Quaestio 1

¶ Distinctionis Uigesimeseptime. Questio Unica

CIrca distinctionem Uigesimamseptimam quaero. vtrum screatura rationalis vel intellectualis ex meris naturalibus sine quocunque supernaturali habitu infuso possit diligeredeum super se et super omnia.

¶ Ui detur quod non. Amicabilia ad alterum procedunt ex amicabilibus ad seipsum. 8. ethicorum. Tunc arguo propter quod vnumquodque tale et illud magis. Sed aliquid aliud amore naturali diligit quis propter seipsum: igitur seipsum magis.

¶ Secundo sic. Si hoc esset possibile. Sequeretur quod habitus caritatis infusus non esset necessarius ad actum diligendi meritorium quia actus diligendi super omnia maxime videtur esse meritorius. Sed hoc est falsum et contra apoitum praeterea ad Corin. 13. ergo etc.

¶ Tertio sic. Bernardus de diligendo deum ponit quatuor gradus diligendi vnus est quo homo diligit seipsum secundus est quando diligit deum propter seipsum propterea quod est sibi beatificus. Tertius est quo diligit propter se et in seipso. Quar tus est quando omnia diligit propter deum. Ita quod nec se nec aliquid aliud diligit nisi propter deum et dicit quod primi duo gradus sunt naturales. Alii vel ro non. Uidetur ergo quod natura attingere non possit ad diligendum deum super se et super omnia sed ad hoc solum eleuet caritas et habitus supernaturalis

¶ Contra natura exse rectapotest in actum ex puris naturalibus sed rectus actest quod diligatur deus a creatura rationali vel intellectuali super se et super omnia sicut ipse est summum bonum et peruersus actus esset diligere se super deum: ergo etc.

¶ In ista questione sic procedam.

¶ Primo inquiram vtrum creatura rationalis vel intellectualis pro statu nature integre id est non corrupta per peccatum vel sequelam peccati possit diligere deum super se et super omnia ex meris naturalibus.

¶ Secundo inquiram hoc idem de natura pro statu ipsius lapsa. Utrum pro statu lapsus hoc possit.

¶ Tertio ostendam ex his et concludam An caritas habitus infusus sit necessarius ad actum diligendi deum super se et super omnia et an faciat aliquid ad talem actum seu ad actum meritorium

¶ Ultimo ad rationes principales: etc.

¶ Quantum ad primum vide tur esse et fuisse vna opinio quod impossibile est creaturam intellectualem vel rationalem etiam pro statu nature integre diligere deum super se et super omnia. Ita quod intensiori actu in se et perfectiori diligeret deum quam se. e adducuntur alique rationes. Pr

¶ Ad hoc ma est ista. Amor naturalis fundatur super vnitatem et propinquitatem dilecti ad diligentem et econuerso. Unde et amor naturalis variatur secundum diuersas propinquitates vel vni tates. Alius est enim amor naturalis inter clues. Alius inter parentes et sic de aliis. Quanto igitur vnitas est maior tanto amor naturalis est maior. Sed vnitas vel propinquitas eiusdem ad seipsum est maxima: ergo etc.

¶ Secundo sic. Amor naturalis non videtur esse nisi amor recuruus ad seipsum et per consequens amor concupiscentie sicut et natura semper ad seipsam incuruatur ad conseruatio nem sui. igitur quicquid amat aliquis amore naturali propter seipsum amat: et per consequens amorsui est mensura cuiuslibet alterius amoris naturalis: ergo est maximus et intensissimus amor natura lis.

¶ Tertio sic. Amor pure naturalis non transcendit naturam. Sed si amore naturali quis plus diligeret deum quam naturam suam oppositum esset verum ergo etc.

¶ Quarto sic voluntas vel potentia aliqua perfectius et intensius fertur in obiectum suum simpliciter primum et sibi adequatum quam inquodcunque aliud vt patet. Sed bonum creature vel bonum ipsius nature diligentis est obiectum sim¬ pliciter primum sibi adequatum patet ex summaproportione amborum adinuicem ergo etc.

¶ Quin to sic. Creatura rationalis vel intellectualis pro quocunque statu non potest plus cognoscere deum quam seipsam. Sed mensura dilectionis sequitur mensuram cognitionis sicut dilectio sequitur cognitionem ergo etc.

¶ Sexto et vltimo sit. Si homo plus naturaliter posset diligere deum quam seipsum sequitur quod plus posset eligere seipsum non esse quam deum et difficilius posset seipsum odire quam deum / Hoc autem est falsum et frequenter experimur contra rium non esse a natura cuius est ipsum esse non est eligibile nec appetibile quia negat totum bonum nature ergo etc.

¶ Dicunt ergo isti quod creatura ine tellectualis vel rationalis quantuncunque institutarecta a creatore non potest naturaliter et ex meris naturalibus plus vel intensius diligere quam seipsam nec diligere deum super se et super omnia sed magis seipsam quantum ex meris naturalibus diligit super omnia. Nec potest diligere deum super omnia nisi per aliquem habitum supernaturalem infusum eleuetur supernaturaliter ad talem amorem supernaturalem. Agere enim sequitur esse: et ideo amor naturalis qui sequitur esse naturale maximus est respectu nature cuius est ipsum esse et si sit aliquis maior oportet quod sequatur aliquod esse supernaturale per habitum infusum supernaturalem vt videtur.

¶ Sed quantum ad istum articulum dico quod creatura rationalis vel intellectua lis ex meris naturalibus potest diligere deum super se et super omnia idest actu intensiori quam diligat seipsam.

¶ Ad hoc adduco rationes. Prima est. Illud potest voluntas creature diligere super se et super omnia quod recta ratio natura lis dictat esse diligendum super omnia. Hoc patet ex conformitate quam potest habere voluntas ex meris naturalibus ad rationem rectam natura lem. Sed ratio naturalis recta potest ex meris naturalibus iudicare et dictare quod deus est summe diligendus et super omnia et actu intensiori quam aliquid aliud supposito quod deus sit sicut questio presupponit quia deus dicit vnum ens summum bonum infinitum continens omnem aliam bonitatem creatam eminenter vel perfectionaliter multo nobilius et perfectius quam sit in seipsa. Est enim quo maius excogitari non potest secundum Anselmum. ergo etc.

¶ Dices quod ista ratio concludit quod voluntas non solum deum sed et quancunque creaturam perfectiorem illa natura cuius est vel etiam nobilioris vel perfectioris gradus in eadem natura deberet et posset diligere super seipsam vel super illud cunus est voluntas quia alia creatura est maius bonum et per consequens magis diligibilis simpliciter. Dico quod non valet hoc: quia licet creatura alia sit maius bonum et magis sit diligibilis ab aliqua voluntate: non tamen ab omni. Nam non est tale bo num quale deus continens eminenter perfectionem creature alterius diligentis nobilius et perfectius quam sit in seipsa et illimitate: ideo etc.

¶ Dices iterum quod ratio non valet: quia pari ratione posset argui sic Illud potest intellectus ex meris naturalibus per fectius intelligere quod potest ratio naturalis dictare vel iudicare plus esse intelligibile. Sed ratio naturalis potest dictare deum esse summe intelligibile: quia summe ens in actu: ergo intellectus ex meris naturalibus potest ipsum summe intelligere. Hoc autem est falsum. Patet. 2. metha. ergo etc. Dico quod non valet hoc. Nam ratio naturalis non iudicat deum esse maxime cognoscibilem ex paste creature cognoscentis ex puris naturalibus sed magis ex parte ipsius dei cognoscibilis ita quod potiiudicat quod ratio cognoscibilitatis dei sit cognoscibilitas creature quam econuerso saltem quantum ad intellectum nostrum pro statu presenti sed totum econuerso iudicat de diligibilitate. Non enim iudicat quod bonitas creature vel diligibilitas eius sit ratio diligi bilitatis dei: sed magis econuerso licet deum non cognoscat ex creaturis: sed econuerso iudicat diligibilitatem et bonitatem diuinam sicut diligibilitatem finis esse rationem diligibilitatis creature sicut eius quod est ad finem / et ita licet plus possit cognoscere creaturam quam deum ex meris naturalibus plus tamen debet diligere deum quam creaturam etiam secundum dictamen rationis naturalis.

¶ Secunda ratio principalis. Uoluntas creata non corrupta per peccatum nec per sequelam peccati non est prona ad actum peccati sed magis ad actum rectum. Sed si non posset diligere plusdeum quam seipsam ex puris naturalibus: sed seipsam plus diligeret ex meris naturalibus prona esset ad actum peccati et ab arte diuina deuiaret et a rectitudine in qua est a deo instituta. Plus enim se diligere quam deum est peccatum mortale et fuit pecca. tum quod ordinauit ciuitatem dyaboli. Puta inor dinatus amor sui secundum Augustinum de ciuitate dei: et go etc. Sicut enim ordinatus amor fundat ciuitati dei. Puta amor dei vsque ad contemptum sui. Sic amorsui vsque ad contemptum dei fundat ciuitatem dyaboli ergo etc. Inconueniens enim est valde dicere cum deu secundum Dionysium de diuinis nominibus omnia conuertat in amorem quod ipse faciat vnam creaturam in tellectualem que ex meris naturalibus non possit et debeat ipsum plus diligere quam seipsam.

¶ Tertia ratio est: quia caritas non contrariatur inclinationinature sicut nec corrumpit naturam sed magis peri cit ipsam. Sed caritas secundum alios saltem inclinat ad diligendum deum super se et super omnia. Cum is tur sua inclinatio non sit contraria inclinationi nature sed conformis et perfectiua nature videtur quod ex meris naturalibus possit homo diligere deum super omnia. Ita quod natura inclinet ipsum ad hoc: licet perfectius cum caritate quam sine caritate saltem secundum alios. Si dicas quod caritas nichil facit ad actum nec ad substantiam actus nec ad modum: tunc multo fortius habetur propositum: quia cum creatura possit diligere deum super se et super omnia et ad hoc nihil faciat caritas sequitur quod ex meris naturalibus.

¶ Quarta ratio et sumitur ex dictis aliorum. Creatura potest diligere deum supernaturaliter super se et super omnia: quia ipse est bonum supernaturale et vt fontalis plenitudo boni supernaturalis ipsius creature puta gratie et glorie. Sed sicut deus est fontalis plenitudo boni supernaturalis creature ita est fontalis plenitudo boni totius uaturalis ipsius creature: ergo creatura conformiter mere naturaliter vel ex meris naturalibus sic potest diligere deum super se et omnia alia.

¶ Quinta ratio accipitur ab aliquibus et alii impugnant eam et est talis. Appe¬ titus intellectiuus non est minus ordinatus ex naturalibus suis quam appetitus naturalis et sensitiuus hoc patet. Sed naturali appetitu ens partiale et inperfectum exponit se propter bonum totias et bonum perfectum saluandum. Sicut manus exponit se pro toto saluando et similiter ens partiale vniuersi videtur magis inclinari et tendere in bonum vniuersi quam in bonum proprium. Unde et aqua ascendit ne sit vacuum in vniuerso. Patet in fistula attracto aere qui est in fistula quod aqua ascendit si ponatur fistula in aqua: ergo appetitus intellectiuus vel voluntas non minus est ordinata. Ita quod magis inclinatur vt magis diligat bonum et precipuum bonum vniuersi quod est bonum diuinum: quia quanto bonum communius tanto diuinius et econuerso primo ethicorum.

¶ Contra istam rationem dicitur probabiliter quod appetitu naturali et sensitiuo magis appetitur bonum proprium etiam partis ab ipsa parte quam bonum sui totius. Quod probatur: quia si terra et set extra centrum et separetur pars terre a terra illamoueretur ad centrum et non ad totum propter conseruationem sui in centro dimissa entitate et conseruatione totius quod potest habere per partem illanUnde pars non se exponit uec vnquam nisi secundum inclinationem propriam vel motum se exponeret pro toto sed ab alio exponitur pro toto. Sic autem non est de appetitu libero qui est voluntas. Magis enim uaturaliter et sequendo rationem et iudicium rectum naturale tanquam regulam suam diligit bonum diuinum vel bonum commune quam proprium bonum et pro ipso deberet homo se exponere et carens fide rationis vel spe virtutis eterne: vt patet de virtute pollitica fortis et non propter aliquod bonum suum nec premium sibi inexistens principaliter: sed tantum vt saluetur bonum diuinum vel communeUnde sicut simpliciter appetitus qui est liber est al terius rationis ita et in hoc. Et patet: quia alias voluntas naturaliter esset non recta si plus diligeret seipsam quam bonum diuinum vel commune: quia difformis regule sue recte iudicio rationis. Iterum etiam contrariaretur inclinationi vel saltem dispositioni caritatis quod non est verum. Nec alii appetitus ideo sunt non recti: quia plus in bonum suum feruntur quam totius vel boni communis: quia in hoc non dissentiunt a regula sua scilicet forma naturali vel apprehensa per sensitiuum: quia non respiciun pro obiecto inquod inclinantur nisi bonum: vt nunc et bonum proprium. Non sic autem de voluntate Et ita ista ratio dubia est nec in ea volo multum stare.

¶ Contra istam rationem dicitur ab aliis quod appetitus naturalis et sensitiuus non magis inclinatur in bonum aliud quam in bonum proprium. Unde et manus seipsam non exponit pro salute totius: sed magis totum exponit ipsam pro seipso conseruando vel pro parte nobiliori conseruanda sicut pro capite vel huiusmodi. Similiter etiam aqua secundum propriam naturam et appetitum natutalem non ascendit: sed mouens et regens vniuersum sit mouet eam ne sit vacuum in vniuerso quod quidem vniuersum et natura abhorrent.

¶ Sed ab aliis di citur quod immo naturaliter secundum appetitum senss tiuum manus exponitur pro toto et aqua ascenditne sit vacuum in vniuerso: quia prompte et faciliter vnumquodque istorum: sic mouetur ad bonum vel propter bonum lotius animati et totius aniuersi: sed vnumquodque naturaliter sic agitur prompte et faciliter sicut natum est agi secundo phisicorum: ergo etc.

¶ Non videtur michi quod ista instantia valeat. Nam aliquid potest prompte et faciliter exponi vel moueri: quod tamen non naturaliter sic mouetur: nec est aptum natum naturaliter sic moueri et hoc ex predominantia vel prestantia virtutis mouentis vel aliqua alia de causa: licet enim vnumquodque tunc agatur naturaliter quando agitur sicut natum est agi. Non tamen est hoc ad propositum sicut patet intuenti.

¶ Sexta ratio et vltima est. Talibus bonum diuinum non minus preponderat bono proprio nature nec est mimus diligendum quam bonum communitatis pro quo exponit se fortis sed ex meris naturalibus virtuosus fortis exponit se pro bono communitatis et preponitr et plus diligit bonum communitatis quam bonum proprium eligens mori pro bono communitatis sicut pro batur per philosophum quarto ethicorum: ergo etc. Dices quod fortis exponit se propter bonum proprium proprie virtutis: quia alias non esset virtuosus nisi exponeret se tempore et loco pro bono communitatis et ita non exponit se propter bonum aliud est bono proprio. Dico quod non valet. Nam et si exponat se pro bono virtutis proprio ne cadat in vicium et tur pe sicut propter finem quo: tamen se exponit propter bonum communitatis quam reputat virtuosam sicut propter finem cuius modo planum est quod finis cuius est principalis et non finis quo et ex bonitate finis cuius actus fortis sortitur bonitatem. Unde si aliquis exponeret se morti pro communitate latronum vel pro alia communitate que non esset laudabilis non esset actus suus virtuosus: quare etc. Similiter etiam vt bene sit communitati eligit non esse proprium bo num et virtutem etiam nec sperat resurrectionem: quia hoc ignorant infideles virtuosi tamen secundum virtutes politicas vel morales. 2i secundum premissas rationes quod

¶ Dico igitur creatura intellectualis et rationalis plus debet et potest diligere deum quam seipsam et debet ipsum diligere super se et super omnia. Hoc potest confirmari per Augustinum primo retractationum. 13. Ubi dicit plus debeo me deo neo quam michi. Et Magister in secundo suo dicit quod homo ex puris naturalibus poterat vitare omne peccatum licet non posset mereri: quare etc. dico quod licet

¶ Ad primum aliorum amo: vel anicitia bene fundetur super vnitatem vel vnionem seu communicationem non tamen maior super vnitate: identitatis. Cum enim amor magis respiciat bonum quam vnum non oportet quod magis diligibile sit magis vnum cum diligente sed potius quod magis bonum. Nec requiritur inter obiectum et potentiam vnitas identitatis sed proportionis. Alioquin enim cum caritas non faciat identitatem creature ad deum non posset plus diligi etiam deus a creatura quam ipsemet per caritatem quod est contra eos ita quod non obstante quod aliquid magis sit vnum cum diligente sufficit quod aliquid aliud sit magis diligibile etiam secundum iudicium recte rationis naturalis.

¶ Ad secundum dico quod maior est falsa. Amor enim naturalis potest esse amor amicitie non solum concupiscentie quo aliquis seipsum diligit vel aliquid sibi. Et ita dico quod amore merenaturali potest diligi deus perfectius et amore ami¬ citie quam diligatur creatura a seipsa amore concupiscentie. Tu dicis quod natura semper est recurua ad seipsam. Dico quicquid sit de natura non rationali vel intellectuali non est verum de natura rationali et intellectuali et libera.

¶ Ad tertium dico quod amor ex meris naturalibus transcendit et transcendere potest naturam cuius est non solum obiectiue sed etiam. intensiue vt non solum sit obiecti nobilioris et perfectioris quam sit ipsa natura cuius est sed etiam actus sit perfectior et nobilior et intensior alicuius alterius quam nature cuius est. Nec est aliquod inconueniens sicut etiam noticia mere naturalis potest esse perfectio. alicuius alterius quam suiipsius.

¶ Ad quartum dico quod obiectum simpliciter primum et adequatum voluntatis create non est ipsa natura cuius est sed magis ipse deus loquendo de adequatione obiecti secundum intensionem perfectionis et proportionis non autem equalitatis vel identitatis. Nec talis adequatio requiritur inter obiectum et potentiam. Et dico quod imnsolo deo quietatur et quietari potest sicut in obiecto perfectissimo inter omnia obiecta sua.

¶ Ad quintum dico quod mensura dilectionis non est secundum mensu ram cognitionis: licet non possimus ex meris naturalibus perfectius deum cognoscere quam creaturam non tamen ex meris naturalibus possumus ipsum perfectius et intensius diligere et amor intrat vbiscientia foris stat licet omnino incognita non possumus diligere.

¶ Ad vltimum dico quod secundum recte rationis naturalis iudicium creatura magis deberet eligere non esse quam deum non esse. Tu dicis. Non esse non est eligibile. Dico quod verum est per se: sed respectu maioris mali est eligendum. Et dico quod sine comparatione maius malum esset deum non esse quam creaturam non esse. Hec de primo articulo principali.

¶ Quantum ad secundum articulum. Est opinio sicut de primo quod natura rationalis vel intellectualis lapsa per peccatum pro statu lapsus habens peccatum vel sequelam peccati non potest ex naturalibus suis diligere deum super se et super omnia.

¶ Primo quia nec hoc potest creatura in rectitudine pura naturali constitutatergo multo fortius nec per peccatum deprauata.

¶ Secundo sic. Quia aliter demones possent penitere: quia possent diligere deum super se et super omnia.

¶ Tertio quia alias homo posset per seipsum a peccato resurgere et ex puris naturalibus mereri vt videtur. Tum quia non minus aggrauatur anima pospeccatum per corpus corruptibile et impeditur a bene volendo quam a bene intelligendo. Sed post pecca. tum pro tempore lapsus anima sic aggrauatur per corpus corruptibile et deprimitur quod deum non potest cognoscere nisi imperfectissime: ergo etc. Corpus enim quod corrumpitur aggrauat animam: en go voluntas sic incuruatur et obliquatur quod non potest deum velle nisi imperfectissime. Non ergo potest ipsum diligere ex naturalibus suis super se et super omnia. tibus dico

¶ Sed his non obstat quod natura quae dam intellectiua vel rationalis quantumcumque per peccatum deprauata et pro statu lapsus potest diligere deum et debet super se et super omnia ex suis naturalibus absolu te loquendo et sibiipsi relicta. Hoc patet primo in demonibus. Nam secundum beatatum Diony. Namlia in ipsis remanserunt integra. Sicut ergo ex meris naturalibus ante peccatum hoc ita et post sibiipsis relicti. Per idem pa tet hoc de animabus damnatis quod non substracta ab eis influentia generali possent diligere deum super se et super omnia. Non plus enim anima vel natura hominis quantum ad suam perfectionem intrinsecam et substantialem fuit peiorata per peccatum quam natura angeli sicut dictum est in secundo. Hoc patet de homine viatore.

¶ Et ad hoc adduci potest prima ratio et secunda et tertia et quarta et quinta et sexta al terius articuli: quia secundum me naturalia intrinseca et substantialia quibus potest homo vel posset in puris naturalibus diligere deum super se et super omnia manent integra et ideo potest hoc idem post peccatum sicut ante etiam pro statu lapsus moderno: licet non ita prompte vel faciliter vel expedite sicut si non haberet peccatum vel sequelam seu penam peccati inflictam. Pronitas enim ad malum magis est pena quam natura.

¶ Sic igitur omnis creatura rationalis vel intellectualis ab solute loquendo non subtracta ab ipsa influentia generali potest diligere deum super se et super omnia. Dico tamen quod creature damnate ex ordinatione diuina non possunt habere talem actum: quia deus ordi nauit nunquam influere ipsis ad talem actum et de merito eorum secundum conditionem status damnatorum de quibus ordinatum est quod nunquam reuertentur ad bonum.

¶ Sed de hominibus viatoribus dico quantumcunque depra uentur per peccatum possunt tamen licet cum difficultate maiori diligere deum super se et super omnia ex conatu voluntatis et sic etiam reuerti ad bonum et penitere et seipsos ad gratiam de congruo preparare. Non enim ordinauit deus de viatoribus saltem de lege conmuni sicut et de damnatis subtrahere eis influentiam ne possint reuerti nec hoc congruit statui vie sicu patet.

¶ Adducitur etiam ad hoc vna ratio quod si homo pro statu nature lapse ex meris naturalibus non posset diligere deum super se et super omnia cum hoc mo posset in seipso experiri talem actum. Sequeretur quod posset scire se habere habitum illum supernaturalem caritatis necessarium adtalem actum secundum positionem aliorum. Sed hoc est falsum: ergo etc. dico quod de de

¶ Ad primum aliorum monibus et dipamnatis sicut dixi prius quod absolute loquendo nisi subtraheretur ab eis influentia generalis quod possent diligere deum super se et super omnia ex conatum et libertate voluntatis secundum rectum iudicium rationis naturalis. Et dico quod hoc possunt viatores hoc mines quantumcumque peccatores hoc fuit secundum argumentum.

¶ Ad secundum patuit in precedenti articulo quod natura vel creatura in suis puris naturalibus et naturali rectitudine constituta hoc potest.

¶ Ad tertium dico quod homo per seipsum cum generalii in fluentia potest in talem actum et potest penitere et mereri et se ad gratiam de congruo disponere. Nec est hoc inconueniens. Sed quod caritatem et gratiam habeat et quod mereatur de condigno sine gratia et caritate hoc est impossibile secundum mera naturalia vel ex meris naturalibus suis hoc est impossibile. Oportet enim necessario quod deus infundat caritatem et gratiam habentio bus ipsam et quod acceptet actum ad hoc quod sit meritorius.

¶ Ad quartum dico quod non obstante aggrauatione aliqua ipsius voluntatis vel pronitatis ad malum ex peccato vel sequela peccati pro statu nature lapse quomodocumque debeat hoc intelligi. Uo luntas tamen ex sua libertate et conatum potest perfectius et intensius diligere deum: quia super se et super omnia non obstante quod intellectus non possit deum ita perfecte cognoscere sicut multa alia vt dictum est supra in articulo precedenti. Nec oportet quod mensu ra dilectionis sequatur mensuram cognitionis. Hec de secundo articulo.

¶ Quantum ad tertium articulum. Est opinio illorum qui ponunt primas opiniones primi articuli et secundi quod necessario ad actum diligendi deum super se et super omnia et etiam meritorie necessario requiritur habitus supernatura lis infusus qui est caritas ipsa et quod facit aliquid ad talem actum vel ad modum talis actus.

¶ Est tamen vnus modus ponendi specialis. An caritas aliquid faciat ad actum meritorium qui dicit quod sic et facit gradum quendam intrinsecum actui quo actus elicitus a voluntate cum ipsa caritate est in se per fectior et intensior ceteris paribus quam actus quicum que elicitus a nuda voluntate et super talem gradum correspondentem caritati in actu fundatur ratio vel respectus meritorii in actu que quidem ratio nichil aliud est quam respectus acceptationis passiue vel obiectiue ipsius actus ad deum acceptantem et ad premium ad quod acceptatur et est duplex respectus rationis in actu.

¶ Est igitur causa partialis talis actus vt patet secundum istos et hoc cum voluntate: vt alia causa partiali. Quod autem caritas ipsa aliquid faciat ad actum vel modum actus seu gradum intrinsecum probant. Tum quia caritas est influentia formalis et habitualis primi principii: vt agens est et reducens creaturam in finem supernaturalem: ergo est actiua necessario respectu actus vel alicuius modi sui seu gradus intrinseci. Tum quia habitus caritatis non est minus perfectus nec minus efficax respectu actus diligendi de quo magis videtur quam habitus morales adquisiti virtuosi qui tamen sunt cause actuum quantum ad aliquid quia habitus est quo quis operatur cum vult. 3. de anima. Et virtus est que habentem perficit et opus eius bonum reddit et patet de intellectualibus habitibus. Nam ars in secundo phisicorum et in quinto me taphisice reducitur ad genus cause efficientis et habitus omnes in sexto ethicorum a commentatore ponuntur principia actuum: quia in nono metaphisice dicuntur esse potentie quedam. Tum quia caritas est per se dispositio potentie actiue que est voluntas: igitur per se facit aliquid ad actum. Tum quia pari ratione posset dici quod fides et spes nichil faciunt ad actum credendi vel sperandi et sic frustra ponumtur: quia actus per ipsas non est meritorius nec acceptus. Similiter etiam caritas frustra maneret in patria: quia nec faceret aliquid ad actum nec daret esse meritorium actui: quia actus patrie non est meritorius. Hoc autem est inconueniens: ergo etc. quantum ad presentem articulum dico priSed mo quod ad actum diligendi deum super se et super omnia non est necessarius aliquis habitus infusus supernaturalis cuiusmodi ponitur caritas vel quicumque alius. Hoc patet ex precedentibus ar ticulis: quia talis actus haberi potest ex puris naturali bus sicut probatum est supra.

¶ Secundo dico quod ad actum meritorium de condigno vite aeterne non absolute loquendo habitus aliquis supernaturalis infusus: sed posset absolute loquendo aliquis actus esse meritorius ex condignoetiam ex diuina acceptatione sine omni tali habitusicut probaui et declaraui in primo distin. 17. in I qui

¶ Tertio dico quod secundum diuinam ordinationem quam tenemus ex dictis scripture et sanctorum ad actum meritorium necessarius est habitus talis infusus. Ordinauit enim deus quod nunquam acceptabit aliquem actum cum iuscumque ad vitam eternam nisi habeat talem habitum sibi infusum quasi quendam spiritualem decorem quo placeat et consequenter vel concomitanter actus ipsius sint accepti quasi actus alicuius qui placet acceptanti et est amicus licet habitus ille non sit ratio forma liter acceptandi nec essendi amicum sed concomitantetantum ex diuina ordinatione et hoc diffusius in primodictum est et probatum.

¶ Quarto et vltimo dico quod talis habitus infusus in merente nichil omnino facit ad actum diligendi meritorium nec quantum ad substattiam actus nec quantum ad aliquem modum vel gradum actus intrinsecum plus quam faceret grammatica si deus ordinasset quod non acceptaret actum alicuius nisi habentis grammaticam.

¶ Ad hoc adduco rationes. Prima est ista. Sicut se habet fides infusa ad actum credendi sic suo modo caritas infusa ad actum diligendiSed sicut probatum est supra fides infusa nihil facit intrinsecum ad actum credendi: ergo nec caritas ad actum diligendi.

¶ Secunda ratio. Ad illum actum nichil facit caritas qui totus et perfectus potest preesse et presupponi caritati quantum ad omnia sua intrinseca sed talis est actus meritorius. Potest enim idem actus continuatus non nunc esse non meritorius adueniente caritate: ergo etc.

¶ Tertia ratio. Opera mortificata prius per peccatum per sequentem caritatem reuiuiscunt et iterato acceptantur ipsa adueniente. Sed planum est quod ad talia opera vel tales actus precedentes nichil facit caritas sequens: ergo etc.

¶ Quarta ratio. Si caritas causat aliquid intrinsecum actui meritorio. Aut hoc est substantia actus aut gradus aliquis intrinsecus. Aut aliquis modus puta modus meritorii. Non potest dici substantia actus: quia planum est quod substantia actus potest conuenire potentie nude exnaturalibus sicut probatum est supra. Nec gradus intrinsecus qui est alterius eiusdem rationis. Nam sicut potentia nuda potest in substantiam actus ita et in quemlibet gradum intrinsecum actus et eiusdem rationis cum toto actu. Unde sicut ex modico conatum potest voluntas elicere actum imperfectum: ita ex maiori perfectiorem actum et intensiorem vt videtur nec ad aliquem modum alium: quia modus ille vel esset aliquid reale vel rationis. Si rationis puta respectus rationis actus ad deum acceptantem ad premium ipsum. Planum est quod illum respectum nec aliquod sibi intrinsecu facit voluntas caritas vel ratio vel intellectus. Si sit aliquid reale aut absolutum est aut respectiuum et non est dare quid est iste modus vnde et fictus videtur.

¶ Quin ta ratio. Si habitus est causa partialis actus diligendi deum sicut species suo modo respectu actus intelligendi sicut ponitur in illo modo dicendi supradicto. Sequitur quod si esset separatus ita posset esse causa actus meritorii sicut etiam si spes esset separata idem faceret ad actum quod coniuncta secundum eos etiam et sic habitus separatus mereretur quod est inconueniens.

¶ Sexta ratio: quia aliquis non habens caritatem ita intense exconatu voluntatis potest deum diligere sicut habens caritatem nec oppositum in aliquo experimur. Unde etiam et aliquis vsque ad mortem potest alium diligere et po¬ nere animam suam sine omni caritate infusa: ergo similiter et deum. Alioquin si non posset hoc cum possit aliquis scire se diligere deum etiam vsque ad mortem proipso libenter sustinendam posset scire seipsum esse imcaritate et habere caritatem infusam ad talem actum necessariam vt videtur.

¶ Dico igitur secundum predicta quod habitus caritatis non obstante quod ponatur necessarius ad actum merendi modo supradicto ex ordi natione diuina nichil tamen facit ad actum nec ad aliquid intrinsecum actui. ii dico quod cari¬

¶ Ad primum aliorum tas est habitus quidam influxus a deo vel infusus ad illud quod dictum est supra sed non vt sit principium actus vl. lo modo.

¶ Ad secundum dico quod nec habitus adquisiti sunt principia actuum nec quantum ad substantiam actus nec quantum ad aliquem modum actus: sed tantum sunt dispositiones potentiarum quibus habitis potentie exeunt prompte et faciliter in actus licet illi habitus nichil faciant ad tales actus. Sicut suo modo ignis approximatus stupe prompteet faciliter agit in ipsam et non sic elongatus: et tamen approximatio in igne nichil facit ad talem actum nec quantum ad substantiam nec quantum ad modum aliquem ipsius actus. Nec etiam inclinat ignem ad actum sicut patet. Non enim plus inclinatur ignis proximus stupe ad comburendum quam ignis remotus sicut patet.

¶ Si dicas quod habitus cum sit nobiliorspecie creata non est minus actiuus quam species intel ligibilis. Dico quicquid sit de maiori vel minori nobilitate quod non est necessarium ponere de vno sicut de alio: quia ante speciem non habetur nec potest haberi actus sicut ante habitum / et cum intellectus possibilis contineat virtualiter habitum: et per consequens quicquid posset causare habitus adquisitus non est necessarium ponere quod habitus coagat. Non sic autem continet virtualiter speciem: quare etc. Et sic possunt intelligi omnes probationes adducte ad quod pro tanto verificantur: quia habitus sunt dispositiones vel perfectiones quibus habitis potentie actiue faciliter et prompte exeunt in actum: licet ipsis non habitis absolute possent exire in actus Quod patet: quia exeunt in actus consimiles ante generationem habitus. Modo dico etiam quod sic non est de talibus infusis qui non generantur nec sunt generabiles ex actibus non obstante quod in se sint nobiliores et perfectiores: quia sunt simpliciter super naturales. Nec sunt in potestate nature in seipsis: nec in aliquibus aliis eiusdem rationis cum ipsis.

¶ Ad tertium dico quod licet habitus sit dispositio et perfectio potentie non tamen est causa actus vt dictum est. Nec oportet hoc quod assumitur in maiori.

¶ Ad quartum dico quod fides et spes vt dixi supra nichil faciunt ad actum credendi vel sper andi: et tamen non sunt frustra: quia sine ipsis ordinauit deus nunquam acceptare actum nec aliquem sibi placere saltem pro statu vie tanquam sine iocalibus suis: licet non sufficiant ad acceptationem actus: sed cum hoc etiam caritas requiratur. Similiter etiam caritas non manet frustra in patria licet actus beati ficus non causetur ab ipsa nec sit meritorius per ipsam: quia est ad decorem et perfectionem mentis.

¶ Dices. Quomodo ergo dicit Gregorius quod amor dei numquam est ociosus. Operatur enim magnasi est. Si autem operari rennuit amor non est. Dico quod pro tanto dicitur caritas operari: quia est perfectio. operantis et dispositio et habens ipsam operatumagna non quod caritas infusa sit principium operamdi. hec de tertio articulo.

¶ Ad primum principale repondetur quod secundum propositionem Aristotelis prius origine diligit aliquis seipsum quam alium: sed non sequitur quod magis et perfectius et prius perfectione. Aliter dicitur quod amicabilia etc. Uerum est pro tanto: quia si gnum amicitie ad alium est quando facio sibi quod et mihivel quando volo sibi bonum sicut mihi. Non quin possim ipsum plus diligere et magis velle sibi bonum quam michi. Unde ipsi deo potest creatura velle amore amicitie maius bonum quam sibi possit velle vel saltem magis debet complacendo in bono diuino quod habet et est amor non beneficentie: quia deus bonorum meorum non eget: sed est amor beniuolentie. Non quo quis vult alteri bonum non habitum sed quo complacet in bono iamhabito ab illo quem amat.

¶ Ad secundum dico quod caritas non est necessaria ad talem actum nisi modo supradicto ad actum meritorium et sic saluatur auctoritas apostoli.

¶ Ad tertium dico de Bernardo quod ipse intendit quod dillgere propter seipsum et omnia pro pter ipsum meritorie supple sunt supernales gradus non quantum ad actus vel modos aliquos seu gradus aliquos actibus intrinsecos ita quod in tales actus non possit natura. Sed quia communiter tales actus stant cum habitu supernaturali et ad hoc quod sint meritorii oportet quod habitus concomitetur etc.