Quaestio 2

¶ Distin. Uigesimequarte. Quod secunda. Ecundo quero. Utrum portio superior et in ferior in creatura rationali vel intellectuali sint distincte potentie ab inuicem.

¶ Uide tur quod sic quia potentie distinguuntur per actus / et actus per obiecta. Sed portio superior et inferior versantur circa diuersa obiecta: quia vna scilicet superior circa eterna et superiora vel necessaria. Alia vero scilicemt inferior circa agibilia ista inferiora secundum Augustinum duocecimo de trinitate. ergo etc.

¶ Secundo sic. ratio cinatiuum et scientificum sunt diuerse potentie vel principia in anima vel diuerse partes secundum philosophum sexto ethicorum et rationem ponit ibi quia necessarium quod pertinet ad scientificum et contingens vel agibile quod respicit ratiocinationem sunt diuersa genere. Sed secundum Magistrum et Augustinum. Idem habet pro obiecto scientificum et portio superior. Portio enim superior respicit necessaria et eterna. Portio vero imterior respicit agibilia et contingentia et sic habet idem obiectum cum ratiocinatiuo ergo sunt diuerse potentie.

¶ Tertio sic. Potentia regulans et superior non est eadem cum potentia regulata et inferiori vt videtur quia cum ista non oporteat distingui in anima secundum subiectum distinguntur saltem secundum maiorem vel minorem perfectionem vel nobilitatem. Sed portiosuperior planum est quod est regulans inferiorem. ergo etc.

¶ Quarto sic. Istud in quo consistit imago trinitatis in anima est alia potentia et pars anime ab illo / in quo non consistit imago trinitatis. Sed in portione superiori consistit imago trinitatis et non in inferiori secundum Augustinum. 12. de trinitate. ergo etc. per Magistrum in littera. Et

¶ Conti. q per Augustinum qui ponunt quod non sunt distincte vel diuerse potentie. Sed tantum habent distincta vel diuersa officia circa distincta obiecta.

¶ In ista questione sic proce¬ dam.

¶ Primo inquiram. Utrum portio superior et inferior ab inuicem distinguantur sicut distincte potentie.

¶ Secundo. Utrum in portione superiori vel inferior intellectus agens et possibibilis sicut diuerse potentie distinguantur.

¶ Tertio. Utrum intellectus et voluluntas sicut diuerse potentie distinguantur.

¶ Quanto Utrum concupiscibile et irascibile in appetitu prta in voluntate sint diuerse poe.

¶ Ultimo ad rationes.

¶ Quantum ad primum articulum. Licet vt dicetur in sequentibus articulis potio superior includat plures potentias et similiter portio inferior. Tamen dicitur coniter et tenetur quod non sunt diuerse potentie adinuicem comparate. Licem enim portio superior et inferior contineant intellectum et voluntatem que sunt diuerse potentie tamen eadem est potentia intellectiua pertinens ad superiorem portionem et inferiorem. Similiter eadem voluntas hinet inde. Et ita portio superior easdem dicit potentias sicut inferior et etiam econuerso nec distinguntur ab in uicem sicut diuerse potentie. Ad hoc predicandum adduco aliquas rationes.

¶ Prima est ista. Ad eadem potentiam per se pertinet cognoscere principium et continuationem. Cuius ratio est quia potentia cognoscens scientifice conclusionem cognoscit eam sequi ex primo et deducit eam ex principio. Sed portio inferior cognoscit inferiorem et agibilem ex regulis eternis secundum Augustinum. 12. de trinitate. tanquam ex principio vel principiis / ergo portio inferior cognoscit regulas eternas tanquam principia agibilium vel operabilium Sed omnis potentia cognoscens regulas eternas est portio superior secundum Augustinum ibidem igitur eadem est potentia intellectiua pertinens ad vtramque et parratione eadem est voluntas pertinens ad vtramque

¶ Secunda ratio est ista. Nam intelligentia portionis superioris et inferioris possunt simul et semel habere vnum et eundem actum. Sed hoc non esset si essent distincte potentie et diuerse. ergo etc. Probatio maioris quia actus visionis vel fruitionis beatifice non est nisi vnus in eodem et eiusdem rationis. Sed actus beatificus non est solum in intelligentia portionis superioris sed etiam inferioris quia vtraque est beatificabi lis. Ominis enim potentia intellectiua quae potest intelligere est beatificabilis et erit beata vel damnata. Et planum est quod intelligentia inferioris non erit damnata stante visione in intelligentia superioris portionis. ergo etc. Et similiter potest argui de fruitione et voluntate

¶ Tertia ratio est ista. In voluntate portionis superioris et inferionis est vnica tantum nunero caritas quod suppono quod in vno beato et iusto non est nisi vnus habitus caritatis et idem numero. Ita quod eadem est nimero caritas in voluntate superioris portionis ad deum et eadem ad proximum in voluntate portionis inferioris. Sed hoc non esset nisi essent eadem potentia quia in distinctis et diuersis potentiis non est id numero habitus sicut nec vnus et idem nunero act ergo etc.

¶ Quarta ratio est ista. Non magis distinguntur intelligentia superioris portionis et inferioris quam intellectus practicus et speculatiuus vt videtur Sed intellectus practicus speculatiuus sunt eadem potentia sicut dictum est in prologo primi in illa quone Utrum theologia sit practica vel speclentiatima. ergo etc. quod portio inferior et superior

¶ Dico ergo licet includant diuersas potentias tamen eedem potentie numero in vtraque inclu¬ duntur. Ita quod eadem est potentia intellectiua per tinens ad vtramque et eadem volitiua numero pertinens ad vtramque: et ratio etiam pertinens ad vtramque aliquando ergo speculatiua aliquando est practica. Ita quod distinguuntupenes officia circa diuersa obiecta. Una circa necessaria et eterna et alia circa temporalia et agibilia eadem tamen potentia circa vtraque. hoc de prio articulo.

¶ Quantum ad secundum articulum Inquirendum est. Utrum intellectiua potentia quantum ad totum quod includit scilicet intellectum possibilem et agentem sit distincta potentia a voluntate et econuerso. Et tenent omnes absque vllo dubio quod sic. Et probatur primo de intellectum possibili quod distinguatur a voluntate. Secundo de intellectum agente. Tetio de vtroque simul.

¶ Primo sic. Potentia cognutiua et non cognitiua sed appetitiua sunt diuerse et alterius rationis quia nec cognitiua / appetere potest neappetitiua cognoscere. Sed intellectus possibilis et voluntas sunt huiusmodi vt patet. ergo etc.

¶ Secundo sic. Potentia qua est omnia fieri intelligibiliter est alia a voluntate: quia voluntati non conuenit hoc Sed intellectus est huiusmodi. ergo etc.

¶ Tertio sic. Ille potentie sunt alterius rationis que non pastesnt perfici per habitum eiusdem rationis. Sed intellectus et voluntas nunquam pasent perfici per habitum eiusdem rationis. ergo etc. Minor patet discurrendo per omnes habitus siue sint theologici siue naturaliter adqui sitiue infusi. Secundo idem probo deintellectum agente respectu voluntatis potentia non hoabens aliquem actum elicitum immanentem sibi non est eadem cum potentia habente actum elicitum sibi immanetem et operationem. Sed intellectus agens non habet operationem aliquam sibi immanentem quia illa nec est abstrahere nec intelligere. Non enim est intellectio inipso formaliter sed in intellectum possibili ergo nec in ipso est species abstracta sed in intellectum possibili. ergo etc.

¶ Secundo sic. Non minus distinguitur intelectus agens a voluntate quod sensus agens si poneretur secundum Commentatorem ab appetitu sensitiuo. Sed planum est quod essent distincte potentie. ergo etc.

¶ Tetio sic. Potentia non habitualis per aliquem habitum est altera simpliciter a potentia habituali per habitum. Sed intellectus agens non est habitualis peraliquem habitum vt patet. Uoluntas autem habitua bilis est. ergo etc.

¶ Quarto sic. Licet potentie que habent idem obiectum primum possint esse diuerse simpliciter tamen potentie que habent diuersa obiecta prima simpliciter non passent esse eadem potentia vt videtur. Sed voluntas et intellectus agens sunt huiumodi: quia intellectus agens habet pro obiecto adequato vel ipsum fantasma vel speciem quam efficit velactum intelligendi et hoc coniunctim vel diuisim. Ud luntas autem nullo modo habet aliquod istorum pro ob iecto adquato nec ista coniunctim ergo. Patet quia nulla alia potest velle. ergo etc.

¶ Alia ratio. Potentia qua est omnia facere in actu intelligibili est alia a voluntate. Sed intellectus agens est huiusmodiDe vtroque simul scilice

¶ Probo secundo de intelectum agente et possibili quod vterque distinguitur a voluntate in genere potentie.

¶ Et hoc probo. primo sic. Potentia non libera per essentiam et ex sua ratione est simpliciter alia potentia ab ipsa voluntate. Plana est ista. sed nec ter intellectus est liber. Uoluntas est libera primoet essentialiter. Quod probo modo vna probatione per Aristotelem. 9. metaphi. Ubi dicit expresse quod potentia intellectiua non potest se determinare ad alterum oppositorum et ideo necessario requiritur proheresis et appetitus determinans sicut ipse dicit ibidem et commentator suus dicit quod apppetitus vere est dominus quia determinans et ibidem dicit quod si intellectus deteminaret se qua ratione ad vnum eadem ratione ad oppositum. Sed planum est quod si esset liber posset determinare ad alterum. Nec oporteret quod ad ambo determinaret se ergo cum eque naturaliter et pari necessitate agat intellectus agens sicut et intellectus possibilis neuter est liber sed sola voluntas. ergo etc.

¶ Secundo sic. Illa potentia cuius omnis actus natura lis presupponit actum alium dependentem ab aliis potentiis est alia necessario ab illis vt patet de se. Sed voluntas in omni actu suo naturali praesupponit actum aliquem dependentem ab hiis duobus. sciliet intellectu agente et possibili quia intellectionem aliquam presupponit que dependet per se ab vtroque sicut proba ui alias. ergo etc.

¶ Tertio sic. Potentie priores ordine generationis sunt alie a potentia posteriore secundum eundem ordinem. Sed intellectus vterque est priorgeneratione respectu voluntatis. ergo etc. Alia rati quia non sunt eiusdem generis proximi intellectiua que cunque et volitiua. quare etc.

¶ Sic igitur dico quod intellectus quicumque a voluntate distinguitur sicut potentia alterius rationis: Hec de secundo articulo.

¶ Quantum ad tertium articulum de intellectu agente et possibili videtur esse dicendum secundum intentionem Aristotelis quod siint distinctepotentie et alterius rationis.

¶ Prima ratio est ista. Eadem potentia non est simpliciter nobilior seipsa. Sed intelle ctus agens est simpliciter nobilior intellectu possibili secundum ipsum in tertio de anima quia agens est prestanti patiente ergo non sunt eadem potentia sed due alteri et alterius rationis.

¶ Secunda ratio est ista. Potentia reductiua alterius ad actum primum et essentiale de potentia essentiali non est eadem sibi. Patet. 8. phiicorum. Nihil enim reducit speciem de potentia essentiali ad actum. Sed intellectus agens reducit possiblem de potentia essentiali ad actum intellectiuitatis quia causat in ipso speciem intelligibilem per quam intellectus possibilis est actu intellectiuus secundum aliquos. ergo etc.

¶ Tertia ratio est ista. Sicut argutum est supra quia potentia que in actu suo naturali presupponit actionem naturalem alterius non potest esse eadem potentia illi quia nulla potentia in omni actu suo praesupponitur ationem propriam. Tunc enim esset processus in infinitum vt videtur. Sed intellectus possibilis secundum Aristotelem in omni actu suo intelligendi naturali pre supponit actionem intellectus agentis quia abstractio nem a fantasmatibus. ergo etc.

¶ Item quia agens non habet aliquem actum immanentem sicut possibilis. Quicquid sit de conclusione quia dubia est et aliqui dicunt huic inde tamen coniter tenetur ista conclusio i quod rationes non demon¬

¶ Didetur mihi strant licet nescirem ad ducere meliores.

¶ Quod autem non concludant Do viam cogitandi qui a peripsas equaliter concluderetur quod voluntas vt actiua et passiua sunt due potentie alteri rationis cuius oppositum dicam infra. aliquibus quod non est ali¬

¶ Didetur erguqua necesitas ponen di intellectum possibilem esse distinctam potentiam ab intellectu agente: sed eadem potentia vt actiua siue ad speciem siue ad intellectiouem potest dici intellectus agens. Sed vt receptiua et passiua potest dici ntellectus possibilis.

¶ Nec obstat quod intellectus agens causat speciem reducendo ipsum possibilem de potentia essentiali ad actum primum sicut nec de voluntate obstat quin sit vnica potentia dato quod reducat se ipsam de potentia essentiali ad habitum moralem ad actum primum casndo in se talem habitum ad quem voluntas erit primo in potentia essentiali et etiam intellectus possibilis seipm ad habitum scientialem

¶ Nec etiam obstat quod arguitur quia Commentator dicit tertio de anima quod si quiditates rerum essent actu intelligibiles et abstracte sicut posuit Plato non imdigeremus intellectu agente. Sed si esset eadem potentia cum intellectu possibili indigeremus adhuc ipso. igitur etc.

¶ Similiter etiam si intellectus inquantum passiuus diceretur possibilis et inquantum agens diceretur actiuus pari ratione in voluntate de beret poni voluntas agens et possibilis. Sed hoc est inconueniens. quare etc.

¶ Diceretur enim ad principium quod Commentator vel potest exponi vel ipse dicit falsum. Potest exponi: quia tunc non indigeremus intellectum agente sicut abstrahente: sed bene sicut eliciente vel causante actum intelligendi.

¶ Aliter potest dici quod Commentator dicit falsum: quia dato quod sic essent quiditates separate sicut posuit Plato adhuc non intelligerentur a nobis nisi recurredo ad fantasma et abstrahendo sicut nec alia naturalia aliter intelligimus modo vt patet. t pauciora ponenda sunt et non

¶ Quod igitia et plura sine necessitate non video qumo possit efficaciter altera pars conclusionis ostendi et nescio breuiter si sunt due potentie alterius rationis.

¶ Tamen ad argumentum quod fiebat deus voluntate agente et possibili: diceretur quod non oportet ponere voluntatem agentem et possibilem quia in tellectus agens sic denominatur non inquantum agit ad actum intelligendi: sed secundum quod agit ad speciem actui preuiam. In voluntate autem non est sic: quia voluntas licet sit actiua ad actum non tamen ad aliquid actui preuium quia in voluntate nihil praecedit actum simpliciter.

¶ Similiter etiam diceretur quod non esset magnum inceomueniens ponere isto modo voluntatem agentem et possibilem id est actiuam et passiuam: quia actiuam et passiuam oportet eam ponere sicut probabo in sequenti questione.

¶ Quecumque ergo teneatur dici prtet intellectus agens pertinere ad imaginem in ratione parentis et gignentis verbum seu actualem intelligentiam et ad memoriam pertinet et non potest dicere aliquam potentiam nisi intellectum possibilem vel agentem vel vtrumque. Et quecumque ergo teneatur dicatur consequenter. Hec de secundo articulo.

¶ Quantum ad quartum articulum. Est vna opinio cuiusdam doctoris parte prima questione. 82. arti. vltimo quod concupiscibile et irasci bile non distinguntur in voluntate sicut diuerse potentie Quod etiam voluntas non distinguitur in ista duo sicut in diuersas potentias quia potentia que ordinatur ad aliquod obiectum secundum communem rationem non dinersificatuin se per differentias formales illius obiecti conten¬ tas sub ipso. Patet de visu respectu coloris que est vna potentia respectu omnium colorrum quia visius non respicit album inquantum album nec nigrum inquantum nigrum sed inquantum sunt colores. Appetitus autem intellectiuus vel voluntas respicit bonum sub ratione communi et in communi et in ipsa non diuersificantur per irascibile et conccupiscibile sicut ex parte appetitus sensitiu qui respicit bonum sub ratione particulari. Puta bonum vt nunc. Nam concupiscibile respicitbonum inquantum delectabile sed irascibile respicit bonum secundum quod est repulsiuum eius quod infert nocumentum. etc. istam opinionem arguo tripliciter

¶ Contra vel quadrupliciter.

¶ Prime quia pariritione sequitur quod appetitus intellectiuus et sensitiuus non essent distincte potentie. Probatio appetitus intellictiuus respicit bonum simpliciter I sub communi rationem et vniuersali quia non potest dici quod bonum simpliciter tantum prout distinguitur contra apparens. Patet de se. Sed sub ratione boni simpliciter continetur bonum vt nunc et ipsum respicit appetitus intellecti uus alias nunquam prosequeretur ipsum in electione que est circa particulare: ergo sunt eadem potentia: quia non plus videtur diuersificare pontentia duo obie cta quorum vnum continetur sub alio quam duo disparata quorum neutrum sub altero sed ambo sub tertio qua re etc. solueretur satis faciliter.

¶ Secundo sic per istam rationem requitur oppositum dicti sui de irascibili et concupiscibili in appetitu sensitiuo probabo quia appetitus sensitiuus respicit secundum te pro primo per se obiecto et adequato bonum vt nunc. Sed bonum delectabile et bonum amotiuum impertinenti continentur sub bono vt nunc sicut album et nigrum sub colore in communi. ergo appetitus sensitiuus non diuersificatur secundum illa.

¶ Tertio sic. In illud idem bonum in quo mouetur concupiscibilis vt in eo delectetur et quiescat in idem vel ad idem mouetur irascibilis vt ipsum tueatur et defendat: ergo idem est obiectum vtriusque et non distinguntur sicut dicis. Ratio eius videtur sut ponere et supponit quod potentie non distinguantur nisi secundum rationes formales obiectorum quia pro tanto im voluntate non distinguntur irascibile et cocupiscibile quia habent idem obiectum voluntatis in communi quod est bonum simpliciter. Sed ista suppositio est simpliciter falsa. Nam in potentiis illimitatis cuiusmodi sunt intellectus et voluntas quia non arctantur ad certum genus entis obiectiue oportet necessario quod sit ambarum idem obiectum secundum eandem formalem rationem Alioquin numquam per se et directe voluntas posset in omnem intellectum. Sed solum in bonum vel rationem bea ni et per accidens tantum in omnem aliam rationem et tunc non plus vellet alia secundum proprias rationes quam visus videat dulce videndo album quod nihil est dictu. Puto etiam sicut probaui in primo de eodem obiecto sub eadem ratione formali possunt haberi in eadem potentia distincti actus et habitus specie sicut actus intuitiuus: et abstractiuus et habitus practicus et speculatiu ergo circa idem obiectum formale adequatum patent versari et esse diuerse potentie. Puto etiam si ratio conclideret esset contra ipsum de appetitu sensitiuo quia non deberet distingui in irascibilem et concupiscibilen sicut nec intellectus ergo rationis dico ad maio¬

¶ Ad formant rem quod quando aliqua potentia respicit aliquod commne obiectum sibi adequatum non variatur infra se secundum differentias talis obiecti licet aliunde possit specifice variari sicut visus non diuersificatur specie secundum differentias colorum licet forte diuersificetur secundum species videntium.

¶ Ad maiorem dico quod appetitus sensitiuus respicit bonum vt nunc vel sensibile in communi sicut appetitus intellectiuus bonum simpliciter et absolute in communi. Et tunc dico quod sicut secundum te appetitus intellectiuus non variatur secundum speciem per irascibile et concupiscibile secundum deteras boni simpliciter: et ita est secundum rei veritatem. Ita nec appetitus sensitiuus infra se secundum speciem variatur secundum differentias boni vt nunc sed maneret indistinctus in ratione potentie sicut et ille. Nec in ipso distingun tur irascibile et concupiscibile ex ista ratione sicut nec in intellectiuo tamen non sequitur quod aliunde non possit variari sed vt est fallatia consequentis. alius doctor quod in vtroque ap¬

¶ Dicit ergo petitu distinguntur irasci bile et concupiscibile sed non sicut diuerse potentie sed tantum secundum rationem. Nam eadem potentia inquantum tendit in bonum vt in eo delectetur et quiescat: dicitur concupiseibilis non distinguendo modo concupiscentiam ab amicitia quia ad concupiscibilem in appetitu intellectiuo potest pertinere vterque amor sed eadem potentia vt tendens in idem bonum vt ipsum tuea tur et defendat dicitur irascibilis et potest dici quod vbique sunt eadem potentia in eodem quia vbique habent eumdem modum tendendi in obiectum et hoc libere vel non libere. Appetitus autem liber cuiusmodi est voluntas vbique est videtur esse vnus nunero et ita eiusdem rationis et libere tendere in quodcumque obiectum et etiam appetitus sensitiuus in quocunque videtur esse vnus nec apparet necessitas ponendi plura vel plures vt videtur et hoc ad presens teneatur. Hec de quarto articulo.

¶ Ad primum principale dicis quod potentie distinguntur ex obiectis. Dico quod si sunt alique potentie quae habeant diuersa obiecta simpliciter sibi adequata sic quod neutrum contineatur sub altero vel in altero nec ambo sub tertio illorum obiecto rum quod sequitur ex primo tales potentie distinguntur sicut est de sensibus particularibus adinui cem de quibus Aristoteles intendit suam propositionem in secundo de anima et non de aliis. Isto modo distinguntur visus et auditus et non aliter. Non tamen oport etiam dato quod obiectum tale sit vnum quod potentia sit vna. Bene enim ad diuersitatem sequitur diuersitas sed non ad vnitatem vnitas visus enim asini et equi vvisio sunt alterius rationis quantumcunque obiectum sit idem Ad propositum quando dicis in minori quod portio superior et inferior habent diuersa obiecta talia. Falsum est quia ambo continentur sub vno per se obiecto vtrius que potentie scilicet tam intellectus quam voluntatis: et ita dico quod sunt eadem potentia licet versentur circa diuersa obiecta non prima nec adequata et rationabi le est hoc. Nam quanto potentia perfectior est et altior tanto potest in plura vt videtur manens vnaUnde dico quod portio superior et inferior non distinguntur per obiecta que arguant diuersitatem potentiarum immo nec intellectus et voluntas.

¶ Ad secundum de ratincinatiuo et scientifico per idem quod non sunt diuerse potentie sed differunt ratione nisi forte ratiocinatiuum acciperet Aristoteles pro ratione pasticulari que non est potentia intellectiua sed aliqua sensitiua non curo modo: vel aliter quod Aristote¬ les distinguit ista duo non ratione potentiarum sed habituum circa talia vel talia obiecta.

¶ Ad tertium dico quod licet portio superior sit regula inferioris ratione obiecti sui que sunt regule eterne quibus regulantur ista inferiora agibilia non tamen propter hoc est distincta potentia a seipsa sicut etiam intellect vt habens habitum principii si tamen sit ponendus habitus respectu principii vel etiam vt habens actum ntelligendi principii est regula sui intelligendi conclusionem. Nec oportet propter hoc quod sint due potentie sed ad eandem potentiam pertinet cognoscere principium et deducere conclusionem ex principio vt patet Sic in proposito. Nec sequeretur etiam si aliquando versatur aliqua potentia circa obiectum superius vel nobilius et secundum hoc dicatur portio superior et aliquando circa minus nobile et propter hoc dicitur portioinferior quod sint diuerse potentie Eadem enim potentia potest hoc scilicet versari a liquando circa obiectum nobilius vel innobilius.

¶ Ad quartum dico quod in vtraque portione saluatur ymago trinitatis secundum tres potentias memoriam intelligentiam et voluntatem sed pro tanto Augustinus reponit imaginem in portione superiore non in inferiore quia ille tres potentie eo modo quo tres possunt dici magis representant et perfectius trinitatem diuinarum potentiarum vt versantur circa obiecta eterna quam vt versantur circa temporalia et agibilia. Nec Augustinus negat ymaginem saluari in vtraque licet reponat eam in portione superiore non autem in inferiore. Aliud est autem hoc non dicere et aliud est negare sicut patet.