Quaestio 1

¶ Distinctionis sexte. ¶ Questio vnica.

CIrca distinctionem sextam. Quero vnam questionem vtrum angelus peccando appetierit diuinam equalitatem. videtur quod non. Angelus non appetiit illud quod impossibile est appeti. Sed equalitas creature cum deo non potest appeti:

quia non potest intelligi nec est intelligibilis: quia includit contradictoria creaturam scilicet non esse creaturam et deum non esse deum. ergo etc.

¶ Secundo angelus non peccauit in appetendo illud quod simpliciter est bonum. Sed esse equalem deo est simpliciter bonum: quia filius dei non rapinam arbitratus est esse equalem deo ad philippen. 2. ergo etc.

¶ Tertio sic secundum Augustinum. Adam quia mente preditus erat non est credendum quod voluerit deus esse. ergo multo fortius non est credendum hoc de angelo qui magis erat mente preditus. Sed impossibile est esse equalem deo nisi equalis deo sit deus. ergo etc.

¶ Quarto sic. Ratione existente non recta voluntas non potest esse recta. ergo similiter ratione existente recta voluntas non potest non esse recta. Sed in angelo antequam peccaret fuit ratio recta quia non peccauit ex errore et per consequens reputauit impossibile esse se equalem deo igitur voluntas etiam fuit recta quantum ad hoc quod istud non appetiit.

¶ Contra videtur esse illud. Isaye. 14. Ubi dicitur de rege tyrii in persona dyaboli. Ascendam in caelum et ero similis altissimo. Et similiter Hieronymus super illud psal. Que non rapui tunc exsoluebam. dicit Rapuit enim Adam et Euam presumens vt dyabolus de diuinitate et quia rapuerunt diuinitatem perdiderunt felicitatem. Et Augustinus de questionibus noui et veteris testamenti dicit de dyabolo quod elatione inflatus voluit esse deus.

¶ In ista questione sic procedam.

¶ Primo inquiram de possibili. Utrum angelus potuit peccare appetendo diuinam equalitatem.

¶ Secundo inquiram quid de facto appetiuit

¶ Tertio an primum peccatum angeli fuerit superbia vel aliquid aliud.

¶ Quantum ad primum est una opinio quod angelus non potuit appetere vel velle diuinam equalitatem nec sic per consequens potuit peccare. Ad hoc adducuntur rationes alique.

¶ Prima est ista. Angelus peccauit ex electione: sed electio non est impossibilium. 3. ethicorum. Cum ergo hoc sit impossibile et implicans contradictionem nec elegit istud nec potuit eligere vel velle quia non est eligibile nec bonum.

¶ Secunda ratio est ista. Angelus non potest appetere illud ad quod de necessitate sequitur angelum non esse angelum sicut non potest directe et per se appetere non esse secundum Augustinum. 3. de libero arbitrio. Sed hoc sequitur ad esse equalem deo. ergo etc.

¶ Tertio sic. Licet homo possit desiderare quod non potest habere. non tamen quod non potest cogitare vel est estimare. Sed esse equalem deo creaturam non potest estimari nec cogitari ab angelo secundum Anselmum de casu dyaboli. 4. ca. vbi dicit de equalitate dei. Quomodo inquit potuit dyabolus velle quod non potuit cogitare quasi diceret nullo modo. ergo etc

¶ Ad hoc videtur facere auctoritas Augustini superius adducta de Adam praedito mente. Dicunt igitur isti quod angelus per se et directe non potuit appetere diuinam equalitatem accipiendo diuinam equalitatem proprie: sed accipiendo diuinam equalitatem pro aliqua similitudine ad deum sic potuit appetere et appetuit diuinam equalitatem: quia quod haberet suam beatitudinem et consequeretur eam ex suis naturalibus: et in hoc assimilaretur deo qui ex natura sua non dono alicuius vel gratia est beatus.

¶ Sed contra istam opinionem videtur michi aliter dicendum quantum ad istum articulum quod scilicet angelus potuit appetere sibi et velle diuinam equalitatem per se et directe. Quod probo:

¶ Primo sic. Omne bonum simpliciter potest appeti a voluntate cuicumque in esse et hoc siue possit sibi in esse siue non possit in esse per abusum voluntatis. Sed equalitas dei est quoddam bonum verum et simpliciter Alioquin non vellet hoc vna diuina persona alteri. ergo potest appeti inesse cuicumque recte vel non recte sicut personis diuinis quibus potest conuenire et inesse et aliis saltem abusiue et non recte.

¶ Secundo sic. Si angelus non posset eam velle hoc non videretur nisi quia est sibi impossibilis. Sed hoc non obstat quia secundum philosophum tertio ethicorum voluntas est impossibilium. ergo etc. Item secudo rethorice dicitur quod qui odit aliquid vult ipsum non esse saltem ei non esse bene. sed damnati odiunt deum. ergo volunt ipsum non esse vel non bene esse: sed hoc est impossibile igitur non obstante impossibilitate huius quod est angelum esse equalem deo voluntas angeli peccando potest illud velle.

¶ Tertio sic. Omne illud quod per se et directe est intelligibile per se et directe est appetibile vel volibile cuicunque apprehenso: quia sicut intellectus absolute loquendo potest hoc componere cum illo. Ita voluntas potest hoc velle vel appetere. Alioquin intellectus et voluntas non essent equales: nec seinuicem caperent contra Augustinum. 10. de trinitate. Sed equalitas diuina per se et directe est intelligibilis vt patet. ergo angelo appetibilis et angelus absolute potest eam sibi velle. Ultimo videtur quod ista opinio praemissa quae dicit quod hoc est impossibile contradicit sibi ipsi. dicit enim quod angelus appetiuit indirecte diuinam equalitatem pro tanto quia appetiuit scilicet beatitudinem ex naturalibus suis.

¶ Tunc arguo. Angelum consequi suam beatitudinem per sua naturalia potest intelligi dupliciter. Uno modo effectiue sic quod possit seipsum ex suis naturalibus principiis effectiue beatificare sicut graue seipsum mouere sicut etiam deus potest ipsum beatificare et hoc est impossibile: nec hoc deus posset facere. Nam ad hoc saltem requiritur ostensio obiecti beatifici quod est diuina essentia quae dependet mere ex libertate voluntatis divine. Cum ergo angelus non popotuerit vel possit appetere impossibile nec istud potuit appetere.

¶ Alio modo potest hoc intelligi quod ex suis naturalibus appetat sufficienter dispositus ad recipiendum beatitudinem a deo beatificante. Tunc quaero de isto aut hoc est possibile aut impossibile. Si impossibile non potuit hoc appetere sicut dicit ratio eorum: et sic non peccauit in hoc: nec istud appetiit quod est contra eos. Si possibile fuit contra quia secundum ipsum in primo distinctione. 17. Anima non potest beatificari nisi mediante dispositione super naturali que est gratia gratum faciens: qua anima formaliter est grata et accepta ad vitam eternam sicut per albedinem ali quid est formaliter album et pari ratione nec angelus potest beatificari sic quod ex suis naturalibus sit sufficienter dispositus ad beatitudinem. igitur hoc est / impossibile: et sic non est appetibile ab angelo quod est contra eos.

¶ Tertio modo potest intelligi consequi beatitudinem vel habere ex naturalibus pro tanto: quia sua beatitudo esset sua natura sicut dei et hoc est impossibile quia hoc est esse deum et sic iterum illud non potuit appetere nec appetiuit quare etc.

¶ Dico igitur quod cum sit duplex amor vnus amicitie qui est respectu illius cui aliquod bonum diligitur et propter ipsum illud aliud diligitur. Alius autem est concupiscentie qui est respectu illius quod alteri diligitur et ipsum propter alterum diligitur / et quicquid potest diligi amore amicitie ab aliquo potest sibi concupisci quodcumque aliud bonum concupiscibile ordinate vel inordinate seu abusiue si non potest sibi conuenire vel non possit ipsum habere et angelus in primo peccato potuerit se diligere amore amicitie et de ordinate potuit sibi ipsi concupiscere quodcumque aliud bonum: puta diuinam equalitatem dato quod non posset sibi inesseet hoc actu voluntatis peccantis et etiam abutentis

¶ Est tamen aduertendum quod actus voluntatis duplex est. Unus est qui est velle simplicis complacentie quo quidem aliquis bene vult aliquid et complacet in illo. non tamen habet spem consequendi ipsum nec presequitur vt habeat ipsum nec nititur ad habendum Alius est actus qui est velle efficax quo aliquis efficaciter vult aliquid prosequendo ipsum et sperando quod ipsum possit habere et cum nisu habendi ipsum in reet in effectu. In primo actu voluntatis potest peccatum consistere: dato quod sit complacentia simplex quia talis potest esse et est communiter inordinata loquendo de actu primo voluntatis.

¶ Dico quod angelus potuit sibi appetere diuinam equalitatem: licet reputaret sibi eam impossibilem sicut etiam potest velle esse in celo et habere felicitatem: licet de hoc sit desperat Et loquendo de isto actu. dico quod voluntas est frequenter et esse potest impossibilium. Sed loquendo de alio actu non puto quod potuerit appetere diuinam equalitatem intendendo ad hoc et prosequendo vel volendo efficaciter prosequi quod esset deus: quia bene sciuit istud esse impossibile sibi. Et loquendo de isto actu dico quod voluntas non est impossibilium sicut nec electio: quia ad talem actum electio pertinet vt videtur.

¶ Ad primum aliorum dico quod electio capitur. Uno modo pro actu voluntatis se quente actum certe noticie circa idem obiectum. Et sto modo accipitur quando dicitur quis peccare ex electione non ex errore vel passione quando peccat ex certa scientia. Et isto modo dico quod electio potest esse impossibilium vel impossibilis illi cui appetitur veleligitur et quorumcunque intelligibilium. Alio modo accipitur electio proprie a philosopho. 3. ethicorum pro actu voluntatis sequente actum simili practici de agibili vel volibili in ordine ad finem quod quidem semper subiacet voluntati seu potestati eligentis aliquo modo vel per se vel per alium: et isto modo electio non est impossibilium iudicatorum sicut iam patet ex predictis. Tum quia eligibile isto modo semper est in potestate eligentis: Tum quia non est nisi rei ordinabis lis in finem. Sed si angelus appetisset equalitatem diuinam non peccasset ex electione accepta isto modo sed primo modo.

¶ Ad secundum dico quod aliquid prise et directe potest velle vel appetere suum non esse: licet non primo secundum Augustinum: sed appetendo aliud esse.

¶ Preterea dico quod angelum non esse angelum sequitur ad angelum esse deum per consequentiam tenentem per locum extrinsecum per locum scilicet a disparatis. Modo ita est quod quando aliquid sequitur ad aliquod antecedens per locum extrinsecum potest aliquis velle antecedens non volendo consequens sicut aliquis potest velle habere redditus ecclesie et dominium super monachos dato quod non velit esse abbas nec monachus: et tamen ad hoc sequitur illud: licet ergo angelus non posset appetere suum non esse tamen bene esse equalem deo potuit appetere. Aliter diceretur quod ad esse equalem deo non sequitur simpliciter non esse: sed tatum non esse tale puta angelum et ponitur nobilius esse. Ideo illud appeti potest.

¶ Ad tertium quando dicis quod angelus ante peccatum non potuit estima re cum assensu istam complexionem esse se equalem deo vel fore: licet simpliciter et absolute intellectus potuisset formare talem complexionem non assentiendo sibiquia si assensisset sibi errasset et consequenter ad complexionem formatam voluntas potuit hoc velle voluntate absolute non electione proprie dicta sicut in tendit Anselmus.

¶ Aliter dicitur quod ad volendum aliquam propositionem vel aliquod complexum non oportet quod intellectus estimet illud formando talem complexionem: sed sufficit praesentatio extremorum talis complexionis in intellectu. Uoluntas enim potest conferre vnum extremum alteri et velle vnum in esse alteri: quia est potentia collatiua sicut patet in actu vtendi quo vult vnum propter alterum. Nam secundum Augustinum primo de doctrina christiana vti est id quod in vsum venerit referre ad id quo fruendum est: et ideo dico quod intellectu ostendente angelum et equalitatem voluntas potest velle vnum inesse alteri. Dato quod intellectus non estimet vel iudicet talem complexionem nec forme. ipsam comparando vnum extremum ad aliud sicut dicit Damascenus quod possumus appetere quod numquam moriamur.

¶ Ad Augustinum de Adam mente predito et angelo. Dico quod non est putandum quod ex electione pro prie dicta voluerit esse deus nec similiter angelus volitione efficaci. Nec errore: quia putauerunt se posse esse deum sed quin fuerit possibile modo predicto non intendit Augustinus. Hec de primo articulo.

¶ Quantum ad secundum articulum. Quid de facto appetierit angelus malus in primo peccato suo dubium est. Nam alique auctoritates sunt ille que adducte sunt ad oppositum questionis videntur dicere expresse quod appetuit diunam equalitatem. Si autem appetiit diuinam equalitatem hoc non fuit ex electione sicut dictum est supra Alii doctores sicut Anselmus videntur dicere quod non appetiit diuinam equalitatem directe et per se et immediate sed aliquid aliud. Quid fuerit autem illud aliud videtur dicere Anselmus de casu dyaboli. ca. 4. Dicit enim quod appetiit esse regula sue voluntatis et esse sui iuris non subiectus alicui legi. Unde et ex hoc aliquo modo indirecte appetiit equalitatem dei cuius solius istud est proprium. immo quod plus est interpreta tiue plus appetiit quam equalitatem dei: quia appetii esse maior deo: quia qui voluntati alterius vult resistere vult esse maior eo. Sic autem voluit angelus peccans respectu dei quare etc. Propter quod dicit Anselmus ibidem. Non solum voluit esse equalis deo qui presumpsit habere propriam voluntatem sed etiam maior voluit esse volendo quod deus ipsum velle nole bat.

¶ Dicunt igitur quod angelus ille sicut et omnes alii acceperant legem subiectionis ad deum et ad diuinam voluntatem vt per illius obseruantiam consequerentur suam perfectionem scilicet beatitudinem quam quidem obseruam tiam recusauit volendo beatitudinem consequi sine ipsa et ideo voluit quod deus noluit ipsum velle et peccauit.

¶ Aliter dicitur quod angelus seipsum primo peccato inordinate dilexit amore amicitie fruendo seipso et consequenter voluit beatitudinem perfectionem suam amore commodi et concupiscentie propter seipsum finaliter non referendo hoc in vltimum finem et in deum et sic appetitus eius non fuit regulatus amore iusti sed conmodi et principaliter ferebatur circa seipsum: et sic primo inordinate diligendo seipsum et fruendo peccauit. hec videtur sententia Augustini de ciuitate dei vbi dicit quod duo amores fecerunt duas ciuitates: et quod inordinatus amor sui fecit: et fundauit ciu tatem diaboli. Quod autem horum sit verius: nescionec multum curo meliori iudicio reliquatur. hec deus secundo articulo.

¶ Quantum ad tertium articulum / Utrum scilicet primum peccatum angeli fuerit superbia: vel aliquid aliud. Est opinio multorum: quod pctantum primum angeli fuit superbia: que est distinctum peccati et speciale inter septem capitalia.

¶ Ad hoc adducuntur multe rationes. Prima est ista. Primum peccatum angeli fuit appetere aliquod spirituale bonum non subdendo se legi divine: et legi sui superioris secundum Anselmum supra. Hoc autem est peccatum scientie si non velle subdere se suo superiori: ergo etc.

¶ Secundo sic. Uelle videredeum / et amare non est peccatum nisi appetat aliquis: quod habeat propriis viribus / vel vt excellat super alios. Cum ergo angelus primo pctopeccauerit appetendo beatitudinem: quae consistit in illis duobus non peccauit: nisi altero illorum duorum modorum volendo beatitudinem sed vterque illorum modorum ad superbiam pertinet vt patet et specialiter de appetitu proprie excellentie secundum Augustinum. 12. de ciuitate. ca. 7. vbi dicit sic. Porro male voluntatis initium quod potuit esse nisi superbia. Initium enim onnis peccati superbia ecclesiastici primo.

¶ Hoc idem dicit de peccato angeli. 11 de ciui. c. 13. et. 19. et. 14. de ciuitate. ca. 13. in principio eandem sententiam et verba repetit.

¶ Tertia ratio velle finem est primum in omnibus creatis adquirendis. Sed in omnibus talibus finis est vt volens aliquam excellentiam consequatur maxime in his que non sunt sensibilia. ergo sic angelus inordinate primo appetiit consequi excellentiam.

¶ Quarta ratio. Omne bonum vel est honestum vel vtile vel delectabile. 8. ethicorum. Sed non peccaui nisi appetendo bonum non vtile: quia vtile non est appetibile primum: sed magis illud ad quod est sicut ad fnem nec delectabile quia angelus appetitum sensitiuum non habet. ergo appetendo bonum honestum indebite. ergo superbia est primum peccatum suum.

¶ Quinta ratio et quia superbia dicitur quando aliquis per suam voluntatem tendit supra id quod est. Sed angelus nimis ambiendo sic fecit. ergo etc.

¶ Dicunt igitur isti quod primum peccatum angeli fuit superbia: non tantum superbia coniter acceptaest inobedientia quedam mandatorum dei offerendem se inordinate contra quodlibet mandatum vel aliquoc quia talis superbia est in omni peccato mortali: sed accipiendo proprie pro peccato speciali distincto con tra alia pro appetitu inordinato proprie excellentie in gradu et honore vel dignitate

¶ Alia opinio imponitur cui dam doctori quod primum peccatum angeli non fuit super bia. Sed si debeat reduci ad aliquod peccatum de se ptem capitalibus magis debet reduci ad luxuria qui est inordinatus amor sui amoris amicitie et alicuius boni delectabilis propter seipsum amore concupiscentie consequentis ad talem amorem sui inordinatum quod non fuerit superbia que est speciale peccatum.

¶ Unde ibi. Nota quod iste doctor. Scotus scilice cui imponitur ista opinio non dicit sicut illi imponunt sibi. Sed dicit quod primum peccatum angeli cum fueripeccatum commissionis fuit in aliquo actu positiuo

¶ Actus autem positiuus voluntatis duplex est Unus qui dicitur velle et alius qui dicitur nolle. Actus volendi qui est amor ipse actualis duplex est Unus est amor amicitie et alius est amor concupiscentie. Modo dicit quod sicut in velle et nolle ordinatis velle est prius quam nolle: quia aliquis non refugii disconueniens per actum nolendi nisi quia vult bonum et conueniens per actum volendi. Et similiter amoramicitie vel velle prius est quam velle vel amor concupiscentie. Nam prius aliquid in sediligitur quam aliquid aliud sibi diligatur. Ita quod prius est velle amicitiequam concupiscentie. Sic est in actibus deordinatis quod deordinatum nolle precedit deordinatum velle. Si enim velle precedens esset ordinatum cum nolle sequatur secundum mensuram et modum illius velle: nolle etiam esset ordi natum. Similiter et velle amicitie deordinatum est prius quam velle concupiscentie.

¶ Da enim quod velle amicitie quod est prius sit ordinatum consequenter et velle concupiscentie sequens ipsum. Ex his dicit vltra quod primum peccatum angeli non potuit consistere in aliquo nolle deordinato.

¶ Secundo quod non potuit connsistere in velle concupiscentie deordinato per eandem rationem: et ideo consistebat in velle amicitie deordina to non dei nec alicuius alterius a se. ergo in amore sui deordinato fruendo quasi seipso. Et istud primum peccatum reduxit ad superbiam largo modo dictam quae non est appetitus alicuius excellentie sed est complacentia in seipso qua complacuit sibi inordinate diligido et volendo se esse aliquid maius quam esset appetendo magnitudinem sui in seipso non vt aliis comparatam ecundum excessum vel excellentiam eo modo quo placens sibi ipsi dicitur superbus et talis superbia vocatur presumptio ab Augustino.

¶ Primum ergo pecca. tum fuit amor amicitie respectu sui.

¶ Secundun peccatum fuit amor concupiscentie quo inordinate concupiuit sibi aliquod bonu. Puta beatitudinem de quo dicit quod si ad aliquod septem capitalium reducitur magis ad luxuriam quam ad aliquod aliud quia primo appetiuit sibi amore concupiscentie beatitudinem inquantum donum in se et delectabilis non autem inquantiexcellens vel huiusmodi. Tum quia beatitudo est summum commodum appetibile volenti et vt delectabilis secundum affectionem commodi secundum quam volebat malus angelus relicta affectione iusti in ordinate volendeTum quia sicut appetitus quilibet sensitiuus summi appetit delectabile secundum illum sensum quem consequitur et delectationem. Sic appetitus intellectiuus secundum affectionem commodi primo et summo amore concupiscentie appetit summum delectabile secundum intellectum quod est beatitudo ipsa. Tum quia si ipsa delectatio sola esset adhuc a tali appetitu appeteretur et nichil aliud appetitur sine ea. Patet cum tristicia nihil appetitur quia tristicia est de his que nobis nolentibus accidunt.

¶ Et ita primo appetitus angeli amore concupiscentie appetiuit delectationem vel beatitudi nem inquantum delectabilis inordinate: quia vel perfectiorem et maiorem beatitudinem quam sibi competeret velaliquo alio modo quam sibi competeret et quam deus vellet et peccauit magis conformiter ad luxuriam quam ad superbiam: licet proprie loquendo non fuerit luxuria: quia tale peccatum consistit in actibus carnis.

¶ Si dicatur quod omne peccatum proprie vel est superbia vel aliquod de septem capitalibus et iste amor beatitudinis proprie no est luxuria nec aliquod aliorum a super bia. ergo proprie est superbia. Dicunt quod siue peccata distinguantur per habitus naturales quibus opponitur siue per decem precepta que transgrediuntur ille septenarius non videtur sufficiens ad omne peccatum proprie dictum: quia si primo distinguantur desperatio non cadit nec infidelitas sub eis sicut nec fides vel spes sub habitibus oppositis. Si secundo modo tunc non sufficiunt septem sed debent ese decem: sicut precepta. Sic dicit iste doctor.

¶ Quod autem non fuerit superbia probatur sic. Immoderatus amor sui non est superbia: sed magis immoderatus amor peruerse excellentie secundum Augustinum. Sed angelus primo peccato peccauit immoderato amore sui: vt probatur multipliciter. Tum quia hoc dicit Augustinus. 14. de ciuitate dei. ca. 6. et ca. vlti. et ca. 13. videtur expresseponere primum peccatum angeli et hominis esse placentiam sui. Uide ibi circa medium capituli quod immoderatus amor sui fecit ciuitatem dyaboli: nec fuit ibiprimum contemptus dei sed amor sui quia contemptus dei non est nisi nolle deum vel despicere. Non autem despicitur nisi quia prius aliquid aliud amatur. Tum quia non peccauit nimis amando deum nec aliquid aliud quia nichil aliud fuit sibi maius bonum et plus etiam naturaliter diligit seipsum quam quodcumque aliud creatum quam tumcumque esset maius bonum. ergo amando seipsum. Tum quia amicabilia que ad alterum veniunt ex his quae ad seipsum. 9. ethicorum. igitur si dilexerit aliquid inor dinate probabile est quod seipsum. Tum quia velle amicitie ad seipsum est prius quam velle concupiscentie diligendo aliquid aliud propter seipsum: igitur sicut amo re ordinato secundum iusticiam prius est christum amare ordinate quam aliquid sibi amare. Ita in amore peruerso prius est seipsum inordinate diligere quam aliquid aliud sibi inordinate diligere. Tum quia nullum aliud ita efficaciter mouit intellectum eius sicut sua substantia vel ipsemet sibi praesens per suam essentiam. Nec est probabile etiam quod affectum.

¶ Secunda ratio principalis est ista. Superbia est appetitus excellentie supalios. Sed appetitus primus angeli inordinatus non fuit appetitus excellentie vel amor sed magis amor sui vt videtur quia prius aliquid inordinate diligitur in seipso quam in comparatione ad alterum vel viexcellat aliis. ergo etc.

¶ Tertia ratio. Appetitus sum mi commodi et delectabilis: vt delectabile est non est superbia. Sed si angelus primo peccauit appetendo beatitudinem sicut dicunt alii peccauit appetendo summum commodum vel affectione commodi et boni delecta bilis vt delectabile est in seipso: non autem vt excel lens super alia quare etc.

¶ Quarta ratio est. Super bia est in irascibili quia respicit arduum secundum quod huiusmodi. Sed nullus actus irascibilis est primus quia passiones irascibilis oriuntur ex passionibus concupiscibilis: ergo etc.

¶ Quinta ratio: quia peccatum primum angeli fuit grauissimum. Sed superbia non est grauissimum peccatum. ergo etc.

¶ Ista ratio parum valet: quia etiam nec luxuria vel aliquid reductum ad luxuriam multo minus est grauissimum peccatum precise sic accipiendo.

¶ Ad idem videtur esse auctoritas apostoli ad Tymotheum. 6. quod radix omnium malorum est cupiditas: sed radix et principium idem. Cu piditas no est superbia. ergo etc. Dicunt ergo quod licet primum peccatum angeli non fuerit luxuria peccatum carnis vel circa carnalia: tamen si ad aliquod peccatum debet reduci. Ita quod recte angelus nimis et inordinate diligendo seipsum et delectando in amore sui et per consequens volendo beatitudinem non vt bonum excellens super bonum aliorum: sed vt delectabile bonum quasi¬ carnaliter sapiebat in seipso sicut persona delectans in seipsa carnaliter et inordinate dicitur peccare peccato luxurie sicut suo modo in persona extrinseca. Dicunt ergo quod prima deformitas sua fuit inordina tio actus diligendi seipsum.

¶ Secundo dicunt bene quod concomitanter ibi fuit superbia quia appetiuit super excellere alios inordinate. Ego nichil affirmo de istis: quia etiam relinqui sub dubio quid primo appetierit. Et per consequens relinquo sub dubio quali peccato primo peccauerit. Tamen qui vellet tenere istam opinionem posset respondere ad rationes alio rum probantium quod fuerit superbia.

¶ Ad primum diceretur quod velle non subdi deo licet bene concomitanter fuerit in peccato angeli: non tamen fuit primum peccatum: sed inordina te diligere seipsum. Nec anselmus dicit oppositum expresse.

¶ Ad secundum diceretur quod angelus non peccauit primo volendo beatitudinem: sed inordina te diligendo seipsum et si aliquo modo consequenter diligendo beatitudinem: non tamen vt propriis viribus consequendam vel vt excelleret aliis: sed vt delectabile bonum secundum affectionem commodi.

¶ Ad tertium dice retur quod angelus seipsum ex inordinato amore statuit pro fine: et ita inordinate dilexit seipsum: et pri mo non autem illam excellentiam quantu ponis.

¶ Ad quartum dico quod peccauit volendo bonum vtile secundum seipsum tamen vt fruibile quia seipsum inordinate fruendo licet esset aliquid vtile et referibile in finem secundum rei veritatem et conqueter peccauit appetendo bonum delectabile beatitudinem. Non delectabile secundum sensum tactus: sed secundum affectionem et voluntatem.

¶ Ad quintum quod licet angelus sic se extulerit non tamen secundum superbiam primo: sed consequenter vt dictum est: ideo non concludit. Ad auctoritatem illam quod initium omnis peccati superbia.

¶ Dico quod conuenienter exponi potest quod non intelligit de superbia que est peccatum speciale distinctum contra alia sex capitalia: sed potius de superbia communitedicta que est se efferre contra preceptum dei et ista inuenitur in omni peccato et est aliquo modo principium omnis peccati.

¶ Aliter exponerent alii de alia opinione quod intelligit de superbia que est nimia complacentia in seipso: et nimius amor sui. Eo modo quo aliquis complacens in seipso et placens sibiipsi superbire dicitur. Sicut etiam displicens sibiipsi et vilipendens seipsum humilis reputatur. Et talem superbiam Augustinus vocat presumptionem. 190 de trinitate et hec non est superbia speciale peccatum: nec distinctum contra alia nec ad intensionem ipsorum. Sic igi tur patet de ista questione

¶ Ad argumenta principalia

¶ Ad primum dico quod quicquid sit vel fuerit de facto quod angelus potuit appetere diuinam equalitatem. Quando dicis quod non: quia istud non est intelligibile quia includit contradictionem.

¶ Dico quod sicut patet ex predictis. voluntas potest esse impossibilium et includentium contradictionem et ad hoc sufficit praesen tatio simplicium terminorum per intellectum. Nec requiritur quod intellectu prius intelligat complexionem. illam vel formet.

¶ Dico igitur quod illud quod nullo modo est intelligibile non est appetibile. Sed bene quod aliquo modo est intelligibile sicut complexio in terminis suis.

¶ Aliter dicitur quod licet angelum esse deum vel equalem deo implicet contradictionem et non sit vnum per intelligibile: tamen intelligibile est aliquo modo ab angelo formando talem complexionem et potuit eam formare angelus ante peccatum non assentiendo tali propositioni tanquam vere vel possibili quia tunc errasset et etiam absolute postea potuit hoc velle sicut dictum est supra.

¶ Aliter potest dici secundum aliquos quod angelus nunquam potuit appetere nec appetiit angelum manentem angelum esse deum vel equalem deo sed angelum fieri deum et esse deum dimittendo esse angeli et accipiendo formam dei.

¶ Ad secundum dico quod si angelus appetiit equalitatem dei peccauit. Tu dicis hoc est simpliciter bonum.

¶ Dico quod hoc est verum bonum et necessarium in quocumque et calicitum potest conuenire et conuenire non potest cuicuns non conuenit in actu et ideo peruerse vult hoc bonum in esse alicui cui actu non inest. Ita quod volendo verum bonum eo modo et illi cui debet esse volitum et quomodo debet esse volitum non est pectantum: sed alio modo bene. Dices esse similemdeo est finis creature intellectualis. igitur appetendo hoc non peccauit angelus: dato quod hoc appetierit.

¶ Dico quod esse similem deo similitudine remota per gloriam non per naturam est finis intellectualis creature. Ad tertium de adam mente predito et de angelodictum est supra.

¶ Ad quartum dico quod ratio se habet sicut regula ad voluntatem et ideo ipsa existente non recta voluntas non est recta sicut nec regulatum sine regula: sed non oportet quod econuerso ratione existente recta sit voluntas recta potest enim regula manere et esse recta sine regulato. Et dato quod regulatum non sit rectum: quia habet obliquitatem aliunde.

¶ Alio ter dicitur quod ratio recta dupliciter potest accipi. vnomodo pro noticia conformi ad obiectum precise: si cut est scientia libri ethicorum quantum ad vera que ibcontinentur. Et de ista dicitur quod ista stante recta voluntas potest in oppositum et esse non recta secundum articulos in praecedenti questione allegatos. Alio modo potest accipi ratio recta prout loquitur de ea Aristoteles. 6. ethicorum secundum quod est actus virtutis intellectualis quo est prudentia habens conformitatem non solum ad obiectum sed etiam ad appetitum rectum si cut ad regulam suam et principium suum et sic impossibile est et implicat contradictionem quod ratione stante recta doluntas vel appetitus possit esse non rectus nec sic intelligit articulus sed eo modo quo dictum est supra. Si aut angelus peccasset appetendo equalitatem diuinam potuisset habuisse vel habere rationem rectam primo modo et non obstante peccasser et habuisset voluntatem non rectam non autem habuit set rationem rectam. Secundo modo. Si enim isto modo rationem rectam habuisset appetitum rectum habuit set et sic non peccasset non curo de ista solutione. Ad ar ctoritates in oppositum.

¶ Ad primam auctoritatem et ad alias duas auctoritates aductas in oppositum que videntur omnino concludere quod angelus appotierit equalitatem diuinam de facto.

¶ Dico quod velsimpliciter sicut pretendunt dicunt verum vel exponendo de superbia dyaboli qua quam superbia videtur vsurpari celsitudo diuina vel de nimio amore sui fruendo seipso non referendo in finem licet referibilis esset: et ita dei proprietatem vsurpabat qui so lus iuste fruitur seipso: quia solus finem non habet in quem referri debeat: sed propter seipsum est diligendus. Nulla autem creatura licite potest frui se ipsa vel alia: sed vti tantum referendo in finem illum benedictum qui est deus.