Quaestio 1

¶ Distinctionis. Octaue. Questio. Prima.

CIrca distinctionem octauam quero primo vtrum eucharistia sit sacramentum noue legis.

¶ Uidetur quod non omne sacramentum noue legis consistit in rebus et verbis quia accedit verbum ad eiementum et fit sacramentum sed eucharistia non consistit in rebus et verbis. manet enim eucharistia sine verbis ut patet ergo etc.

¶ Secunde sic omne sacramentum noue legis: quantum est ex se causat in aliquo gratiam gratum facientem. sed sic non est in eucharistia. nam per consecrationem eucharistie nulla habetur gratia a quocumque: sed tantum habetur aliqua presentia corporis christi ergo etc.

¶ Tertio sic. quod non est vnum sacramenium: non est sacramentum quarto methaphisice. sed eucharistia non est vnum sacramentum patet. nam species panis est vnum sacramentum distincium a specie vini. et priusquam comsecretur vinum adoratur christus sub speciebus pa nis ergo etc. sunt enim illa diuersa signa: sicut et diuersa signata. quare etc magister in hoc tractatu. Et de

¶ Contra consecratione distinctione secunda in sacramentorum oblationibus. et loquitur de eucharistia et ibidem non oportet in sacramento domini etc.

¶ In ista questione sic procedam.

¶ Primo ponam rationem vel descriptionem eucharistie. et ostendam quod conuenit alicui sacramen to noue legis. et ponam aliquas conditiones huius sacramenti in se et in comparatione ad alia sacramenta.

¶ Secundo inquiram de materia huius sacramenti.

¶ Tertio de forma verborum consecra¬ tionis.

¶ Ultimo ad rationes principales articulum

¶ Quantum ad primum dico quid ucharistia quantum ad rationem nominis potest sio describi. Eucharistia est signum sensibile vel sacra mentum corporis christi et sanguinis veraciter contenti sub speciebus panis et vini per consecrationem factam a sacerdote sub certis verbis cum debita intentione prolatis. ex institutione diuina veraciter si gnificans corpus christi et sanguinem sub predictis speciebus realiter et veraciter contineri.

¶ Ista de scriptio potest declarari sicut declarabatur descriptio baptismi: quantum ad aliquas conditiones que ponuntur in ipsa similes cum aliis positis in descriptione baptismi. Et ideo declaro ipsam solum quantum ad conditiones speciales isti sacramento. Prima est quod eucharistia est signum corporis et sanguinis christi contenti sub speciebus panis et vini. Hic tangitur per se signatum huius signati vel sacramenti quod est duplex vnum scilicet corpus christi verum includens carnem et ossa et huiusmodi quod quidem corpus per se primo continetur sub specie panis: et omnia alia christo intrinseca per concomitantiam ad ipsum. Sanguis autem ipsius per se primo continetur sub specie vini tanquam per se primo signatum: et alia secundario magis et per concomitantiam ad ipsum. sed dicitur quod subspeciebus panis et vini non sub aliis. quia panis et vnum eo modo quo dicetur infra: sunt propria materia consecrationis sacramenti huius Et istorum accidentia manent facta transubstantione panis et viniin corpus et sanguinem christi. sub quibus accidenti bus que hic species appellantur veraciter et realiter existit: et continetur corpus et sanguis christi ad vnam perfectam spiritualem anime refectionem secundum rationem cibi et potus. Sed dicitur vltra quod hoc est per consecrationem factam a sacerdote.

¶ Exquo patet quod solus sacerdos potest boc sacramentum conficere. et nullus non sacerdos hoc potest ex institutione diuina.

¶ Sed dicitur vltra sub certis verbis de quibus verbis habebitur infra in tertio at ticulo principali.

¶ De istis autem verbis dicunt aliqui quod non pertinent intrinsece ad essentiam huius sacramenti: quia sacrametum hoc manet et existit non mauentibus verbis: liet non haberetur sacramentum nisi precedentibus verbis. Et in hoc differt hoc sacra mentum ab aliis. quia nullum sic manet sine verbis vel post verba. et ipsa verba in aliis sacramentis perti nent ad essentiam sacramenti non sic autem in isto. Et hoc est rationabile. quia cum hoc sacramentum sit masiuum: dicunt quod nihil successiuum cuiusmodi sunt verba potest intrinsece pertinere ad ipsum. Alia vero non sunt mansiua. vnde dicunt quod verba non sunt forma huius sacramenti. sed magis sunt forma consecrationis et confectionis sacramenti. vnde nec sic sunt verba sacramentalia: sicut in aliis sacramentis vtiam patet ex dictis.

¶ Si queratur ab eis quid est forma in hoc sacramento. Dicunt quod species sunt forma ipsa. et non oportet ibi dare materiam eo modo quo in aliis sacramentis materia distinguitur a forma puta a verbis intrinsece pertinentibus ad alia sacramenta. quia verba ad essentiam huius sacramenti pertinere non possunt: sicut probatum est supra.

¶ Aliter tamen dicitur ab aliis: quod cum verba sacramen talia consecrationis huius sacramenti sint efficaci ter significatiua effectus huius sacramenti suo mo¬ do sicut verba aliorum sacramentorum: oportet dicere quod intrinsece pertineant ad rationem et ad materiale ipsius sacramenti. et in illo materiali potest dici forma suo modo: sicut in aliis sacramentis. Pertinent ergo ad sacramentum in suo fieri. saltem licet non in suo esse et manere: sicut bene dicunt. Sed dicerent isti quod non manet completa ratio sacramenti purantibus et manentibus speciebus tantum posiverba: sed quantum ad quid sacramenti: puta quantum ad species que non habent completam rationem sacramenti. ratio enim sacramenti noue legis includit verba et rem vel res. Accedit enim verbum ad elementum: et fit sacramentum: vnde et verba illa ad sacramentum istud pertinent: sicut etiam verba in aliis sacramentis suo modo. Alia vero que ponuntur in descriptione satis patent. Sic igitur patet ratio nominis.

¶ Secundo dico quantum ad hunc articulum quod ista ratio nominis non est impossibilis nec in sefalsa includens contradictionem. sed omnia ista que dicta sunt ibi vel posita sunt possibilia. Et ita dico quod possibile fuit deo instituere tale sacramentum: et ipsum de facto instituit: sicut habetur mathei. xxvl. et luce. xxii. et in aliis euangelistis. vnde dico quod eucharistia est sacramentum euangelicum: et per consiquens noue legis.

¶ Quod autem congrue fuerit institutum. patet tum quia congruum est christum esse cum ecclesia militante sub tali siguo sensibili ad excitandum reuerentiam et deuotionem ad ipsum et exercitium circa ipsum. Quod patet de facto: quia tota deuo tio ecclesie quasi versatur circa istud sacramentum et ordinatur ad ipsum. Tum quia congruum fuit posisacramentum generationis baptismalis conferrisacramentum nutrimenti et augmenti spiritualis: sicut est istud sacramentum altissimum. et sub specciebus nutrimenti corporalis: quod precipue consistit in pane et vino sicut patet. fuit etiam congruum: vt signum sensibile sub quo christus vult nobiscum esse presens ordinem haberet ad aliqua verba et ministrum idoneum: vt sciretur quando et per cuius ministerium esset christus sub tali siguo sensibili: ne peri ret reuerentia ad ipsum sacramentum. Et decuit quod minister huius sacramenti non esset infimi gradus in ecclesia: sed gradus magis excellentis: cuiusmodi est gradus sacerdotis.

¶ Tertio quantum ad hunc articulum dico quod sacramentum eucharistie est nobilissimum sacramentum. quod patet quia continet gratiam per essentiam christum verum deum incarnatum. alia vero quodam modo gratiam habitualem et accidentalem gratum facientem. vnde et gratis inuisibilis cuius sacramentum eucharistie in suo fieri est causa: non est gratia habitualis informans data de nouo alicui: sicut in aliis sacramentis: sed est donum dei gratis datum christus ipse veraciter et realiter existens sub speciebus illis: licet beneetiam in susceptione sua hoc sacramentum conferat gratiam suscipienti: sicut alia sacramenta suo modo. Sic istud sacramentum nunquam frustratur a sud effectu principali: sed semper intallibiliter ad pro lationem talium verborum cum debita intentione super materiam debitam sit corpus christi presens sub ipsis speciebus. Alia vero sacramenta frequenter frustrantur a suo effectu principali: puta a gratia in suscipientibus propter obicem qui in suscipien tibus frequenter inuenitur. Similiter istud sacramentum manet quantum ad illas species post suum fia¬ ri et vsum: sicut patet. sed nullum aliud sacramentum sic manet. Non enim sic manet baptismus vel huiusmodi: sicut eucharistia: vt patet.

¶ Similiter quanto istud sacramentum in suo esse copleto tantam vnitatem non habet: sicut alia sacramenta quantum ad suum materiale: quia quodlibet aliud sacramentum sic est vnum in suis sensibilibus et materialibus quod neutrum ipsorum per se est sacramentum: nec pars sacra menti: sed ambo concurrunt necessario ad hoc vt sit sacramentum vel aliquid sacramenti. sic autem non est hic. Nam quelibet species per seipsam etiam est sacramentum vel pars sacramenti potest esse sine alia sicut patet. alioquin esset idolatria adorare hostiam ante consecrationem sanguinis. Et patet quod vna potest manere et esse sine alia.

¶ Est igitur hoc sacramen tum quantum ad materiale vnum vnitate ordinis veintegritatis cuiusdam in significando perfecte et distincte corpus et sanguinem christi: que pertinent ad refectionem perfectam et integram anime suscipientis.

¶ Circa quod notandum quod corpus christi vnomodo potest accipi et significari potest prout est substantia includens tantum partes animabiles vel animatas anima ipsius christi: et vt sic contra sangui nem distinguitur. qui quidem sanguis non est animatus vel animabilis: nec est caro licet sit in proxima dispositione ad carnem. Et sic per se primo significatur per species panis. et sanguis per species vinirlibet totum contineatur de facto sub vtraque specieper concomitantiam. vnde et si in trtduo mortis christ fuisset confectum corpus christi et sanguis sub speciebpanis: ita fuisset corpus illo modo acceptum quod non fuisset ibi sanguis. et ita sub speciebus vini fuisset sanguis: quod non corpus: quia nec sanguis continebatur tunc a corpeare. sed erat effusus extra corpus.

¶ Alio modo corpus christi vt dispositum ad animam et includens omnia ad animam requisita pertinentia ad ipsum siue sint partes organice animate vel anima biles siue non siue aliqua in ipso contenta huiusme di: vt sunt humores et talia. Et sic includit sanguit nem: nec vt sic per se primo continetur sub speciebus pani. licet viuente christo et corpore ipsius animato omnia ibi contineantur.

¶ Accipiendo ergo primo corpus et sanguinem: patet quod sunt diuersa signata a diuersis speciebus primo signata: et constituentia vnum totale signatum sicut partes integrales: quod est corpus secundo modo acceptum. et sic etiam suo modo ille plures species panis scilicet et vini concurrunt ad vnum totale et perfectum seu completum sacramentum tota litate et vnitate integritatis cuiusdam vel ordinis modo quo dictum est supra. sic quod licet quelibet species sit aliquid sacramenti. neutra tamen per se est completum et perfectum sacramentum. Hec de primo articulo.

¶ Quantum ad secundum artiscilicet de materia consecrationis huius sacramenti dico uantum ad materiam consecrationis corporis: quod est panis triticeus coagulatus de farina triticea et aqua naturali elementari. Et ratio est precisa. quia sic christus instituit: et in tali pane confecit. Per hoc quod dicitur panis: patet quod nec in aliquo alio quam in pane: nec in pasta cruda que nondum est panis potest comfici: licet pasta et panis specie non differant. Per hoc quod dicitur triticeus patet: quia in nullo pane qui non est de tritico: potest confici. vnde nec in pane de ordeo: nec de aliquo grano alterius speciei potest com¬ fici. vnde et si spelta sit alterius speciei a tritico: sicut multum videtur probabile: in pane de spelta non potest confici. Si autem est eiusdem speciei: sicut etiam probabiliter videtur aliquibus: potest in ipso conficiEx hoc etiam quod dicitur coagulatus: patet quod in farina quantumcunque triticea non potest confici. Et similiter etiam quia farina nondum coagulata non est panis. Sed oportet vlterius quod ex aqua naturali. vnde si coagularetur farina vino vel aliquo liquore alterius speciei: non posset in ipsa confici: nec in tali pane sic coagulato vtrum requiratur quod panis sit fermen

¶ Sedn tatus vel amimus dicunt greci quod necessario oportet panem esse fermentatum. vnde et tenent quod latini non conficiunt. quia in aimo conficere volunt dicunt enim quod christus instituit sic: et ipsum sacramentum confecit in fermentato. hoc autem probant per multas auctoritates scripture. Nam christus secundum ipsos passus est luna. xiiii. vt impleretur figura legis de agno paschali: qui immolabatur luna. xiiii. Planum est autem quod die precedente passionem suam ipse christus hoc sacramentum constituit. et ideo preuenit comedere agnum paschalem luna. xiii. Tunc autem luna scilicet xiii. fermentatus panis apud iudeos erat in vsu. non autem amimus adhuc. et sic christus confecit in fermentato.

¶ Hoc probant primo per illud. Io. xviii. vbi dicitur quod iudei non introierunt in pretorium pilati: vt non contataminarentur sed manducarent pascha. pascha autem hic acci pitur pro agno paschali: qui debebat maiducari luna. xiiii. ad vesperam diei. ergo luna. xiium passus est christus: et traditus est pilato. et per consequens luna. xiii. comedit agnum paschalem. et sic confecit in fermentato.

¶ Secundo per illud Ioam. xiii. vbi dicit quod ante diem festum pasche etc. Et sequitur totum illud de cena et institutione eucharistie. sed diem festum pascheibi accipit pro die in quo manducabatur agnus pacschalis. Et sic fecit illa: que ibi dicuntur luna. xiii.

¶ Tertio per illud Mathei. xxvi. dicitur ibi quod iudei concordauerunt occidere christum dicentes. non in diefesto: qui dies festus principalis erat luna. xy. numerorum. xx viii. Dicitur enim ibi. xiiii. die mensis primiphase celebrabitis. et. x7. die solemnias supple principalis. Sed sicut concordauerunt ita et perfecerunt. igitur non occiderunt eum luna. xy. sed. xiiii. ergo etc. grecorum falsa est. dico

¶ Sed opinio. enim primo contra eos quod christus passus fuit luna. xy. et per consequens fecit cens et instituit sacramentum luna. xiiii. hoc probatur ex presse per illud Mathei. xx vi. vbi dicitur quod primadie am imorum quesiuerunt discipuli: vbi vis paremus tibi manducare vel comedere pascha. Et Marcim xiiii. prima die amimorum quando pasca immolabant: dixerunt. quo vis eamus: et paremus vt manduces pascha. Et luce. xxii. venit dies amimorum. in qua necesse erat comedere vel occidi pascha. Et vbi dicimus quod christus commisit discipulos dicens: euntes parate nobis: vt manducemus pascha. et libi semper accipitur pascha pro agno paschali.

¶ Ex quibus omni bus patet. quod prima die amimorum scilibet luna. xiiii. comedit christus agnum paschalem. Iuxta illud preallegatum numerorum. xxviii. Et ita recte die et hora qua debuit comedi agnus paschalis: comedit ipsum christus scilicet luna. xiiii. ad vesperam diei et in crastino fuit occi sus scilicet in. xy. luna in die solemnitatis paschalis que dies erat prima solemnis integra.

¶ Ex his appa¬ ret simpliciter: quod christus non confecit in fermentato. sed probabilius dici potest quod in amimo. iudei enim tunc amimis vtebantur.

¶ Ex hoc dico tertio: quod non est necessarium conficere in fermentato: sed rationabiius conficitur in am imo. potest tamen absolute loquendo confici in amimo vel in fermentato. quia christus instituit. ita quod de necessitate panis consecrabilis non est: quod sit fermentatus: vel quod sit amimus. licet probabilius credatur: quod christus confecerit in azimo. sed in vtraque potest comfici. Et azimus et fermentatum substantialiter et specifice non differunt secundum Anselmum in libello suo de amimo et fermentato. Et ideo non nego ipsos grecos veraciter conficere. licet vnitas specifica non sit cogens argumentum: sicut nec supna de pasta et pane: si tame ista sunt eiusdem speciei. Quod patet etiam: quia tempore leonis pape fuit constitutum: quod conficeretur in fermentato: sed hoc fuit ad tempus ad extinguendum heresim hebyonitarum: qui dicebant: quod necessarium erat christia nos iudaimare. et per consequens pascha suum in amimo conficere: sicut fecerunt iudei. Et ad extinctionem huius heresis fuit ordinatum conficere in fermentato Cessante vero illa heresi rediit ecclesia occidentalis ad primam consuetudinem: que est conformis institutionichristi et promulgationi facte per eius vicarium petrum. Non est igitur de necessitate sacramenti conficere inamimo. sed hoc est de necessitate ministri in ecclesia latina. Et forte etiam grauiter peccant greci qui non conformant se ecclesie petri: maxime cum hic habeatur fundamentum solidum: quia sic christus iustituit hoc sacra mentum celebiandum sicut superius est probatum. i non sic necessario: quin aliter possit fieri: et in fermentato celebrari auctoritates grecorum soluendas: notan¬

¶ Alsdum: quod secundum innocentium de officio misse parte. iii. cap. iiii. pascha multiciter accipitur. vnemodo pro solemnitate amimorum: que dies erat luna xy. primi mensis. secundo pro die in cuius vespere comedebaturi ignus paschalis. qui erat luna. xiiii. tertio pro hora determinata immolationis agni: quae erat pars illius diei. xiiii. lune. quarto pro ipso agno qu comedebatur et immolabatur. quinto modo pro panibus amimis: qui comedebantur per totum tempus solemnitatis amimorum. Ad propositum dico ad primam auctoritatem. Ioan. x viii. quod ibi accipitur pascha non pro agno paschali: sed pro pane azimo quem comedere debebant ipso die solemnitatis pasche que erat luna. xy.

¶ Ad secundam dico: quod non accipitur ibi pascha pro die in qua immolabatur agnus: sed pro diesolemnitatis luna. xy. et sic die precedente lunam. xv. scilic lunam. xiiii fuerunt illa facta.

¶ Ad tertiam que magis videtur cogere dico: quod iudei non perfecerunt si cut concordauerant quantum ad tempus vel dien: sed in diefesto luna. xy. quam putauerunt vitare: ne fieret tu multus in populo christus mortuus est: et passus. et tumultus magnus factus est in populo: sicut patet attedenti.

¶ Ad figuram vero de agno paschali: qui in molabatur luna. xiiii. et figurabat christum dico: quod non fuit figura mortis christi quantum ad tempus determinatum occisionis agni litet bene quantum ad occisionem et agnum vel forte magis ad propositum dico. quod illa fuit figura immolationis christi in sacramento altaris: quod fuit institutum luna. xiiii. sicut patet ex predictis.

¶ De materia confectionis ipsius sanguinis dico quod est vinum de vite naturale de vua vel botro expressum. quia pars nutritionis quantum ad potum prin¬ cipaliter consistit in tali vino. vnde patet: quod aliud vinum naturale puta vinum pomorum vel huiusmodi: nec aliquod vinum artificiale: nec vinum etiam non expressum de vua non sunt materia huius sacramenti. quandiuenim vinum est in vua: magis habet rationem comestibilis quam potabilis. Quare autem vinum tale predictum est materia sacramenti hoc est ex institutione christi. Aquam autem misceri non est de necessitate sacramen ti: sed de necessitate ministri vel precepti ecclesie romane. et christus etiam quando consecrauit: aquam vino miscuit secundum Damas. lib. iiii. ca. v. christus ( inquit / calicem ex vino et aqua tradidit discipulis suis dicens. bibite ex hoc omnes. hic est sanguis meus etc. Et congruentia huius admixtionis potest dici significatio vnionis populi christiani cum christo: vel potius in recordationem: quod de latere christi fluxit ille sanguis cum aqua: sicut videtur etiam sentire innocentius. Quod autem aqua non sit necessaria simpliciter. patet. quia nec fit consecratio: do nec aqua fuerit in vinum conuersa. et ideo debet apponi modicum de aqua. vt cito conuertatur. hec de materia huius sacramenti: et per consequens de secundo articulo principali.

¶ Quantum ad tertium articulum de forma verborum consecrationis corporis. Primo dicendum: quod verba precisa consecrationis panis quae sunt de necessitae sacramenti: sunt ista quattuor scilicet hoc est corpus meum. Et hec quattuor tantum intrinsece ad formam consecrationis pertinemi. Unde li enim quod interponitur non est de necessitate sacramenti: licet sit de necessitate ministri vel precepti ab ecclesia. Et hoc ( sicut dicit vnus doctor ) ad continua tionem verborum: que ponuntur in canone. Accipiteet manducate etc. hoc est enim corpus meum. vel ad ostendendum illa verba quattuor sine precedentibus proferantur. sicut dicit vnus alius doctor. vel ad ostem dendum efficaciam verborum.

¶ Sed tunc est dubium: vtrum sacerdos proferens intentione consecrandi illaquattuor verba precise scilicet hoc est corpus meum: non dicendo verba precedentia super materiam debitam: consecraret vel conficeret corpus christi veraciter. Et videntur aliqui dicere quod non. sed oportet: quod dicat verba precedentia aliqua: et ab illo loco communicantes etc vt videntur dicere. Tum quia ad hoc: quod sacramentalia verba habeant efficaciam: oportet quod ex virtute sermonis intelligantur esse dicta in persona christi: cuius est illud corpus: de quo dicitur: hoc est corpus meum. Alioquinenim falsa esset oratio de virtute sermonis in ore pro ferentis: dicendo hoc est corpus meum. significare tur enim: quod esset corpus dicentis. sed talis intellectus de virtute sermonis haberi non potest: nisi dicantur verba precedentia: vt patet intuenti. ergo etc. Tum quia si dicatur quod intentio proferentis est dicere verba illa in persona christi: hoc non valet. quia intentio ministri pro entis libet esset talis: tamen omni audienti de virtute sei monis oratio esset falsa. ideo etc. Tum quia oportet signum sensibile cuiumslibet sacramenti esse clarum certum et efficax respectu effectus sacramenti. illa autem verbanon sunt tale signum respectu corporis christi: nisi dicam tur vel exprimantur verba precedentia. Tum quia hoc videtur sentire ecclesia per appositionem huius dictionis enim. que est continuatiua verborum precipuorum cum precedentibus. Tum quia hoc videtur sentire Ambrosius de consecratione di. secunda. panis in altari etc. Et sequitur. consecratio quibus verhis fir¬ Attendite: que sunt verba. Accipite et edite ex hoc omnes. hoc est corpus meum vbi videtur coniungere verba illa scilicet. accipite etc. tanquam verba consecrationis. quod non est sic intelligendum secundum istos quod sint essen tialiter pertinentia ad necessitatem consecrationis: sed tanquam necessario premittenda. et non solum illa. sed etiam aliqua precedentia in canone. ex quibus de virtute sermonis nostri patet: quod ista: hoc est corpus meum dicuntur in persona christi. Unde non sine causa ecclesia connectit ita canonem misse ab illo loco communican tes quod vsque ad illum locum. Supplices te rogamus etc. non est aliqua oratio que non connectatur necessario cum precedente per aliquem modum: vt patet intuenti.

¶ De forma vero consecrationis sanguinis dicunt aliqui: quod sunt omnia verba illa: simili modo postea quam scenatum est etc. vsque ad illa. Hec quotienscunque etc. hoc facite in meam commemorationem exclusiue pertunent essentialiter ad formam consecrationis.

¶ Et ratio eorum est. quia omnia sunt de contextu vnius orationis: sicut patet. Unde ista verba noui et eterni testament qui pro vobis etc. ponuntur ibi: vt quedam specificatio nes sanguinis. Et li qui tamnquam relatiuum pertinens ad eandem orationem cum antecedente suo scilicet cum sanguine et per consequens ad eandem formam consecrationis. de istis formis dico aliter. primo de

¶ Sed forma consecrationis corporis: quod diessentia et necessitate ipsius sacramenti simplicite: sunt ista quattuor verba tantum. scilicet hoc est corpus meum. ita quod sit sacerdos intentione conficiendi super materiam debitam diceret: hoc est corpus meum ista quattuor verba. vere consecraret: et adorandus esset christus vere sub specie panis. Tum quia christus sic instituit: et in his verbis consecrauit: vt in forma precisa: et clare et euidenter significante effectum sacramentiTum quia verba illa precedentia. et precipue verbum illud accipite etc. de quo precipue videretur: non signi ficat in aliquo effectum sacramenti: sed magis vsum vel esum. igitur non pertinet ad necessitatem forme. Et hoc tenuit ecclesia et fideles doctores omnes vsque modo.

¶ Dico tamen secundo: quod de necessitate ministri et precepti in ecclesia latina multa alia verba pertinent ad hanc formam: sicut est hoc verbum enim interpositum verbis forme: et etiam verba precedentia incanone et precipue illa accipite etc. immo de omnibus verbis canonis precedentibus vniuersaliter preceptum est. vt nullus celebret. quin dicat illa verba. Et si omitteret dicere: et sic conficeret: grauiter peccaret. Unde et ipsimet dicunt quod li enim non est de necessitate sacramenti. sed ministri: et multominus de aliis verbis videretur.

¶ De forma vero sanguinis dito primo: quod magis videretur dubia: an sit illa certa forma: que habetur in canone misse quia ab aliquo euangelista non inuenitur sic posita vel expressa. Sed firmiter omnino tenendum est: quod certa et vera forma incanone ponitur. Et ad hoc tenendum sufficit ago ritas ecclesie: que hoc ponit. Multa enim accepitur ec clesia sibi certa ab apostolis et successoribus ipsom que non sunt scripta. Unde non cogit illud de euangelistis. quia euangeliste magis curabant texere hystoriam: quam prefigere vel determinare formam huius sacramenti. Uel etiam et verius dicendum: quod eam expresserunt tuangeliste quantum ad illud quod est ibi de necessitate sacramenti. Nec obstat etiam: quod greci vtuntur alia forma: et tamen vere consecrant. Utuntur enim hac forma: qui est sauguis meus etc. Nam sicut puto illa quattuom verba sunt de necessitate sacramenti vel consecrationis tantum.

¶ Secundo dico: quod de necessitate sacramenti vel consecrationis non sunt precedentia scilicet ab illo loco: simili modo etc. vsque ibi hic est etc. Et hoc pari ratione sicut dictum est supra de verbis precedenti bus ista verba sciliet. hoc est corpus meum.

¶ Tertio videtur mihi: quod precise et de necessitate consecratis nis sunt quattuor verba scilicet ista hic est sanguis meus. licet non sit necessarium: quod sic ponantur vel exprimantur. sed aliter exprimuntur in forma nostrat hic est enim calix sanguinis mei. Et dico quod li enim non est de necessitate sacramenti: sicut dictum est supra imconsecratione corporis. similiter li calix absolute loquendo verum est tamen: quod ibi ponitur calix sanguinis mei loco istorum duorum verborum sanguis meus. quia ibi ponitur sanguis christi sub ratione vel forma potabilis ad refectionem spiritualem mentis. Sed expressio calicis non est de necessitate verborum. Unde nec exprimitur calix in forma grecorum tradita ipsis ab apostolo paulo. Et quod illa verba quattuor sint de necessitate consecrationis patet eodem modo: sicut dictum est supra: quod in consecratione corporis necessania sunt quattuor illa verba correspondentia quattuor predictis. Necessarium est tamen ministro in ecclesia latina sic exprimere formam et verba precedentia et aliqua sequentia sicut iacent in canione. Alioquin grauiter peccaret.

¶ Quarto dico: quod verba sequentia scilicet noui et eterni testamenti qui pro vobis et pro multis effundetur etc. non sunt de necessitate forme vel consecrationis: licet sint de necessitate precepti apud ministrum: licet etiam sint determinationes quedam et specificationes sanguinis: et pertineant ad eundem ptextum orationis ex appositione et determinatione ecclesie ad deuotionem excitandam. Sic enim posset adhuc vel potuissent apponi multa alia etiam ad formam corporis. sicut si diceretur hoc est corpus meum tractum de virgine passum pro vobis: vel huiusmodi: que tamen non essent de necessitate sacramenti. Similiter etiam verbum eterni et mysterium fidei in nullo euangelista inuenitur. et tamen puto quod quantum ad necessitatem sacramenti ipsi expresserunt formam.

¶ Ultimo dico: quod nec illa verba: hoc facite etc. vel hec quotienscumque etc. non pertinent ad formam sicut de necessitate sacra menti. Tum quia non sunt de necessitate sacramenti im consecratione corporis nec ponuntur ibi. Tum quia etiam christus illo verbo dedit apostolis potestatem conficiendi: et fecit eos sacerdotes. Tum quia illud fuit preceptum de vsu consecrationis. igitur non pertinet ad formam consecrationis essentialiter etc. I aliorum qui probant: quod

¶ Ad primum i illa verba praecedentia. hoc est corpus meum: sunt de necessitate sacramenti: ita quod alias nihil fieret: dico quod verba illa sufficienter possunt intelligi esse dicta in persona christi ab omnifideli: qui nouit institutionem huius sacramenti factam a christo: dato: quod non exprimantur verba illa preceden tia: licet non ita expresse sicut cum verbis. Et preteres non oportet: quod sic intelligantur esse dicta: sed sufficit: quod cum intentione debita super materiam conuenientem vel ba talia proferantur: que christus proferri instituit. et hoc sufficit.

¶ Ad secundum per idem.

¶ Ad tertium dice quod hoc non vult denotare ecclesia apponendo enim: sed apponit enim causa illa: que dicta est supra.

¶ Ad quartum dico: quod ambrosius non vult verba illa esse omnis de necessitate consecrationis. sed bene vult. quod omnia sint dicenda de necessitate precepti.

¶ Ad motiuum aliorum de forma sanguinis patet: quod non valet ex predictis. Nautem aliqui qui dicunt: quod de pre¬

¶ Sui i et cisa forma et necessaria ex parte sa cramenti non est certum: nec omnino determinatum: per aliquam viam a deo reuelatam sed omnia verba si cut iacent in canone debent dici cum attentione et reuerentia: et cum intentione proferendi verba illa: que sunt necessaria ad necessitatem et que non sunt necessaria ad solennitatem.

¶ Ex quo concludunt: quod si aliquis tantum proferret illa quattuor verba super panennon esset adoranda talis hostia: nisi sub conditione: si est consecrata. Ex quo etiam concludunt secundum: fatuum esse et temerarium dictum aliquorum quod ministri eo clesie debent esse certi de qualibet forma verborum cum iuslibet sactamenti quid ad ipsam praecise pertineat: et quid non. ad hoc vt minister conferat sacramentum. patet in proposito similiter de forma absolutionis penitemtialis nulli est certum: que sint verba precisa illius quam tum ad necessitatem sacramenti. Et sic etiam de aliquibus aliis. et ita nullus deberet vnquam talia sacramenta ministrare.

¶ Dicunt ergo quod in proposito temerarium est hoc vel illud affirmare. quia dubium est hoc: et sine aliquo periculo ignoratur.

¶ Magis tamen videtur michi probabilis secundus modus dicendi quantum ad propositum de eucharistia. Et satis hoc videtur constare perilla que dicta sunt ibi. nihil volo tamen super hoc temerarie affirmare. principale argumentum di¬

¶ Ad primum co quod sacramentum cucharistie accipiendo complete et persectum consistit in rebus et verbis: nec manet complete perfecte post verba sicut dictum est supra. Aliter dicerent alii: quod non oportet sacramentum esse essentialiter consistere in rebus et verbis: sed bene verum est quod verba necessario requiruntur ad hoc vt habeatur sacramentum: ita quod sine ipsis non posset haberi. tamen aliquod potest manere sine vet bis.

¶ Ad secundum dicendum: quod maior non est vera deomni sacramento absolute accepto: sed bene vera est de sacramento suscepto: vel in sua susceptione et sio etiam eucharistia confert gratiam ipsi suscipienti. Aliter dicitur quod sacramentum eucharistie causat gratiam. non habitualem gratum facientem sed donum aliquod dei gratis datum: puta presentiam corporis christi sub speciebus: et transubstantiationem panis et vini in corpus et satguinem christi.

¶ Ad tertium dico: quod sacramentum eu charistie est vnum non vnitate indiuisibilitatis: sed vnitate ordinis et significationis vnius completeet perfecte refectionis sicut dictum est est supra.