Quaestio 1

¶ Distinctionis Decime. Questio Unica.

CIrca distinctionem pecimam quero vtrum voluntas sit principium productinum spiritus sancti vel commucandi naturam diuinam ipsi spiritui sancto.

¶ Uidetur quod Inon illud quod de necessitate producitur non producitur a voluntate / quia non producitur libere: sed spiritus sanctus de necessitate producitur: quia est persona necessaria. ergo et cetera.

¶ Secundo sic. Potentie rationales sunt ad opposita nono Methaphisice et secundo Periarmenias: sed voluntas est potentia rationalis: ergo est ad opposita / ergo est principium quod potest pro ducere vel non producere quicquid producit: sed spiritus sanctus non potest non produci / sicut non esse. ergo etc.

¶ Tertio sic. Uoluntas non est principium nisi artificiatorum et eorum que sunt a proposito / non autem naturalium vt patet secundo phisicorum: sed piritus sanctus est quid naturalissimum / et non quid artificiatum / ergo et cetera.

¶ Quarto sic. Omne quod producitur per voluntatem est precognitum sue productioni vt patet: quia voluntas semper presupponit intellectum: sed spiritus sanctus non est praecognitus sue productioni quia tunc esset exemplatus et ydeatus sicut dictum est supra de filio. ergo et cetera. Quod procedit vt amor proce¬

¶ Contra dita voluntate vel per modunvoluntatis: sed spiritus sanctus procet vt amor secundum Magistrum in littera. ergo etc.

¶ In ista questione sic procedam

¶ Primo inquiram si voluntas est principium quo spirandi spiritum sanctum / vel communicandi sibinaturam diuinam.

¶ Secundo ostendam quod spiritus sanctus de necessitate procedit et producitur / da to quod voluntate producatur.

¶ Tertio inquiram Utrum respectu eiusdem actus operatiui vel productiui / et eiusdem obiecti stent simul necessitas et libertas.

¶ Quarto ex hoc quod spiritus sanctus libertime procedit tanquam amor.

¶ Ultimo ad rationes

¶ Quantum ad primum est vna opinio que dicit quod impossibile est quod voluntas vt voluntas distinguitur ab essentia / quomodocunque distinguatur ab ea sit principium communicandi naturam diuinam et per consequens producend aliquam personam. Sed ipsa essentia et natura diuina est ratio et principium communicandi seipsam et producendi aliquam personam.

¶ Hoc autem probant. Primo sic. Ex dictis aliquorum qui ponunt quod voluntas diuina est vniuoce voluntas cum voluntate creata: sed impossibile est quod voluntas creata sit principium communicandi naturam substantialem / nec generandi vel producendi substantiam ergo de voluntate increata est impossibile.

¶ Secundo sic. Si voluntas diuina est principium communicandi naturam. Aut hoc est inquantum voluntas absolute: aut inquantum dinina et infinita. Non inquantum voluntas patet quia tunc vbique conueniret hoc sibi quod patet falsum in creaturis. Nec secundo modo quia infinita cum infinitas dicat mondum intrinsecum et perfectionale qui non variat rationem rei / nec per consequens dant sibi nouam rationem principiandi. Si ergo voluntas secundum rationem suam absolutam non est ratio communicandi naturam substantialem nec etiam voluntas infinita. Similiter si inquantum diuina non est diuina nisi deitate: sequitur quod essentia magis est principium quam voluntas.

¶ Tertio sic. qualem ordinem habent aliqua vel non habent vbi distinguuntur secundum rem / talem ordinem habent vel non habent vbi distinguuntur secundum rationem / siue illa ratio sit realis siue non secundum alios: sed in creaituris vbi natura et voluntas realiter distinguntur nunquam voluntas habet ordinem nec rationem principii in communicando naturam: sed natura tantum ergo in diuinis ita est vbi distinguuntur secundum rationem.

¶ Quarto sic. Uoluntas vt voluntas non dicit nisi vnam tantum perfectionem / nec includit omnes virtualiter nec formaliter sicut essen tia que est prima / et pelagus quoddam infinitum secundum Damascenum. Tunc sic vnica perfectio. tantum / que non includit alias sed est posterior aliis in aliquibus non potest esse ratio communicandi omnes alias perfectiones: quia tunc principium formale quo non esset ita perfectum sicut terminus formalis ipsius perfectionis: sed voluntas est huiusmodi vt dictum est. ergo et cetera.

¶ Quintosic. Uoluntas non videtur esse nisi potentia operatiua / non autem factiua. Patet in nobis ex nonc Methaphisice: ergo in diuinis voluntas est tantum operatiua ad intra / quia habet bene actum volendi: sed non productiua alicuius suppositaliter distincti a producente.

¶ Sic ergo dicunt isti quod voluntas secundum quod huiusmodi non est principium communicandi naturam diuinam alicui persone: nec per consequens producendi spiritum san ctum. Sed natura et essentia precise secundum rationem essentie est immediatum principium duarum productionum diuinarum generationis verbi et spirationis spiritus sancti.

¶ Dicunt tamen secundo quod non obstante hoc filius producitur per modum intellectus / et spiritus sanctus per modum voluntatis: pro tanto quia filius ab vno est spiritus a duobus. Ad actionem enim per modum nature in creaturis non concurrit nisi vnum agens secundum rationem / sicut ad generationem vnius pominis non concurrit nisi vnus homo. Sed ad actionem per modum voluntatis possunt concurrere duo agentia equalis gradus et perfectionis: sicut patet in tractu nauis. Ex ista autem similitudine dicitur filium in diuis procedere per modum nature vel intellectus quod idem est sicut dictum est supra. Spiritus autem sanctus per modum voluntatis quia a duobus / puta a patre et filio spiratur. odicta opinio

¶ Aliis videtur quod pec est imposibilis / et quod voluntas necessario est principium communicandi naturam et producendi spiritum sanctum.

¶ Hoc autem ipsi probant. Primo sic Natura intellectualis non est principium alicuius operationis vel productionis nisi mediante potentia in ratione principii quo ( potentia enim dicitur quia habet immediatum ordinem ad actum productiuum siue operatium ) non autem natura / sicut etiam dicunt alibi / quia propter hoc ipsi ponunt potentias anime accidentia / et in diuinis sunt due poten tie tantum / scilicet intellectus et voluntas / ergo vel intellectus vel voluntas est principium spiritus samn cti productiuum. Non intellectus patet secundum omnes ergo voluntas.

¶ Secundo sic. Uoluntas perfectissima et infinita comparatur ad obiectum perfectissimum modo perfectiori quo potest intelligi sine contradictione sed si non compararetur ad ipsum tanquam productiua amoris spirabilis adequati obie cto non compararetur ad ipsum perfectissimo modo quo potest intelligi sine contradictione: quia nullam contradictionem includeret intelligere aliquam voluntatem aliam que talem habitudinem haberet ad ipsum. ergo etc. Cum igitur voluntas diuina siperfectissima / et obiectum quod est essentia diuina sit summum et perfectissimum / videtur quod sitproductiua amoris adequati spirabilis / hoc est spiritus sancti.

¶ Iste due rationes non cogunt / quia prima magis est ad hominem quam ad rem. Non enim oportet quod in omnibus potentia differat a natura extra intellectum. Patet de calore et sua potentia calefactiua. Similiter secunda non est quia ex diuina pefectione argui non potest quod in deo sit productio ad intra sicut dictum est supra.

¶ Tertio sic. Sicut si habet memoria ad verbum / ita voluntas ad amore spiratum: sed memoria vnde memoria / est producti ua et parens verbi secundum Augustinum de trinitate a principio noni quasi vsque ad finem. ergo etc.

¶ Quarto sic. Natura secundum se non potest esose peterminatum principium determinate multitudinis productionum / quia nichil eiusdem rationis existens determinatur ex se ad certam multitudinem aliquorum / sicut dictum est supra secundum istos: sed natura non. potest determinari per aliquid aliud quod alii ponent in diuinis ad istam certam multitudinem ( sicut probatum est supra distinctione quarta ) ergo vel oportet dicere quod natura non est principium istarum productionum / vel quod productiones sunt in actu infinite quod est falsum: ergo primum est verum / et per consequens intellectus et voluntas sunt principia earum.

¶ Ista ratioquarta non cogit sicut dicebatur supra distinctio. ne quarta nulla repugnantia videtur quare aliquid eiusdem rationis in se non sit ex se determinatum ad certam multitudinem aliquorum et naturaliter / siue in ratione fundamenti / siue in ratione principii / siue etiam vniuersalis predicati / precipue si illa sint alterius et alterius ad que ponitur determinatum. Patet de diuina essentia respectu intellectus et voluntatis in ratione fundamenti. Similiter in ratione principii patet de sole qui potest in certas et determinatas productiones alterius et alterius rationis / et non infinitas. Similiter genus aliquod de terminatum est ad suas species certas / et non possunt esse sub eo infinite. et ita illa propositio non est vniuersaliter vera: licet in proposito natura non possit esse immediatum principium productionis spiritus sancti / sicut melius probant alie rationes et maxime illa que fundatur super auctoritatem Augustini.

¶ Quinto sic. Illud quod procedit vt donum et quomodo datum. Non quomodo natum ho bet voluntatem pro principio productiuo / vt patet. Sed spiritus sanctus propter hoc non est filius quia procedit quomodo datus / non quomodo natus secundum Augustinum de trinitate. ergo etc.

¶ Unde dicunt isti quod prima positio corrumpit et destruit totam doctrinam Augustini. de distinctione filii a spiritu sancto: et econuerso. Et contradicit ei. Non enim possunt videre si natura diuina vel essentia sit principium productiuum spiritus sancti sicut et filii: quomodo vnus plus procedit quomodo natus quam alius: nec quomodo vnus vt donum vel datus quam alius: et per consequens quare spiritus sanctus non sit et possit dici filius quod est falsum.

¶ Nec valet illa parabolica transumptio quod vnus est a duobus / et alius ab vno. Tum quia accipit falsum in sua declaratione. Tum etiam quia non est ad pro positum: accipit falsum quia in naturalibus actionibus pluribus concurrunt plura eiusdem rationis vel possunt concurrere sicut duo ignes ad calefaciendum idem / et duo luminaria equalia ad illuminandum eandem partem medii / sicut duo homines ad vnum tractum / vel duo boues. Similiter pater et mater ad generationem filii / et possibile est quod vnus sit ab alio sicut filius a patre. Non est etiam ad propositum Augustini saluandum. Tunc enim filius et spiritus sanctus ex rei proprietate et natura rei possent dici ambo nati vel ambo dati: quia a natura inmediate / immo neuter datus licet secundum quandam parabolicam distinctionem in capite tuo non dicatur vnus natus sed datus / et alius natus non datus / sicut pratum ridere dicitur quando flores apperiuntur / quia os hominis ridentis aperitur. Et sicut Christus dicitur leo lapis angularis et petraEt tunc nichil habet Augustinus quia filius non est spiritus sanctus / quod est inconueniens. quare et cetera¬

¶ Ad primum aliorum respondent isti quod voluntas in diuinis non est omnino eiusdem rationis sicut in creaturis / licet aliquo modo secundum vniuocationem rationis et imperfectam non autem simpliciter. Et ideo non oportet quod si in creaturis non sit communicatiua substantie quod nec in diuinis. Preterea etiam voluntas in creaturis est productiua amoris tamen cum imperfectione quia amoris sibi inherentis sed non subsistentis quomo do est spiritus sanctus.

¶ Ad secundum dicitur quod voluntas vt infinita et diuina et talis voluntas productiua est amoris infiniti subsistentis: et quando dicitur quod infinitum cum sit modus intrinsecus non variat rationem voluntatis Dico quod infinitas non variat rationem talis voluntatis eius scilicet cum conuenit sed bene vt voluntas infinita est si fieret infinita infra rationem suam esset principium conmunicandi naturam sed diuina voluntas semper. Ad confirmationem quod voluntas non est diuina nisi deitate. Dico quod voluntas talis est in deo ex sua propria ratione formali secundum quam distingutur ab essentia et etiam formaliter infinita est infinitate sibi propria: verum est tamen quod est diuina diuinitate / accipiendo diuinum pro denominatione voluntatis a prima perfectione diuina: non sic autem semper accipitur diuinum sed in communi ratione dicitur aliquid intrinsece aliquando.

¶ Ad tertium respondetur quod illa propositio non accipitur secundum mentem eorum: bene enim dicunt quod qualem ordinem habent aliqua vbi distinguntur realiter quod proportionalem habent vbi distinguntur secundum rationem / et hoc inter se: sed non oportet quod ad quecunque alia in ratione principii. Uel dicendum quod voluntas in creaturis est productiua amoris: similiter etiam in diuinis. Sed differentia est inter hunc et illum amorem productum quia vnus est inherens et accidens / alter vero est substantia et subsistens. Et cum hoc dicerent isti quod spiritus sanctus ex vi productionis sue primoest amor / secundario autem est substantia / pro quan¬ to in diuinis amor accidens esse non potest propter diuinam ifinitatem et simplicitatem / et ita seruatur ordo proportionalis vtrobique. Aliter responderetur ad istas tres rationes facilius quia diceretur quod voluntas in nobis et in deo non est eiusdem rationis nec vniuoce dicta.

¶ Ad quartum dico quod voluntas per identitatem realem etiam ex sua ratione formali hoc habet quod omnem perfectionem simpliciter cotinet. Et ideo dico quod ipsa potest esse principium communicandi omnes: tamen primo communicat amorem sicut dicerent isti secudario vero Cquia amor idem est realiter cum omnibus aliis ) comicat omnes alias perfectiones simpliciter / quarum nulla repugnat spiritui sancto / quia est ipse deus.

¶ Ad vltimum diceretur et bene quod quicquid sit de factiuo voluntas in nobis non solum est operatiua: sed etiam sue operationis productiua et elicitiua / quequidem operatio est amor vel velle et aliquando nolle. Similiter etiam dico quod non solum diuina voluntas habet operatio nem que est velle / que non est producta: sed etiam habet ad intra producere amorem non inherentem sed subsistentem: qui est ipse spiritus sanctus. Si dicas quod voluntas angeli non est causatiua motus se cundum articulum parisiensem / ergo nec aliqua voluntas productiua substantie. Dico quod non sequitur de diuina voluntate / nec est simile nec necessaria consequentia vt patet. Similiter antecedens non est verum nec secundum articulum: sicut dicetur in secundo. distinctione quartadecima.

¶ Sic igitur de se cundo aritculo secundum istos diceretur et multum probabiliter quod voluntas diuina est principium productiuum spiritus sancti et communicandi sibi naturam diuinam. Et hec de primo articulo.

¶ Quantum ad secundum artiiculum dico quod voluntas necesserario principiat spiritum sanctum non quidem necessitate violentie que accipitur ex efficiente vel cogente: nec necessitate indigentie que accipitur ex materia: nec nocessitate exigentie que accipitur ex fine.

¶ Probo quod spiritus santus necesserario producitur vel de necessitate immutabilitatis et ineuitabilitatis. Primoquia quod est necesse esse et non est nisi per productionem necessario producitur. Probatio quia si non necessario producitur non est necesse esse: nec habet esse nisi per productionem / quia deus ergo necessario producitur.

¶ Secundo sic quod producitur consubl stantiale producenti / si producens est necessarium et productum patet de se: sed spiritus sanctus producitur vt consubstantialis producentibus ipsum qui sunt necesse esse: ergo de necessitate producitur.

¶ Tertio sic. In omni contradictioe vel ratione entis que non dicit imperfectionem nec habet imperfectionem annexam nullo modo necessitas debet poni / quia necessitas essendi etiam imperfectionem includit. Sed productio spiritus sancti est aliquid quod non dicit aliquam perfectionem nec habet aliquam imper fectionem / vel arguit / nec ex parte principii / nec exparte termini ergo necessitas ponenda est in ipsa.

¶ Quarto sic. Uoluntas perfectissima perfectiss mo modo operatur et producitur circa obiectum perfectissimum amorem illi obiecto adequatum / quia alias non se haberet perfectissime circa illud obiectum / sed posset esse non recta et peccare / ipsa autem est sua rectitudo sed voluntas diuina est perfectissima et sua rectitudo per essentiam / et essentia eius est perfectissimum obiectum / quo circa ipsum operatur / et volendo ipsum necessario / et producendo amorem sibi adequatum / alias enim peccare posset et non esset necessario vera. notandum est quod quando dico

¶ Circa hoc senitum sanctum produci denecessitate immutabilitatis et ineuitabilitatis non intel ligo per istam necessitatem: nisi vel voluntatem ipsam diuinam necessariam vel suam actiuitatem necessariam que est idem quod sua necessitas qua principiat spiritum sanctum vel habitudinem producentium secundum voluntatem ad ipsum spiritus sanctum vel etiam econuerso. Ita quod sensus sit iste quod habitudo producentium ad productum sit necessaria et econuerso. Et ista habitudo non est nisi productio ipsa actiua vel passiua Et sic etiam potuit intelligi supra quando dicebatur quod filius de necessitate producitur.

¶ Uidetur quod voluntas non est principium libere et necessario productiuum spiritus sancti / eiusdem potentie et principii formalis / est idem modus agendi vel producendi respectuquorumcunque comparetur. Sed diuina voluntas est productiua creaturarum contingenter ergo et spiritus sancti: si valet argumentum Scoti contra voluntatem ferri necessario in finem / et contingenter respectu eorum que sunt ad finem.

¶ Secundo sicut necessarium et contingens diuidunt ens in essendo ita et principium in principiando: sed idem ens non potest esse necessarium et contingens respectuquoruncuuque: ergo nec idem principium in produtendo respectu quorumcunque.

¶ Tertio quia imposibile quod eodem simpliciter indistincto producatur aliquid necessario circa obiectum necessario volitum et aliquod contingenter quod non est volitum nisi per necessario volitum vt est creatura. Non obstante quod non sit obiectum infinitum est necessario volt tum voluntate complacentie et contingenter volitione efficaci ergo non eadem voluntate vel volitione.

¶ Quarto quia essentia cum voluntate concurrit in ratione principii productiui spiritus sancti sicut ad memoriam in generatione filii et est principium quo voluntas. Tum quia conuenit cum intellectu et ita cum pluribus. Tum quia ex ipsa habet voluntas / sicut ex radice / quod sit productiua substantie vel spiritus sancti quia inquantum diuina et infinitanon inquantum voluntas est absolute. Igitur cum modus producendi in ratione essentie et in ratione obiecti sit naturalis / ex illo debet dici productiosimpliciter naturalis et non libera simpliciter ex voluntate: nisi velis dicere quod simul est actualis simpliciter et libera simpliciter quod non conceditur.

¶ Quinto quia omne principium naturaliter principians in deo / necessario principiat ergo omne libere principians contingenter principiat: sicut enim principium vel principiari diuiduntur per naturale et liberum. Ita per necessarium et contingens: et go sicut se habet naturale ad necessarium / ita liberum ad contingens. Hec de secundo articulo.

¶ Quantum ad tertium articulum vtrum scilicet stentisimul necessitas et libertas in eadem potentia respectu eiusdem actus et obiecti / Dicunt aliqui quod hoc est impossibile sed voluntas quicquid pro ducit necessario mere nanliter producit et non liber: simisi si libere Non necessario: hoc probant sic. Potentia libera est potentia contradictionis respectu actus et oppositi vel negationis actus circa idem obiectum non solum respectu huius vel illius obiecti: quia hoc est potentie naturali. Patet ignis potest calefaco re hoc lignum vel hoc tamen presente hoc ligno necessario calefacit nisi impediatur: nec potest non calefacere et ideo non dicitur liber in agendo sed necessitas / et potestas contradictionis respectu eiusdem non stant simul vt patet: ergo nec libertas et nicessitas.

¶ Secundo sic. Rrespectu eiusdem obiecti et actus non est nisi vnus modus agendi eiusdem potentie vt patet / quia alias potentia non esset vna: sed necessitas et libertas sunt duo modi disparati in agendo immo oppositi sicut necessitas et contingentia vit patet. ergo etc.

¶ Tertio sic. Si necessitas et libertas stent simul quero a te qumo se habent ad inuice aut sunt penitus idem / et tunc solum habemus vnum et idem: et tunc diceretur quod necessitas et libertas stant si mul nichil aliud est dicere quam quod libertas et libertas stant simul / aut quod necessitas et necessitas stant simuquod est nichil dictum / aut aliquomodo distinguntuet tunc habemus duos modos agendi eiusdem potentie circa idem obiectum / quod non videtur vel rum / sicut nec verum videtur quod eadem potentia simul operetur naturaliter et libere circa idem obictum.

¶ Quarto sic. Augustinus primo de libero arbitrio dicit quod motus lapidis deorsum non est sibivoluntarius quia non potest ipsum cohibere et postea dicit quod si motus voluntatis vel quo voluntas conatur in nostra potestate non esset nec esset voluntarius nec culpandus. Tunc sic impossibile est quod voluntas respectu eiusdem obiecti habeat actum in sua potestate et non habeat sed omnis actus liber est in potestate agentis. Nullus actus necessarius est in potestate agentis ergo non stant simul necessitas et libertas.

¶ Distingunt ergo aliqui istorum dcivoluntate quod potest accipi vt natura et sic comparatur ad finem et ad quemcumque circa que necessario oprantur. Alio modo potest accipi vt libera et isto modo comparatur ad ea que sunt ad finem / et circa que contingenter se habet. Dicunt ergo isti quod voluntas est principium spiritus sancti vt natura non autem vt libera. contra ista / et primo con¬

¶ Sed arguo tra istam distinctionem ved luntas non habet aliquem actum nisi vt est potentia sed vt est potentia est vnica et indistincta / sicult intellectus: ergo vt comparatur ad omnem actum et omnem obiectum manet vna nec debet distingui alquo modo.

¶ Secundo sic. Eiusdem potentie et se cundum eandem rationem est cognoscere aliquid in ordine vel habitudine ad aliud et secundum ipsum Patetet de intellectu. Patet etiam per Aristotelem secundo de anima de sensu communi qui proba quod cognoscit in se obiecta quia cognoscit ea vt differentia. Sed voluntas vult id quod est ad finem inordine ad finem et potest vnum velle in ordine ad aliud ergo ipsa eiusdem rationis et eadem / potest velle vtrumque secundum se. Non igitur distinguenda est in natura pro quanto vult finem et libera proquanto vult id quod est ad finem.

¶ Tertio sic. Impossibile est distinguere aliquid in seipsum et oppositum eius. Sed sic distinguendo distinguitur voluntas in voluntatem et non voluntatem: quia se cundum Augustinum voluntas non vt est natura sed libera voluntas est dicenda / ergo distinguere voluntatem in naturam et liberam est contradictio¬

¶ Quarto sic. impossibile est quod modi principiandi primo oppositi concurrant in eodem principiotunc illa esset distinctio eorum / sed modus agendi naturaliter et libere vel ex voluntate / sunt modi primo oppositi vt patet secundo phisicorum. Et ideo dico quod sicut non oportet distinguere intellectum in naturam circa principia et intellectum circa conclusiones ita nec voluntatem in naturam circa finen nec in liberam circa alia quod libertas et ne¬

¶ Secundo prodo cessitas absolute loquendo de ipsis non de hac vel de illa non repugnant simul stare in eadem potentia respectu eiusdem actus et obiecti. Hoc probo sic. Quelibet per fectio simpliciter in summe necessario est necessaria et necessitas quedam quia quicquid est in diuinis et in summe necessario est necessitas quedam. Sed libertas secundum Anselmum est perfectio simpliciter / et est in deo ergo ipsa est necessas / et econuersoibi est necessitas que est libertas.

¶ Secundo sic. libertati non repugnat infinitas / sicut nec alicui per fectioni simpliciter ergo necessitas. Omne enim in finitum est necessitas quedam.

¶ Tertio sic liberta ti perfecte simpliciter cuiusmodi est libertas voluntatis diuine respectu oppositi et summi obiecti non repugnat quod sit sua rectitudo per essentiam. Sed hoc posito dico quod sequitur quod respectu primi obiecti libertas et necessitas stant simul: quia impossibile est quod libertas non necessaria circa optimum obiectum sit sua rectitudo quia talis potest non uelle absoli te illud et ita peccare Hoc confirmo quia conditiointrinseca perfecte potentie vel in se vel in ordine ad actum vel obiectum non excludit modum agendi perfectum sed libertas est conditio intrinseca voluntatis necessitas autem est modus perfectissimus in agendo bene circa obiectuu perfectissimum ergo libertas non excludit necessitatem quod necessitas et libertas

¶ Dico igitui non repugnant absolute loquendo respectuleiusdem actus et obiecti. Sed quo modo non repugnat dico quod est quedam necessumtas principiiagentis per modum nature. Et quedam necessitas principii agentis voluntarie. Et dico quod ista necessitas quedam libertas est / immo summa libertas et prima: Et dico quod ista repugnat prime necessitati sicut principia ex opposito distincta repugnant scilicet natura propositum vel voluntas Si dicas vnde libertas et voluntas habet necessutatem dico quod hoc est quia perfectissima voluntas circa obiectum perfectissimum. Si dicas quo modo distinguam vnam necessitatem ab alia. Dico quod potest distingui vna ab alia sicut libertas vel voluntas a natura: quia necessitas naturalis principii vel est simpliciter prima in agendo vel ab alio est / et determinatur. necessitas vero voluntatis nec est prima nec ab alio determinatur: sed ex se sicut et voluntas: Semper enim intellectus est prior voluntate in eodem / non tame determinat voluntatem: sed voluntas ex se vel a se determinatur. Ita quod sicut non est ab altera causa quare irrationale non est rationale. Ita non est alia causa quare hec necessitas non est illa / et quare voluntas non est natura. Et si potes capere quod voluntas operaretur circa aliquid necessario a seipsa potes cape¬ sre libertatem necessariam. Sicut quando capis quod natura necessario operatur circa aliquid capis naturalem necessitatem. Unde non est ibi difficultas nisi quia semper intelligitur necessitas esse naturalis quod non est verum sed est necessarium voluntarium / quia actus necessarius voluntatis non nature: et per consequens liber non libertate contradictionis sed liber tate absolute dicta que conuenit alicui voluntati etiam. vt distinguitur contra naturam. Et ita libertas conmuniter dicta ad libertatem contradictionis et ad libertatem necessitatis est modus intrinsecus voluntatis in communi ad hanc et illam: immo potius libertas nichil aliud est quam voluntas seu actiuitas volutatis sicut diceretur quod naturalitas intellectus non est nisi intellectiuitas sua qua est intellectiuus. Un de breuiter libertas et voluntas conuertuntur sicut dicit Augustinus in Enchiridion capi. lxii. Non enim voluntas est aut libera dicenda est: qua sic volumus: vt non solum miseri esse nolumus / sed nec ommino esse possumus. Ex quo etiam statim patet quod necessitas stat cum libertate vult enim dicere quod voluntas ista qua necessario quis vult beatitudinem est libera et hoc maxime in deo qui summe necessario vult et se beatus et suam beatitudinem. Ad hoc est Anselmus de libero arbitrio capitulo primo dicens qui sic habet quod dicet et expedit vt hec amittere nequeat liberior est quam si sic habet ipsum vt possit perdere et ex hoc concludit liberior est igitur voluntas que a rectitudine declinare nequit. Similiter Augustinus quinto de ciuitate dei capitulo quarto ponit expresse libertatem et necessitatem simul stareillud quod erat Pr¬

¶ 2o istis concludo propositum proquarto articulo quod non obstante quod spiritus sanctus necessario producatur tamen summe libere producitur si voluntate producitur Et quod liberrime producatur videtur quia illud quod procedit vt amor procedit l bere: quid enim liberius quam amare nichil: sed spiritur sanctus producitur: vt amor secundum Magistrum et alios ergo et cetera.

¶ Secundo sic. Illud quod procedit vt donum procedit libere sed spiritus sanctus secundum Augustinum decimoquinto de trinitate et hoc magis ex presse procedit vt ponum ergo libere procedit.

¶ Tertio sic. Illud quod procedit et non per modum nature procedit libere / quia isti duo modi euacuant omnem modum procedendi vel principiandi vt dictum est supra. Sed spiritus sanctus procedit et non per modum nature: quia tunc esset filius vel natus: vt vide tur per Augustinum: ergo etc. Hoc confirmatur quia procedit vt nexus liberalis patris et filii qui ad vountatem reducitur vt ad principium. Ad rationes illorum qui dicunt quod necessitas et libertas non stant simul. Dico ad primam quod scilicet potentia libera vniuersaliter non est potentia contradictionis ad actum et ad negationem actus circa quodque obiectum sed potentia libera est solum potentia volitiua habens in potestate actum suum licet non negationem actus aliquando et nichil plus dicis de igne. Patet quod non est liber quia non est volitiuus.

¶ Ad secundum dico quod eiusdem potentie non est nisi modus agendi circa idem obiectum loquendo de modo ex opposito distinctis per se diuidentibus modum principiandi cuiusmodi sunt libertas et naturalitas vel naturalis necessitas. Et ideo dico. Si vna potentia non solum circa idem obiectum sed circa queque agit vel naturaliter vel libere seu voluntarie. Et impossibile est quod habeat istos duos modos agendi sed de modis qui non distinguuntur exopposito sunt predicti sub modo agendi nec per et subillis continentur sunt quasi accidentales vel quasi accidentaliter diuidentes. Dico quod eadem potentia saltem circa diuersa obiecta potest habere plures tales et forte circa idem obiectum successiue. Tamen non curo. Tales autem modi sunt necessitas et contingentia in agendo / quare dico quod voluntas diuina eadem potentia existens potest habere istos duos respectu diuersorum obiectorum licet non respectu eiusdem. obiecti. Unde respectu essentie et omnium intrinse corum habet necessitatem quia illa sunt necesse esse et respectu aliorum habet contingentiam loquendo sal tem de volitione efficaci quia illa sunt contingentia nec est perfectionis aliquam voluntatem sic necessitari ad aliquod contingens. Ad minorem dico quod nec cessitas et libertas absolute non sunt modi oppositi sed bene verum est quod necessitas et libertas hec putalibertas contradictionis repugnant respectu eiusdem obiecti et simul. Nota hic quod necessitas et libertas absolute loquendo non sunt modi agendo oppositi nec incompossibiles: sed magis naturalitas et libertas. Unde sicut non oportet quod omne principium naturaliter agens necessario agat. Potest enim aliquod principium naturale impedire et ita non necessario agere. Item non oportet quod principium liberum semper agat contingenter sed potest necessario agere aliquam do sicut in proposito.

¶ Ad tertium dico quod libertas et sua necessitas et voluntas non video quod in aliquo distinguantur extra intellectum sed sunt idem re. Differunt tamen ratione quia voluntas significatur permodum potentie: libertas autem et necessitas per modum passionis. Sed magis proprie voluntas sequitur vt his et concretum. Necessitas vero vel libertas vt quod habetur et abstractum vt actiuitas. Necessitas vero et libertas distinguuntur secundum nomina generalia pro tanto quia est dare libertatem aliquanque non est necessitas et econuerso sed hec in proposito idem sunt extra intellectum penitus et differunt se cundum rationem propter nomina in communi acceptaquorum differentia accipitur ex differentia alicuius libertatis vel necessitatis que non concurrunt aliquam do respectu eiusdem actus et obiecti vel etiam tantummodo ad intra secundum diuersas opiniones de distinctis in deo secundum rationem. Et ita non superfluit dicerequod necessitas stet cum libertate in voluntate sicut secundum multos licet homo animal rationale non differunt nisi ratione: tamen bene dicitur quod animal stat cum rationalitate in homine similiter etiam secundum aliquos de essentia et esse. Preterea etiam si differrent aliquomodo extra intellectum. Adhuc non valet argumentum contra hoc quia est idem cum precedenti argumento.

¶ Ad Augustinum dico quod sicut patet per verba eius bi Augustinus intelligit quod motus non esi sibi voluntarius culpabiliter quia non potest ipsum cohibere sicut animus noster suum motum. Unde dico quod ad hoc quod tactus sit voluntarius culpabiliter oportet quod agens possit ipsum cohibere sed non ad hoc quod sit voluntarius simpliciter vel vniuersaliter et idem sonatis illud quod postea allegatur. Quando ergo dicis in argumen to quod nullus actus necessarius est in potestate agentis falsum est sed non in potestate contradictionis. Sed tamen hoc dicatur esse in potestate quia accipitur communiter esse in potestate quando non solum potest in actum sed in oppositum actus et talis potestas necessaria non est meritoria sed potestas contingentie. Similiter quando dicis quod omnis actus liber est in potestate agentis concedo: sed non in potestate contradictionis sed in potestate eliciendi necessario potest aliquis esse et talis est liber si est a voluntate habente ipsum.

¶ Ad primum principale dico quod spiritus sanctus producitur libere et necessario et totum a voluntate.

¶ Ad secundum quando dicitur quod potestates rationales sunt ad opposita. Dico quod omnis voluntas bene est ad opposita sed non respectucuiuscumque obiecti vel termini.

¶ Ad tertium dico quod voluntas comparatur ad actum suum et ad extrinse ca ad que concurrit cum intellectu disponente sicut mouens. Actum autem suum non producit sicut artifciatum sed alia. Unde amor voluntatis non est quid artificiale sed naturale. Similiter dico quod voluntas diuina non producit spiritum sanctum ad intra sicut alquid artificiatum sed sicut amorem subsistentem. Unde maior propositio est falsa. Eodem modo dicendum est ad secundum quod omne quod producitur per voluntatem non oportet esse preconitum puta actum proprium Sed alia extrinseca artificiata. Sic dico quod non oportet spiritum sanctum qui est amor esse precognitum: sed magis extrinseca ydeata et artificiata cuiusmo di sunt creature respectu dei.

¶ Nota hic quod spiritussanctus non est precognitus sue productioni ab ipssis producentibus: quia nec abstractiue. Patet: quod talis noticia quod sit imperfecta deo repugnat nec intutiue: quia tunc esset exemplatus et ydeatus et similiter tunc preexisteret sue productioni / quia omne diuinum intuitiue cognitum necessario coexistit cognitioni intuitiue de ipso.