Quaestio 1

¶ Distinctionis. xliiii. Questio Unica.

CIrca distinctionem Quadragesimamquartam quero vtrum deus possit vel potuerit facere aliquid de potentia abssoluta quod non de ordinata

¶ Uidetur quod non: quia illud quod no fit secundum potentiam ordinatam fit inordinate: sed deus non potest facere aliquid inordinate: ergo etc.

¶ Secundo sic. Si deus posset facere aliquid de potentia absoluta quod non deordinata pari ratione posset facere vnum alium mundum vel plures alios quos non ordinauit vel etiam munduam meliorem: sed alius mundus esse non potest sicut probat Aristoteles primo de celo: ergo etc.

¶ Tertio sic. Quia tunc deus posset diuersimode tranfferre et coniunctiones diuersas facere inter corpora celestia: et tunc de coniunctionibus eorum non esset scientia quod est falsum quia tunc astrologia que est de motibus et coniunctionibus et distantiis talium non esset scientia.

¶ Quarto sic. Si possibile sit aliquid deo de potentia absoluta quod non deordinata: cum semper possit in omne possibile / et semper possit quicquid potuerit: sequitur quod de corruptapossit facere non corruptam: sed hoc est falsum vt patet sexto ethicorum. hoc solo priuatur deus quod non potest genita facere ingenita: et preterita similiter non esse preterita etc Augustinus de natura et gratia

¶ Contra dominus lamarum suscitauit in corpore. Nunquam dicendum est non potuit iudam suscitare inmente. Et respondet potuit quidem sed noluit. Ex hoc patet quod deus potest aliquid absolute loquendo facere quod non ordinauit facere vel fieri. Primo inquiram vtrum In ista quaestione deus posit aliquid de potentia absoluta quod non de ordinata.

¶ Secundo anide potentia absoluta possit vel potuerit alium mundum facere: vel istum mundum meliorare.

¶ Tertio vtrum posit quicquid ab eterno potuit.

¶ Ultimo ad rationes. notandum est

¶ Quantum ad primum quod agere dei potentia ordinata pertinet ad agens liberum proprie quod est so agens per intellectum et voluntatem et in omni tali agente est distinguere potentiam absolutam ab ordinata. Nampotentia ordinata est in agente tali quando agit secundum regulam rectam institutam: sed quando agit contra illam legem vel praeter legen tunc dicitur potentia absoluta: eo modo quo iuriste distinguunt posse de facto et de iure. Quando autem illa lex non est in potestate agentis: sed est instituta ab alio cui subiectum est tale agens: tunc potentia eius absoluta non potest excedere potentiam eius ordi natam circa aliqua obiecta in agendo inordinate. Quicquid enim potest et agit circa materiam legis preter legen vel contra legen potius inordinate potest et agit. Si autem agens non sit subditum legi: sed lex sit in potestate agentis: et cum hoc etiam rectitudo legis: ita quod lex nec est sibilex nec est recta nisi quia instituta a tali agente Tunc potest tale agens aliter ordinare ex libertate quam lex illa recta dictet et potest aliam legen instituere: et ordinare et secundum ipsam agere aliquid non conformiter ad primam regulam vel legen institutam / et tunc planum est quod in tali agente potentia absoluta excedit ordina tam secundum vnam legem sine omni deordinatione vel inordinatione: sed cum alia ordinatione vel lege et possent poni exempla de lege mere positiua et principe potestatem ipsam cum subditis suis: sed non curo¬

¶ Ad propositum applicando dico quod deum agere de potentia ordinata est ipsum agere secundum legen institutam ab ipso de aliquo agibili. Agere vero vel posse agere de potentia absoluta dicitur agere vel posse agere preter vel contra talem legen quam ipse instituit / non tamen nordinate secundum vnam legen aliam quam potuit constituere sicut constituit istam. Deus enim nullam legen necessariam habet circa agibile creatum saltem aliquod / non sic forte de omni: sed leges contingentes que nec sunt leges nec recte nisi quia volite et institute ab ipso per suam voluntatem libere et simpliciter non autem per suum intellectum ante voluntatem: tunc enim essent necessarie. Non est ergo in telligendum quod deus possit aliquid de potentia absoluta sine omni ordine et lege: vel constituendo legem vel vtendo lege: seu conformiter agendo ad legen institutam: tunc enim inordinate ageret sicut praedictum est deus agit de potentia ordinata aliquid: quia secundum legen ordi natam si potest aliquid agere de potentia absoluta pro quanto potest illam legen instituere et secundum ipsam aliud facere circa eandem materiam. Sed quid vocatur lex dico quod est volitum a deo fieri circa creaturam / et praecipue volitum commune vel in communi: et illud est iustum legale. Est enim iustum legale et iustum sententiale vel iudiciale iustum legale est de vniuersalibus / et illud est maiorin sillogismo de aliquo agibili concludendo. Iustum vero iudiciale vel sententiale est de particulari et est conclusio talis sillogismi verbi gratia Rex ponit legem in regno suo quod qui interfecerit hominem vel fura tus fuerit aliquam rem suspendatur: hec est lex et iustum legale. Tunc accipitur ista maior quicumque occiderit velfuratus fuerit suspendatur: sortes occidit hominem vel furatus fuit: ergo sortes suspendatur. Ecce iustum sententia e vel iudiciale deductum ex iusto legali in maiori et facto contra legen in minori.

¶ His praemissis dico quod deus potest multa de potentia absoluta qui non de ordinata hoc probo sic. Deus potest facere illud quod extra se non includit contradictionem: sed multa non includunt contradi ctionem quae deus non ordinauit facere: nec ordinauit quod fiant: nec posuit legen de ipsis: ergo etc.

¶ Secundo sic. agens liberum et contingens in cuius potestate est rectitudo hunus voliti vel alterius voliti potest vnum absolute: licet aliud ordinet: sed deus est huiusmodi: ergo etc. quia nullalex recta est circa creaturam contingenter bonam: nisi quia adeo volita.

¶ Est etiam aduertendum secundum aliquos quod non solum de potentia absoluta potest contra legen ordinatam vel praeter legen in communi: sed etiam potest praeuenire iudicium de particulari stante lege vniuersali ordinata verbi gratia. Lex vniuersalis ordinata est a deo: quod quie peccat mor taliter est damnandus. Modo accipitur minor sub. petrus negando christum peccat mortaliter: sed deus potest pre uenire hanc conclusionem petrus est damnandus dando gratiam ipsi petro: vel volendo dare per quam resurgetam peccato: et in qua finaliter decedet. Et tunc concludit aliud iustum de petro ex alio iusto legali sic. Quicumque morietur finaliter in gratia saluabitur.

¶ Sed istud non vi detur michi bene dictum stante enim maiore et minore: quod non sequatur conclusio non video. Unde si hec esset lex vnim uersalis. Ominis qui peccat mortaliter damnabitur: sed petrus peccauit mortaliter credo quod sequeretur ineuitabiliter stantibus praemissis: ergo petrus damnabitur. Et ideo non video quod deus isto modo mutet sententiam vel iudicium: nec est illa lex quod quicumque peccat mortaliter dam¬ nabitur: quia alias diuina lex frustraretur: sed additur quod peccausas decedat in pcto. Sed per istum modum de potentia ab soluta potest mutare iudicium quia potest aliquis legen ordinare et iste potest facere absolute contra legem / et ita sequitur conclusio opposita sicut potuit ordinare: quia quicumque negaret christum finaliter damnaretur. Petrus autem negauit christum: ergo sequitur quod damnabitur: et ita sequitur aliud iudicium Siliter etiam potuit deus facere legen quod quicumque fuisset de societate christi saluaretur finaliter. Iudas fuit de societate christi: ergo etc. Potest ergo deus absolute loquendo mutare sententiam de particulari sicut et legem de vniuersali. Et hec de primo articulo.

¶ Quantum ad secundum articulum fuit opinio omnium philosoporum quod deus non potuit face re alium mundum nec meliorem quam sit modo. Ad hoc adducum tur rationes quod scilicet deus non possit facere alium mundum. Si sit possibilis alius mundus terra illius mundi esset eiuslem speciei cum terra nostri mundi: sed eorumdem specie est motus ad eundem locum numero: vt omnium grauium ad centrum: ergo terra illius mundi moueretur ad centrum nostrum: vel econuerso: vel ambe ad aliquem tertium locum quod est impossibile per omnia: ergo etc. Si dicas quod terra non mouebitur adterram: sed stabit in mundo suo. Contra saltem nata est naturaliter sic moueri: quia est eiusdem rationis cum terra mundi nostri: ergo sicut prius.

¶ Secunda ratio. Illud quod constat ex tota materia sua est implurificabile: quia pluri ficatio non fit nisi per materiam: sed mundus est huiusmodi primo de celo: ergo etc.

¶ Tertio sic. quia si essent plures mundi non haberent aliquam habitudinem ad inuicem: quia qualem ordinem haberet vnus ad alium eundem econuerso pariratione alius ad ipsum. Sed duorum principiatorum non habentium ordinem oportet dare duo principia prima et sic plures deos.

¶ Quarto sic. Agens immutabile et denecessitate non potest aliud quam facit: nec perfectius quam facit: sed deus est huiusmodi agens secundum Aristotelem: ergo non potest alium mundum quam istum nec meliorare ipsum.

¶ Quinto sic. Si esset possibilis alius mundus aut esset ex naturis et indiuiduis aliarum rationum a naturis huius mundi / autearumdem rationum. Non aliarum rationum quia non sunt plures species possibiles quam sint: alias enim vniuesum non esset perfectum: quia omnes possunt pertinere ad vnum vniuersum: nec earundem quia tunc sequuntur inconuenientia philosoph / quod terra moueretur ad terram: et sic sphere celestes essent diuisibiles / et terra naturaliter ascenderet / et omnia mouerentur ad omnia: et esset confusio in vniuersis.

¶ Sexto sid Qua ratione deus potest facere plures mundos eadem ratione infinitos vt videtur: ergo etc.

¶ Septimo sic. Si deus posset facere alium mundum aut faceret ipsum in mundo isto: et sic pertineret ad istum mundum: aut extra mundum istum quod est impossibile: quia extra nichil est: et sic non habet vt faciat ipsum.

¶ Hec fuit positio philosoporum quod deus non possit facere alium mundum nec meliorare ipsum: quiacum priagat de necessitate non potest aliud nisi quod agit immediate agere: sicut oportet de partibus principalibus alterius vniuersi: vel saltem de vna illarum secundum Auicennam nec potest etiam melius / quia agit ex tota virtute et conatusuo perfectius sicut potest. Sed iste positiones sunt false. igitur primo quod potest facere aliud vniuer¬

¶ Dico sum quam istud siue eiusdem rationis cum sto siue alterius rationis. Secundo dico quod non video incomueniens quod possit facere infinitos mundos eiusdem rationis cum isto. Tertio quod non video inconueniens quod possit facere valde plures mundos alterius rationis ab ipso.

¶ Primum probo sic. et probo de mundo eiusdem rationis. Quelibet natura creata specifica vel vnius rationis est plurificabilis in indiuidua plura immo in infinita sicut dictum est supra. Sed deus potest plurificare esse plurificabile: ergo potest plurificare celum vnum secundum spociem in plures celos: et terram in plures terras: et sic de aliis naturis: et speciebus vniuersi / et ex illis indiuiduis potest constituere aliud vniuersum quale est istud vt videtur: ergo etc.

¶ Ex hoc statim sequitur quod possit facere plures mundos et infinitos eiusdem rationis quam tum ad partes principales et naturas: et vnum indiuiduum. de qualibet specie saltem quia quamlibet speciem potest multiplicare in indiuidua infinita / et sic facere infinitos celos / et soles / et lunas / et mercurios / et sic de aliis / et sic infinitos mundos eiusdem rationis constituere ex omnibus istis: et cum isto quantum ad partes eius principales.

¶ Quantum ad mundos alterius rationis patet: quia potest racere species infinitas et ex ipsis constituere diuetsos mundos alterius rationis et alterius. Ex hoc patet quod plures valde multos: sed potest ne infinitos dico quod si ex qualibet specie cum suis indiuiduis possit constitui vnus mundus quod infinitos. Si autem ad mundum vnum vel vniuersum non sufficiat vna species non videtur quod infinitas propter contradictionem repugnantem: quia tunc essent plures species possibiles quasi infinite. Sed quia ad vnum mundum vel vniuersum non sufficit vna species: ideo dico quod de pluribus speciebus potest constituere plures mundos / non tamen infinitos / et hoc si in quolibet mundo accipiantur alie species: quasi simpliciter infiniteet patet quod oportet mundos esse pauciores. Siliter etiam. si mundi constituantur ex pluribus speciebus eiusdem ratinis cum mundo isto non possunt poni mundi simpliciter infniti nisi ad quemlibet mundum poneretur sufficere vnum indiuiduum cuiusque speciei: sed si plura requirantur sicut videmus quod sunt plura indiuisibilia sub multis speciebus: et sub qualibet multarum: tunc non possunt poni sic infiniti mundi simpliciter patet: quia non sunt plura indiuidua possibilia sub aliqua specie quasi simpliciter infinita: et patet secundum viam istam oportet mundos esse pauciores / et haberent ordinem mundi praedicti sicut et nature ex quibus essent constituti. Possetetiam eos facere siue in isto mundo: siue extra sicut placeret sibi. Sicut et totum vniuersum posset facere in parud loco valde: et omnia alia totius vniuersi a bursa tua faceret vel posset facere in bursa tua. Ratio omnium isto rum generalis est: quia hoc nullam implicat contradictioet nem nec aliquod istorum.

¶ Secundo principaliter dico quod posse meliorare istum mundum qui nunc est potest intelligi vel quantum ad naturas: vel quantitates ipsius: vel quamtum ad indiuidua: vel quantum ad ordinem ipsorum. Quam tum ad quantitates vel naturas non video quod possit me liorare accipiendo eas in se et in esse quidditatiuorquia sic nullomodo conuenit eis augeri vel minui. Nam quilibet gradus quidditatiuus facit speciem vnam et variat quidditatem.

¶ Quantum ad indiuidua ipsa que possunt augeri vel minui: et magis vel minus perfici: dico quod potest vel potuit mundum meliorare seu meliorem facere: quantum ad illa indiuidua quae non fecit perfectissima in sua specie quantum erant possibilia esse perfecta: siue quantum ad conditiones vel naturas intrinsecas et perfectiones essentiales siue quantum ad accidentales: et multa etiam quae fecit perfecta potuit facere minus perfecta: et sic mundum peiorare.

¶ Quantum ad ordinem vniuersi vnus est ordo vniuersi ad principem suum scilicet ad deum. Alius partium vniuersi inter se de ordine vniuersi ad principem videtur quod possibilis est ali¬ quis ordo melior in aliquibus partibus vniuersi quae per fectius et efficacius possent ordinari ad deum quam ordinentur: non sicut de danatis et viatoribus / et beatis qui non itaperfecte sunt beati sicut possunt esse. Siliter illa que possunt meliorari in se melius possunt ordinari in finem. Quanto enim aliquid est melius tanto melius tendit in finem et ordinatur.

¶ Quantum ad ordinem partium vniuersi inter se dico quod attendendo quidditatem quam habent secundum suum ordinem magis et minus perfecti non possunt melius ordinari: nec potest iste ordo variari vt patet ipsis manentibus. Sed quantum ad ordinem aliquenm accidentalem indiuiduorum inter se quae possunt meliorari / et quantum ad essentialia et accidentalia possunt variari / et ordo eorum meliorari vel peiorari.

¶ Ex predictis concludo quod non potest demonstratiue sciri anisit alius mundus: sed tenetur per fidem et ex dictis sanctorum / quod non sit alius: sic igitur dico quod deus de potentia absoluta facere potest alium mundum. aliorum dico quod non oportet ter

¶ Ad primia ram vnius mundi naturaliter moueri ad aliam: vel posse moueri ad terram alterius: quia appetitus naturalis vnius terre non transcendet suummundum: tamen virtute diuina posset moueri. Uande dicis quod terra alterius mundi non esset eiusdem rationis cum terranostri mundi: dico quod non est necessarium: tamen dato quod ita esset non moueretur ad terram alterius mundi: sed tantum mundi sui cuius est pars. Unde non excederet suum totum in appetitu suo naturali.

¶ Ad secundum dico quod possibilis est alia materia a deo alia in numero vel etiam rationis: nec mundus habet totam materiam possibilem. Preterea dico quod Aristoteles non accipit materiam pro altero principio distinctam contra formam: sed loquendo de celo accipit materiam pro indiuiduo: cum dico hoc caelum dico materiam: et si intendit quod celum est ex se hoc: et indiuiduum hoc est falsum: quia nulla natura creata est ex se hec.

¶ Ad tertium dico quod qualem ordinem habent nature ex quibus mundi alterius et alterius rationis constituuntur talem et illi mundi. Si autem sint eiusdem rationis non habent ordinem inter se tamen bene ad terminum puta ad deum: sicut duo indiuidua eiusdem speciei non habent ordinem inter se / et tamen non oportet propter hoc ponere duo principia prima vel duos deos.

¶ Ad quantum dico quod deus non agit de necessitate circa creaturam

¶ Ad quintum dico quod possibilis est alius mundus: et eiusdem rationis et alterius Quando dicis quod non alterius: quia vniuersum istud non esset perfectum: quia alie nature possunt pertinere ad istud vniuersum manens omnino sed variatum: et ita etiam possunt pertinere ad aliud vniuersum si deus velit ipsum facere: Siliter etiam est possibilis alter eiusdem rationis: nec sequuntur illa incomuenientia vt dictum est supra de terra.

¶ Ad sextum dico quod visum est qumo infinitos et qumo no.

¶ Ad septimum dico quod potest facere eos in isto mundo: vel non: si cut placet sibi. Tu dicis pertinent ad istum dico quod non: si cut nec locatum pertinet ad locum vt pars. Uando dicis ex tra nichil est dico quod verum est: sed aliquid potest esse sicut vbi est iste mundus antequam crearetur nichil erat

¶ Quantum ad tertium articulum dico breuiter. quod deus potest quicquid potuit et de potentia absoluta: et de ordinata / et positiuum et priuatiuum Et breuiter quicquid excogitari potest hoc probo Agens cuius potentia est eterna nec transit in preteritum potest quicquid vnquam potuit: sed potestas dei est huiusmodi: ergo etc.

¶ Secundo sic. Agens omnipotens potest tamen omne illud quod non est impossibile: sed quicquid potuit deus ab eterno non est impossibile: ergo etc.

¶ Tertio res est possibilis per esse intellectum vel esse representatum ab essentia diuina: vt dictum est supra: prout possbile distinguitur contra impossibile: sed quicquid deus potuit est intellectum a deo in eternitate: ergo etc.

¶ Exquo patet quod non valet distinctio aliquorum quod quantum est ex parte sua potest quicquid potuit. Non tamen ex parte rei: quia ipsa transit in praeteritum dico quod ex parte vtriusque Tu dicis: quia non potest facere praeteritum non esse praeteritum Et esto quod hoc nuquam potuit quia hoc implicat contradictionem ex praedictis patet quod potest reparare quemcumque motum quancumque mutationem et magis apparebit in quarto. sic ad istud. Ad primum principale Dico quod deus nichil potest facere inordinate sed semper secundum aliquem ordinem. Unde et potentia absoluta et ordinata sic se habent quod secundum aliquem ordinem potest puta istum vel illum et sic de aliis in ipso conuertuntur. Sed dico quod potest aliquid de potentia absoluta quod non de ordinata in sensu diuiso accipiendo: loquendo de ordine qui non est institutus ab ipso: et hec est intentio sanctorum et doctorum. Ad secundum dico quod potest facere plures mundos.

¶ Ad tertium dico quod potest facere nouas coniunctiones corporum celestium: et distantias ipsorum: sicut etiam fuit factum in tempre passionis christi de luna et sole qui fuerunt conluncti simul de nouo tempore plenilunim et fuit sol eclipsa tus / et per consequens luna: si tamen per istum modum fuit illa eclipsis quia diceret aliquis quod non: sed fuit suspensa illuminatio medii a sole: sole tamen et luna stantibus in suis locis et sitibus debitis oppositis vt in plenilunio et de noua statione solis tempe iosue / et retrocessione tempre Isaie et Ezechie: nec de coniunctionibus istis in quas videmus est scientia proprie tanquam de necessariis: sed sicut de aliis naturalibus quae se habent vt in pluribus: sed de aptitudinibus ad tales coniunctiones et motus est vere scientia.

¶ Ad quartum dico quod potest in omne quod potuit: dicis non potest facere praeteritum non esse preteritum: ita dico quod nec vnquam potuit sicut nec praesens non esse presens: sed omne illud quod fuit est vel erit / potest sicut vnquam potuit. Et similiter de corrupta licet non possit facere quin fuerit corrupta: potest tamen sibi restituere omne illud reale quod pertinet ad suam virginitatem.