Quaestio 1

¶ Distinctionis Uigesimesexte. Questio Unica.

CIrca distinctionem Uigesimansextam quero vnam questionem scilicet. Utrum spes sit virtus theologica distincta a fide et caritate.

¶ Uidetur quod non. Si spes est virtus theoloigica oportet quod pertineat ad sulperiorem portionem: et per consequens ad intellectum vel voluntatem: quia ad memoriam pertinere non potest sicut nec aliquis actus elcitus qui sit qualitas absoluta sicut est sperare. Sed vnius potentie perfectibilis videtur sufficere vna per fectio. Ad intellectum vero pertinet fides et ad voluntatem caritas: igitur non alia virtus ipsa spes: vividetur. Secundo sic. Uirtus theologica non consi stit in medio quia respicit deum pro obiecto circa quem non potest esse excessus nec in ipso est aliquid median dum. Sed spes consistit in medio quia mediat inter prae sumptionem et desperationem: ergo etc.

¶ Tertio sic. Uirtus theologica non est in nobis nisi a deo infundente. Sed spes potest esse in nobis ex meris natura libus: quia sine omni habitu infuso possumus sperare promissa dei sicut et promissa hominis quem re¬ putamus veracem: ergo etc. primo ad Corinthios. 13. Nunc

¶ Contra autem manent fides spes caritas tria hec. Et planum est quod loquitur ibi apostolus de virtutibus infusis theologicis: ergo etc.

¶ In ista questione sic procedam.

¶ Primo inquiram quid sit virtus theologica et quot sunt: et per consequens quod spes est virtus theologica distincta a fide et caritate.

¶ Secundo inquiram in qua potentia sit tanquam in subiecto.

¶ Tertio inquiram de actu eius et obiecto quis scilicet debeat dici eius actus an scilicet desiderare vel aliquis actus alius.

¶ Ultimo ad rationes.

¶ Quantum ad primum dicitur communiter quod virtus theologica est habitus in fusus habens deum immediate pro obiecto et fine per hoc quod est habitus infusus distinguitur ab omni habitu adquisibili virtute nature siue in se siue in simili sibi secundum speciem: quia nullus talis actus potest dici virtus theologica.

¶ Ex quo patet dato quod fides adquisita vel amicitia dei adquisita vel etiam spes adquisita habeant deum pro obiecto immediato et fine non tamen debent dici proprie et stricte virtutes theologice nisi forte per reductionem aliqualem ad illas tres infusas. Per hoc autem quod habet deum pro obiecto immediato et fine distinguitur virtus theologica ab habitu morali alio et intellectuali et debet in telligi hoc de fine simpliciter quia finis simpliciter immediatius ipsius habitus theologici est deus et immiliter obiectum.

¶ Dicitur autem quod sunt tres virtutes tales tantum scilicet fides spes et caritas / quarum trium est idem obiectum formale secundum eandem rationem formalem obiectiuam puta deus. Et istarum sufficientia multipliciter assignatur. Sunt enim predicte virtutes quibus immediate tendimus et ordinamur habitualiter saltem in deum consequendum qui est premium nostrum merendo ipsum. Ad meritum vero requiritur quod premium cognoscatur et sic ponitur fides quod de premio confidatur quod merens non desperet sed habitualiter in ipsum quod est sibi impossibile assequi et hoc est per spem quod premium diligatur et ame tur et hoc est per caritatem.

¶ Aliter ponitur quod ad meritum premii summi quod est deus requiritur quod homo vniatur et tendat in diuinam veritatem quod fit per fidem in diuinam maiestatem et liberalitatem quod fit per spemque rempicit arduum attingibile tamen sibi quod tendat in diuinam bonitatem et hoc per caritatem. Non quod iste sint rationes formales obiectiue istarum virtutum in obiecto diuino sed rationes quedam concomitantes obiectum secundum rationem obiectiuam que est vna.

¶ Tertio modo assignatur sufficientia quia per virtutes theologicas mens tota et portio superior debet perfici et in deum habitualiter tendere et ordinari et secundum hoc est aliqua virtus theologica que perficit intellectum et partem rationalem et hec est fides. Alia que perfi cit irascibilem et hec est spes. Tertia que perficit concupiscibilem et hec est caritas. Nam licet ista duoirascibile scilicet et concupiscibile non distinguantur in voluntate vt potentie diuer se sicut etiam nec in appetitu sensitiuo de quo magis videretur vel saltem non minus tamen eiusdem potentie possunt esse diuet si actus et eadem potentia aliqualiter a seipsa potest distingui vt sic vel sic aliquando diuersimode nominetur.

¶ Ex predictis dico quod spes que ponitur habitus ifusus suo modo sicut fides et caritas est vertus theologica et distincta a fide et caritate eo modo quo passio spei distincta est in appetitu sensitiuo a noticia sensus et a gaudio et a quacumque passione appetitus sensitiui hoc magis in sequentibus apparebit. Hec de primo articulo principali.

¶ Quantum ad secundum articulum. Est vna opinio quod spes pertinet ad intellectum formaliter sicut ad subiectum. Tum quia ad spempertinet decipi quando quis sperat se non posse asse qui beatitudinem et est desperatus. Unde tali predicandum de credendo quod credat posse consequi. Sed errare pertinet ad intellectum et credere: ergo etc. Tum quia idem est habitus rei in vniuersali et in particuari et ad eandem potentiam pertinet vt idem est habi tus de ista in vniuersali. Omnis iustus finaliter sal uabitur et de ista petrus iustus saluabitur finaliter Sed primus habitus est fides. Secundus vero est spes. Nihil enim aliud est aliquem habere spem quam credere se saluari per gratiam dei. Nec valet si dicatur quod spes est de futuro: et fides de praesenti: quia presens preteritum et futurum non variant rationem obiecti. Non enim ratio futuritionis vel presentialitatis sunt rationes formales obiectiue spei et fidei sed ratio diuinitatis. Alioquin spes non est virtus theologica sed haberet obiectum temporale.

¶ Ponunt igitur sti quod sicut in prima non sunt nisi due potentie perfete secundum duos actus beatificos sic in via intellectus cilicet et voluntas que perficiuntur per duos habitus infusos scilicet intellectus per fidem et voluntas per caritatem que sufficit ad omnem actum voluntatis siue sit velle ordinatum siue nolle ordinatum respectutamen alicuius obiecti: et secundum aliquem modum agen li requiruntur ambo habitus simul et sic spes dicitur tertia virtus non formaliter sed aggregatione vel magis connotatione: quia spes cum sit idem habit quod fides principaliter est in intellectu: connotat tamen caritatem vel actum caritatis in voluntate ad actum suum: quia actus suus ex meritis et gratia pro uenit sicut dicit Magister. Spes inquit est certa expectatio future beatitudinis ex meritis et gratia proueniens. pe michi didendum quod

¶ Aliter videlui spes ponenda est omnino in voluntate sicut in subiecto ita quod est virtus appetitiua cuius ratio est. Nam sicut spes passio parti net ad appetitum sensitiuum ita videtur quod spes virtus ad appetitum intellectiuum. Sed spes passio parti net ad appetitum sensitiuum patet: ergo etc.

¶ Secundo sic. Si spes pertineret ad intellectum videtur quod actus eius esset credere quoddam de aliquo particulari. Sed hoc est falsum: quia desperans de vitaeterna potest credere vitam eternam: ergo similiter credens vitam eternam potest non sperare vitam eternam. quare etc.

¶ Tertio sic. Ad intellectum non pertinet exequi prosecutionem nec fugam: sed tantum dictare. Sed ad potentiam cuius est spes pertinet prosecutio vel fuga: ergo etc.

¶ Quarto sic. Ad eandem potentiam pertinet de re adepta et de re adipiscenda. Sed gaudium pertinet ad affectum et voluntatem: igitur et spes.

¶ Dico igitur quod spes est im appetitu intellectiuo sicut in subiecto scilicet in voluntate: spes dico que est virtus infusa. Idem dicode spe adquisita circa obiectum intelligibile quod est deus. Sed hoc concesso dicunt aliqui quod spes est in voluntate inquantum concupiscibilis et non inquantum irascibilis dato quod per irascibile et concupiscibile distinguatur et de hoc magis in sequentibus apparebit.

¶ Dico igitur quantum ad presentem articulum quod spes pertinet ad voluntatem sicut ad subiectum. dico quod ad spem¬

¶ Ad primum aliorum necad potentiam in qua est spes sicut in subiecto non pertinet decipinec errare licet bene ad desperantem secundum vnam aliam potentiam: puta secundum intellectum secundum quam potest erra re. Unde dico vltra quod desperanti magis est predicandum quod habeat bonam voluntatem quam quod bonam fidem et magis et magis quod speret quam credat et magis quod com fidat quam quod cognoscat.

¶ Ad secundum dico quod credere ad spem non pertinet nisi concomitatiue: quia sperare presupponit credere in intellectu: ita quod credereme saluari si sim iustus ad fidem pertinet sed confidere in domino et sperare in eo ad fidem non pertinet: sed ad spem vt videtur.

¶ Ad tertium dico quod spes pro per se primo formali obiecto non respicit nisi deum et non presens secundum quod huiusmodi vel futurum sed deum. Quando dicis. Spes non est nisi futuri. Dico quod licet de communi lege non sit nisi futuri sic quod conditio annexa subiecto sit futuritio adipiscendi. Non tamen necessarium hoc. Nec ratio formalis obiectiua est futuritio ipsa / et dato quod spes esset alicuius futuri adipiscendi sicut est gloria formalis et intrinseca illud tamen non est primum obiectum: sed deus. Et vltra dico quod non obstantibus predictis stat quod spes sit alius habitus a fide. Nam circa idem obiectum secundum eandem rationem formalem possunt esse diuersi habitus et alterius rationis sicut pluries dictum est supra. Hec de secundo articulo principali.

¶ Quantum ad tertium articnlum. Dicunt aliqui quod actus spei est desiderare ilsum summum bonum quod est bonum diuinum et pertinet per consequens ad voluntatem vt concupiscibilis magis sicut et caritas licet spes non sit caritas nec actus spei sit actus caritatis.

¶ Quod autem desiderare sum mum bonum sit actus spei probant. Tum quia non est actus fidei patet. Nec actus caritatis de qua magis videretur: quia actus caritatis cum sit suprema et nobilissima virtus est amor amicitie summi bo ni qui est amor perfectissimus quo diligitur summum bonum deus in se sibi ipsi et propter se. Actus autem desiderandi deum non est amor amicitie sed quo diligitur et desideratur ipsi desideranti.

¶ Similite etiam patet: quia caritas et actus eius feruntur in deum ecundum affectionem iusti sed desiderare secundum affectionem commodi. Similiter voluntas dato quod non esset libera pesideraret sicut appetitus sensitiuus non tamen haberet caritatem nec aliquem actum eius. Tum quia expectare pertinet ad spem. Sed expectare non est nisi desi derare. Probatio. Expectare secundum omnes est actus voluntatis. Aut ergo est velle aut nolle. Non est nolleplanum est nec velle rei paesentis: igitur est velle rei absentis sed velle rei absentis non est nisi desiderare: ergo etc.

¶ Tertio sic. Eiusdem potentie et secundum eandem rationem vt concupiscibilis est videtur tendere in obiectum et quietari in ipso et amonuere etiam impedimenta si potest: sed voluntatis vt concupiscibilis est quietari in d eo per caritatem: igitur eiusdem est tendere in ipsum per spen¬ sed non nisi per actum desiderandi: ergo etc.

¶ Dicunt ergo isti quod actus spei est desiderare sibi summum bo num possibile haberi sicut actus fidei est credere et actus caritatis est amare vel diligere amore amici tie.

¶ Secundo dicunt quod licet per se primum obiectum spei sit deus secundum propriam rationem deitatis spes tamen in ipsum cum aliqua conditione annexa scilicet vt est bonum sperantis. Non enim vt dicunt sperodeum absolute sed deum michi bonum vel fore mihisicut appetitus sensitiuus suo modo secundum passionem. spei sperat non bonum absolute sed bonum sperantis: quare etc. rgnionem non teneo. Di¬

¶ Sed istam opico enim quod desiderare non est actus spei nec pertinet ad ipsam. Quod probo sic primo. Sicut desiderium in appetitu sensitiuo ad spem non pertinet sed est alia passio ita vt videtur desiderare in appetitu sensitiuo ad spem non pertinet sed ibi non pertinet ad spem: ergo nec hic

¶ Secundo sic. Aliquis desperatus de aliquo potest ipsum desiderare simpliciter et actu elicito sicul et desiderio naturali sicut damnati desperati de beatitudine possunt ipsam sibi desiderare actu elicito conformi ad desiderium naturale vt videtur: ergo desi derare non est actus spei vt videtur. Dices quod damnati non simpliciter desiderant beatitudinem: quia simpliciter sunt desperati sed secundum quid desiderant veldesiderare possunt puta sub conditione aliqua impossibili eis. Contra: quia saltem aliquo modo de siderant vel possunt desiderare actu elicito: sed nul lo modo possunt sperare nec sperant: ergo sperare vel actus spei non est desiderare.

¶ Tertio sic. Desi derare est actus amoris respectu rei absentis vt patet. Sed spes non est habitus amatiuus in volunta te. Tunc enim esset caritas infusa vel amicitia naturalis adquisita: ergo etc.

¶ Quarto sic. Eodem habitu potest quis amare aliquem amore amicitie et velle sibi bonum amando illud in se et aliud sibi propter ipsum. Sed desiderare sibi bonum non est nisi amare se amore concupiscentie: ergo sicut caritate potest seipsum diligere ita caritate potest sibiipsi bonum desiderare igitur non est ille actus spei.

¶ Dico igitur quantum ad istum articulum quod desiderare non est actus spersed magis sperare vel expectare quod quidem nichilaliud est quam erigere affectum et voluntatem ad deum summum bonum arduum attingibile a sperante sicut beatitudo obiectiua potest attingi per beatitudinem formalem inherentem que etiam cadit sub spe tanquam obiectum secundarium per rationem primi obiecti quod est deus. Non quod arduitas vel attingibilitas in obiecto spei sint rationes formales obiectiue. Sed ipsa ratio diuinitatis est ratio obiectiua et finalis immediata per quam beatificat: sed sunt rationes vel comditiones concomitantes et apprehense in obiecto per actum fidei naturaliter precedentem actum spei.

¶ Et similiter dico de illa ratione quam ponunt alii quod actus spei tendit in deum bonum non simpliciter et absolute sed bonum sperantis quare etc. Et dico quod actus spervel spes ipsa ad voluntatem pertinet magis: vt irascibilis et non vt concupiscibilis quomodocunque irascibile et concupiscibile distinguantur in ipsa est respectui ardui attingibilis et possibilis attingenti modo predicto. Et sicut spes passio est in irascibili et non in concupiscibili suo modo vt sic perficiatur rationalis per fidem concupiscibilis per. caritatem et irascibilis per spem que ponitur in voluntate qua si ad tuendum vel defensandum ne concupiscibilis a bono suo retrahatur vel etiam impediatur sicut etiam irascibilis in parte sensitiua habet tueri et roborare concupiscibilem. Unde et passiones irascibilis sunt pro pter passiones concupiscibilis.

¶ Secundum predictaergo potest intelligi descriptio Magistri de spe et potest intelligi de spe actu praecipue. Spes inquit est certa expectatio future beatitudinis ex meritis et gratia preueniens. Expectatio inquit ecce actus spei circa non certitudine cognitionis: sed eo modo quo dicitur virtus certior omni arte certitudine in mobilitatis et firmitatis future beatitudinis ecceobiectum quod est beatitudo obiectiua deus futura speranti licet non simpliciter vel obiectum secunda rium quod est beatitudo creata futura simpliciter ipsi speranti sicut accidens formaliter in futurum sibi exmeritis et gratia proueniens quantum ad medium vemotiuum actus sperandi et etiam attingendi obiectum speratum quod non attingitur nisi mediante gratia Nec aliquis debet moueri ad sperandum consequi tale obiectum nisi ex gratia dei et ex aliquibus meritis siue suis siue alterius puta christi qui nobis monruit gloriam sicut dictum est supra. Si autem velis accipere descriptionem pro habitu tunc dicas quod spes est expectatio certa habitualis etc. area dico quod deside

¶ Ad primum aliorum. i rare non est actus spei sed caritatis vel amoris magis. Quandodicis quod actus caritatis est actus amicitie. Dico quod verum est actus principalior suus sed actus minus principalis potest esse actus concupiscentie relatus in finem debitum: et ita dato quod desiderare sit actus concupiscentie adhuc potest dici et esse actus caritatis et preterea potest dici quod desiderare deum est actus amicitie licet minus perfectus quam actus fruendi deo perfectus qui erit de deo presente quia viso per intel lectum clare. Quando dicis vltra quod desiderare deum est secundum affectionem commodi. Dico quod non obstante hoc quod potest poni actus caritatis minus tamen principalis sicut dictum est immediate et potest etiam dici quod desi derare deum cum non sit nisi amare ipsum non visum est secundum affectionem iusti. Ad aliud dico quod si voluntas non esset libera nunquam desideraret deum libere. Ita quod actus desiderandi deum quem ponimus nunquam conueniret sibi.

¶ Ad secundum principale aliorum dico quod expectare vel sperare non est desiderare forma liter sed concomitatiue bene vt communiter. Quando dicis si pertinet ad voluntatem oportet quod sit velle vel nolle. Diceretur primo quod verum est et diceretur quod est velle. Et dato quod respectu absentis non sequitur quod sit desiderare quia non est velle voluntatis vt concupiscibilis: sed vt irascibilis vt dictum est supra. Ad tertium dico quod voluntatis vt concupiscibilis est bene est quietari in obiecto et tendere in ipsum per actum desiderii sed non per actum spei eo modo quo spes tendit in ipsum vt dictum est supra. Nec etiam tueri sicut spes tuetur. Hec de tertio articulo principali.

¶ Ad primum principale dico quod spes nec aliquis habitus ad memoriam pertinet vnde memoria. Sed ad voluntatem pertinet spes sicut et actus sperandi. Et dico quod eo modo quo ponitur spes ad actum si ponatur necessaria sicut et cari¬ tas que simpliciter loquendo non sunt necessarie ni cut etiam dictum est supra de fide si tamen hoc ponetur dicendum quod non ad omnem actum voluntatis sut ficit caritas elicitiue nisi tantum imperatiue et referendo in finem sed ad aliquem requiritur spes habitus infusus vel adquisitus sicut possunt accipi isti actus necessarii ad actum secundum multos. Quando dicis omnis actus voluntatis ordinatus vel est velle vel nolle. Dico quod verum est sed non ad omne velle sufficit caritas sed ad aliquod requiritur spes vel saltem aliquod dici potest actus spei: licet ad ipsum nichil faciat spes infusa sicut etiam dicitur actus caritatis licet ad ipsum nichil faciat caritas infusa.

¶ Ad secundum dicitur quod spes virtus theologica cum non sit nisi circa deum pro per se primo obiecto non mediat interpassiones. Unde non mediat inter desperationem. et presumptionem si ponantur passiones. Nec intromittit se de ipsis sed magis aliqua alia virtus adquisita quecumque sit illa. Aliter dicitur quod licet ex parte obiecti virtus theologica non mediet: quia passionem proobiecto non respicit: tamen ex parte subiecti be ne quia disponit subiectum ne in passionem istam velillam incidat. Puta in desperationem vel praesumptionem saltem habitualiter sicut disponit quia ad actum elicitum spes infusa secundum me nichil facit sicut vniformiter dictum est supra de fide ita quod non est necessaria in sperante nisi ex ordinatione diuina.

¶ Ad tertium dico quod ex meris naturalibus possumus sperare certitudinaliter omnia promissa dei sicut et credere. Nec pono spem virtutem infusam necessariam in aliquo quod faciat vel conferat ad actum sperandi sed solum ex ordinatione diuina. Ordinauit enim deus quod nunquam actum sperandi acceptabit sine speinfusa sicut nec sine fide actum credendi sicut nec sine caritate actum amandi: licet fides et spes non sufficiant ad acceptationem talium actuum: sed cum eis necessario caritas requiratur ex ordinatione diuima propter quod etiam dicit apostolus ad hebreos. II. quod sine fide impossibile est placere deo et est verum de fide infusa et ita parum sine spe: tamen non sufficiunt ista: sed cum hoc requiritur caritas propter quod etiam ipse dicit I ad Corin. II. Si linguis hominum loquar etc. caritatem autem non habeam nichil sum. Sic de isto.