet precise ac cepta refertur ad totum compositum productum compositum nunquam ex ipsa et actu volendi relatione de secundo modo relatiuorum sicut producens ad productum et econuerso totum compositum refertur ad ipsam sicut productum ad producens. Et dico quod iste relatione sunt opposite nec possunt fundari in aliquo totaliter vno et eodem indistincto et tunc patet quod voluntas praecise accepta secundum se et ipsum totum compositum ex volitione et voluntate no sunt totaliter idem indistinctum. Sed prime relationes actiui et passini possunt habere idem fundamentum et idem penitus extremum quantum ad totum id quod est absolutum.

¶ Quando probatur quod non quia relationes rationis presupponunt vel saltem requirunt exempla distincta saltem secundum rationem.

¶ Dico quod non oportet hoc Nec est vniuersaliter verum. Sortes enim totaliter indistinctus re et ratione in ratione fundamenti et extreni refertur ad seipsum secundum relationem identitatis: quia est idem sibiipsi. ita quod ante relationem identitatis nul la presupponitur in ipso nec secundum rem nec secundum rationem:. quia quod non secundum rem. patet quod non secundum rationem patet etiam quia esset processus in infinitum. Nam illa distinctio secundum rationem non esset nisi per relationem rationis et tunc quereretur de illis si praesupponerent aliquam distinctionem vel non sicut de relatione identitatis. Unde dico quod ista propositio pratet retorqueri contra eos.

¶ Contra illud quod hic dicitur voluntas est eadem potentia indistincta in ratione principii actiui vel passiui quia tunc idem videtur in ea posse agere et recipere et tunc omnem actum vel habitum quem posset recipereposset causare vel efficere quod est falsum de habitu caritatis et actu beatifice fruitionis. Ita quod potentia passiua vel receptiua in ipsa videtur excedere actiuam et ita non esse idem illi in ratione principii. quaeresolutionem. Dici potest ad hoc quod licet eadem sit potentia actiua et passiua actiua et receptiua non tamen idem est agere suum et recipere sed sunt ista diuersa. Et ideo dico quod quicquid vna potest agere et alia: quicquid vna potest recipere et alia sed non oportet quod quicquid vna receperit velrecipere potest quod alia possit causare vel efficere. Si militer nec econuerso forte quod tamen oporteret si recipere et efficere essent idem. Stant etiam ista simel quod scilicet eadem potentia actiua sit et sic passiua respectu vnius actus et tamen tantum passiua respectu alterius quod alterius rationis omnino licet non respectu eiusdem rationis. Credo ergo quod oportet in multis concurrere potentiam actiuam et passiuam et non distingui ex natura rei aliter necessario esset processus in infinitum. Patet de materia que est sua potentia passiua et est sua potentia actiua motiua intellectus. Et similiter de omni potentia passiua reali. Similiter etiam de potentia actiua quae est ipse calor qui est tamen sua potentia passiua receptiua actus realis ad subiectum vel similitudinem ad calorem quem causat et similiter effectum deus secundo modo cause ad causatum effectiue ab ipso et sio in multis aliis.

¶ Ad octauum de differentiis potentie que sunt potentia actiua et passiua. Dico breuiter quicquid dicatur quod actiua et passiua non sunt per se opposite distere et essentiales huius communis quod est potentia in ratione principii. Hoc patet quia conuenit eidem licet respectu diuersorum secundum omnes non sicut per se opposite species. Unde nec in aliquibus ex essentiali ratione actiui et passiui specifice distinguntur sed aliunde exadditis vel potius addita vel illa quorum sunt aliquando distinguntur sed sunt differentie accidenta les et accidentaliter diuidentes hoc commune. Sicut si diuideretur animal per album et crispum et tunc dico quod non est impossibile quod simul in aliqua potentia per se vna puta in voluntate nec dicit Aristoteles oppositum quinto vel nono metaphisice: Aliter potest dici quod potentia in communi accipiendo pro respectu vel includendo respectum diuiditur sicut per differentias per se et essentiales in potentiam actiuam et passiuam accipiendo istas pro respectibus et tunc dico bene quod nunquam actiua et passiua potentia concurrunt in idem numero nec in idem specie. Numquam enim est idem respectus numero vel specie actiui et passiui. Sed isti respectus non habent rationem principii nec potentie vt principium est et ideo nihil ad propositum. Hec de tertio aticulo.

¶ Ad primum principale dico quod nihil prohibet accidens per accidens causaria propriis principiis subiecti effectiue vt a subiecto pso nec in hoc distinguntur ab accidente per se sed quia accidens per se sed quia accidens per se inest omni et solinon autem accidens per accidens sicut dictum est alias. Nec distinguitur accidens per accidens ab acciden te per se in hoc quod vnum causetur a subiecto effectiue et aliud non et si ita esset hoc esset contra te: quia saltem mouens et motum respectu accidentis per se et pro prii essent indistincta subiecto.

¶ Ad secundum de appetibili et appetitu. Dico quod qui diceret voluntatem non esse causam effectiuam totalem sui actus sed ob iectum appetibile concurrere cum ipsa vt causam partialem statim patet quo modo vniformiter effe ctiue appetibile mouet appetitum et voluntatem: et voluntas ipsum animal vel corpus animalis. Quod autem diceret voluntatem causam effectiuam tota lem sui actus. Ita quod obiectum non concurreret vt mouens effectiue.

¶ Tunc diceretur quod non vniforniter appetibile mouet voluntatem et appetitus mouet corpus. Sed primum mouere est metaphisice sicut finis mouet vt amatum et desideratum. Secundus motus est proprius et effectiue mouere. Nec oportet ad saluandum Aristotelem nec intentionem eius ibi quod vniformiter accipiat sicut patet. Nam siue appetibile hoc modo moueat siue alio modo semper est mouens non motum et primum in isto processu.

¶ Ad tertium dico quod si voluntas ponatur partialis causa et non totalis. patet quod licet voluntas semper sit presens sibi ipsi non oportet propter hoc semper esse volitionem alicuius alterius obiecti. Si vero ponatur causa totalis non oportet propter hoc semper ponere aliquam volitionem in ipsa licet agens totale vel actiuum et passiuum dispositum sit idem quia est agens liberum non de necessitate: sed sic quod quibuscunque etiam positis ad actionem requisitis potest absolute loquendo agere vel non agere. Non sic autem de aliis agentibus mere naturalibus sicut patet.

¶ Ad quartum dico quod potentia formaliter indeterminata prius secundum se tamen virtualiter peterminabilis et determinata cuiusmodi est potentia libera potest seipsam determinare valde bene ad quodcum que placet sibi. Si verum est quod potentia mere passiua et naturalis indeterminata ad aliqua sicut materia prima ad diuersas formas substantiales non prtet se ad alterum et in talibus habet veritatem propositio Comentatoris. Non autem in proposito nec in cosimilibus. Quando dicis est ex se indeterinata. Dico quod verum est pro tanto quia indifferens est secundum se ad vtrumque: formaliter tamen ex se et est determinata virtualiter habens in sua virtute actiua suam determinationem. Et ista non repugnant.