Quaestio 1

¶ Distinctionum. xxxi. et. xxxii Questio Unica.

CIrca istas duas distinctiones quero. Utrum sint tria bona matrimonii: ex quorum altero teneantur inuicem semper reddere debitum altero potente.

¶ Uidetur quod non sint tria ilta bona matrimonii quae assignantur scilicet bonum sacramenti. bonum fidei et bonum prolis. Primo matrimonium est bonum de se: cum sit sacramentum. ergo non aliis bonis bonum. et ita non ponitur ibi conuenienter bonum sacramenti vt videtur.

¶ Secundo quod non bonum fidei. quia inter adulteram et virum suum est matrimonium. et tamen non est ibi bonum fidei.

¶ Tertio de bono prolis: quia cum sterili vel virgine que vouit virginitatem vel cum sene iam emortuo potest esse matrimonium: et tamen non est ibi bonum prolis nec in re nec in spe. ergo etc.

¶ Contra Magister in litera¬

¶ In ista quaestione sic procedam.

¶ Primo inquiram: vtrum actus matrimonialis. quai est actus carnalis: requirat aliqua bona: quibus excusetur.

¶ Secundo ostendam: quot sunt bona matrimonii.

¶ Tertio inquiram: vtrum ex obligatione imferimonialitemneatur coniunx semper reddere debitum altero petente

¶ Ultimo ad rationes.

¶ Quantum ad primum dititur: quod actus matrimonialis exigit aliqua bona: qui pus excusetur: cuius ratio est. quia in tali actu priuatur homo vsu rationis et actu: sicut Aristoteles dicit in viii. ethico. vbi loquitur de venere. et in tali actu non solum impossibile est aliquid intelligere: verum etiam et post tale actum minus disponitur homo ad vsum rationis. vnde et per talem actum homo quasi totus hebetatur: et brutificatur. Et confirmatur per Au8rgo dicentem: quod voluptas qua maior in corporalibus voluptatibus nullaest momento ipso temporis quo ad eius peruenitur extremum pene omnis acies et vigilia cognitionis obruitur. nullus autem secundum rectam rationem debet se obligare ad aliquid in quo tantum malum et tantam iacturam patiatur: nisi sit aliquod bonum recompensans. ergo nullus debet contra pere matrimonium nec exponere se actui matrimo niali: nisi sint aliqua bona vel aliquod bonum recom ensans. et talia bona dicuntur a sanctis excusantia talem actum. cuiusmodi sunt fides proles et sacramen tum. Si dicatur contra eos: quod similiter in somno ho priuatur totaliter vsu vel actu rationis et non solum in momento immo etiam tempre multo. quia secundum philosophum primo ethico. felix non differt a misero nisi secundum dimidium vite I secundum tempus vigilis. quia in alia medietate scilicet in tenpore somni non differt. igitur multo fortius requiren tur aliqua bona excusantia somnum. quod non videtur. dicunt quod etiam somni sunt aliqua bona excusantia putanecessitas nature sustentande: et dispositio melior ad intelligendum post somnum. vnde magis viget vsus rationis post somnum quam ante. sicut magis vigent sensus et fantasia: quae deseruiunt intellectui intelligendo. Nam sine somno et ante somnum per vigiliam nimiam est fatigatio organorum et virium sensitiuarum. quare etc. istam positionem potest argui primo

¶ Conti a sic. quia in tempore innocentie fuissenista bona matrimonii. et tamen non fuissent excusantia actum matrimonialem.

¶ Secundo sic. inter mariam et Ioseph fuit verum matrimonium. et tamen non oportuit ponere ista bona excusantia.

¶ Similiter tertio immatrimonio spirituali aliquo cum pari voto comniugum de virginitate seruanda non oportet ponere talia bo na excusantia. quare etc.

¶ Similiter quarto quia actus matrimonialis non est de se malus: sed potest esse ponus: et moraliter circumstantionatus. patet. quia eiusdem rationis fuisset tempre innocentie. ergo non requirit exse bona excusantia. quare etc. amen etiam potest responderi. Ad pri¬

¶ Ad ista mun dicendum: quod actus matrimonialis fuisset malus tempore innocentie non malicia cul pe sed malicia iacture rationis pro tempue talis actus ideo etc.

¶ Ad secundum dicendum: quod inter mariam et ioseph possunt poni illa bona excusantia vel recompensantia non simpliciter et in actu sed sub conditione. sicut et beata virgo obligauit se ad copulam sub conditione: puta si ioseph peteret.

¶ Ad tertium potest dici per idem.

¶ Ad quartum patet ex solutione primi. quare etc

¶ Quantum ad secundum articulum dico breuiter: quod bona matrimonii assignantur tria scilicet bonum sacramenti. bonum fidei. et bonum prolis. Ad cuius euidentiam notandum est: quod secundum philosophum. 6. methaca. de perfecto bonum et perfectum idem. triplex autem est: vel potest intelligi perfectio rei. vna intrinseca et formalis alia extrinseca et finalis proxima. tertia extrinseca et finalis remota. Et similiter etiam bonum triplex. vnum formale et intrinsecum. aliud extrinsecum finale. et pro ximum vel immediatum. tertium finale et remotum.

¶ Ad ppositum dico quod triplex est bonum matrimonii. vnum formale et intrinsecum. alia duo finalia et extrinseca. Primum voco obligationem indissolubilem. pro statu praesenti dico quicquid fuerit antiquitus de repudio. Nam vinculum indissolubile est bonum formale et intrinsecum matrimonii. et vocatur hoc bonum sacramenti: non quod sit sacra mentum noue legis vel signum sensibile: sed quia est signum intellectuale vel potius intelligibile alicuius signati alterius puta coniunctionis indissolubilis christi et ecclesie. Uel aliter dicitur bonum sacramenti secundum transitiuam locutionem I bonum aliquod cuius signum est ipsum sacra mentum matrimonii. cum enim dicitur in verbis sacramentalipus. accipio te in meam vel in meum significatur ista obligatio mutua simpliciter fieri: non ad tempus vel ad hoc ram: sicut patet. ipsum ergo vinculum indissolubile dicitur bonum matrimonii. et est constructio intransitiua. quia est matrimonium ipsum loquendo formaliter.

¶ Secundum bonum est extrinsecum finale et proximum. et est bonum fidei. nam ad ipsum sicut ad bonum finale proximum ordinatur matrimonium ipsum vel obligatio ipsa. bonum autem istud fidei idem est quod bonum fidelitatis ad comniugem. Et in duobus consistit primo quod non tradatur corpus vnius coniugis nisi alteri comniugi. quia hoc esset contra iusticiam et fidelitatem. Et istud est necessarium semper et inuaria bile in matrimonio sub omni lege: sicut non committere adulterium. Secundo in tradendo corpus suum coniugipetenti pro loco et tempue: et solum vni coniugi pro tempre legis nature et tempure legis scripte: de quo inferius apparebit.

¶ Tertium bonum est extrinsecum finale et remotum scilicet bonum prolis habende et religiose educande ad cultum diuinum: et est finis principalior. Unde et ad hunc finem ordinatur precedens finis scilicet bonum fidei quo redditur debitum modo praedicto. ponitur etiam vnus alius finis annexus matrimonio scilicet vitatio fornicationis proipse lapsus. Non solum enim matrimonium est in officium procreandi prolem: sicut tempore innocentie: sed est in remedium. Et ista duo bona scilicet bonum fidei: non fidei que est virtus theologica sed fidelitatis in reddendo de pitum positiue alteri coniugi: et similiter bonum prolis sunt bona conditionata in matrimonio. Nec est necessarium ista poni in re et in effectu absolute inter conuges: sed sub conditione: videlicet reddere debitum pro loco et tempe: si alter coniunx petat. Potest enim absolute loquendo alter non petere: et sic etiam alius non reddere. vni et matrimonio iam rato siue etiam consummato possunt perpetuam continentiam vouere. ex quo etiam sequitur quod bonum prolis conditionatum non oportet: quod ponatur in re et in effectu inter comiuges absolute: sed sub conditione. quia non potest poni proles sine redditione debiti: vt patet et ideo sub conditione ponitur bonum prolis scilicet vt si euenerit: non impediatur: nec perimatur. sicut fitab illis inter fectoribus fetuum in vtero. Similiter si euenerit pro les et subuixerit religiose educetur.

¶ Sed primum bonum scilicet indissolubilitas vinculi est absolute necessarium pro tempue legis noue vsque ad mortem alterius coniugum¬

¶ Et hoc intelligunt aliqui non solum de morte corpoporali: sed etiam de morte ciuili quad scilicet alter ante matrimonium consummatum altero volente seu etiam nolente: quia non est vis siue velit siue non: profitetur religionem. Tunc enim soluitur vinculum: et non manet vinculum nec obliga tio inter eos. Et dicunt hoc instituisse christum propter maius bonum religionis. Nec ecclesia hoc attemptasset statuere: nec statuit: sed magis statutum christi publicat: et exponit et modificat aliqualiter quantum ad determinationem temporis: videlicet quod infra duos menses post matrimonium ratum possit coniunxintrare religionem. Quod autem christus instituit vinculum metrimoniale sic dissolui: patet ex dicto eius. Matheixix. sunt eunuchi qui se castrauerunt propter regnum celorum. qui potest capere capiat. Hoc autem capiunt perpetuo continentes propter deum et precipue continen tiam vouentes: vt religiosi. vnde et hic continentiam talem matrimonio tanquam maius bonum proposuit. Similiter etiam patet facto christi vocantis Iohannem euangelistam a nuptiis ad religionem apostolatus: cuiu exemplum imitati sunt plures sancti.

¶ Alii dicunt: quod nec sic vincunculum matrimonia le dissoluitur sed manet perpetuo vsque ad mortem corporalem alterius coniugis. tunc alter superuiuens soluitur a lege et vinculo matrimonii. et sic etiam fuit in lege nature: quicquid fuerit de repudio legis scripte: de quo dicetur. dicunt tamen quod hoc non obstante coniunx quae manet in sclentio post professionem alterius in religione: potest alteri nubere. non quia solutum sit vinculum ad primum coniugem sicut dicerent primi: sed quia nullum est inconueniens quod sit vna vxor plurium: vnius spiritualiter: puta illius qui est in religione: et alterius carnaliter: illius quem acceperit in seculo. Et ex hoc dictosequitur quod vna vxor posset esse centum virorum simul: vt patet inducenti. et siliter vnus vir centum mulierum. nec est dicenda hic bigamia: vel ( vt ita dicam ) biuiria. quia vnavnius tantum carnaliter vel corporaliter: alterius vero vel aliorum spiritualiter. Quod autem non soluatur vinculum matrimoniale post matrimonium ratum et ante matrimonium consummatum per professionem alterius comiugum in religione: probatur quia post matrimonium consum matum non solueretur. et tamen planum est quod vinculum non habet indissolubilitatem per illam carnalem copulam. et per consequens prius ante copulam illam carnalem: per quam matrimonium consummatur: vinculum habuit indissolubi itatem. vnde et hec est ratitudo matrimoni scilicet indissolubilitas eius.

¶ Sed vnde conuenit matrimonio sta indissolubilitas vinculi ex contractu vel ex sacranento vel vnde. Dico quod non ex natura et vi contractus cuiuscunque matrimonialis. potuit enim instituere quod obligatio ex contractu esset ad tempus: sicut forte ordinauit de repudio sub lege scripta. nec ex sacramento vel vi sacramenti: Non est enim effectus sacramenti sed magis gratia ipsa. Et potuit deus apponere sacramentum ad contractum vel obligationem seu vinculum pro tempore: sicut apposuit ad vinculum perpetuum Et ideo dicitur quod talis indissolubilitas vinculi est a deo sic ordinante: vt sit obligatio et vinculum perpetuum vel pro perpetuo vsque ad mortem alterius. Alioquinnon valeat contractus.

¶ Ex predictis de bonis matrimonii et matrimonio sequitur primo vnum correlarium: quod si aliqui in contrahendo exprimant conditiones oppositas bonis matrimonii: vt si dicat contrahens contra primum bonum perpetuitatis vinculi. Accipiote in meam donec occurrat alia magis placens. contra secundum bonum fidelitatis dicat: do tibi meipsum. vel ac cipio te: dum tamen possim alteri dare meipsum: et non tenear seruare tibifidem: nec affirmatiue reddendo tibidebitum nec negatiue: quin pro libitu meo possim al teri comniugi corporaliter vel carnaliter copulari habendo corporaliter simul duas vel plures: corporali ter dico propter predicta. Si etiam contra tertium bonum dicat: accipio te in meam: dum tamen procures venena sterilitatis et huiusmodi contractus. dico talis nullus est. quia est contra institutionem domini superioris et legislatoris de matrimonio contrahendo. Et ita nullus habet potestatem transferendi corpus suum in aliud isto modo. et sic contrahentes non solum nichil faciunt sed etiam mortaliter peccant. et nullo modo debent inuicem petere vel redde: sed reddendo fornicantur.

¶ Se cundum correlarium est: quod altero comniugum mortuo: si resuscitaretur virtute diuina: superueniens coniunx non teneretur sibi nec obligaretur matrimonialiter. expirauit enim vinculum in morte alterius. secundum apostolum prime ad corinth. mortuus est vir. soluta est mulier a lege viri. Et non resurgit vinculum propter resuscitationem mortui: sed oportet interuenire nouum consersum viri et mulieris sufficienter expressum per verba de presenti vel per signa equipo lentia. Hec de se cundo articulo principali.

¶ Quantum ad tertium articulum dico quod reddere debitum alteri coniugi est preceptum affirmatiuum de iusticia et fidelitate obseruam: da ad alterum. precepta autem affirmatiua licet obligent semper non tamen ad semper nec pro semper sed pro loco et tempore secundum circumstantias debentes concurrere ad actum preceptum. Et ideo dico quod commniunx non tenetur reddere alteri debitum ex obligatione matrimoniali proquandocumque alius petit: sed in aliquibus casibus potest non reddere. in aliquibus etiam non solum potest non reddere: sed etiam debet non reddere: ita quod grauitepeccaret vel saltem peccaret: si redderet.

¶ Unus casus in quo non tenetur reddere est: si petens amisit ius petendi. quia adulterium commisit cum alia vel fornicatus est. tunc enim innocens potest non reddere. et licet corpus nocentis sit alterius petentis: tamen amisit ius petendivtendi corpore alterius: nec debet sibi reddi quam tumcumque petat. Si autem vterque lapsus est paria crimina pari vindicta delentur.

¶ Secundus casus est statim post matrimonium ratum si alter petat: non tenetur alter reddere: sed potest differre per aliquod tempus: et intrare religionem: si voluerit. nec ille pro tunc habet ius petendisic quod debeat sibi reddi: licet possit petere licite. quia nus suum non amisit. quia nec peccauit. sed sicut potest petere: ita alter non potest redere. et necessitas reddendi supenditur vsque ad tempus quo deliberet: et intret religio nem: si velit. Et ponitur illud tempus duorum mensium post matrimonium ratum extra de couersione coniugatorum ex publico. Alioquin si statim redderet: et matrimo nium consummaret: redderet se inhabilem ad religionem intrandum: nisi de consensu alterius comiugis.

¶ Sed quid de vxore vel comiuge manente in seculo post professionem alterius in religione matrimonio prius consumnato: si timeatur: quod coniunx manens in seculo nolit comtinere: numquam extrahendus est alter a religione: de hoc videntur capitula in iure contraria. Primum est. xxxiii. q. v. vbi dicitur qui vxorem suam velare permiserit: aliam non accipiat sed similiter conuertatur. Ex quo videtur quod non est alter coniunx de religione extrahendus sed alter est conuertendus et debet continere. Contrarium vero vide tur dici extra de conuersione comniugatorum capitulo. primo vbi dicitur: quod laicus vxoratus qui de licentia et permissione vxoris religionem ingressus professionem fecerit: vxore in seculo remanente: nec transeunte ad religionem nec perpetuam continentiam vouente: potest et debet de monasterio reuocari. Quid ergo facien dum vel dicendum.

¶ Potest dici quod si alter coniunx de licentia alterius remanentis in seculo solemniter facta auctor itate dyocesani episcopi: sicut canitur in regila fratrum minorum: profiteatur in religione: non est extrahendus: nec reddendus alteri. sufficienter enim alter vt detur suo iuri renunciasse sic licentiando alterum: vt profiteretur in religione. Si autem de licentia aliqua alterius fuerit alter ingressus religionem et professus: qua quidem licentia non videatur sufficienter renunciasse licen tians iuri suo nec efficaciter secundum formam vel modunquem imponit: vel intendit ecclesia in talibus obseruam dum: extrahendus est et reddendus. Sic tamen extractus non debet petere: quia sufficienter quantum fuit ex se: renun ciauit iuri suo petendi intrando et vouendo religionem. sed potest reddere. quia iuri alterius non potuit renuncia re. quare etc.

¶ Alii casus sunt in quibus non solum notenetur reddere: sed tenetur non reddere: vtpote quando fortiori vinculo tenetur ad non reddendum: vtpote si readendo vergat in detrimentum proprie salutis vel incolumitatis corporalis quam magis tenetur diligere: quam istud determinatum reddere alteri coniugi. Consimiliter fortiori vinculo tenetur non occidere fetum: vel non et se causa aborsus: quam reddere. et per consequens in periculo aborsus et in preiudicium prolis tenetur non reddere Consimiliter etiam magis tenetur non agere: vnde proles nascatur leprosa: quam reddere. Et ideo tempore menstruitenetur non reddere mulier. quia vt in pluribus tempore menstrui proles nascitur vel generatur leprosa. vnde non immerito infligebatur pena mortis accedentibus ad mulieres menstruosas sub lege mosayca. quia istud est graue pectatum: et fuit hoc prohibitum sub lege illa. Et non est putandum quod minus sit prohibitum sub lege euange: lica: que est lex castitatis.

¶ Si dicas de leprosis qui tunc sanus non debet reddere debitum leproso comniugiPrimo quia est in preiudicium proprie sanitatis corporalis. Secundo quia est contra bonum prolis. quia nasceretur leprosa. Et pari ratione nel leprosus leproso. cuius oppositum habetur extra de coniugio leprosorum ca I mandamus. et capitulo sequenti: si virum etc. Respondetur qrgo non est verisimile: quod ex tali coniunctione sic breui quo redditur debitum: sanus incurrat lepram. vnde et diutina cohabitatio non precipitur. quia ex illa potest sanus inficit: vt videtur. Esto etiam quod timeretur infirmitas lepre: diceretur quod ad hoc se obligauit sanus in contrahendo. vt de et aliqui sacerdotes exprimunt illud in hostio ecclesie: quando contrahitur matrimonium. tamen totum istud dubium est. Et posset dici de alia infirmitate corporali: quod etiam infirmus ad hoc se obligauit. Et ideo aliter respondetur quod illud supradictum non debet in telligi de infirmitate perpetua: sed ad tempus ratione cuius potest differri redditio debiti. sed de perpetua cuiusmodi est lepra: dico quod debitum debet reddi siue a leproso siue a sano ne perpetuo frustretur leprosus actu matrimoniali. De bono prolis dicitur quod noobstante hoc debet reddi. quia melius est quod proles nascatur leprosa quam quod omnino non nascatur. Sed non concluditur per hoc quod mulier menstruata debeat peter vel reddere possit. quia potest expectari tempus: quo menstruo cessante poterit generari proles sana. S militer possunt inueniri aliqui casus in quibus tenetur non reddere. Et breuiter in omni casu in quo actus reddendi vel petendi non posset bene circumstan tionari moraliter: sed necessario esset moraliter malus. Et ideo debet quando oportet et vbi oportet etc.

¶ De quando tamen et vbi dicitur quod non tenetur red dere tempore sacro: vel quando debet communicare. im ¬ mo tenetur non reddere. quia precipitur non redderein tali casu. Nam secundum Hierony. tales exercentes actum illum carnalem inhabiles sunt et indispositi ad manducandum carnes agni vel christi. Similiter etiam imloco sacro precipitur ibi non reddere quod patet per interdictum loci: ex hoc quod redditur idem debitum.

¶ Sed videtur michi dicendum quod licet tempore sacrolcongruum sit non petere petenti: tamen necessarium est reddere. Nec reddens siue petens propter hoc inhabi lis est ad communicandum sic quod peccet. sed verum est quod non est sic habilis: sicut si talem actum non exerce ret. vnde nec prohibetur illo tempore nec reddere: sed congruum est quod abstineant vt vacent orationi: sicut apostolus dicit.

¶ De loco sacro etiam dico quod non est illicitum petere ibi vel reddere ex hoc precipue si coniuges diu inhabitarent locum: et non possent habere commode alium locum. Nec oporteret forte quod locus esset interdictus: nisi actus talis esset in eo publice factus. quare et cetera. Hec de tertio articulo principali¬

¶ Ad primum principale argumentum patet quod primum bonum matrimonii non est matrimonium sacramentum vel bonum sacramen ti quod est signum sensibile collatiuum gratie: sed sicut dictum est supra.

¶ Ad secundum dico quod inter adulterium et adulteram et innocentem non est bonum fidet quantum ad actum ex parte adulterantis. Ita quod non habet illud bonum in facto et executione: nisi ficto modo. habet tamen in obligatione. quia ad tale bo num obligatur.

¶ Ad tertium patet quod bonum prolis non est de necenitate absoluta matrimouii sic vt habeatur vel proponatur omnino haberi in re et in effectu: sicut etiam nec actus coniugalis ex quo pro les dependet. Sed sufficit quod proles habeatur sic quod si eueniret: gratanter susciperetur et religiose educaretur vel educari proponatur. et quod nullo modo E pediatur per aliquem modum illicitum. et ita patet ad illud quod dicitur de virginibus et sterilibus et aliis non potentibus generare vel non volentibus quod non obstantibus predictis possunt contrahere: et sufficienter in matrimonio eorum habetur bonum prolis.