Quaestio 1

¶ Distinctionis. xxvi. Questio Unica.

CIrca dissictionem xx vi. quero primo. Utrum matrimonium sit sacramentum noue legis.

¶ Uidetur quod non Sacramentum noue legis institutum est a christo: et non est ta tempore legis innocentie vel legis nature nec fuit sub legeMosa yca. sed matrimonium on fuit a Christo institutum sed ab Adam Genesis secundo. Hoc nunc os de ossibus meis et caro de carne mea: propter hoc relinquet homo patrem et matrem: et adherebit vxori sue: et erunt duo in carne vna. Et similiter matrimonium fuit sub omni lege. ergo etc.

¶ Secundo sic. omnis obligatio ad a ctum simpliciter malum et illicitum non est sacramentum noue legis: nec ad talem obligationem apponitur sacramentum. Sed matrimonium est obligatio quedam maris et femine ad actum simpliciter malum. quia ad actum carnalis concupiscentie ipquo simpliciter tollitur et priuatur totus vsus rationis ergo etc.

¶ Tertio sic. circa sacramenta et essentialia sacrametorum ecclesia nihil potest immutarequia sacramenta instituta sunt a Christo: qui est superior ecclesia ipsa tanquam caput sed circa personas que sunt essentialiter et necessario requisite ad matrimonium: potest ecclesia immutare. qiua potest eas facere legitimas vel illegitimas ad matrimo nium. ergo etc.

¶ Quarto sic. omne sacramentum noue legis consistit in verbis aliquibus ad formam petinentibus: et habet principaliter ministrari ab aliquo sacerdote. Sed matrimo nium in verbis necersario non consistit quia muti / vel absentes per lit teras vel alia signa possunt contrahere matrimo nium: etiam parentes pro filiis. Similiter etiam non ministratur a sacerdote sed magis a contrahetibus: vt videtur. ergo etc. Magister in hoc tractu. Et pla¬

¶ Contra num est: quod matrimonium computatur inter sacramenta septem. Et apostolus dicit de matrimonio. sacramentum hoc magnum est: in Christo dico et ecclesia. ergo etc.

¶ In ista questione sic procedam

¶ Primo ad euidentiam eorum que dicenda sunt ostendam vtrum actus matrimonialis procreatiouus prolis sit licitus et honestus et per consequens vtrum obligatio mutua personarum ad talem atum sit licita et honesta. quod etiam vtrum contra here matrimonium sit licitum.

¶ Secundo inquiram: vtrum matrimonium sit sacramentum noue legis et ponam descriptionem eius: et declarabe eam.

¶ Tertio inquiram: quando et a quo et quo modo fuit institutum.

¶ Ultimo ad rationes.

¶ Quantum ad primum articlum dico primo: quod actus volendi procreare prolem seu velle procreare prolem in specie humananon est actus de se malus et ex genere: sed est etian de se bonus moraliter. sed potest esse bonus vel malus. bonus si debite circunstantionetur. malus vero: si non sit debite cicumstantionatus: sed potius indebite¬ circumstantiis indebitis vel prohibitis vel deordinatis. Et similiter dico de ipso actu exteriori procreatiuo ipsius prolis.

¶ Quod autem actus talis non sit de se malus nec deordinatus: sed possit esse bonus et licitus vel honestus probo primo sic. ille actus qu secundum rationem et inclinationem naturalem est conseruatiuus humane speciei: non est de se malus. hoc patet. quia nec in aliis speciebus est malus talis actus: sed bonus et nature conueniens. sed actus volendi interior et similiter actus exterior procreatiuus prolis est huiusmodi in specie humana. Non enim plus repugnat rationi naturali in specie humana procreare prolem: et sic conseruare speciem quam in aliis speciebus corruptibilium. et tamen istuodm est naturalissimum opus. sicut phuns dicit in secundo de anima. ergo etc.

¶ Secundo quia ratio pedicta arguit pro statu isto corruptibili. pre quo non potest aliter et naturaliter species conseruari. patet hoc etiam dato quod homo esset in statu in corruptibili: quia non magis repugnaret sibi secundum rectam rationem naturalem communicare pefectionem suam in actu procreatiuo prolis: quam aliis animalibus: vt videtur immo magis conueniret sibitoipso quod perfectior habens potentiam generatiuam et procreatiuam. sed talis actus sic conueniens non est contra rationem naturalem: sed magis secundum eam: nec est de se malus. ergo etc. Dices: quod angem lus licet sit perfectior: non tamen communicat suam per fectionem procreando angelos. Dico: quod non potuit dari angelo potentia communicandi suam perfectionem. quia angelus non potest haberi nec produci nisi de nihilo per creationem. creatura autem creare non potest: sicut dictum est in secundo. sic non est de homine.

¶ Tertio probatur ista coonclusio ex seriptura. quia de actu malo secundum se non datur praeceptum a deo sed de actu procreatiuo prolis datum est preceptum Genesis secundo et nono. Crescite et multiplicamini. ergo etc. Similiter ex creditis se cundum aliquos probatur hoc. quia iste actus est talis: quod per ipsum reparatur ciuitas et societas angelorum per ipsum namque electi ad illam societatem assumen di procreantur vel generantur. Similiter etiam ad talem actum exercendum adhibitum est diuinum sacramentum: quod est sacramentum matrimonii Sed de hoc non curo multum quo ad presens. Potest autem tertio probari prima conclusio. quia actus qui in omni policia bene ordinata exercetur et a pridentibus commendatur non est dese malus sed actprocreatiuus prolis est huiusmodi. ergo etc.

¶ Secundo dico quod talis non est de bonus et ex genere: sed potest esse malus. Hoc probo quia nullus actus de se est bonus: nisi qui transit ex seipso super optimum obiectum propter seipsum. patet quia omne aliud vel etiam ipsummet obiectum optimum pro pter aliud potest inordinate diligi. talis autem actus transiens ex seipso super optimum obiectum et pro pter seipsum est actus amoris amicitie respectu dei Unde et actus sibi contrarius puta odire deum exseipso malus est: nec potest bene fieri. sed actus volendi procreare prolem vel etiam procreatiuus prolis non cadit super obiectum optimum. patet. quia non habet deum pro obiecto: nec est vel fit de necesitate ex seipso propter optimum: sed propter aliud potest cadere super suum obiectum. ergo etc

¶ Secundo sic. ille actus non est de se bonus: cui potest apponi prohibitio diuina: et apponitur sed po¬ test esse malus: sed ad talem actum potest apponiet apponitur diuina prohibitio: non mechaberis: ergo etc.

¶ Tertio sic ille actus qui eiusdem rationis existens non potest licite: nec debet secundum rectum iudicium rationis naturalis exerceri cum qualibet eiusdem rationis non est ex ratione sua et ex se bonus: sed potest esse malus: sed actus procreatiuus prolis et huiusmodi. Unde Aristoteles vtensratione recta contra Platonem in secundo politi ce reprobauit eum. quia ponebat omnes vxores conmunes. ergo etc.

¶ Tertio dico quod talis actus. si debite circumstantionetur: est bonus et honestus et licitus: quod patet quia quilibet actus circumstanti nabilis pui per consequens non est de se bonus vel malus sed indifferens si circumstantionetur debite est bonus.

¶ Ad bonitatem vero moralem talis act dico quod principaliter requiritur circumstantia finis: sicut et in aliis actibus: ad hoc vt sint moraliter bo ni finis autem actus istius est proles educanda ad cultum diuinum: vel deus colendus per prolem pro creandam et ad cultum suum educandam: vel etiam vitatio prohibite fornicationis: per quod colitur deus: et obeditur precepto eius non mechaberis. Quod ille debeat esse finis procreandi prolem scilicet cultus diuinus vel deus colendus. Patet. quia ad hoc debet procreans seipsum diligere: et per consequens etiam prolem procreandam et procreationem eius.

¶ Secunda circunstantia est: quod cum sua vel suo excerceatur talis actus. voco autem suam vel suum: que vel qui secundum legitimum contractum approbatum a deo legislatore vel lege diuina accepit potestatem corporis alterius et econuerso prototo perpetuo ad talem actum exercendum. Alioquin talis fornicator: et vtitur non sua contra prohibitionem legis seu legislatoris et domini: principalis: et est actus moraliter malus.

¶ Et dico: quod congruit et requiritur quod determinatus masculus sit determinate femine et vna vel vnus vnius: nisi in casu dispensabili: in quo licuit aliquando sanctis vel antiquis patribus habere plures vxores: sicut dicetur infra. Et nullo modo debet esse: quod que libet sit cuiuslibet: ita quod vxores sint communes: sicut posuit Socrates. Primo quia hoc esset contra bonum prolis et bonam educationem eius: Filii enim incerti male nutriuntur. Similiter contra reuerettiam paternam. esset enim causa vel occasio ignorandi patrem suum: et ita non reuerendi eum et non obediendi sibi: quod est contra naturalem disciplinam. Similiter etiam contra bonum communitatis. quia per contractus matrimoniales certarum personarum ad certas seruantur amicicie et communicatioces expedientes et honeste. Si autem per sone essent incerte: tunc propinquitates affinita tes et cognationes et successiones essent confuse et incerte. Et hoc esset ad malum et confusionem et turbationem rei publice.

¶ Congruit etiam vel pro perpetuo vite amborum non solum ad tempimasculus et femina copulentur ad talem actum etiam vinculo indissolubili. Hoc autem sequitur ex premissis. quia alias nen esset certitudo requisita ad bonum commune et alia supradicta. Si enim vnus vir hodie haberet vnam et alter vix cras haberet illam: non esset certitudo patris de filio: nec econuerso. Similiter esset etiam contra bonam educationem prolis et contra alia supradicta.

¶ Requiruntur etiam alie circunstantie ad talem actum vt exerceatur vbi: et quando oportet: et quomodo sicut in aliis actibus moralibus sub modo secundum dictamen rationis recte. Sic ergo patet de licentia talis actus. sequitur de contractu obligatiuo ad

¶ odo talem actum. Et dico primo: quod contractus obligatorius certe persone ad certam personam legitimam. Et econuerso: vt certi masculi ad certam feminam ad talem actumprocreatiuum prolis educande ad cultum diuinum licitus est: vel esse potest. Hoc patet. quia et talis actus licitus est.

¶ Secundo dico: quod talis contractus et obligatio mutua personarum debet fieri et esse per actum voluntatis personarum libere donam tium sibiinuicem potestatem corporis sui ad talem actum. Non enim cogi debent a lege nec a legisiatore: sic quod certa persona ad personam certam aliquam determinetur. quia matrimonium debet esse tale quod non fiat cum conditionibus facientibus ad solutionem. sed magis ad indissolubilitatem vincum li: vt patet. Si autem aliquis coniungeretur alte ri inuite faceret ad solutionem. et esset occasio dissoluendi eos. Et communiter talia matrimonia quae non sunt mere spontanea: sed aliqualiter inuita et cum difficultate principii: malum exitum sortium tur. Et ideo voluntarie ex seipsis et libere deberent inuicem obligari. Et patet quod ad voluntatem pertinet sic obligare personam persone. Ipsa enim sola inter potentias anime libera est et domina et principium precipuum cuiuslibet mere donationis. Hoc patet in aliis obligationibus: quibus aliquis seipsum obligat: et non nisi per voluntatem seu actum voluntatis. Sic igitur dico quod actus voluntatum duarum personarum contrahentium debent esse mutuo obligatim ipsarum ad inuicem: et datiui potestatum corporum suorum ad talem actum. Et talis obligatio causata in quolibet per actum voluntatis non dicit nisi respectum rationis in per sona obliga ad illam cui obligatur. sicut etiam nec seruitus vel dominium dicit nisi respectum rationis serui vel domini ad illum cui subiicitur vel deminatur.

¶ Tertio dico quod congruum est talem contractum donationis mutue potestatis corporum confirmari vel probari lege vel statuto superioris Nam rectitudo talis contractus non est principium practicum statim notum vel certum ex terminis. Similiter etiam non est forte ita propinqua principio practico agibili quod possit euidenter ex illo de duci. et dato quod sic esset. quia tamen quilibet nescit sic deducere: adhuc congruum est: quod sic approbetur vel confirmetur talis contractus inter perso nas. et in statu necessitatis puta quando est necessa ria multiplicatio fidelium quando scilicet cultus dei est rarus precipiatur sicut fuit dictum Genesis secundo et nono Crescite et multiplicamini. Et approbatur talis contractus sub lege Mosayca et in lege euangelica: quando dicit Christus: quod de coniunxit homo non separet. non tamen precipitut sub lege euangelica: sub qua cultus dei est ampliatus. et cetera. Hec de primo articulo.

¶ Quantum ad secundum artic alum. Utrum scilicet matrimonium sit sacramen tum. Dico quod matrimonium vno modo accipitur pro obligatione vel vinculo coniunctionis interpersonas legitimas: obligatione dico causata vel derelita ex actu voluntatis mutuo: quo contrahitur talis obligatio.

¶ Secundo modo accipitur pro signo sensibili apposito a Christo ad talem comtractum. quod quidem signum causatiuum est gratie in contrahentibus ex institutione diuina¬

¶ Tertio modo dicit vnus doctor. licet valde improprie: quod matrimonium accipitur pro actu ipso voluntatis mutuo contrahendi obligationem seuvinculum indissolubile inter masculum et feminan ad actum supradictum et illa obligatio vocatur matrimonium primo modo dictum.

¶ Primo modo accipiendo matrimonium: planum est quod non est sacramentum: sed magis est obligatio vel vinculum et est aliquid spirituale vel respectus rationis derelictus ex actu voluntatis in obligante seipsum. Et patet etiam quia manet talis respectus et talis obligatio in transeunte sacramento matrimonii quod est in fieri et non manet post factum esse: sicut manet eucharistia: que quantum ad hoc est singula re sacramentum. Tertio modo etiam patet quod non est sacramentum. quia est actus voluntatis et aliquid spirituale: non autem sensibile sicut oportet esse sacramentum noue legis.

¶ Secundo mode dico: quod est sacramentum noue legis. Et dico primo quod tale fuit et est deo possibile. non enim implicat contradictionem. quod ad contractum matrimonii apponatur signum sensibile tale: quale dicetur infra et efficax gratie.

¶ Secundo dico: quod fuit congruum tale signum institui: cum quo contrahentibus gratia conferretur vt talis contractus et matrimonium fideliter obseruetur. quia in hoc multe difficultates contingunt: et sequuntur talem contractum. patet in obseruantibus legitime sua matrimonia quantum ad multa onera: que contingunt in eis

¶ Potest autem istud sacramentum describi sic. Matrimonium est sacramentum obligationis mutue inter personas legitimas vinculo indissolubi li ad procreationem et eductionem prolis ad cultum diuinum facta a contrahentibus sub certis verbis cum debita intentione prolatis ex institutione diuinarefficaciter significans coniunctionem anima rum gratiosam vel gratiam in mentibus personarum.

¶ Uel sic. et est quasi eadem sententia. Sacra mentum matrimonii est expressio certorum verbo rum maris et femine legitimarum personarum significantium traditionem mutue potestatis corporum pro suo perpetuo ad prolem debite procreandam ex institutione diuina efficaciter significans gratiam in mutuo contrahentibus ad coniunctionem mutuam animarum gratiosam.

¶ Et non est hic aliquod dubium declarandum: nisi quod primo imprima descriptione dicitur sacramentum obligationis. Dico autem: quod hic est constructio transitiua. Nam obligatio illa non est sacramentum loquendo de obligatione respectu illo qui dicitur vinculum. sedmagis est signatum quam signum vel sacra mentum. Unde est sacramentum obligationis: non quod sit obligatio: sed obligationis signum

¶ Secundo dicitur in vtraque descriptione subcertis verbis in persona vel certorum verborum in alia. Ex quo videretur quod licet inter mutos posset esse et sit frequenter matrimonium in vinculum et obli¬ gationem contractum per voluntates eorum expriei sas certis signis aliis quam verbis: tamen inter ipsos non potest esse matrimonium sacramentum. quia conitertenetur ab ecclesia: quod sacramentum quodlibet in verbis consistit. Si autem non sint verba necessaria: tunc ponendum est ibi pro verbis alia signa quod tamen non videtur mihi.

¶ Tertio dicitur ibi: quod hoc est ad procreationem pro lis et educationem. Et hoc non debet intelligi simpliciter et absolute sed sub conditione: et nisi impediatur: sicut patebit infra. Nam et sterilis et virgo nubere potest: sicut magis dicetur infra.

¶ Quarto dicitur ibi quod est dubium quia dicitur quod ista expressio verborum sacramentalium debet fieri per contrahentes. Ex quo videre tur quod contrahentes sunt ministri huius sacramen ti et vir precipue. Ille enim qui profert verba sacramenti minister est ipsius sacramenti. vnde sacerdos non requiritur in hoc sicut minister: sed sicut solem nisans factum. quod patet quia per seipsos ipsi contrahentes possunt nubere: et nubunt: et sortiuntur sacramentum et vinculum: et contrahunt. Si autem aliquis alius potest esse minister: videtur quod ille est minister sacramenti: qui est minister contractus matrimonim: vnde et parentes quando contrahunt pro filiis sunt ministri sacramenti forte.

¶ Sed que sunt verba illa que debent exprimi. Dico quod non sunt ita praecisa verba: sicut in aliquibus aliis sacramentis. coiter sunt ista inter contrahentes. Accipio te in meum accipio te in meam. Nec est vna forma tantum indiuisi bilis sicut nec vnus minister: sed plures contrahentes. Et si dicantur aliqua alia verba sufficienter et de prresenti exprimentia consensus mutuos: sufficit non solum ad contractum sed etiam ad sacramentum.

¶ Quod autem dicitur vltimo ex institutione diuina etc. patet quod commune est omni sacramento conferre gratiam ex pacto vel institutione diuina. Istud autem sacramentum non confert gratiam primam sed secundam augendo gratiam. vnde dico quod praesupponit gratiam indigne suscipientibus. et quicumque scienter et aduertenter suscipit hoc sacramentum in peccato nortali: peccat mortaliter et facit irreuerentiam sacramento frustrans ipsum a suo effectu principali. hec de secundo articulo principali.

¶ Quantum ad tertium articulum dico primo quod matrimonium vt nominat obligationem et vinculum perpetuum supradictum fuit institutum a deo in officium tempore innocentie praeconimante ipso Adam. vnde per os Ade loquutus est deus: quando dicit hoc nunc os. etc. Et sequitur pro pterea relinquet homo patrem et matrem: et adherebit vxori sue: et erunt duo in carne vna. Et hoc repetit christus dicens hoc dictum fuisse a deo non quidem immediate sed mediante Adam et fuit preceptum a deo immediate pro tempore illo: quando dixit Genesis. 2. Crescite et multiplicamini. etc.

¶ Secundo dico: quod fuit a deo praeceptum et institutum in remedium et officium post lapsum. Gene. 3. Multiplicabo conceptus tuos. Similiter etiam post diluuium. Genesis nono. quando dictum fuit residuis diluuii. crescite. etc. Et similiter potest dici de contractu sicut de obligatione et vinculo.

¶ Tertio dico quod modo non obligat preceptum de contrahendo sicut tunc quando fuit datum propter paucitatem hominum et fidelium. sed adhuc obligaret: si ad tantam pauci¬ tatem fidelium veniretur.

¶ Quarto dico: quod fuit nstistitutum in sacramentum a Christo. quia ipse instituit omnia sacramenta ecclesic. Sed si queratur quando et vbi habetur hoc dicitur quod conueniem tius non habetur hoc alicubi quam Mathei. xii. Ubiapprobat et excitat illud: quod fuerat institutum. Genesis secundo. Et non solum approbat contractum matrimonii: qui tunc fuerat institutus. Sed etiam videtur quod sacramentum de nouo instituat et apponat quando dicit: quod deus coniunxit: homo non separet. Licet istud non cogat. certum est tanem quomodocumque quod Christus hoc sacramentum euangelicum instituit: sicut dictum est supra de aliis sacra mentis. Et non fuit matrimonium vt sacramentum sub aliqua lege alia: licet fuerit contractus matrimonii et vinculum indissolubile. nisi forte sub legeMosaica quod dico propter libellum repudii. de quo interius apparebit. Hec de tertio articulo.

¶ Ad primum principale patet: quid dicendum. quod licet contractus matrimonii fuerit institutus ad obligatonem et vinculum et in officium ab Adam vel potius a deo mediante adam: non tamen vt sacramentum. vnde nec matrimonium antea ad gratiam conferebat: sicut sub lege euangelica.

¶ Ad secundum dico: quod matrimonium pro obligatione non est sacramentum. Dico tamen quod actus matrimonialis non est illicitus simpliciter. licet priuetur in ipso actus rationis: sicut etiam imsomno priuatur. Potest enim talis actus imperari a voluntate secundum rationem et propter bonum finem sicut etiam actus dormiendi licet in ipso ad tempus priuetur vsus rationis. Uerum est tamen quod si aliquis se perpetuo sic priuaret vsu rationis: grauiter peccaret.

¶ Ad tertium dico: quod circa sacramentum in se ecclesia nihil potest immutare: sed circa personas susceptiuas bene legitimando vel llegitimando eas ad contrahendum. Et dico: quod hoc relinquit Christus in dispositione ecclesie quantum ad aliquos casus et gradus. Et fuit congruum: sicut patet quia ecclesia rationabiliter et ad bonum ecclesie legitimat vel illegitimat aliquas personas ad contractum. sicut etiam ipsa ecclesia ordinat deus nateria penitentie subdendo hunc peccatorem isti sacerdoti et istum illi. quare etc.