Quaestio 1

¶ Distinctionis. xxxiiii. ¶ Questio vnica.

CIrca istam distinctionem. Queritur vtrum bo num sit causa mali:

videtur quod non: quia bonum est suiipsius difusiuum secundum debetonysium: sed quod est boni diffusiuum non est masli causatiuum quia tunc causaret lopposita: ergo etc.

¶ Secunno sic. Bonum non est causa illius quod nihil est sed malum nihil est quia malum non est aliquod existens secundum Dionysium. quarto capitulo de diuinis nominibus. Similiter. xi. de trinitate. cap. ix. dicitur quod malinulla natura est sed amissio boni mali naturam accelit: ergo etc.

¶ Tertio sic illius non est causa bonum de non habet causam positiuam. Sed malum non habet causam positiuam sed defectiuam: ergo etc.

¶ Quarto sic. Si bonnm est causa mali quero in quo genere. cause Non causa formalis planum est: quia tunc idem formaliter esset bonum et malum. Ipsa autem sunt contraria. Nec finalis quia cuius finis bonus est ipsum quoque bonum est et non est malum. Malum enim pri¬ uat ordinem vt patet et finem etiam. Nec efficiens quia mat. 7. dicitur quod non potest arbor bona fruct malos facere. Similiter etiam dicit Dionysius. quod capit. de diuinis nominibus quod sicut ignis non est infrigidare sic nec boni non bona producere. Unde et ibidem dicit quod malum non est ex bono et si ex bono est non malum. Hoc idem dicit Augustinus. xii. de ciuita. capivii. in pluribus locis. et cap. x. dicit quod causa mali non est bonum: sed defectus a bono: hoc etiam videtur quia effectus cause efficientis secunde reducitur in causam primam. Sed malum precipue culpe non reducitur in causam primam scilicet deum: ergo etc.

¶ Quatto nec causa materialis quia tunc posset denominare bonum tanquam subiectum suum sicut cecitas denominat oculum: sed hoc est falsum quia ysaie. 1. dici tur. Ue qui dicunt bonum malum etc Augustinus de nuptiis contra

¶ Contra iulianum dicit quod malum non potest esse nisi ex bono.

¶ In ista questione sic procedam. Primo inquiram vtrum malum sit aliquid et includat in suo conceptu aliquid positiuum. Secundo vtrum sit dare primnm per se malum quod sit causa omnis mali.

¶ Tertio vtrum bonum sit causa mali et quomodo. Ultimo ad rationes etc.

¶ Quantum ad primum: presupponitur vnum sicut dictum est in primo. distinctione xlvi. quod malum non est nisi priuatio alicuius boni vel perfectionis que nata est inesse naturali cui dicitur inesse malicia vel quod dicitur habere malum.

¶ Aliter dici tur et redit quasi in idem quod malum potest ad cipi in abstracto pro malicia ipsa: et sic non dicit nisi priuationem perfectionis vel boni nati inesse: vel potest accipi concretiue: et sic connotat subiectum vel dicit aliquomodo et connotat aliquid positiuum cui debet inesse malicia. Modo aliqui dicunt quod malum vel malicia ipsa non solum intrinsece dicit negationem boni oppositi vel habitus oppositi: sed in trinsece et de per se conceptu includit positiuum substractum isti negationi. Ita quod priuatio quecumque dicit duo intrinsece et negationem et subiectum: et sic malum etiam cum sit priuatio.

¶ Ad hoc adducuntur alique rationes. Prima est ista. Oppositio priuatiua et contradictoria sunt diuerse species oppositionis sicut patet in praedicamentis. Sed nisi priuatio includeret subiectum intrinsece non differret intrinsece per aliquid sui a negatione quia per aliud non possunt distingui per se et intrinsece: ergo etc.

¶ Tetio sic. Illud quod nihil relinquit in conceptu mindicit in per se conceptu quam illud quod aliquid relinquit. Seu negatio nihil relinquit. Priuatio vero aliquid relinquit sicut cecitas priuat visum et relinquit oculum vel subiectum ergo priuatio intrinse ce plus dicit quam negatio: sed non dicit nisi subiectum aptum: ergo etc.

¶ Tertio sic: illud quod non dicit intrinsece et per se aliquid nisi negationem potest sal uari in non ente sicut in ente sicut in chymera sicut in aliquo positiuo: sed malum nec aliqua priuatio potest saluari in non ente similiter: ergo etc.

¶ Quanto sic. Anselmus. vii. c. de casu dyaboli arguitur. Peccatum si est mera negatio est nihil et sequitur quod deus punit pro nihilo. Sed hoc est falsum: ergo etc. Similiter in proposito si priuatio non dicit nisi nega¬ tionem et non dicit aliquid positiunm: ergo nihil est. Sed hoc est falsum.

¶ Quinto confirmatur hoc per philosophum. 4. meta. qui hoc idem videtur dice re de priuatione quod est negatio in genere vel subiecto in subiectum includit quia ambo. dicit ergo etc.

¶ Sed ista opinio videtur michi falsa. Dico enim quod malum seu malicia vel priuatio quecumque non includit aliquid positiuum in suo conceptu intrinsece connotat tamen vel concernit bene aliquid positiuum substractum.

¶ Hoc probo. Primo sic. Priuatio se tota primo opponitur habitui sicut habitus priuatio ni. Sed si priuatio intrinsece includeret aliquid positiuum. Puta subiectum non opponeretur et se tota priuatio habitui Sed nec subiectum priuationis opponitur habitur rgo etc.

¶ Secunda ratio est ista. Non plus priuatio includitsubiectumquam habitus. Non enim habet essentialem habitudinem vel intimiorem habet ad subiectum quam habitus. Sed habitus intrinsece non includit subiectum in sua ratione sicut nec accidens sed magis tanquam extrinsecum et additamentum: ergo etc.

¶ Tertio sic. Si priuatio sic intrinsece includat subiectum oportet quod subiectum sit formale ipsius priuationis. Probatio quia est distinctiuum priuationis a negatione. Sed subiectum manet adueniente habitu: ergo formale intrinsecum priuationis manet cum habitu. Sed hoc est falsum: et go et illud dupliciter etiam sequeretur quod deus esset per se causa eius quod est formale in peccato: quia illius positiui et cuiuslibet alterius est per se causa effectiua et sic esset peccator.

¶ Quarto sic. Accipioillam negationem quam dicis includi in ratione priuationis cum ipso subiecto et quero de illa negatione vtrum sit negatio mera simplex pertinens ad oppositionem contradictoriam. Aut est priuatio pertinens ad oppositionem priuationem. Non potest dici quod primo modo quia tunc posset saluari in nichilo et non entequod est falsum. Similiter etiam sequeretur quod vnaspecies oppositionis intrinsece includeretur in alia contradictoria in priuatiua sicut negatione quod iptendit vitare: ergo secundo modo est quod scilicet priuatio est Sed planum est quod non includit intrinsece subiectum. Nam subiectum est aliquid partiale sibi coassumptum ad rationem priuationis secundum te. Nullum vero tale ilcludit aliud intrinsece igitur etc.

¶ Quinto sic. S cut per se primo positiuum se habet ad includendum negationem sic per se primo priuatiuum ad includen dum positiuum. Sed per se positiuum intrinsece non includit negationem. Patet in proposito de habituqui nullam includit negationem ergo nec priuatio prise primo includit aliquid positiuum.

¶ Sexto sic. Non est magis de per se intellectu et intrinsece per tinens ad priuationem ipsum subiectum quam vnum relatiuum ad alterum. Sed vnum relatiuum non pertinet ad aliud intrinsece. Nec in conceptu nec in affectu sicut probatum fuit in primo: ergo etc.

¶ Ad hoc sunt auctoritates. Prima est Augustini. Omelia prima super Iohannem vbi dicit quod peccatum formaliter acceptum est nichil et ita non includit intrinsece aliquid positiuum.

¶ Secunda auctoritas est Anselmi expressa quinto ca. de conceptu virginali et hoc etiam dicit de casu dyaboli vbi ait quod iniusticia que est priua tio iusticie non magis est aliquid in eo in quo nata est esse iusticia quam in illo in quo non est nata esse iusticia. Sicut cecitas non magis est aliquid in eo in quo nata est esse visio quam in ligno in quo non est nata esse visio: ergo priuatio nullo modo intrinsece includit sub¬ iectum. Alioquin enim cecitas aliquid plus esset in oculo quam non visio in lapide vel chymera: quare etc. Dico ergo quod priuatio intrinsece non includit subiectum: ita parum sicut habitus. Sed dico bene quod concernit vel connotat bene subiectum eo modo quo concernere potest conuenire negationibus. Non enim priuatio est quecumque negatio vel mera negatio. Sed talis negatio que aliquid negat circa determinatum subiectum cui natum est inesse oppositus habitus licet neutrum intrinsece includat subiectum. Habitus enim et priuatio se totis primo nata sunt in esse subiecto vel esse circa subiectum: et ideo impossibile est quod aliquod istorum includat subiectum: quia subiectum non est natum in esse subiecto vel sibiipsi. Sic dico quod maliformaliter acceptum non dicit intrinsece aliquid positiuum sed priuationem.

¶ Dico tamen quod illud quia subscernitur tali priuationi quod dicitur materiale mali vel malum naturaliter acceptum dicit aliquid positiuum reale in vniuerso.

¶ Ad primum aliorum dico quod oppositio priuatiua et contradictoria distinguntur sicut et opposita sicut affirmationes et negationes ipsarum: quia affirmatio et negatio pertinens ad oppositionem contradictoriam sunt affirmatio et negatio simpliciter nec includentes subiectum nec comcernentes vel connotantes. Sed affirmatio et negatio pertinentes ad priuatiuam oppositionem concernunt subiecta distincta sicut dictum est. Sunt enim tales intrinsece seipsis quod inueniri non possunt nisi circa subiecta et ita parum priuatio sicut habitus.

¶ Ad secundum per idem dico quod priuatio aliquid relinquit et aliquid negat. Negat enim habitum et relinquit subiectum Non quia includat intrinsece subiectum: sed quia concernit et connotat subiectum sicut accidens suo mondo.

¶ Ad tertium per idem dico quod priuatio non sauatur in non ente vel subiecto. quia relinquit subiectum et concernit sic autem non oportet quod includat ipsum.

¶ Ad quartum per idem dico quod si vocetur nichil illud quod non includit aliquid positiuum quod priuatio est ita nichil sicut chymera quantum ad hoc vel sicut negatio pertinens ad contradictionem. Si autem non vocetur nichil illud quod non concernit aptitudinem subiecti vel subiectum aptum: sed aliquo modo denominatiue ex tali concretione potest dici aliquid. Sic dico quod peccatum non est nichil omnino sicut vult habere Anselmus et non plus.

¶ Ad vltimum dico quod Aristoteles non plus intendit quam quod pr uatio requirit vel concernit vel connotat subiectum non autem negatio mera extra genus. Hec de primo articulo.

¶ Quantum ad secundum articulum fuit opinio Manichei et suorum sequacium heretica quod est dare in genere malorum vnum per se prmum malum increatum quod esset principium omnium malorum. Sicut est dare vnum per se primum bonum quod est causa et principium omnium bonorum.

¶ Ad hoc ad ducuntur rationes alique.

¶ Prima est ista. Bonum et malum non sunt in genere: sed sunt genera aliorum sicut dicitur in post praedicamentis. Sed in vno quoque genere est dare aliquod primum quod est causa et mensura aliorum. 190. metaphi. ergo et in genere malorum

¶ Secunda ratio. Aut in malis est processus in infinitum aut est dare primum et maximum malum et summum quod est causa aliorum et cuius participatione alia sunt mala. Sed in malis non est processus in infinitum ergo etc.

¶ Tertia ratio. Illud quod est simpliciter in causatum est simpliciter principium et causa aliorum que sunt talia. Sed summum malum est simpliciter incausatum quia si esset causatum oporteret quod a summo bono. A summo autem bono non potest esse malum: quia optimi est optima adducere et similiter quicquid est causatum a primo bono est participans ipsum et per consequens bonum et aliquo modo sibi simile quia omne agens agit sibi simile: ergo etc.

¶ Quarta ratio est ista. Omne tale per participa tionem reducitur ad aliquid tale per essentiam. Sed multa sunt mala per participationem vt patet: ergo est dare malum per essentiam: Sed malum per essentiam est primum et purum malum et causa aliorum: ergo etc.

¶ Sed dico quod ista positio falsa est et heretica. Et arguo contra eam.

¶ Primo sic. Impossibile est quod sit summum malum nisi in summo bono. Sed hoc est im possibile quod in summo bono sit summum malum vt patet: ergo etc. Probatio prime. Malum sicut dictum est supra non est nisi carentia vel priuatio boni seu perfectionis debite inesse: igitur summum malum non est nisi carentia summe perfectionis nate in esse. Sed talis carentia non potest conuenire nisi summo bono. Sicut nec summa perfectio potest in esse nisi summo bono: ergo etc.

¶ Secundo sic. Summum malum inquantum malum vt sic vel dicit aliquod ens reale positiuum et per consequens dicit bonum et est bonum: quia ens et bo num conuertuntur. Aut non dicit aliquid positiuum sed priuatiuum vel negatiuum. Si priuatiuum tunc non est dare purum malum sed necessario habet sub iectum quod est aliquid et bonum. Si negatiuum tunc est nichil et non est ponendum tanquam principium in entibus.

¶ Tertio sic. Omne principium in rebus quoc est simpliciter incausatum est ex se formaliter necesseesse. Sed malum non potest esse ex se formaliter necesse esse: quia est proprietas summi quia summum bonum est necesse esse: ergo etc.

¶ Quarta ratio adducitur In omni oppositione que non est relatiua oportet quod alterum extremorum sit nobilius. Sed bonum et malum opponuntur non relatiue: ergo oportet quod alterum sit nobilius et ita oportet quod summum bonum sit nobilius: quia non potest dici quod summum malum. Sed quod exced tur ab alio non est a se: sed ab alio: ergo impossibile est esse malum a se non ab alio.

¶ Quinta ratio. Sumum bonum est simpliciter necesse esse: ergo summum malum est simpliciter impossibile esse. Si enim alter contrariorum vel oppositorum priuatiue sit necesse esse oportet necessario quod reliquum sit impossibile vel oportet quod priuatiue opposita possint simul stare. Hoc dicit philosophus. 4. ethi. quod malum purum seipsum sustentare vel supportare non potest. Et ideo dico quod non est dare tale malum primum et purum.

¶ Ad primum aliorum dico quod bonum et malum proprie loquendo non sunt genera. Nam bonum in quolibet genere inuenitur. Ad minorem dico quod non oportet primum et minimum in quolibet esse causam aliorum: licet sit mensura aliorum sicut albedo non est causaaliorum colorum: licet sit mensura.

¶ Tertio dico quod quicquid sit de coordinatione priuatorum non opotet dare in priuatiuis tale primum incausatum quod sit causa aliorum. Sed magis omnia illius coordinatio nis reducuntur ad positiua alterius coordinationis Ita quod mala non reducuntur ad primum malum sicut ad causam: sed ad bonum. Nec talia priuatiua per se sunt in genere vel coordinatione aliqua.

¶ Ad secundum dico quod in malis non est processus in infinitam: sed est dare primum malum in actu. Sed illud non est purum nec causa aliorum et primum malum in actu fuit primum peccatum angeli.

¶ Ad tertium dico quod primum malum est simpliciter causatum non tamen per se et non est incausatum. Tu dicis ergo a summo bono est causatum. Dico quod non sequitur sed a bono creato defecti uo in sua actione et per accidens aliquo modo sicut dicetur infra. Nec sequitur quod a deo dato quod a causa inferiori: quia licet sit causa efficiens non tamen deficiens nec potens condeficere.

¶ Ad quartum dico quod omnemalum est per participationem et nullum tale per essentiam sic quod sit purum et primum malum sicut est dare purum et primum bonum. Nec oportet in priuatiuis tenere illam regulam. Uel dic quod esse tale per essentiam vel participationem non tenet nisi in positiuis quorum est essentia. Est ergo malum in rebus sed non purum malum: et per essentiam incausatum quod sit causa omnium aliorum eo modo quo ponimus primum bonum. Sed quia est in rebus carentia boni vel perfectionis debite in esse et quod multa sint in quibus sit talis carentia. Patet multa enim sunt supposita carentia perfectione sibi debita in esse: quia videmus quod communiter talis perfectio vel tale bonum inest suppositis aliis eiusdem rationis.

¶ Hoc probant aliqui quia nisi esset malum in vniuerso non saluaretur ordo vniuersi secundum comnexionem causarum defectiuarum ex quibus prouenit malum et defectus in ipso vniuerso. Sed de ista ratione parum curo. hec de secundo articulo.

¶ Quantum ad tercium articulum dico primo quod oportet quod bonum sit causa malin genere efficientis. Malum enim non potest esse simpliciter incausatum: quia tunc esset simpliciter independens et necesse esse: ergo oportet quod aliquo mode causetur ab aliquo. Aut ergo de malo quod non potest dici de primo malo ante quod nullum. Aut a bono: et sic habetur propositum quare etc.

¶ Secundo sic. Ad idem principium ad quod pertinet perficere pertinet posse deficere loquendo de potentia distante et remota ab actu. Sed ad potentiam que est aliquod bonum creatum pertinet posse perficere impedibiliter: er go et posse deficere. Sed malum non est nisi a tali potentia: ergo est ab aliquo bono.

¶ Tertio sic. Malum quodcumque non est nisi carentia pertectionis debite in esse. Sed hec carentia non est nisi propter defectum agentis vel impedimentum contrarii agentis que omnia sunt bona: ergo malum non est nisi a bono.

¶ Quanto sic. Ab eodem in genere boni habet esse rectitudo et perfectio alicuius et obliquitas seu imperfectioSed rectitudo vel perfectio est ab aliquo bono per ficiente: ergo obliquitas vel imperfectio est a bone deficiente. Sic igitur dico quod malum est a bono etquoi bonum est causa mali in genere cause efficientis. Sed de modo per quem est dubium et magna difficultas Et dicunt quidam de hoc quod bonum est causa mali per accidens: non autem per se. Causa vero per accidens duplex est. Una que accipitur ex parte efficientis si cut album vel musicum edificat per accidens. Alia que accipitur ex parte effectus et isto modo casus fortuna dicuntur esse cause per accidens. Isto modo fortuna dicitur esse causa per accidens inuentionis thesauri ad fossionem sepulchri vel magis fossio ipsa. sepulchri dicitur causa per accidens fortuita inuentionis thesauri: quia inuentio thesauri coniungitur cum effectu huius cause scilicet cum sepulchro fosso. Modo dicunt aliqui quod loquendo de malo culpe voluntas creata que est aliquod bonum est causa per accidens mali culpe. Secundo modo quia malum culpe est alquid annexum et concomitans effectum aliquem voluntatis que est aliquid positiuum et bonum. Quod auten effectus voluntatis que est aliquid positiuum et bonum qui est effectus per se sit bonus. Probant per Dionysium de diuinis nominibus vbi dicit quod nullus operatur ad malum aspiciens et pari ratione nec vllus operatur malum effectum. Ita quod nullus operatur ad malum aspiciens nec sicut ad finem nec sicut ad effectum. Alii dicunt quod voluntas creata que est aliquod bonum est causa mali per accidens. Primomodo scilicet quia coniungitur cause mali per se. Causa autem mali per se est defectibilitas aliqua cui coniungitur voluntas. Eoipso autem voluntas defectibilitati tali coniungitur: quia est de nichilo. Ad quod allegatur illud Augustini. 12. de ciui. dei. ca. 7. vbidicit quod natura diuina non potest deficere et alia possunt deficere: quia de nichilo facta sunt. Causa ergo defectibilitatis et peccabilitatis voluntatis est et se de nichilo.

¶ Contra primum modum arguitur ab aliis: quia secundum ipsum. Sequeretur quod deus ita esset per se causa effectiua mali culpe sicut voluntas creata quia effectui dei potest immediate coniungi et coniungitur frequenter malum culpe. Nam quemcumque effectum bonum positiuum causat voluntas creata et diuina voluntas.

¶ Secundo quia malum culpe quia est malum omissionis non esset a voluntate: quia sicut dicetur infra. Uoluntas sine omni actu et effectu positiuo potest peccare peccato omissionis.

¶ Tertio quia aut volens facere actum cui annexum est malum culpe antequam eliciat aut causet talem actum. Aut nouit et scit quod tali actui annexum est malum culpe vel scire potest hoc. Aut non nouit hoc nec potest nosse. Non potest dici secundum: quia tunc in illo actu non peccaret quia haberet ignorantiam inuincibilem ergo primo modo ergo ante malum culpe habet malum culpe: quia volendo causare illum actum de quo nouit quod ipsum concomitatur malum culpe et culpabile sibi iam habet malum culpe: et ita alio modo est causa mali culpe quam causa per accidens pro tanto: quia causa per se alicuius effectus cui coniungitur malum culpe.

¶ Quarto quia tunc voluntas esset fortui ta vel causalis mali culpe quod non videtur verum. Iste rationes possent solui sustinendo primum modum dicendi quod voluntas illo modo est causa mali culpe los quendo de culpa commissionis. Sed non curo¬

¶ Contra secundum modum dicendi scilicet quod defectibilitas est in re vel voluntate: quia exinichilo non fit per se causa mali culpe.

¶ Primo sic. Talis defectibilitas est communis omnibus que sunt de nichilo. Sed peccabilitas vel causalitas mali culpe non inuenitur in omnibus de nichilo tunc pari ratione inueniretur in lapide sicut in voluntate: ergo etc.

¶ Secundo sic: quia talis defectibilitas non est nisi adnichilabilitas. Sed adnichilabilitas non est causa mali culpe per se: ergo etc.

¶ Tertio sic. Defectibilitas voluntatis create et voluntas idem sunt. Nichil reale dicit illa defectibilitas super voluntatem ipsam: ergo voluntas et sua defectibili tas non debent poni due cause mali quarum vna sit perse et alia sit per accidens.

¶ Quarto sic. Uoluntas creata per suam defectibilitatem secundum te non est causa bone volitionis: ergo nec causa male volitionis pro batio consequentie: quia causa que indifferenter secundum se respicit aliqua duo per eandem rationem est causa vtriusque hoc patet in subiectis. Per eande enim rationem subiecti superficies contingenter respicit al bum et nigrum et vtrumque recipit vel alterum: quia idem est subiectum contrariorum sic de causa effectiua. Sed voluntas secundum se indifferenter respicit bonam vel malam volitionem: igitur per eandem rationem contirgenter est causa vnius sicut alterius vel econuerso¬

¶ Dicitur ergo aliter quod malum culpe duplex est Unum est culpa commissionis. Aliud est culpa omissio nis. De culpa commissionis dicitur sic quod malum cul pe vnum dicit principaliter et aliud connotat. Illud quia dicit principaliter est carentia debite perfectionis imactu. Aliud quod connotat est ipse actus positiuus substractus tali carentie. Consistit ergo malum commissionis in actu positiuo carente rectitudine debita et dicitur tunc quod voluntas creata est causa mali culpe per istum modum: quia voluntas ipsa et agit aliquid et in sui actione deficit ab aliquo quod debuit attingere et potuit. Unde causare malum culpe non est aliud quam in agendo deficere. Proprie enim dicitur quis defice re quando agit aliquid tamen non perficit: sed ab aliqua perfectione deficit. Unde deficere non est omnino nichil facere tunc dormiens posset dici deficere sed deficit qui illud quod agit non perficit nec perducit ad omnes bonas circumstantias debitas in esse. Unde voluntas est causa mali culpe deficiendo: quia aliquid agendo et aliquid omittendo vel non agendo. Prta rectitudinem talis actus sui et voluntas dicitur causa defectiua culpe. Non defectiua: quia de nichile sicut dicunt alii sed sicut dictum est. Quod autem sic potest deficere dico quod hoc habet ex natura sua et differentia propria qua talis voluntas est et est differentia innominata. Unde et August. 12. de ciui. dei. ca. 7. dicit. Nemo querat causam efficientem male volunta tis: quia non habet causam efficientem sed deficientem. Dices quod eodem modo sequitur quod deus sit causa culpe sicut voluntas creata quia agit aliquem effe ctum quem non perducit ad omnem circumstantiam debitam puta ipsum eundem effectum voluntatis create. Similiter etiam quia secundum istum modum in omni cul pa commissionis esset culpa omissionis: quia omitti aliquid quod debet poni.

¶ Tertio quia iste modus non videtur alius. Primo modo ex parte effectus accipiendo causam per accidens: et a secundo simul coniuncto cum primo accipiendo causam per accidens ex parte cause per se que est defectibilitas.

¶ Ad primum dico quod deus non est causa culpe sicut voluntas creata: quia non est causa defectiua. Non enim agit effectum defectuosum tanquam causa defectuosa. Nam licet agat eundem effectum cum voluntate creata notamen deficit sicut voluntas creata quia nichil plus tenetur vel debet ponere in actu quam illud quod ponit. Sed voluntas creata plus tenetur ponere quam ponat Puta circumstantiam debitam.

¶ Ad secundum non oportet omnem culpam commissionis esse omissionit proprie licet aliquid omittatur in ipsa. Nam in peccato omissionis omittitur et substantia actus debitaet circumstantia. Sed in peccato commissionis non sic

¶ Ad tertium dico quod iste modus dicendi non est idem cum aliis: quia nec imaginatur duos effectus ext te mali: quorum vnus sit per se et alius per accident sicut primus modus. Nec duas causas ex parte voluntatis: quarum vna sit per se et alia sit per accidens sicut secundus. Si imaginatur vnam causam deficiet tem et vnum effectum defectuosum qui est malus. Sic de peccato commissionis. De peccato vero omissionis in quo nullus actus positiuus inuenitur sibi substra ctus sed tantum potentia nuda difficilius videretur quo modo. Et si debet dici tale malum a voluntate effe ctiue. Et de hoc non video quomodo sit a voluntate creata effectiue nisi pro tanto dicatur ab ipsa: quia potuit et debuit ponere actum positiuum oppositum quo posito non fuisset culpa omissionis nec carentia talis quam tamen non posuit et ita imputatur sibi et hoc etiam omittere potuit: quia talis voluntas non sic autem voluntas diuina que nichil potest omittere ad quod teneatur. Dices quod non propter hoc voluntas creata est effectiua mali culpe talis. Dico quod immo priuat ue per absentiam actus quem debuit ponere litet non positiue. Sicut etiam dicimus quod gubernator absens est causa periclitationis nauis priuatiue scilicet per priuationem sui actus: quia non gubernat nauem: ita in proposito quia malum omissionis vel est ipsa carentia actus debiti vel per talem causatur aliquo modo. Et dicitur voluntas causa talis carentie. Cause dico priuatiua sicut fuisset causa positiua actus de biti si posuisset ipsum in esse. Sic ergo patet quomo do bonum est causa effectiua mali vel potius defectiua.

¶ Secundo dico ad istum articulum quod extendendo nomen cause materialis ad subiectum respectu accidentis vel priuationis eiusden bonum est causa mali in genere cause materialis. Non quod sit materia proprie vel pars essentialis mali: sed sicut dictum est materia in qua vel subiectum eo modo quo priuationis potest dici subiectum. Non est autem hoc intelligendum de bono et malo oppositis priuatiue. Nam malum non est in bono sibi opposito si cut cecitas non est in visu: sed in alio bono. Putain oculo vel pupilla. Si dicas quod secundum rationes generales opponuntur bonum et malum sicut priuatiue op posita: ergo sicut malum non potest esse in hoc bono ita nec in aliquo bono sicut nec cecitas in aliquo vidente Potest dici primo quod assumptum non est verum intelligendo sicut accipitur. Nam oportet dare bonum quod nullum habet malum oppositum: immo multa bo ma et ideo non sunt vniuersaliter opposita. Sed in aliquibus bonis et malis ita est et illa non possunt simul stare vnum in alio. Solum enim bonum quod habet esse circa subiectum sic quod carentia eius potest in esse illisubiecto habet malum oppositum priuatiue.

¶ Exquo patet quod bonum diuinum non habet malum oppositum immo nec bonum substantie sortis nec multa alia. Alio ter dicitur quod in illis transcendentibus oppositis fal lit regula dyaleticorum que dicit quod vnum oppositorum non est in alio. Non curo de hoc

¶ Tertio dico quod bonum potest esse causa mali sicut finis non per se sed per accidens: quia malum vnius ordinabile est aliquo modo ad bonum alterius sicut patet in multis non tamen per se saltem de malo culpe: immo forte nec de malo pene vt malum est dico quia malum secundum quod huiusmodi non est ordinabile ad finem: sed magis priuat et tollit ordinem.

¶ Quarto dico quod malum nullo modo potest esse ratio formalis vel forma boni nec econuerso. Et ideo dicitur quod bonum in triplici genere cause potest esse causa mali non autem vt forma vllo modo. Impossibile est enim quod bonum vel sit intrinsecum malo tanquam forma et causa intrinseca vel quod sit in malo sicut in subiecto. Sic de isto

¶ Ad primum principale dico quod bonum secundum actionem perfectiuam et perficiendo est suiipsius diffusiuum. Sed bene secundum actionem defectiuam potest esse causa mali.

¶ Ad secundum dico quod malum habet causam positiuam I causam que est aliquid positiuum reale licet sit defectiua et causatiua mali.

¶ Ad tertium dico quod malum non est omnino nichised est negatio concernens subiectum et tale quid potest habere quod causa aliquid positiuum defectiuum tamen intelligendo de malo culpe. Ad Dionysium dico quod malum non est existens tanquam aliquid per se et intrinsece positiuum nec non existens tanquam fuit vel futurum sit aliquid tale positiuum intrinsece sed non obstat qui sit priuatio talis supradicta.

¶ Ad qua tum dico quod bonum est causa mali non formalis sed fnalis aliquo modo per accidens vt dictum est supra. Uuando dicitur Cuius finis bonus est ipsum quoque bonum est Uerum est define per se.

¶ Ad illud de efficiente Dico quod christitus accipit tibi arborem non pro voluntate quae est potentia. sed pro opere bono interiori et illa arbor non potest fructum malum facere opus scilicet malum exterius. Ad aliud de dyabolo dico quod sicut ignis non potest infrigidare Ita nec bonum potest malum facere perficiendo sed deficiendo vel dic ad istud quod verum est de bono et malo priuatiue oppositionis: sed benevnum bonum est causa mali non oppositi sibi formaliter

¶ Ad confirmationem de causa prima dico quod malum culpe vt sic non reducitur in causam primam vt dictum est supra: quia non est causa defectiua nec condefectius et hoc etiam magis apparebit. Nec oportet quod effectus cause secunde quem causat deficiendo reducatur in causam primam que non est defectiua.

¶ Ad illud de causa materiali dico quod malum potest denominare bonum vt subiectum vel quasi subiectum sed non bonum sibi oppositum sed aliud bonum. Unde et bonum potest dici imperfectum et part ratione malum et dico quod propheta non imprecatur maledictionem sic dicentibus: sed magis illis qui dicunt quod malum est bonum sibi oppositum vel econuerso vt qui dicunt quod iusticia et illud quod est iustum est iniusticia vel iniustum vel qui dicunt bonum esse malum quidditatiue non denominatiue: hoc patet per illud quod subiungit potestates tenebras et lucem tenebras quod non potest intelligi nisi quidditatiue