Quaestio 1

¶ Distinctionis decimequinte Questio vnica.

Circa distinctionem decimamquintam quero Utrum in anima christi tempore passionis sue fuerit vere tristicia aliqua secundum portionem superiorem non obstante summa leticia fruitionis beatifice.

¶ Uidetur quod non. Impossibile est quod contraria sint simul in eodem subiecto quia contraria sunt que circa idem subiectum mutuo se expellunt sicut dicitur in predicamentis. Sed leticia vel gaudium et tristicia sunt contraria secundum totum genus suum sicut beatitudo et miseria que simul stare non possunt sicut etiam corporeum et incorporeum. ergo et cetera.

¶ Secundo sic et est contra vnam responsionem quae posset dari ad primam rationem quia et licet forte sicut diceret aliquis contraria possint simul siare in esse remisso non tamen in suis excellentiis vndecumque causentur. Ita enim repugnant si a diuersis causis causenisicut si ab eadem causa. Sed planum est quod in christo secundum portionem superiorem erat summa leticia beatifice fruitionis que non fuit diminuta in passione. Leticia vero et tristicia sunt contraria secundum totum genus suum et ita sunt siue a diuersis vel respectu diuersorum sicut respectu eiusdem obiecti. ergo in anima christi non fuit tristicia secundum superiorem portionem tenpore sue passionis.

¶ Confirmatur per philosophum septimo ethicorum. qui dicit quod delectatio vehemens expellit quamcunque tristicam. ergo etc.

¶ Tertio sic Sicut dos impassibilitatis excludit a corpore passio nem doloris ita vt videtur fruitio vel gaudium seu leticia fruitionis excludit passionem tristicie. Si cut enim corpus gloriosum est impassibile ita et anima vt videtur. Sed in corpore impassibili non potest esse passio doloris. Tunc enim esset passibile. ergo etc

¶ Quarto sic. Impossibile est idem corpus simul moueri per se motibus oppositis. Sed si in anima christi fuisset tristicia tempore passionis cor suum fuisss dilatatum pre leticia et constrictum pre tristicia quoid leticia dilatat cor et tristicia constringit. ergo etc. Math. 20. Tristis est anima mea

¶ Contra vsque ad mortem et vsave. 5. Ue re langores nostros ipse tulit et dolores nostros ipse portauit. Et trenorum. 1 dicitur in persona eius. O vos omnes qui transitis per viam attendite et videte si est dolor sicut dolor meus. etc.

¶ In ista questione sic procedam

¶ Primo inquiram Utrum duo contraria possint si mul inesse subiecto quacumque virtuter.

¶ Secundo ponam vnum modum dicendi de questione et arguam contra ipsum.

¶ Tertio ponam alium et ipsum delara bo.

¶ Ultimo ad rationes.

¶ Quantum ad primum est vnacommunis opinio quod impossibile est duas formas contra rias simul inesse eidem subiecto in actu ita quod nec deus hoc potest facere quia non est hoc factibile.

¶ Ad hoc adducuntur rationes et auctoritates.

¶ Prima ratio est. Magis repugnant circa idem subiectum due forme solum disparate vt videtur. Sed multe sunt forme solum disparate que non possunt esse per quancumque potentiam simul in eodem subiecto. Patet de dua bus figuris quarum vna est sperica et alia angularis. Patet de duabus formis substantialibus asiniet bouis que non possunt simul stare in eadem materia. ergo etc.

¶ Secunda ratio. Non minus sunt incompossibiles circa idem subiectum due forme contrarie quam due forme eiusdem rationis. Ille enim maxime a se distant sed iste non. Sed due forme absolute eiusdem rationis non possunt simul stare in eodem subiecto. ergo etc. Minor patet. 5. metaphisice.

¶ Tertia rati Per se primi termini motus sunt incompossibiles vt patet. Alioquin motus non faceret distare a terinm a quo incipit nec abiiceret ipsum necessario ex quo te mini essent compossibiles. Sed duo contraria sunt per se primi termini motus positiue non autem forma et priuatio quia per hoc distinguitur motus a mutatione. et go etc.

¶ Quarta ratio. Illa non sunt compossibi¬ lia circa idem subiectum quorum vnum in subiecto includit negationem alterius vel saltem ad ipsum/ consequitur. Alioquin contradictoria essent compossibilia et possent simul eisdem inesse. Sed contraria sunt huiusmodi vt videtur et dicit etiam philosophus quarto metaphisi. ergo etc.

¶ De hac materia require imquarto Francur. in questione de baptismo nolente.

¶ Quinta ratio. Eadem est potentia receptiua contrariorum in vno et eodem subiecto. Alioquin non esset vnum subiectum. Nec. esset motus vel mutatio inter ipsa. Nam eadem est potentia receptiua mutationis et vtriusque termini sui. Sed illa potentia terminatur et actuatur per vnum contrarium. ergo illo stante non potest alterum inesse vt videtur.

¶ Sexta ratioquia magis et minus non se compatiuntur in eodem subiecto sicut magis album et minus album. ergo multominus duo contraria vt pote album et nigrum. Ad hoc dicitur quod magis et minus non se compatiuntur secundum eundem gradum et respectu eiusdem extremi sed ben secundum diuersos gradus etiam respectu eiusdem extremi si due forme eiusdem quarum vna sit perfectior alia possint stare simul in eodem subiecto sicut reputo vel rum tunc enim idem esset magis et minus album seipso vel etiam secundum eundum gradum respectu diuersorum extremorum. Item enim secundum eundem gradum albedinis est magis album alio et minus album aliquo alio sed secundum eundem gradum et respectu eiusdem extremi non est possibile. Sicut nec est possibile quod idem gradus sit maior et minor seipso. Sic etiam dicitur quod non est possibile idem esse album et nigrum secundum eandem formam vel eundem gradum forme sed beant secundum diuersas compossibiles sicut etiam gradus maior et minor quantum ad suas realitates sunt compossibiles. Unde et adueniente gradu eiusdem rationis et non corrupta realitate prioris augetur vel intenditur forma sicut in primo distinc. 17. dicebatur.

¶ Ad hoc videture christs sa auctoritas Aristo. in postpraedicamentis sicut allegatum est supra Et Boetu etiam super praedicamenta. Et Arist. in. 4. metaph. vbi dicit istam consequentiam contra Anaxi. negantem primum principium. Contraria non poatent simul eidem inesse. ergo nec contradictoria. Sicut ergo impossibile est contradictoria simul verificari de eodem. Ita etiam et contraria vt videtur. Item. 19. metaphisi. et in postpredicatis per rationem contrariorum. non obstantibus videtur michi¬

¶ Sed praedictis ddcum primo quod non est abso lute impossibile nec implicat contradictionem contraria simul inesse eidem subiecto etiam in suis excelilentiis quantas posstent habere in illo subiecto. Unde puto quod idem subiectum simul potest esse album et nigrum calidum et frigidum in tanto gradu secundum vtrumque inquanto posset esse secundum alterum tantum. Unde dico quod abso lute loquendo hoc est impossibile.

¶ Et hoc probo sic Duo contraria sunt compossibilia simul vertute nature secundum esse remissum in eodem subiecto. Probatio de contrariis inter quae est motus. Uundo enim ex aqua fit ignis aquae calefit primo et non sic calefit quod totaliter corrumpatur frigiditas aquae sed successiue corrumpatur quia remittitur et calor successiue inducitur et intenditur et per consequens frigiditas et caliditas in gradibus remissis se compatiuntur. ergo absolute loquendo est possibile quod se compatiantur in sus excellentiis in eodem subiecto aliqua contraria saltem illa quorum neutrum deterinat sibi subiectum secundum aliquem gradum sed indterns ad quemlibet. Probatio consequense quia talia cum sint eiusdem rationis in quos cunque gradu inueniantur et secundum aliquem gradum subectum sibi non determinat ea nec aliquod ipsorum sicut de superficie respectu coloris vel caloris qua ratione sunt compossibilia secundum aliquos gradus remissos eadem ratione secundum gradus intensos absolute loquendo dico licet non virtute cuiuscumque agentis.

¶ Secunda ratio. Illud est absolute loquendo possi bile quod non implicat contradictionem. Sed quod duocontraria sint simul in eodem subiecto puta duo colores extremi in eadem superficie et intensi non implicat contradictionem. Illa enim contradictio esset quod subiectum esset album et non album. Sed non sequitur hoc si sequitur subiectum esse album et nigrum. Non autenon album. Non enim subiectum dicitur non album formaliter per aliquid positiuum formaliter quod est nigrum sed per negationem albi que quidem negatio albi non est in subiecto existente albedine in ipso sicut ponitur. Unde non sequeretur subiectum non esse album absolu te sed per nigredinem quia licet sit album non tamen per nigredinem ita etiam nec per substantiam suam. Unde non est contradictio isto modo aliquid esse album per al bedinem et non per nigredinem. Non enim est secundum idem quare etc.

¶ Tertia ratio. Non habent maiorem incompossibilitatem duo contraria respectu eiusdem subiecti quam duocorpora respectu eiusdem loci. Pro tanto enim ambo dicuntur incompossibilia quia vnum expellit aliud. Sed vnum corpus sic potest esse in loco quod non ex pellit aliud. Possunt enim esse duo corpora in eodem loco secundum omnes ita ergo et duo contraria / ita quod vnum non expellit aliud. dicendum quod absolute

¶ Didetur ergo loquendo non est impossibile nec implicat contradictionem quod aliqua contraria possint simul esse in eodem subiecto et in suis excellentiis saltem virtute dinima.

¶ Secundo dico quod hoc non est possibile virtute creata non propter incompossibilitatem terminorum vel contrariorum: sed velquia est agens limitatum et determinatum ad sic agendum vt non possit simul inducere duo contraria in suis excellentiis in eodem subiecto non influente deo vel non cooperante sibi ad hoc vel quia non inducit aliquod cotrarium in aliquod subiectum nisi per motum et ita quia generatio vnius est corruptio alterius concemitatiue saltem. Oportet necessario quod ad inductionem vnius corrumpatur vel remittatur alterum a sua excellentia sed hoc non oportet de deo agente libero infinito. Potest enim inducere vnum non remitter do nec expellendo aliud et per consequens vtrumque in sua excellentia conseruare vel causare in eodem subiecto sicut potest vnum corpus ponere in aliquo loco non expellendo aliud de illo loco.

¶ Quod autem hoc sit possibile videtur posse probari per glosam super illud Mathei. 13. Ibi erit fletus et stridor dentium. et etiam Sapien. quni videtur dicere quod corpora damnatorum erunt simul frigida et calida et vtrumque intense. Hoc autem non esset si contraria absolute loquenndo in suis excellentiis essent incompossibilia. quare etc.

¶ Adducitur tamen vna ratio ad hoc probandum que non videtur mihi bona. Ratio est talis. Non est impossi bile quod in eodem subiecto secundum diuersas potentias receptiuas sint diuersa accidentia quantumcunque ad vnum illorum sequatur negatio alterius quia non sequitur adhoc aliqua contradictio. Nam affirmatio secundum vnum llorum et negatio secundum aliud non attenduntur penes eandem potentiam. Sed in subiecto ad duo contra ria sunt diuerse potentie et non est vna potentia receptiua. Patet quinto phisicorum. vbi Aristoteles dicit quod non est idem posse egrotare et posse sanare. Tunmc enim egrotare et sanare essent idem. Similiter etiam secundum Commentatorem. 12. metaphi. Potentie numerantur in materia secundum numerum formarum specificarum ad quas est in potentia et similiter in subiecto pari tionne. Alioquin enim posset idem nume ro reparari quia semper maneret eadem potentia ad ipsum si non numerarentur potentie. ergo etc. Ista ratio nichil valet. Si enim concluderet pari ratione concluderet quod due forme substantiales disparate nullum ordinem habentes vel non ordinate possent simul esse in eadem materia quod est falsum.

¶ Dico igitur ad minorem quod in subiecto non est nisi vnica potentia receptiua ad duo contria sicut superficies eadem per idipsum quod est ipsa potentia vnica receptiua albedinis et nigredinis sicut probaui supra. Nam idem est subiectum receptiuum motus et eadem potentia receptiua ipsius et termini sui etiam vtriusque.

¶ A philo sophum de quinto phisicorum Dico quod dictum sui est verum de potentia subiectiua vel receptiua. Ad probationem de materia prima. dico quod in materia prima non est nisi vnica potentia receptiua ad omnes formas quas potest immediate recipere sicut dixi insecundo quia illa potentia non est nisi sua essentia. Unde et nego Commentatorem quantum ad illud dictum suum accipiendo potentiam pro principio quo receptiuo¬

¶ Preterea etiam saltem secundum eos. Eadem est potentia ad omnes formas eiusdem rationis et illa semper manet et tunc si argumentum eorum est bonum sequitur quod alias posset reparari eadem forma per naturam si potentia sit vna et potentie non numerentur Hoc etiam concludit contra eos quod eadem forma numero poterit per naturam reparari. Unde dico quod ista ratio non concludit: sed standum est in predictis. rum qui probant

¶ Ad primum alio ilud esse impossbile scilicem duo contraria simul stare. Dico quod magis repugnat duas formas aliquas disparatas substantiales esse in eadem materia precipue de formis non ordinatis quam duo contraria in eodem subiecto / quia forma substantialis dat esse simplex. Et sicut impossibile est eiusdem esse duo esse simpliciter ita duas formas substantiales non habentes ordinem stare ineadem materia: contraria autem cum sint accidentia non dant esse simpliciter sed secundum quid Et non est inconueniens eiusdem esse plura esse secundum quid.

¶ Ad illud de figuris dico quod non video quare vnum corpus non possit simul figurari diuersis figuris sicut etiam dicam in quarto vbi ostendam quod idem cor pus potest esse in pluribus locis dimensionaliter et ipsis configurari.

¶ Ad secundum de duabus formis eiusdem rationis absolutis. dico quod possunt abso lute loquendo simul stare in eodem subiecto.

¶ Ad tertium dico quod per se primi termini motus no sunt duo positiua contraria sed affirmatio et priuatio / licet negatio que est terminus motus secundum quod huiusmodi numero fundetur vel saltem concomitetur contrarium positiuum aliud a subiecto et a contrario quod ipsa negatur et in hoc differt negatio que per tinet ad per se terminum priuatiuum motus a negatione que est pe se priuatiuus terminus mutationis sicut dixi in primo de augmento caritatis: et tunc dico quod contraria quantum ad sua positiua possunt simul manere in subiecto non autem contradi ctoria nec affirmatio et negatio eiusdem.

¶ Aliter potest dici quod si ratio apparentiam habet ipsa quantum ad hoc valet aliquid quod per motum non possunt poniduo contraria simul in eodem subiecto sub suis excellentiis per motum dico vnum inter illa contraria saltem respectu agentis creati respectu cuius generatio vnius est coruptio alterius.

¶ Ad quartum dico quod vnum contrarium non includit essentialiter nec habet inseparabiliter negationem alterius respectu eiusdem subiecti nisi pro tanto quia vnum contrarium non est aliud nec dat illud esse quod dat aliud: sed non propter hoc negat aliud a subiecto cuius est sicut nec vna forma disparata negat aliam licet non si alia quia non est negatio sed aliquid positiuum nec habet in se formaliter negationem alterius quia non est subiectum alterius nec esse potest. Ad idem vero subiectum pertinet affirmatio et negationem talem alterius concomitantem in subiecto: sed dico quod contingenter et separabiliter saltem virtute diuina quicquid sit respectu vertutis naturalis de qua Aristoteles intelligit dictum suum si debet habere veritatem.

¶ Ad quin tum dico quod potentia eadem respectu contrariorum non est terminata per vnum sic quin possit etiam simul terminari per aliud ita quod ad ipsam per se extendit. ctoritates potest dici

¶ Ad omnes clitt quod vere sunt de contra riis acceptis secundum esse intensum et virtute agentis naturalis sicut dictum est supra non autem absolute loquendo.

¶ Ad aliud tamen de quarto metaphisi. dico quod philosophus non arguit ex intentione propria contra eraclitum quasi sit impossibile vel minus vel magis impossibile duo contraria stare simul quam duo contradi ctoria quia de contradictoriis est hoc impossibile simpliciter et absolute. Sed arguit contra Eraclitum exdictis suis. Dicebat enim contraria non posse simul stare et tamen concedebat contradictoria posse simul stare. Et tunc Aristoteles arguit quod si contraria non possunt simul stare nec contradictoria. Nam si ponantur conrradictoria simul stare sequitur quod opiniones contra dictoriorum possunt simul stare. Sed opiones contradictoriorum sunt contrarie sicut dicit philosophus ibidem et in secundo periarmenias et ita consequenter ponuntur contraria simul stare quod est contra Eraclitum. Hec de primo articulo principali. I¬

¶ Quatum ad secundum articulum. Est vna opinio communis multis quod christus secundum portionem superiorem anime sue vt portioest et habens rationem simplicis potentie intellectus scilicet et voluntatis non habuit aliquam tristiciam tempore passionis nec alias. Sed accipiendo portionem superiorem vt natura quedam est quia vt sic ad eandem naturam pertinet cum portione inferiore et etiam cum appetitu sensitiuo sic etiam ad ipsam Unde aliqua tristicia pertinebat et attingebat non tamen vt ratio est. Ratio primi videtur: quia impossibile videtur quod portio superior secundum eandem rationem scilicet vt ratio est et potentia simul frueretur et tristaretur simul haberet summam leticiam et intensam tristiciam. Ratio secundi videtur quia nullum apparet ine conueniens quod portio superior non vt ratio sed vt natura tristaretur quia naturaliter et vt natura refugiebat motem et nolebat ipsam tanquam lesionem nature et ideo de eius euentu vt natura et pertinens ad integritatem nature tristabatur. Tristicia enim est de hiis quae nobis nolentibus accidunt secundum August. 12. de ciuitate dei. Dolor ergo sensibilis appetitus sensitiui attigit isto modo portionem superiorem sicut dicit.

¶ Pro ista positione adducuntur probationes quod scic in portione superiore vt ratio est non fuerit dolor vel tristicia. Tum quia portie superior non est nisi obiecti eterni quod est deus secundum Augustinum. 12. de trinitate. Tum quia secundum portionem superiorem gaudebat de sua passione. Tum quia secundum superiorem portionem solum agebatur christus in deum supra se non autem circa se.

¶ Tum quia secundum Hylarium. 12. de trinitate non plus dolebat christus quam aer lanceatus quod non potest intelligi nisi secundum superiorem portionem. opinionem arguitur.

¶ Contra istatie primo quod distinctio est nulla in se. Secundo quod non est ad propositum. Et tertio contra conclusionem.

¶ Primo sic. Illa distinctioest nulla que distinguit aliquid in ipsum et non ipsum Patet quia diuidentia debent participare rationem diuet si et naturam. Sed ista distinctio est talis que distinguit portionem superiorem in rationem et naturam quia portio non accipitur secundum naturam vt natura est. Tumd enim esset eadem penitus portio inferior et superior sicut est eadem natura ambarum. Sed accipitur portio secundum ordinem et naturam seu habitudinem ad obiectum et ideo distinguere eam in rationem et vt habens ordinem vel habrtudinem ad obiectum et in naturam que dicit quid absolutum secundum se est ipsam distinguere in portionem et non portionem. Secudo sic. Ad portionem superiorem et inferiorem etiam partium voluntas sicut dictum est in secundo sed sicut dictum est ibidem nihil est dictu distinguere voluntatem in voluntatem vt natura et vt voluntas quia est distinguere ipsam in voluntatem et non voluntatem. ergo similiter de superiore portione. Preterea ita posset distingui de qualibet potentia et sic omnes propositiones de potentia quaelibet essent distinguende et tunc si quereretur Utrum homo intelligat secundum voluntatem deberet distingui quod secundum voluntatem vt potentia est homo non intelligit sed secundum ipsam vt natura est et consubstantialiter idem cum intellectu homo intelligit vel de intellectu posset dici quod secundum ipsum vt potentia est ho intelligit non autem secundum quod natura. Et patet quod nihil valet talis distinctio. Non est etiam. ad propositum sicut iam patet ex predictis quia questio est de superiore portione et ita vt portio est et ratio et habens ordinem ad obiectum non autem secundum aliquid aliud.

¶ Secundo quia quando aliquod praedicatum queritur alicui subiecto inesse accepto secundum reduplicationem nunquam distinguendum est subiectum sed praecise accipiendum secundum rationem quam reduplicat ipsa reduplicatio. vt si queratur Utrum homo secundum quod homo sit risiblis vel secundum. quod rationalis non est distinguendum deus homine vt animal vel vt rationalis. Sed in proposito queritur vtrum christus secundum superiorem portionem hapuerit tristiciam non vtrum secundum naturam vel aliquid aliud. ergo etc.

¶ Tertio etiam contra conclusionem arguitur in primo quantum ad hoc quod dicit quod in superiori portione vt potentia et ratio est non fuit tristicia primo quia non vdetur obstare gaudium vel leticia fruitionis. Nam secundum eandem portionem superiorem vt ratio est christus fuit viator et comprehensor. Quod comprehensor patet. Quod viator etiam patet quia meruit nobis ianue apertionem hoc autem ad portionem superiorem pertinet ergo cum non sit maior repugnantia vie et patrie quam fruitionis et tristicie videtur quod potuerit illud esse. Secundo quia tristicia christi in sua passione fuit satisfactoria pro peccatoAde et delectatione quam habuit in peccando. Sed Adam peccauit secundum portionem superiorem auertendo se a deo. ergo christus etiam secundum portionem superiorem tristabatur. Alioquin non respondebat pena satisfactoria ipsi culpe. Tertio modo quia hoc videtur dicere Damascenus ca. 59. vbi dicit de christo. Neque turbationem et tristitiam ostendit sine anima turbata neque prat et mestificatur siue intelligitur mestificata. Intelligitur vero principalius ad portionem superiorem verpertinere.

¶ Ultimo contra illud quod portio superior vt natura habuit tristicia quero quo. Aut formaliter et subiectiue aut obiectiue et vtroque modo habeo pro positum quia natura vt natura non respicit obiectum vel actum seu passionem aliquam nisi mediante potentia etiam secundum eos quia non est sibi immediatum principium operationis vel passionis. Nam propter hoc ponunt potentias anime esse accidentia. ergo etc. Preterea etiam si dicatur quod portio superior vt natura tristatur distinguendo naturam a ratione et potentia. Pari ratione dici potest quod intellectus vel sensus turbatur vel tristatur sto modo et non est ad propositum sicut patet ipsorum diceretur

¶ Ad primum ergo quod portio suprior non solum tespicit obiectum eternum quod est deus sed etiam. extendendo ipsam bene respicit obiectum tparale secundum leges tamen et regulas eternas et inordine ad obiectum eternum et sic licet christus non habuerit tristiciam in portione superiore de obiecto fruibili eterno sed gaudium tamen de aliquo alio eo modo quo dicetur infra potuit tristari secundum portionem superiorem.

¶ Ad secundum quando dicunt quod secundum portionem superiorem gaudebat de sua passione secundum quod portio ratio est quia sciebat eam esse deo placitam et redemptionem generis humani. Dico quod verum est tamen ista ratio est contra primam quia passio christi non fuit obiectum eternum et fruibile quod est deus. Et tunc dico quod non tristabatur de sua passione accepta secundum easdem circumstantias et secundum eandem rationem: sed benepoterat tristari de ipsa occurrente vel accepta secundum aliam rationem sicut dicetur infra.

¶ Ad tertium dico quod secundum portionem superiorem anima christi non solum circa deum vacabat et supra sed poterat vacare et circa aliquid temporale secundum tamen leges eternas et sic tristari de sua passione.

¶ Ad hylarium qui dicit quod christus non plus doluit in sua passione quam aer scissus vel lanceatus potest exponi sicut Magister exponit. Uetum est quod non doluit sicut alii dolent et nos dolemus quia non habuit pctantum in se quod esset sibi causa dolendi vel tristicie licet vere doleret et etiam tristaretur. Uel ali ter quia doluit sic quod dolor vel tristicia in eo abforbet ret vsum rationis sicut in nobis et aliis de communi lege. Non enim tristicia minus absorbet vsum rationis si sit vehemens quam vehemens delectatio cuiusmodi est delectatio venerea intensa. Non enim minus passionatur quis per tristiciam vel dolorem quam per gradum vel delecta tionem. Unde et animalia bruta videmus retrahi a de lectationibus ex timore mali vel doloris infligendi. Christus autem licet maxime tristaretur et doleret in sua passione non tamen perdidit in aliquo vsum rationis et hoc dispensatiue fuit factum priuilegio speciali et congruo ad opus nostre redemptionis. hec de secundo articulo principali.

¶ Quantum ad tertium articulum. Primo ostendam quid vocatur dolor et tristicia. Secundo ostendam quod christus doluit vere secundum partem sensitiuam. Tertio quod tristabatur vel poterat tristari secundum portionem superiorem. Quarto quod secundum inferiorem. Ultimo instabo et soluam.

¶ Quantum ad primum dico quod secundum August. capitulo. 13. de ciuitate dei. Dolor in nobis vel in aliis est offensio anime in carne et ex disconueniente carni causata. Unde et dolor proprie dicitur passio sensibilis causata in appetitu sensitiuo ex aliquo disconuenienti obiecto lesiuo sensus vel carnis. Ita quod ad potentiam cognitiuam formaliter non pertinet sed ad appetitiuam sicut probaui in secundo. Sicut enim delectatio sensibilis causatur ex coniunctione conuenientis cum conueniente sensibilis scilicet conuenientis cum potentia conuenienti et naturaliter inclinata ad tale obiectum. Sic dolor ex coniunctione disconuenientis et improportionati sensui siue sit conueniens toti nature siue non. Tristicia vero secundum Augustinum est passio causata in anima ex hiis rebus que nobis nolem tibus accidunt et pertinet magis ad partem intellectiuam sicut velle vel nolle. Unde si volo aliquid et illud non accidit pro quando volo illud habeo tristiciam. Similiter si nollo aliquid et illud accidit pro quando nolo illud similiter habeo tristitiam.

¶ Quam tum ad secundum dico quod in christus in sua pastione benedicta habuit verum dolorem sensibilem in appetitu sensitiuo causatum ex offensione vel lesione carnis et disconuenienti scissione et diuisione eius. Hoc patet. Tum quia habuit nobilissimam complexionem et viuacissimum tactum perceptiuum conuenientis vel disconuenientis. Tum quia in ipso dispensatiue factum est quod gloria anime in corpus non redundaret nec haberet corpus impassibile sed passibile et mortale licet etiam dispensatiue fuerit factum quod dolor lle sensibilis non turbauerit vsum rationis licet esset valde intensus multofortius quam factum fuerit in aliquibus aliis sanctis qui in tormentis vehementibus vsum rationis habuerunt assistente eis deo secundum specialem influentiam quia hoc non potuit fieri per naturam propter colligantiam rationis et appetitus sensitiui patientis. Nam appetitus sensitiuus non minus refugit nociua quam prosequatur conuenientia et ita non minus ratio naturaliter turbatur ex vehementi dolore sensibili quam ex vehementi delectatione sicut tactum est supra. Tum quia in passione christi erat actu uum sufficiens doloris approximatum passiuo disposito non impeditum. Puta disconueniens approximatum cum perceptione eiusdem. Tum quia passio Christi fuit satisfactoria pro peccato et delectatione carnali ipsius Ade. et ita in ea debuit esse dolor sensibilis sicut patet. Nec obstat quod vna potentia intensa in sua operatione impedit aliam secundum Auicennam et secundum experientiam et ita potentia intellectiua christi fuisset impedita ex dolore intenso circa sensitiuam quod non est verum. Similiter etiam quod aliquis raptus non sentit ea que fiunt circa corpus sicut patuit de Paulo qui nesciuit vtrum in corpore vel extra corpus fuisset raptus. Christus autem erat maxime raptus in deum secundum animam et beatificam visionem. Hec enim vera sunt naturaliter et de lege communi. Aliter tamen factum in christo dispensatiue et ordinatione speciali diuina circa christum sicut dictum est supra.

¶ Quantum ad tertium dico quod portio superior vno modo potest accipi stricte: im mo strictissime: et tunc accipitur solum in ordine vehabitudine ad obiectum fruibile et eternum quod est deus. Alio modo potest accipi non ita stricte sed extendendo ipsam ad obiectum temporale vel creatum circa quod versari potest: tamen secundum regulas et leges eternas et in ordine ad deum vel habitudine aliqua.

¶ Primo modo accipiendo portionem superiorem intellectum et voluntatem prout pure et mere versantur circa obiectum eternum quod est deus Dico quod si cut christus potuit vel non potuit peccare ita non potuit vel potuit habere tristiciam in superiori portione: quia tristicia de tali obiecto non est nisi vel quia voluntas odit bonum sibi inesse quod inest ipsa nolente vel quia vult sibi malum quod non inest ipsa volente et planum est quod tale nolle vel velle peccata sunt.

¶ Dicendum ergo quod dictum est supra quod christus absolu te loquendo sine aliqua contradictione potuit peccare sic dico quod secundum portionem superiorem potuit habere tristiciam circa summum obiectum vel de ipso: quia potuit ipsum velle non esse vel tantum bonum esse vel nol le ipsum esse et sic tristari. Sed quia stanter ordinatione diuina circa ipsum quam tenemus de ipso non potuit peccare. Dico quod nec potuit tristari circa summum obiectum fruibile modis predictis secundum portionem superiorem acceptam modo predicto sed tantum letari et gaudere.

¶ Alio modo accipiendo portionem superiorem. Dico quod potuit habere tristiciam etiam. secundum portionem superiorem de aliquibus obiectis stante leticia beatifice fruitionis nec in aliquo diminuta. Nam secundum regulas eternas diuine iusticie sicut portio superior tenetur gaudere et letari de bono quo attingitur ipse deus mediate vel immediate. Puta de bono virtutis et glorie create sic tenetur vel sal tem potest tristari pro statu vie de malo auertentecuiusmodi est malum peccati quo dehonoratur deus et sic dico quod potuit tristari de sua passione prout per ipsam et in ipsa peccatores crucifigentes ipsum dehonorabant eum vel deum contemnebant: et similiter de fuga discipulorum et huiusmodi: et similiter de peccato Ade et humani generis pro quo dolendo patiebatur sicut de negatione petri licet gauderet de sua passione prout erat deo accepta ad redemptionem generis humani intellectu sibi dictante hoc secundum rectanrationem. Nec est aliquod inconueniens quod secundum vus rationem passio christi fuerit volita a christo et gaudiosa secundum vero aliam rationem et circumstantiam fuerit nolita vel non volita et tristatiua ipsius.

¶ Quod autem sic christus habuerit tristiciam probabile videtur et hoc videtur dicere Ambrosius de trinitate et ponitur in litera. Doles inquit domine iesu ex miseria mea non tua: quia tu non pro te sed pro me doles.

¶ Et hoc persuadere videntur rationes adducte contra primam opinionem in tertio menbro licet de necessitate non con cludant quod ita fuerit de facto. Potest enim dici ad primam quod licet christus meretur secundum portionem superiorem: non tamen oportuit quod haberet in ea tristiciam: sed quod tristiciam portionis inferioris acceptaret voluntarie. Unde passione non meremur sed acceptatione passionis magis propter deum.

¶ Ad secundam etiam dice retur quod licet Adam peccauerit vel demeruit secundum portionem superiorem auertendo se a deo non tamen oportuit christum tristari secundum illam sed magis mererivt predictum est vel aliter quia non oportet quod si ali¬ quis magnus satisfaciat pro aliquo paupere quod pari pena puniatur sicut ille pauper et miser puniretur quia modicum opus et alterius rationis sufficit in illo magno puta in rege quod non sufficeret in paupere. Sic in proposito licet Adam debuisset satiffecisse secundum portionem superiorem pro peccato suo et trista ri secundum ipsam tamen non oportuit hoc de rege christo satisfaciente pro Adam sed suffecit quod secundum portionem inferiorem vel secundum appetitum sensitiuum.

¶ Ad Damasce. dico quod non solum intelligentia ad portionem superiorem pertinet sed ad inferiorem sicut et voluntas. Uel dic quod de facto concludit Christum fuisse tristatum etiam secundum portionem superiorem licet non fuerit necesse ad satisfactionem ita esse sed magis ad ostem sionem dignantissime caritatis qua voluit deus animam suam totam repleri malo tristicie secundum quamlibet portionem et secundum appetitum sensitiuum. Iuxta illud psalmi. Repleta est malis anima mea et multa loca. vel dicta alia scripture que hoc videntur sonare. ordinatione dicit de

¶ Scotus in sua ista questione recolligendo breuiter ea que dicit ibi valde prolixe primo quod tristicia potest contingere ex his quae nolumus quadrupliciter. Uno modo cum euenit aliquid quod est contra voluntatem vt natura quedam ita quod non est illud actu nolitum: sed quasi naturaliter. Secundo modo ex hoc quod prouenit aliquid quod est contra voluntatem vt colligatur appetitui sensitiuo inseriori et est disconueniens sibi. Tertio modo ex hoc quod proue nit aliquid vel euenit quod est actualiter nolitum actu elicito a voluntate.

¶ Quarto modo ex hoc quod euenit aliquid quod est habitu nolitum vel nolitum conditionate volitum tamen actu et simpliciter sicut proiicere men ces in mari in periculo tampestatis quod est actua liter volitum efficaciter. quando proiiciens proiicit libet secundum quid sit nolitum vel habitualiter vel conditionate quia si posset euadere nolet proiicere

¶ Secundo dicit quod voluntas in communi non distinguendo eam per portiones potest tristari et tristabatur in christo duobus primis modis ex afflictione carnis et passione que erat et contra modunsuppositi christi et contra conuenientiam appetitus sensitiui diligebat enim voluntas suppositum christi amore amicitie et non minus tristabatur ex carne de malo passionis sue quam aliquis de malo incommodi tristetur.

¶ Tertio dicit quod portio superior stricte accepta prout tantum vacat circa obiectum eternum quod est deus non tristabatur quia talis tristitia non esset in ea nec sequeretur nisi ad nole de um in se vel aliquam perfectionem eius sibi inessequod non conuenit voluntati recte ymmo nec forte voluntati damnatorum quantumcunque sint mali volunt deum non esse absolute vel non esse iustum: licet nolint penam illam quam habent.

¶ Quarto dicit quod accipiendo portionem superiorem prout se extendiiad alia obiecta temporalia vel creata secundum tamen regulas eternas et diuinas et est tristabilis non ex carneAd tria genera obiectorum potest comparari ex quibus posset tristari scilicet ad carentiam fruitionis beati fice et de illa non habuit tristiciam: quia fruitione bet tifica nunquam caruit. Secundo ad peccata vel demerita. Tertio ad mala penalia: sicut enim secundum leges eternas debet primo velle inter obiecta creata beatitudinem creatam vel fruitionem beatificam suam Secundo autem gratiam et virtutes et tertio bona¬ corporis ad bonam consistentiam sic potest intelligi tristari de oppositis istorum predictis si contin gant. De primo autem sicut iam dictum est non fuistristata. De secundo etiam quantum ad peccata sua que essent in ipsa non fuit tristata: quia nullum peccatum hapuit sed de peccatis aliorum scilicet scandalo discipulorum et malicia iudeorum persequentium et crudeitate crucifigentium et transgressione primorum parentum peccantium fuit tristata quia in omnibus his dehonorabant isti deum et tristicia talis secuta est nol le in actu et simpliciter et displicentiam talium peccatorum. Et similiter dicendum est de portione inferiore suo modo quia erat recta et conformis superiori portioni in hoc quod omnia ista sibi displicebant et super dis tristabatur. Nec quantum ad ista obiecta distinguen dum est de portione inferiori et superiori. Sed quam tum ed tertium scilicet quantum ad malum penale passio nis aliter est dicendum.

¶ Dicit ergo quod respectu mali penalis puta passionis christi aliter est dicendum quam tum ad aliquid de portione superiori et inferiori. Nam portio superior tristabatur de passione christi tristicia sequente euentum alicuius contra voluntatem vt natura: quia portio superior seu voluntas vt pertinens ad portionem superiorem vt natura inclinabatur in bonum persone et in ordine ad obiectum eternum etiam affectione commodi et per consequens vt natura nolebat incommodum passionis et tristabatur de euentu eius. Ex quo videtur sequi quod obiectum eternum non solum est summum commodum amandum affectione iusti sed etiam summum commodum amandum affectione commodi et dicit quod iste modus tristandiproprius est voluntati vt portio superior quia vt natura est sibi conuenit appetere omnia in ordine ad obiectum eternum et sic ad portionem superiorem pertinet. Sic ergo portio superior vt natura de passio ne tristabatur. Ad tristitiam enim sufficit quod aliquid molitum naturaliter vel contra inclinationem natura lem eueniat.

¶ Secundo dicit quod voluntas vt portio superior et libera non tristabatur de passione tristicia consequente nolle actuale respectu passionis vel displicentiam actualem respectu passionis: quia non habuit elicitum nolle et displicentiam passionis sed magis habuit velle et complacentiam passionis conformando se diuine voluntati volendo passionem vt redemptiuam generis humani et satisfactiuam respectu dei referendo in finem vltimum et obiectum eternum sicut etiam ratiosuperior pro tunc non potuit iudicare passionem non esse volendam in ordine ad finem talem et obiectum eternum vnde sumitur principium practicum sui iudicii.

¶ Tertio dicit quod portio suterior vel voluntas vt pertinens ad eam tristabatur de passione eueniente contra nolitionem liberam habitualem in quam prorumpisset voluntas nolendo talem passionem nisi aliquid obstitisset vel si aliquid non po situm: positum fuisset. Puta si diuina voluntas aliter ordinasset redimere genus humanum aliter quam pertalem passionem vel si homo deum non offendisset: tunc enim voluntas noluisset passionem et sic euenit passio contra nolitionem habitualem: et hoc sufficit ad tristiciam. Ponit exemplum de forti et est August. 13. de trinitate ca. 7. Dicit enim Augustinus quod licet fortis iustus velit pati quicquid aduersitatis contingit tamen tristis sustinet: quia nollet sustinere si posset bono modo et quantum in ipso esset. Similiter etiam aliud exem plum philosophi. 3. ethicorum de forti qui cum tristi cia exponit se periculo: quia licet velit hoc nollet tamen si aliter bonum commune saluari posset. Similiter etiam est aliud exemplum de proiiciente merces inmari pro tempestate licet enim efficaciter et simpliciter velit proiicere quia alias nunquam proiiceret: sed potius se periclitari permitteret tamen cum tristicia proiicit: quia nollet proiicere si aliter saluari posset velsi tempestas cessaret et ita habet nolle et habituale et conditionatum respectu proiectionis et tale nolle sufficit ad tristiciam sicut patet.

¶ De portione inferiori dicit quarto quod portio inferior seu voluntas pro quanto pertinet ad eam quod ipsa tristabatur de passio ne tristicia sequente euentum alicuius contra voluntatem vt connexa est et colligata appetitui sensitiuoet compassiua sibi sed ista tristitia videtur prouenire ex carne. Dicit autem quod ista tristicia non conuenit voluntati vt natura est pertinens ad superiorem portionem. Sic enim non respicit appetitum sensitiuum cui compatiatur sed habet obiecta sibi propria quae respiciuntur ab appetitu sensitiuo sed inferior portio isto modo de passione tristabatur.

¶ Quinto dicit quod portio inferior seu voluntatis vt pertinens ad ipsam non tristabatur de passione tristicia aliqua consequente aliquod nolle elicitum respectu passionis. Non enim habebat tale nolle actu elicitum deus passione sicut nec portio superior. Quod probat. Tum quia portio superior et inferior sunt vna et eadem potentia secundum August. 3. de trini. et ita non habent actus oppositos volendi et nolendi respectu eiusdem obiecti passionis: precipue quia vnus ponitur in summo scilicet actus volendi in superiori portione et per consequens excludit reliquum oppositum. Tum quia portio inferior secundum rationem suam non potuit iudicare ex principio suo passionem esse nolendam: quia principium eius est conclusio principii pertinentis ad portionem superiorem sicut et finis sub fine a quo accipitur principium portionis inferioris ordinatur et dependet ex fine principali et primo a quo accipitur principium practicum portionis superioris et tamen secundum principium portionis superioris iudicabatur volenda. Tum quia siue principium portionis inferioris sit conclusio principii portionis superioris siue non sed sit propositio immediata subordinata tamen et posterior principio portionis superioris planum est quod opposita demodo strari non possunt nec dictari secundum rationem eectam sed alterum sophistice concluditur. Cum igitur ratiosuperior christi demonstraret passionem esse volendam et non nolendam actu elicito quia fuit vera ratio non errans per sophisma. Unde et secundum portionem superiorem christus eam volebat non est possibile quod portio inferior iudicaret ratione recta eam esse nolendam. Tum quia ratio iudicans de actibus virtutum politicarum est ratio inferior et tamen iudicat mortem esse volendam propter bonum commune. Patet in forti ergo similiter in proposito portio inferior de passione Christi. Unde et voluntas pertinens ad portionem inferiorem eam volebat. Ita quod et volebat mortem et sustine re eam. Non enim est intelligibile quod aliquis nolit mortem et velit sustinere mortem: quia sine morte non potest sustinere mortem: immo ipsa includitur in illo.

¶ Ad hoc videtur auctoritas Augustini super il ud. Clamaui et non exaudiet miles coronandus non timet scilicet paulus et dubius timet coronaturus scilicet christus quasi dicit Augustinus non timet quasi de aliquo nolito actualiter sicut nec miles. Similiter ad idem adducit Magistrum qui in littera adducit Hieronymum quod non fuit in christo timor passio sed propaso: quia non fuit in eo quasi de aliquo nolito. Sed non videtur intentio Magistri in litera si inspiciatur expositio sua. Et sic videtur quod portio inferior voluerit passionem sicut et superior et non noluerit eam actu elcito.

¶ Si autem dicatur quod immo noluit eam: quia portio inferior considerat passionem sine ordine ad finem vltimum et illo ordine circumscripto non est volbilis: immo nolibilis et ita non habet velle respectueius sed potius nolle.

¶ Respondet primo quod hoc non concludit si aliquid concludit nisi quod non habet vele sed non concludit de nolle quod nolit ipsam et ita non habetur propositum: quia non velle non concludit nolle. Si enim propter defectum vnius circumstantie per tinentis ad rationem superiorem quam non attendit in ferior iudicaret rite ratio inferior aliquid esse nolem dum: et per consequens malum nunquam posset circunstantionari sic vt esset volendum: quod enim est malum et determinate nolendum non potest per aliud determinari ad hoc vt sit volibile vel volendum et ita ratioinferior hoc supposito non debet iudicare illud ess nolendum sed quasi neutrum nondum volibile donec per aliam circumstantiam determinetur et ita non concluditur quod portio inferior nolit passionem nec aliqua tristicia ex tali nolitione.

¶ Secundo respondet quod immovidetur quod portio inferior attendat passionem in ordine ad finem vltimum aliquo modo. Alioquin ratio inferior practica non posset dirigi per principia superioris sumpta a fine vniuersaliore: quia dirigi per illa est considerare finem a quo sumuntur illa principia quod est falsum. Sicut quia fortis potest dirigi imprudentia sua ex consideratione felicitatis que est finis superior et vniuersalior et sic adhuc portio inferior potest velle passionem secundum iudicium rationis inferioris perfecte ostendentis et directe per rationem superiorem quare non solum non habet nolle sed etiam habet velle sit de hoc rationes prae¬

¶ Sed quicquidm nise pro Scoto non concludunt nisi quod portio inferior non habuit nolle de passione Christi accepta secundum eandem rationem quam fuit volita a superiore portione si tamen hoc concludunt.

¶ Sexto et vltimo dicit quod portio inferior tristaba tur de passione tristicia consequente nolle habituale vel conditionatum sicut et portio superior suo modo. Et ad hoc possunt adduci exempla supradicta Augustini et Philosophi et magis proprie quam de superiori portione.

¶ Quantum ad quartum deus lortione inferiori. An Christus secundum ipsam habue rit tristiciam in sua passione. Dico breuiter quod sic mutofortius et non minus quam secundum superiorem portionem Tristicia enim est de his que nobis nolentibus quod accidant accidunt vel de his que nobis volent ibus accidere non accidunt. Christus autem secundum portionem inferiorem rationis que dicitur intellectus et voluntas prout versantur circa obiectum temporale et secundum leges et regulas temporales vel a rebus tem poralibus acceptas secundum rationem naturalem potuit non velle suam passionem absolute acceptam vt passio est et afflictio quedam licet vellet eam circumstantionatam circumstantiis aliquibus in ipsa concurrentibus prout videlicet ordinabatur in bonum commu¬ ne generis humani / sicut fortis eligit mori pro bonon communi non tamen absolute et quacumque de causa eligit mori: immo absolute non vult mori: et ideo etiam tristatur de morte: quia ergo Christus noluit passio. nem suam sic absolute acceptam vel potuit nolle: ideo potuit tristari de ea secundum inferiorem portionem sicut etiam fortis de morte tristatur vno modo licet ipsam eligat alio modo et sic nolendo passionem non peccauit quia non fuit discors sua voluntas a voluntate dei sed voluntas dei fuit christum suam passionem nolle vel non velle isto modo. Si enim absolute debuisset sic velle pati tunc pari ratione debuisset hoc velle dato quod Adam non peccasset quod non videtur esse verum. Hoc etiam patet et est quasi idem quia licet vellet suam passionem voluntate circumstantionata et subconditione circumstantiarum concurrentium non tamen simpliciter et voluntate absoluta et dico quod cum tali voluntate de volito stat tristicia de ipso si contingat sicut mercator in mari vult proiicere merces in mari non absolute sed ne periclitetur et cum tristicia proiicit merces in mari vt patet. Aliud exemplum Sicunt aliquis potest mereri vel demereri voluntate conditionata. Puta volendo distribuere pecuniam pauperibus si haberet vel volendo fornicari si posset. Ita potest dici in proposito de tristari¬

¶ Ad hoc est exemplum Augustini. 12. de ciui. de passione martirum. Nam licet martir ante velit passionem pati quam christum negare absolute tamen non vult passionem et ideo tristari potest et tristatur de passione Unde dicit Augustinus quod licet iustus paratus sit quicquid aduersitatis fuerit sustinere mauult tamen aduersitatem sibi non inesse et tristatur vel tristari potest de aduersitate contingente. Hoc idem dicit philosophus. 3. ethicorum quod licet fortis et virtuosus velit mori pro bono communi: dolet tamen et tristatur si moriatur: quia virtutes quas habet perdit.

¶ Tertio etiam hoc patet quod Christus potuit habere tristiciam: quia naturaliter etiam secundum portionem inferiorem volebat viuere vel nolebat mori secundum inclinationem naturalem voluntatis ad viuere et esse aniete omnem actum elicitum ipsius voluntatis et talis inclinatio naturalis ad viuere et esse sufficit secundum aliquos ad tristari de morte contingente. Et in aliis que sunt volita naturaliter affectione commodi vt beatitudo cuius oppositum non est sine tristicia: ita etiam de morte.

¶ Ultimo hoc potest declarari quia passio et acerbitas mortis ex colligantia portionis inferioris ad appetitum sensitiuum in quo erat deolor vehemens vel etiam ex ratione apprehendentio potuit apprehendi ab intellectu et sic voluntati praesentari ante omnem actum deliberatiuum voluntatis circa ipsam et sic voluntas potuit habere primum motum nolitionis surrepticie circa ipsam vt talem et ita potuit esse nolita ab ipso: et per consequens comtristans vt videtur.

¶ Et ita videtur probabiliter posse dici saltem secundum duos vel tres modos quia quantus magis est dubius christus potuit tristari in sue passione et ex ipsa secundum portionem inferiorem et non solum ex sua passione: sed etiam ex multis causis aliis vt videtur.

¶ Quantum ad quintum imstatur contra ista: quia impossibile est quod eadem potentia simul gaudeat et tristetur de eodem obiecto. Sed portio superior et inferior quantum ad volunta¬ tem sunt vna et eadem potentia: vt dictum est in secundo et portio superior gaudebat de passione christi igitur portio inferior de eadem non poterat contristari. Si militer etiam portio inferior poterat gaudere et gaudebat de passione. Sicut et voluntas virtuosi gaudet mori pro bono communi: ergo non tristabatur de hoc.

¶ Tertio quia sicut dictum est portio superior tristabatur de passione Christi non ergo portio inferior. Tunc enim in eadem potentia fuissent due tristicie eiusdem rationis: ergo quia eiusdem potentie et eiusdem obiecti quod non videtur possibile. rrum dico quod quic¬

¶ Ad primum iloquia sit ded tristicia et gaudio circa idem obiectum secundum eandem formalem rationem acceptum quod non est impossibile eandem potentiam simul tristari et gaudere de eodem obiecto secundum diuersas rationes. Sicut contingere potest quod aliquis gaudet de hoc quod est abbas pro tanto: quia est dominus et secundum aliam rationem dolet videlicet quia est monacus Sic dico de passione christi secundum quod patet ex predictis: quia eadem potentia potest de ipsa simul gaudere et tristari.

¶ Ad secundum dico quod non est inconueniens portionem eandem inferiorem gaudere de passione christi bro fine subfine scilicet propter bonum generis humani et tristari secundum aliam rationem secundum illos quatuor modos predictos.

¶ Ad tertium dico quod non est tristicia eiusdem rationis de passione Christi in portione superiore et inferiore: quia est de eodem obie cto materialiter tantum non formaliter sed secundum diuersas rationes sicut etiam gaudere vel letari non sunt eiusdem rationis in ambabus: quia sunt proter diuersos fines. Una vero secundum finem immediatum increatum et alia secundum finem sub fine tanquam propter finem immediatum quare etc. Et dato quod essent einsdem rationis ex hoc tamen non est impossibile esse ipsas simul in eadem potentia vel subiecto sicut dictum est supra pluries de pluribus formis eiusdem rationis.

¶ Aduertendum tamen quod tristicia in Christo dicitur a doctoribus propassio non passio: quia licet esset in Christoet multum vehemens: non tamen subuertit in ipso nec minuit iudicium rationis sicut dicit Magister in litera. Et hoc de tertio principali.

¶ Ad primum principale argu mentum de contrariis dicitur primo modo quod tristi tia et gaudium secundum totum genus suum non sunt comtraria sed solum quando sunt de eodem obiecto se cundum eandem rationem formalem. Modo gaudium Christi vel leticia de obiecto beatifico et tristicia de sua passione non sunt de eodem obiecto vt patet: quare etc. Et ista solutio est bona.

¶ Tamen aliter respondetur dato quod tristicia et gaudium essent contraria secundum totum genus suum dicen do ad maiorem quod aliqua sunt contraria que sunt ab soluta sic quod ad aliquod extrinsecum essentialiter non dependent sed tantum ad subiectum dependent: licet non essentialiter sicut albedo et nigredo frigus et calor et talia contraria incompossibilia sunt circa idem subiectum. Alia sunt contraria que essentialiter dependent ad aliquid aliud a subiecto. puta ad obiectum sicut scientia et ignorantia gaudium et tristicia et talia licet sint contraria: si tamen sint ad diuersa essentialiter dicta compossibilia sunt in eo dem subiecto sicut in eodem subiecto potest simul esse scientia hominis et ignorantia lapidis gaudium de vno et tristicia de alio sic est in proposito.

¶ Ista solutio est falsa. Primo quia negat talia contraria cuiusmodi sunt albedo et nigredo posse simul starein eodem subiecto cuius oppositum dictum est in primo articulo questionis. Secundo quia dicit quod scientia et gaudium vel tristicia essentialiter referuntur ad obiectum: quia hoc est falsum vniuersaliter loquendo. Non est enim vniuersaliter verum sicut proba tum est in questione precedente in primo articulo. Ista enim accidentaliter referuntur ad quacunque obie cta creata sicut dictum est ibi et sunt qualitates ab solute. Tertio quia non video quare dato quod sic essentialiter referuntur et tamen essent contraria qua re plus essent compossibilia quam alia contraria. Nam si est incompossibilitas in contrariis hoc est per illa per que formaliter conuenit eis contrarietas: et hoc est per suas naturas absolutas ita quod respectus illi nichil faciunt ad propositum vt videtur.

¶ Et ydeo dico vltra dato quod ista essent contraria et sint talia qualia albedo et nigredo adhuc possent simul stare in suis excellentiis saltem virtute diuina non tamen dico quod sint contraria sed sicut dictum est in prima solutione. Non enim opponuntur et sunt incompossibilia sicut beatitudo et miseria: quia miseria formaliter est priuatio beatitudinis sicut patet: et ideo opponuntur priuatiue non sic illa.

¶ Ad secundum patet per predicta nisi quod ad confirmationem Aristotelis dico quod vehemens delectatio excludit de legecommuni tristiciam sed aliter prouisum est circa christum de lege speciali quam Aristoteles ignorauit.

¶ Ad tertium de ipsa impassibilitate dico quod impassibilitas in corpore priuat quamlibet passionem abiectiuam. Sed fruitio beata vel delectatio consequens non excludit quancunque tristiciam: immo forte nec aliquam. Non est enim negatio sicut impassibilitas vel si excludit aliquam hoc non est verum nisi de tristicia consequente velconcomitante carentiam vel negationem talis fruitionis et tristicia de passione christi non erat talis in portione superiori. Aliter dicitur ab vno nec curo modo quod delectatio bene excludit necessario tristiciam sibi oppositam. Puta tristiciam de eodem obiecto: et ista non est talis.

¶ Ad quartum dicitur primo quod non est impossibile virtute diuina quod cor dilatetur secundum leticiam et secundum tristiciam sicut fuit dispensatiue factum in christo: sicut etiam possibile est idem corpus esse in pluribus locis.

¶ Aliter dicitur quod cor non sic dilatatur nisi secundum leticiam appetitus sensitiui que non erat in christo sed solum tristicia: si ideo solum constringeba tur et non dilatabatur. Aliter dicitur quod deus potuit sacere quod inesset quacumque tristicia vel leticia corde vniformiter manente licet non possit hoc natura: ideo etc.