Quaestio 1

¶ Distinctionis Decimetertie. Questio vnica. CIrca istam distinctionem quero vnam quaestionem scilicet vtrum lumen sit forma accidentalis educta de potentia medii existens inmedio realiter vel intentionaliter.

¶ Uidetur primo quod non sit forma accidentalis: quia illud quod lest corpus est substantia et non ac cidens. Sed lux et corpus et pari ratione lumen: patet de luce secundum Augustinum. 3. de libero arbitrio lux in corporibus tenet primum locum: ergo etc.

¶ Secundo sic. Si lumen esset accidens. Sequeretur quod duo accidentia eiusdem speciei essent simul in eodem subiecto: quia duo lumina duarum candelarum sunt simul in eodem puncto medii. Quod probatur: quia ad oppositionem corporis opaci causantur due vmbre et vnum illorum luminum potest manere alio non existente: si amoueatur altera candelarum et per illa distincte videntur duo corpora luminosa quod non et set possibile nisi essent plura. Sed consequens est falsum et contra Aristotelem. 6. meta. ergo etc.

¶ Tertio quod non educatur de potentia medii. Uidetur quia si educeretur in instanti educe retur: quia illuminatio est in instanti. Sed im possibile est quod agens creatum aliquid educat de materia in instanti: quia tunc esset virtutis infinite: quia si tanta virtus agit in tanto tempore maior virtus in minori tempore et infinita per consequens in instanti: ergo etc.

¶ Quarto sic. quod non sit in medio realiter sed intentionaliter tantum: quia illud quod est in medio: vt species lucis per quam est cognoscibilis: et visibilis: et est ratiovidendi ipsam non est in medio nisi sicut intentio. Sed lumen est huiusmodi: ergo etc

¶ Contra primum istorum est Damascenus libro. 2. ca. 6. dicit quod lumen est accidens aeris. Aer enim non in substantia sui habet lumen: et ideo dicit quod tenebra non priuat substantiam sed tantum accidens puta lumen.

¶ Contra secundum quod sit eductum de potentia medii: quia alioquinesset creatio.

¶ Contra tertium quod sit ibi realiter: quia est causa alicuius effectus realis. Patet de lumine solis.

¶ In ista questione sic procedam.

¶ Primo inquiram: vtrum lumen vel lux sit corpus vel substantia.

¶ Secundo vtrum lumen sit in medio eductum de potentia medii.

¶ Tertio vtrum sit in medio intentionaliter vel realiter.

¶ Quarto vtrum duo lumina possunt esse simul in eadem parte medii.

¶ Quantum ad primum notadum est primo quod lumen distinguitur a luce: quia lumen dicitur quod procedit a corpore luminoso in me dio vel in medium. Lux autem est qualitas corporis luminosi secundum quam agit et causat lumen in medio. vnde lux causa est luminis.

¶ Quantum ad istum ergo articulum voluerunt aliqui dicere quod lumen est corpus et substantia quedam moti aliquibus rationibus.

¶ Prima est ista. Nichil agit vltra suam specien. Sed lumen est causa aliquarum substantiarum. Nam secundum Dionysium 4. ca. de diuinis nominibus. Lumen solis generationem confert corporum visibilium: ergo cum illa corpora sint substantie videtur quod lumen non sit accidens: sed substantia.

¶ Dicit etiam Augustinus super Genesim quod omnia ministratur corpora per lucem et aerem: ergo etc.

¶ Secunda ratio est ista. Illud cui conueniunt proprietates corporis et substantie est corpus vel substatia. Sed sic est de lumine: ergo etc. Probatur minor: quia reslecti reuerberari intersecare et huiusmodisunt proprietates corporis que omnia conueniunt lumini: ergo etc.

¶ Tertia ratio. Si lumen esset accidens videretur quod esset in tertia specie qualitatis: quia non apparet quod sit in alia. Sed hoc est falsum. Probatio primo quia cuilibet passibili qualitati est aliquid contrarium: vt albedini nigredo secundum accidens. Secundo quia passibiles qualitates introducuntur successiue lumen vero in instanti. Tertio quia passibiles qualitates sunt mansiue ad absentiam agentis et causantis ergo etc. Lumen igitur non est accidens: sed substantia: vt visum est aliquando istis.

¶ Sed ista positio est falsa. Probo enim quod nec lux nec lumen sit substantia vel cor pus.

¶ Prima ratio. Lux et similiter lumen est accidens in natura elementari. Puta in igne vel aere vt probabo: ergo in nullo est substantia: quia quod vere est nulli accidit I phisico. et similiter quod alicubi est accidens nullibi est substantia.

¶ Quod autem sit accidens in istis inferioribus in natura elementari. patet quia est per se visibilis et sensibilis. Et similiter etiam in quibuscumque corporibus. Sed substantia non est per se sensibilis. Secundo de anima: sed per accidens tantum. Et patet ratione: quia si substantia esset per se sensibilis pri mo sicut lux tunc sensus posset apprehendere absentiam substantie vel presentiam. Sed hoc non potest Patet in sacramento Eucharistie: ergo etc.

¶ Dices quid lux vel lumen non est eiusdem rationis vel generis in istis inferioribus et in quibuscumque aliis puta in corperibus celestibus: et ita non oportet quod si est hic accidens quod vbique sit accidens. sicut sapientia in creatura est accidens: in deo autem est substantia: quia non oportet quod sint eiusdem rationis: Nec sunt hic et ibi.

¶ Secundo dices quod lux non est per se primo visibilis vel etiam lumen: quia color est per se visibilis. 2. de anima et primo vt videtur eiusdem vero po¬ tentie non sunt duo prima obiecta: quare etc.

¶ Ad primum dico quod licet commentator diceret quod lumen vel lux non essent eiusdem rationis in istis inferioribus et in superioribus sicut etiam dicit de quantitate. Tamen dico quod sunt eiusdem rationis saltem in genere quicquid sit de ratione speciei. Non enim differunt genere logico nec methaphisico libet differant genere phisico sicut etiam quantitas et ita si vnum est accidens vel alicubiet aliud.

¶ Ad secundum dicunt quidam quod lux et color idem sunt quantum ad formale suum: sed et color non distinguitur a lumine: nisi per terminationem corporis. Est enim corporis terminati non autem lumen. / Color enim vt dicunt est lux obscurata ex opacitate corperis: et ita non sunt duo obiecta prima visus formaliter distincta: sed vnum tantum scilicet lu men et lux: quia secundum aliquos istorum vt praedictum est: lumen est tota natura coloris. Ita quod color non est in tenebris nisi in potentia. Secundum alios vero lumen licet participetur a colore: et ideo quanto magis color participat lumen tanto est magis visibilis: vt patet de albedine tamen non est tota substantia vel natura coloris. Prima videtur fuisse opinio Auicen. 6. naturalium. parte. 3.

¶ Sed contra positionem Auiscemne arguit Ptholomeus. 2. opticorum: quia tunc duerationes habentes eundem situm respectu lucis vel colori lucidi haberent eundem colorem quod patet falsum ad sensum

¶ Secundo quia eadem res ostendit eundem colorem respectudiuersorum luminum: vt candele solis vel lune.

¶ Tertio quia non videmus colorem naturalem variari pro aliquo lumine sicut albedinem cigni vel nigredinem corui: et conbustum ab igne in aliquibus est nigrum: patet in carbone et in aliquibus est album: vt patet in lapide vel calice. Secundu de participatione non intelligo: quia color si est propter hoc magis sensibilis: quia magis participat de lumine. Aut quia magis participat de lumine celesti. Aut de lumine elementari. Non de lumine celesti: quia lumen illud non potest misceri nec aduenit ad constitutionem istorum colorum imferiorum. Nec de lumine elementari: quia tunc corpus magis album haberet in se ignem a dominio quiest maxime luci dus quod est falsum. Patet de niue in qua non est ignis a dominio: sed minimum est ibi de igne et multum de contrario puta de aqua: loquendo de contrario extensiue.

¶ Et ideo dico aliter ad illam instantiam quod obiectum commune adequatum visui est commune lumini vel luci et colori et est innominatum: litcet lumen per se primo possit videri non per aliquid prius visum quod sit ratio videndi ipsum. Et similiter color quia non puto quod licet color non videatur nisi cum lumine et in lumine: quia lumen sit ratio videndi colorem. Si autem velimus illud obie ctum cimme nominare nominetur visibile sicut etiam est de obiecto tactus. Et sicut etiam phuns dicit. 2. de anima Cuius quidem est visus hoc est visibile.

¶ Secunda ratio principalis ad quastionem est ista. Omnem formam substantialem actiuam vel generatiuam concomitatur aliqua qualitas accidentalis alteratiua vt videtur ad disponendum ad generationem. Sed forma solis est forma talis generatiua alicuius substantie: ergo etc. Sed qualitatem aliam non habet a luce: ergo etc. Similiter de lumine

¶ Tertia ratio est ista. Si lux vel lumen est substantia. Aut est substantia spiritualis aut corporalis vel corpus. Non est substantia spiritualis. quia omnis talis est intellectiua et omnia corpara lucida tunc essent animata. Siliter etiam. quia extenditur corperi lucido vel luminoso: quia similiter est visibilis non autem substantia spiritualis. Nec est substantia corporea vel corpus probatio primo de luce: quia sicut prius tactum est in corpare lucido puta in sole non esset aliquoqua litas actiua nisi lux ponatur accidens in eo: quia calor non est in eo formaliter: nec perspicuitas in aliquo est forma actiua planum est nec densitas vel raritas: ergo etc

¶ De lumine patet quia duo corpora non possunt esse simul naturaliter sed lumen et corpus medium puta aer sunt naturaliter simul. ergo etc.

¶ Dices quod lumen est corpus subtile sicut ignis quod ingreditur cor pus aeris per poros vel in poris eius sicut ignis inferro vel in ligno.

¶ Contra hoc arguit vnus doctor quia tunc obtenebrato aere remanerent vacui quod non permittit natura. Sed istud faciliter soluitur quia dicerent alii quod lumine recedente de poris ipsi pori implentur alio corpore. Puta vapore vel ipsomet aere rarefacto.

¶ Sed contra hoc etiam posset argui: quia tunc vel esset vacuum vel motus in instanti. Nam totum lumen desinit esse in aere in instanti sicut in instanti generatur. ergo oret vel illos poros manere vacuos vel impleri subito in instanti per motum localem alicuius corporis ad ipsos vel per rarefactionem aeris subitam quorum vtrumque est impossibile. Sed istud est potest solui secundum aliquos: quia licet lumen multiplicetur et generetur in instanti tamen paulatiue et successiue recedit de corpore illuminato secundum motum successiuum corporis luminosi et corporis illuminati. Patet de fenestra que cum successiue aperitur vel clauditur successiue in parte opposita generatur vna figura luminosa. Eodem modo in proposito. Non curo de hoc

¶ Arguo aliter ad hoc impossibile est corpus inter minatum termino proprio vel interminabile habereintra se aliquas concauitates porosas talia eim non sunt nisi solidorum et terminatorum termino proprio. Sed aerest corpus ex se fluidum non habens terminum proprium vel non terminatum seu terminabile termino proprio si cut nec aqua. ergo etc.

¶ Ex hoc enim sequitur quod omnem locum implet ad quem potest peruenire. ergo lumen non recipitur in aere nisi cum aere et per consequens non est cor pus.

¶ Dico igitur quod lux siue lumen non est substantia nec corpus sed est accidens. et puto quod sit de tertia specie qualitatis que est passio vel passibilis qua litatis. Sicut omnes alie qualitates per se primo sensi biles. Eo modo quo exposui supralprimo.

¶ Ad primum aliorum dico quod lumen vel lux seu lucidum vel luminosum non agunt nisi alterando. Sed substantia solum immediategenerando ideo non valet.

¶ Ad secundum dico quod illa puta reflecti vel refrangi vel intersecare improprie loquendo de transsumptione conueniunt lumini. Non eim idem lumen reflectitur quia est aliud et aliud lumen directum et reflexum diuersimode generatum non sic autem in corpore. Sed idem corpus reflectitur vel repercutitur. Patet de pila repercussa ideo non valet. Et quod ista metaphi. dicatur de lumine. Patet per Auicennam Sexto naturalium parte tertia.

¶ Ad tertium dicoquod lux vel lumen est in tertia specie qua litatis. Nec oret quod habeat contrarium: sicut nec qualibet qualitas elementaris habet contrarium sicut perspicuitas non habet contrarium et per consequens non oportet quod successiue generetur sed in instanti potest quia non habet contrarium. Nec oportet etiam quod sit mansiua licet ita sit de aliquibus non oportet quod de omnibus. Puta de lumine quod est qualitas transitoria cum corpore luminoso. Sic de primo articulo.

¶ Quantum ad secundum articulum Primo inquiram an educatur. Secundo vtrum in instanti. Tertio de modo vtrum in toto medio a sole immediate sic quod Sol illuminet quamlibet partem vel vna aliam.

¶ De primo dicunt quidam et dixerunt quod lumen non est in medio per sui eductionem. o sed magis per sui multiplicationem. Ad hoc adducuntur alique rationes.

¶ Prima est ista forma quae adducitur de potentia materie potest manere recedente agente. Sed lumen non potest. ergo etc.

¶ Secundo sic. Forma que est tota in toto et tota in qualibs parte medii vel subiecti non educitur de potentia subiecti. Patet de anima rationali per exemplum. Et per rationem hoc patet quia forma que educitur: educitur sicut tota de toto. Ita pars in de parte et sicut sed lumen est totum in toto et totum in qualibet parte medii. Est enim ibi sicut forma simplex et indiuisibilis. ergo etc.

¶ Secundo sic Forma que educit de potentia subiecti concernit in subiecto potentiam transmutatiuam vel transmutabilem ab agente et sid per consequens requirit contrarium et habet contrarium. Sed lumen non habet contrarium. ergo etc.

¶ Ista opinio est falsa. Dico enim quod lumen vere educitur per mutationem instantaneam de potentia medii ab agente naturali vel per actionem subitam.

¶ Hoc probo. Primo sic. Omne agens quod agit effectum suum non educen do formam de potentia subiecti creat et est agens creatiuum: quia agit aliquid de nihilo. Si ergo agens naturale causat lumen non educendo sequitur quod creet ipsum. Hoc est falsum. ergo etc.

¶ Secundo sic Omne agens quod agit non educendo de medio vel subiecto prius attingit effectum suum in seipso quam passum et prius natura ponit effectum suum in se quam ponat ipsum in subiecto. Patet de creatione anime Unde et contra commentator. Secundo metaphi. contra Auicen. Uult quod actio per influxum sit creatio. Si ergo lumen causatur non educendo prius natura ponitur lumen in seipso quam in subiecto et creatur.

¶ Ter tio sic. Illa multiplicatio quam ponunt alii. Aut firper quendam exitum luminis a corpore luminoso sicut aqua egreditur de fonte. Uel anima quando recedit exit a corpore. Aut per exitum de corpore illuminato puta de medio. Non primo modo: quia tunc lumen minueretur in corpore luminoso quod est falsum. Similiter etiam vnum accidens transferretur de vnosubiecto ad aliud vel lumen esset corpus quorum vtrum que est falsum. Si secundo modo cum illa extractio non potest esse nisi forme de materia vel subiecto. Non autem sicut corporis de loco vel aliquo alio modo patet quod habetur propositum.

¶ Quarto sic. Illud quod fit virtute nature fit ex aliquo secundum Aristotelem. Sed lumen fit igitur de aliquo non nisi ex medio. ergo etc. Dico ergo quod lumen educitur de potentia medii. Alioquin vel migraret de subiecto in subiectum vel crearetur quorum vtrumque est falsum.

¶ Ad primum aliorum dico quod maior est falsa. Non oportet hoc vniuersaliter: sed sunt quedam forme educte de potentia medii vel subiecti que desinunt esse ad absentiam agentis.

¶ Ad secundum Dico quod maior illa non est necessaria. Augustinus enim secundum aliquos videtnr tenere quod sensitiua brutorum est tota in toto et tota in qualibet parte. Et tum planum est quod educta est de potentia materie. Unde non video cogentem rationem quam¬ re illa maior sit necessaria. Non enim video quare forma educta non possit educi tota de toto et tota de qualibet parte: sicut potest aliqua forma esse tota in toto et tota in qualibet parte et si educatur tota de toto et tota de qualibet parte tunc est tota in toto et tata in qualibet parte.

¶ Ad minorem dicendum quod est falsa quia lumen coextenditur medio nec est indiusibiliter in medio sicut anima in corpore. Tunc enim non videretur in medio sicut nec anima in corpore et ideo sic est in medio quod tota in toto et tota in qualibet parte.

¶ Ad tertium dico quod non oportet formam eductam de potentia medii vel subiecti summe dispositi que non habet contrarium praesupponere in subiecto potentiam transmutatiuam que vel fundatur in contrario vel habet annexum contrarium sed bene potentiam susceptiuam talis forme et sic susceptiua quod de ipsa educatur talis forma in proposito. ergo etc.

¶ De se cundo menbro. Si in instanti educatur dixerunt aliqui quod non. Ita quod illuminatio secundum eos non fit in instat ti sed bene in tempore in perceptibili. Primo quia impossi bile est et repugnat ymaginationi quod agens creatum puta corpus luminosum ita cito agat in distans si cut in propinquum. Hoc autem esset si illuminatio esset in instanti.

¶ Secundo quia illuminatio secundum perspectiuos est secundum puncta. Ita quod punctum illuminatur a puncto vel pars a parte. Sed hoc est impossibile in instan ti.

¶ Tertio quia illuminatio est motus. Nam est alteratio vt videtur quia ad qualitatem sensibilem. Sed motus non potest esse in instanti. ergo etc.

¶ Sed opinio est contra philosophum secundo de anima. vbi arguit quod si illuminatio fieret in tempore non est probabile quod tantum spacium sicu est totum medium ab oriente in occidens illuminare tur in tempore imperceptibili. Sed esset tempus mutum longum et perceptibile vt videtur.

¶ Secundo argui tur sic contra illam poationem. Successio non requirituin actione nec per consequens tempus nisi propter resistentia medii vel passiui ad agens vel mobilis seu passiui ad medium. Sed hic nulla est repugnantia medii ad lumen: quia est summe dispositum nec luminis ad illuminans nec etiam medii. ergo actio talis non requirit tempus. Sed fit in instanti.

¶ Tertio sic. Generans in generando in fine alterationis introducit formam in instanti in totam materiam que tamen quam ta est et hoc quia totum est vnum informabile dispositum in illo instanti ad formam substantialem igitur cum totum medium sit vnum illuminabile dispositum respectuluminis vel corporis luminosi puta solis debet causa ri lumen in isto medio in instanti.

¶ Quarto sic. dito quod illuminatio fiat secundum puncta vt dicunt perspectiui adhuc illuminatio potest esse in instanti: quia vnum punctum in instanti in quo illuminatur potest illum nare aliud vel vna pars aliam dispositam. et sic de singulis Agens enim perfectum non per motum potest in eodem instanti in quo est agere in passum dipositur sibi approximatum. quare etc.

¶ praterea Nota quod Alacen in secundo perspectiue ponit duas rationes ad probandum quod illuminatio non fit in instanti.

¶ Prima est quia radius citius venit ad aliquid perpendiculariter quam non perpendiculariter.

¶ Secunda est de apertione fenestrequia vniformiter aperitur fenestra et generatur lumen in parte opposita. Sed fenestra aperitur in tenpore per motum localem et non in instanti. ergo etc

¶ Tamen iste rationes possunt solui Prima negan do assumptum: licet enim efficatior sit radius perpendicularis non tamen venit velocius ad rem secundum tempus quam non perpendicularis.

¶ Secunda etiam quia licet apertio fenestre sit motus illuminatio tamen partis opposite fit in instanti. Licet enim obstaculum tollatur in tem pore: quia tamen in instanti vltimo illius temporis habetur illuminabile presens. et sic illuminantur diuerse partes quasi diuersa illuminabilia habita vel presentata per diuersas partes motus et amotionis inpedimenti que tamen omnes simul eadem illuminaton ne illuminarentur: sicut vnum totum illuminabile nisi esset impedimentum.

¶ Ad primum aliorum Dico quod non debet quis ymaginari quod partes medii sint plura illuminabilia quorum vnum sit propinquum et aliud distans: sed quod totum medium correspondet se li pro vno illuminabili sufficienter approximato et ita totum simul et in instanti illuminat tamen perfectius partes sibi propinquiores. Dato quod essent plura illumia bilia distincta adhuc possent illuminari in instanti¬

¶ Ad secundum. Dico quod illuminatio non fit illo modo sicut dicunt perspectiui sicut statim dicetur et dato quod sic fieret adhuc posset esse in instanti sicut dictum est supra.

¶ Ad tertium dico quod illuminatio non est motus sed est simplex mutatio et instantanea ad qualitatem sicut generatio ad substantiam.

¶ De tertio men pro dicitur quod corpus luminosum illuminat primo partem sibi proximam et illa aliam et alia aliam. Ita quod sol vel corpus luminosum non illuminat omnes partes Et ratio adducitur quia oportet agens puta illumimans esse presens passo. Modo sol vel corpus luminosum non est presens partibus a se distantibus ideo etc. Sed dico quod hoc est falsum: sed sol vel corpus luminosum illuminat omnes partes que correspondent sibi in toto medio pro vnico illuminabili et ideo non oportet ponere plura illuminantia.

¶ Secundo quia si esset vera positio praedicta. Sequeretur quod pars illuminata ita bene illuminaret partem posteriorem et dextram vel sinistram sicut anteriorem. Nam agens naturale immedio disposito agit sperice nisi sit impedimentum et ita equaliter in omnem partem. Patet de igne et ita si pars radii haberet virtutem gignendi ex se lumen cum omnis pars medii sit equaliter dispositain omni parte aeris generaretur lumen equaliter. Hoc autem est falsum. Nam radius cadens per fenestram non illuminat angulum domus nisi debiliter sicut patet.

¶ Ad argumentum aliorum. Dico quod non requiritur praesentia agentis ad patiens secundum contactum mathematicum. Alioquin corpus lucidum nunquam posset illuminare medium nisi in superficie in qua tangit ipsum mathematice et nihil in profundo et tunc vltra oporteret illud lumen receptum in superficie diffundere se et non nisi in illud quod est sibi contiguum et ita in aliam superficiem indiuisibilem secundum profunditatem et cum sint infinite superficies indiusibiles in corpore etiam pedali oporteret ponere infinita lumina in actu causata abinuicem anteque esset modicum corpus illustratum.

¶ Et ita oportet dicere quod sol potest vnica illuminatione illuminare totum profundum localiter etiam distans ab eodem tanquam vnum illuminabi le nec requiritur contactus mathematicus sed virtutis. Bene verum est tamen quod non posset illumanare quantum cunque distans. Deus enim posset facere aliquid distans intantum distans a sole quod sol non posset ipsum illumina re quia est virtutis finite et limitate in essendo et etiam in agendo. hec de secundo articulo.

¶ Quantum ad tertium artilum Utrum scilicet lumen sit species lucis vel forma intentionalis in medio. Dicit quidam doctor scilicet super Thoquod non sed est forma realis. Ad hoc sunt rationes.

¶ Prima est ista intentio non denominat subiectum vel medium. Patet de specie coloris secundum quem non dici tur aer coloratus. Sed lumen denominat medium quod medium dicitur luminosum a lumine. ergo etc.

¶ Secunda ratio Intentio vel forma intentionalis non est principium actionum naturalium et realium sed forma realis tantum. Sed lumen est principium multorum actionum realium in istis inferioribus puta calefactionis vel generationis. ergo etc.

¶ Tertia ratio. Inter tio est effectus equiuocus illius cuius est intentio sicut patet de specie coloris et de specie substantie in intellectu Sed lumen est effectus vniuocus lucis: quia sunt eiusd rationis vt dictum est supra.

¶ Quarta ratio. In tentio non est per se et directe in genere quia est diminutum et ideo si est in genere non est nisi per reductionem ad ens simpliciter reale cuius est intentio. Sed lumen per se est in genere qualitatis: vt dictum est supra ergo. etc.

¶ Quinta ratio. quia lumen includit oppositum puta tenebram a medio. Sed species nihil includit a medio. ergo etc. Sic ergo dicunt isti quod lumen inmedio non est forma intentionalis sed realis e quod est forma intentionalis et

¶ Alii dicuninon realis.

¶ Primo quia si esset simpliciter realis sicut albedo vel nigredo sin pliciter impediret visionem sicut albedo vel nigredo posita super oculum: quia sensibile tale positum sui sensum non facit sensum. Hoc autem est falsum. ergo etc

¶ Secundo quia lumen dat coloribus esse intentionale inmedio ergo est intentio quedam.

¶ Tertio quia lumen est ratio tendendi in lucem et cognoscendi. Unde non requiri tur alia species lucis a lumine. ergo est intentio¬

¶ Sed de hoc videtur michidicendum quod quedam sunt forme in medio que sunt pure intentiones. Alie vero que sunt reales et intentionales. Forme que sunt pure intentionales sunt ille que non possunt terminare actionem sensus. Ita quod solum sunt rationes ductiue in ipsa sensibilia et non sunt in se sensibiles tales sunt species coloris in modio vt in pluribus: et dicuntur intentiones non eo modo quo accipitur intentio in logica vel pro prima vel secunda. vel in Eticha pro actu intendendi finem: quia sunt roiones quibus tanquam repsentatiuis vel mediis aliquo modo sensus tendit in alia vel in aliud et sic sunt intentiones: quia rationes tendendi in aliud. Ille vero dicuntur reales et intentionales que non solum sunt rationes tendendi in aliud: sed etiam in seipsis et secundum seip sas possunt terminare actionem sensus et ita non sunt solum intentiones sed etiam res quedam sensibiles Nec dicuntur res isto modo: quia sint aliquid extra intellectum et in rerum natura quia isto modo. prime est dicerentur res.

¶ Sed quia sunt tales quod in se sunt ob iecta quadam realia potentia terminare actionem sensus licet etiam possint ducere in alia obiecta.

¶ Tunc dico quod lumen in medio est forma realis et intentionalis ista modoet quod sit intentionali. Patet quia est species lucis per quam lux visicut etiam videtur color per suam speciem.

¶ Et hoc probatur primo per commentatorem de sensu et sensa¬ to.

¶ Secundo quia hoc patet ad sensum: quia oculus exi stens in quolibet loco ad quem venit radius principa lis ipsius lucis qui nihil aliud est quam lumen principa le vel primarium prtest videre lucidum a quo gignitur talis radius: quod non esset nisi esset species luminis et medium videndi quo.

¶ Quod etiam sit realis et ob iectum visibile. Patet ad sensum in corpore terina to in pariete et ita dico quod vtrumque. Ad euidentiam vero vnius dicti immediate de lumine principali.

¶ Notandum quod lumen quoddam est primarium in medioAliud secundarium. Lumen primarium et principa. le / gignitur in medio secundum triplicem radium quorum vnus dicitur rectus. alius dicitur fractus. et alius refle xus. Est autem radius rectus qui diffunditur a corpore lucido in medio eiusdem dyaphanitatis vel per spicuitatis quantum durat vel potest protendere virtus talis lucidi.

¶ Fractus vero radius dicitur qui occurrente medio alterius dyaphanitatis non tamen omnio opaco multiplicatur in illo medio non secundum lineam rectam sed secundum angulum incidientie: quia incidit angulus in linea diffusionis.

¶ Quando autem occurrit medium densius frangitur radius ad lineam perpendicularem secundum angulum rectum. Cuius ratio est quia exquo copus lucidum in medio agit quantum potest ore quod occui rente medio magis denso et per consequens magis resistente actioni quod radii magis vniantur versus perpendicu larem propter causam oppositam. Radius vero reflexus est qui occurrente corpore opaco antequam terminetur virtus actiua lucendi diffunditur vel refunditur in partem oppositam vnde rectus processit et tunc stat simul cum radio recto in eadem parte medii et quo modo hoc est pertinet ad sequentem articulum. Sic igitur hoc est lumen principale et oculus suppositus cuilibet istorum radiorum posset videre corpus lucidum vnde lumen deriuatur.

¶ Preter autem illud limen triplicis radii quod dicitur lumen primarium est alid lumen quod dicitur secundarium et est lumen vmbre vel in vmbra in qua planum est quod non est aliquis radius lucis sed lumen debile. In hoc enim distinguitur vmbra a tenebra quia tenebra est priuatio lucis primarii et secundarii. Umbra vero priuatio luminis primari tantum lumen etiam primarium est immediata species lucis non autem lumen secundarium. Unde nec in vmbra videri potest sol vel corpus lucidum. Lumen vero secundarium est species luminis primarii. vnde et in vmbra videtur lumen primarium. Sic igitur dico quod lumen et est forma realis et intentionalis vt dictum est Ad rationes utriusque partis Potest dici gratia conclusionis huius licet sint ibi alique bene dubie quod concludunt propositum prime: quod non est intentio pura sed realis. Alie vero quod non est realis pure sed cum hoc intentio. Non obstante ergo quod lumen sit species luminis tamen visibilis est sicut est patet de radio solis cadente per vitrum rubrum in parte opposita in quam cadit apparet rubor et non est nisi tantum species rubedinis que est in vitro. Non est enim verus color rubedinis. Constat enim quod paries non sit rubeus sed est albus frequenter vel croceus et tamen videtur in paricte et si esset oculus sibi suppositus esset sibi ratio videndi fenestram rubeam tanquam species ruboris eius. Similiter commentator de ser su et sensato dicit quod aer transiens per plantas virides apparet viridis vbi non potest esse nisi species viredinis. Non enim est aer susceptiuus coloris. Si¬ militer animal quod dicitur Camaleon mutat colorem in colorem cuiuslibet corporis oppositi vt videtur secundum Augustinum. 11. de Trinitate et Ptolomei primo opticorum. Et manifestum est quod non potest esse verus color sed tantum species coloris et intentio non quecum que sed fortis et intensa.

¶ Si dicas quod tunc visus de cipitur circa proprium obiectum puta iudicando colerem vbi non est. Respondet Commentator quod sensus vt in pluribus non fallitur circa proprium obiectum: bene tamen aliquando fallitur nec est incoueniens.

¶ Et confirmatur hoc per Senecam quinto libro naturalium questionum dicentem quod illi colores qui apparent in colo columbe non sunt veri colores sed apparentes tantum

¶ Contra quia si visus recte dispositus errat igitur non potest haberi certitudo de colore quia non nisi per visum

¶ Dicendum quod multa alia requiruntur ad certitudinem visionis et iudicii quam dispositio visus: quia realitas obiecti et huius et tunc omnibus concurrentibus non errat Sed nescio an possumus scire si non errat quia sensus possunt illud sicut est manifestum. Hec de tertio articulo principali.

¶ Quantum ad quartum articulum Utrum scilicet duo lumina possint simul stare distincta numeraliter in eadem parte medii. Est vna solemnis opinio quod non. Ad hoc auctoritates et rationes.

¶ Prima ratio est ista. In vna et eadem potentia non possunt simul stare duo actus perfectiui ipsius sed respoctu indiuiduorum eiusdem rationis puta respectu plurium luminum non est in subiecto nisi vnica potentia quia et si potentie numerentur secundum formas specificas non tamen secundum nunerales. Tunc enim essent actu infinite. ergo etc.

¶ Secunda ratio forme que educuntur de potentia subiecti numerantur vel vniuntur secundum nimerum vel vnitatem subiecti vt videtur. Sed lumen educitur de potentia medii vt subiecti ergo si medium est vnum vel pars lumen est vnum.

¶ Tertia ratio est ista et est difficilis inter omnes. Quecumque forma nata intendi vel remitti concurrens cum alia eiusdem rationis in subiecto cedit in vnam perfectiorem et intensiorem cum illa alias non est assignare rationem augmen ti in forma. Sed lumen est eiusdem rationis cum alio putalumen candelecum lumine alterius candele et est forma quae praes intendi vel remitti. ergo etc.

¶ Quarta ratio. Si manerent lumina distincta non esset medium perfectius nec intentius illuminatum per duo vel tria vel quattuor quam per vnum. Si enim ponantur quattuor equaliter calida non habetur aliquid calidius et perfectius calidum quam sit alterum tantum. Sed hoc est falsum et contra sensum. ergo etc.

¶ Prima auctoritas ad hoc est Aristoteis quinto metaph. vbi dicit quod quecumque forme siml sunt in eodem subiecto differunt specie.

¶ Secunda auctoritas est huius quinto phisi. Ubi vult quod si forma vel terminus est eiusdem speciei et subiectum idem et tenpus non interruptum motus est idem nunero. Sed si due forme eiusdem rationis essent simul in eodem subiecto vel esse possent. Sequeretur quod ad ipsas termina ri possent duo motus et terminarentur vel due mutationes et non esset idem motus numero. ergo etc.

¶ Dicunt ergo quod in medio non sunt simul duo lumina realiter vel numeraliter distincta: sed concurrunt in vnum perfectius et intentius lumen per quod patsent saluari omnia sicut per plura lumina: quia equipollenter continet plura et est opinio valde probabilis.

¶ Tamen videtur michi aliter posse dici quod in medio vel in eadem parte me¬ dii sunt duo lumina realiter distincta et numeraliter Et probo hoc.

¶ Primo sic. Illa que sunt species distinctorum et rationes cognoscendi ea distincte sunt distincta in quocunque sint simul. Probatio quia sicut probatum est supra vnum repraesentatiuum creatum indistinctum non potest simul distincte representare distincta et distincte. Sed lumina in medio sunt species lucidorum et sunt rationes cognoscendi ipsa distincta et distince. Ita enim per ipsa videntur due distincte candele sicut videretur vna si non esset nisi vna. ergo etc. Unde ita distincte videt visus duas candelas sicut vnam.

¶ Secundo sic. Due species duorum colorum eiusdem rationis stant simul distincte in eadem partemedii vt probabo: ergo et duo lumina que sunt species lucidorum secundum quod huiusmodi. Mon probabo antecedens. Impossibile est quod per eandem speciem magis intensam videatur simul et distincte magis intensum et minus intensum. Sed per speciem que est in medio videt simul visus et distincte albedinem vnam minus intensam et aliam magis intensam. ergo etc.

¶ Tetio sic arguitur ab aliquibus. Illa quorum vnum corrumpitur alio manente non sunt idem sed nuneraliter distincta vt videtur. Sed lumen vnius candele in hac parte medii corrumpitur per amotionem candele et aliud manet manente alia. igitur etc.

¶ Quarto sic per experientiam quia corpus opacum interiectum causat duas vmbras in medio. Sed vnum corpus opacum respectu vnius luminis non causat nisi vnam vmbram in eadem parte medii: igitur illa lumina in puncto aeris vel in parte immediata ante corpus sunt duo lumina distincta nuneraliter vt videtur.

¶ Quinto sic. Non plus videntur repugnare due forme intentionales eiusdem rationis in medio quam due forme reales eiusdem. rationis in subiecto. Sed due forme reales non repugnant sibi inuicem. Patet de duabus relationibus realibus in eodem subiecto. De duabus paternitati bus in eodem patre: quia planum est relationes nunmerari secundum extrema vel terminos et mortuo vno filio et per consequens corrupta vna paternitate refertur adhuc ad alium. quare etc. ita dici potest.

¶ Ad rationes aliorum. Ad primam dici potest quod licet in subiecto non sit vna potentia: tamen possunt esse ibi plures. Et si ista ratio esset bona. Sequeretur quod nec forme alterius rationis possent esse immediate in eodem subiecto. Dico enim quod in ipso non est nisi vnica potentia: quia substantia sua vel illud quod est vel aliquid huiusmodi sicut dixi supra quia potentia materie prout principium positiuum quo receptiuum non est nisi vna numero respectu omnium formarum substantialium vel accidentalium possibiium informare ipsam.

¶ Quando ergo dicis quod vnius perfectibilis non est nisi vnica perfectio eiusdem rationis secundum vnam potentiam. Dico quod est falsum nisi per fectio sit talis quod impleat et terminet totam capacitatem potentie. Sic non est in proposito. quare etc.

¶ Ad secundum diceretur quod non oportet formas vniri vel numerari secundum subiectum: dato quod educantur de potentia eius quia sicut premissum est ratio talis vnitatis non esset nisi vnitas potentie vel eductio ipsa. Mon vnitas potentie non sufficit. De eductione vero cum sit forma et mutatio subiecti est idem dubium et ideo non concludit praecipue quando educentia sunt diuersa etcon tinue pendent educta ab ipsis sicut est in propositoque continue generantur et pendent a luminaribus non quia sint successiua et in continuo fieri sicut motus: sed quia semper et continue accipiunt esse suum simplex et permanens a luminaribus et ita multiplicari postsent sicu luminaria quantuncumque subiectum sit idem.

¶ Ad tertium quod est difficile diceretur quod tales formas naturales saltem quicquid sit de charitate que est simpliciter supernaturalis cuius sunt species et intentiones continue pendentes ab efficientibus non oportet concurrerenaturaliter in vnum ad constitutionem alicuus vnius perfectioris. De aliis autem que non sunt tales ore eas concurrere: et quare hoc est nescio nisi quia iste sunt iste et ille sunt ille sicut et de relationibus quare non eas concurrere nescio nisi quia sunt tales quod continue pendent ex terminis distinctis.

¶ Ad quartum diceretur quod non oret lumen naturaliter intendi in eadem parte me dii ad presentiam duorum luminarium tamen videtur quod intendatur. Tum quia visus non percipit distinctionem luminum in medio licet bene percipiat distinctionem luminarium. Tum quia duo lumina causant per fectiorem actum videndi vel concurrunt ad perfectiorem actum videndi aliquod obiectum aliud quam si esset tantum vnum lumen.

¶ Ad primam auctoritatem Aristotelis dico quod non video necessitatem sue propositionis et si est vera dicendum est quod tenet naturaliter loquendo et de formis que sunt absolute et non sunt tales intentiones sicut lumen vel species vel huiusmodo cuiusmodi sunt albedo vel nigredo vel calor et huismo di: tales enim non poaststesnt esse naturaliter distincte in eodem subiecto.

¶ Ad aliam auctoritatem dico quod non video necessitatem quare duo motus vel saltem due mutationes nunmero eiusdem rationis non possunt terinari ad vnam nuero formam in eodem subiecto intensio rem tamen et perfectiorem quam si solum secundum alteram causaretur etiam naturaliter: quia cum motus vel mutatio sit respectus passi ad agens ore motus vel intentiones meltiplicari secundum agentia saltem non ordinata inuicem licet non oporteat hoc de termino absoluto. Unde ad eum calorem causandum in ligno possunt concurrere duo calefacientia et due calefactiones non solum acti ue sed etiam passiue.

¶ Similiter etiam non video necessitatem quare non possint esse due mutationes ineodem subiecto et simul. Dato quod termini sint idem specie et possunt esse distincti numero sicut in proposito de duabus illuminationibus terminatis ad duolumina nunero distincta et quelibet habet terminum proprium ad quem proprium lumen et proprium terminum a quo puta priuationem proprii luminis qui multiplicatur in subiecto sicut et habitus oppositus talis puta lumen. Unde non puto quod illud dictum Aristo. potest iustificari nisi in formis illis que sunt pure reales et non intentiones et ponendo cum hoc vnum quod reputo falsum scilicet quod motus sit idem essentialiter cum termino. Tunc enim verum esset naturaliter loquendo si terminus est idem specie et subiectum vnum et tempsquod est idem motus numero sicut et terminus vnus numero. Sed ego reputo illud dictum falsum et ideo non video iustificationem dicti Aristotelis si intendathoc dicere quantumcunque agentia sint diuersa et de quibuscumque formis hec ad questionem.

¶ Ad primum principale dico quod Augustinus non accipit ibi lucem pro forma ipsa vel qualitate lucidi sed magis pro lucido accipit acci¬ piendo lucem pro corpore aliquo subtili puta pro igne qui inter olementa tenet primum lucem sicut etiam scriptura accipit. Genesis primo quando dicit lucem esse factam prima die quia corpus lucidum cuius forma notior erat lux ipsa et ideo a notiori sic nominatum.

¶ Ad secundum dico quod lumen est accidens. Et dico quod poasent esse duo accidentia eiusdem rationis in eodem subiecto sicut probatur.

¶ Ad philosophum responsum est supra.

¶ Ad tertium dico quod educitur in instanti nec sequitur quod educens sit virtutis infinite.

¶ Ad philosophum respondi supra de motu in instanti.

¶ Ad quartum dico quod non est in medio pure realiter sed cum hoc intentionaliter quia species luminis.