Quaestio 1

¶ Distinctionis septime. Questio vnica.

CIrca distinctionem istam quero. Utrum angelus bonus possit peccare.

Uidet un quod sic. 9. metha. dicitur et. 2. periarmenias quod potentie rationales sunt ad opposita. Sed in angelis bonis est voluntas quae est potentia rationalis. ergo ipsa est ad opposita. Puta ad bonum vel malum indifferenter. ergo potest peccare.

¶ Secundo sic. quanto aliqua potentia est magis determinata ad vnum tanto est minus libera patet de potentiis naturalibus. Si ergo voluntas angeli boni distincta est ad bonum tantum ipsa est minus libera quam voluntas nostra que potest in bonum et in malum sed hoc est falsum. ergo illa potest in vtrumque et per consequens potest peccare.

¶ Tertio sic. Illud quod conuenit alicui per naturam suam non potest auferri ab eo manente natura. Sed angelus per naturam suam est peccabilis sicut et creatura quelibet rationalis vel intellectualis. ergo non potest hoc auferri. ergo semper remanet peccabilis.

¶ Quarto sic. Angelus malus potest penitere: ergo angelus bonus potest peccare probatio. Tum quia in ipso est imago saluatoris sicut et cetera naturalia secundum Dionysium quarto de diuinis nomibus. igitur angelus capax et particeps esse potest eo ipso quod mens eius imago est secundum Augustinum. 14. de trinitate. 8. vbi dicit hoc de anima nostra. Tum quia in angelo malo remanet liberum arbitrium. Peccare autem vel posse peccare nec est libertas nec pars libertatis. Tum quia si non posset penitere nec habere bonum actum. Tunc cum semper habeat aliquem actum semper peccaret. et pena sua continue augeretur quod non est verum quare etc. consequentia probatur: quia ita videtur dyabolus vel angelus obstinatus in malo sicut bonus angelus confirmatus in bono.

¶ Secundo per locum a minori quia cum creatura naturaliter sit peccabilis difficiliter videtur quod possit in bonum quam in malum et quod possit a malo resurgere vel etiam penitere quam quod possit peccare. ergo etc.

¶ Contra immobilitas vel se curitas status est de ratione beatitudinis secundum sanctos et doctores. Sed angeli boni sunt beati. igitur non possunt cadere a statu suo nec per consequens peccare.

¶ Secundo quia angelus malus non potest penitere: quia est obstinatus. ergo nec bonus peccare: quia est confirmatus

¶ In ista questione sic procedam.

¶ Primo inquiram. Utrum angelus bonus potest peccare vel non et per quem modum.

¶ Secundo inquiram. Utrum angelus malus potest penitere vel non et quare vel per quem modum.

¶ Tertio inquiram Utrum angelus malus potest habere aliquem actum bonum vel vtrum continue sit et semper in actu malo.

¶ Ultimo ad rationes.

¶ Quantum ad primum articulum dicitur communiter quod angelus bonus peccare non potest hoc declarat vnus doctor dicendo tria vel quatuor.

¶ Primum est quod angelus bonus per primum actum suum firmauit se immobiliter in bono. Nam quelibet vis appetitiua in omnibus proportionatur apprehensiue sue a qua mouetur sicut mobile suo mori proportionatur.

¶ Secundum est quod homo appre hendit per rationem mobiliter discurrentem ab vno in aliud. Ab opposito in oppositum frequenter et consequenter voluntas eius sibi proportionatur quod mobi liter sic adheret alicui quod potest ab illo recedere et opposito adherere.

¶ Tertium est quod angelus apprehendit per intellectum immobiliter sicut et nos per intel lectum apprehendimus prima principia immobiliter et per consequens voluntas angeli adheret fixe et immobiliter. Et ideo si consideretur vt ante electionem vel adhesionem potest libere adherere huic vel opposito in his que vult naturaliter citra finem: sed post quam adhesit immobiliter adheret.

¶ Ex his concluditur quartum quod boni angeli primo actu adherentes iusticie in ipsa sunt confirmati et sic quod peccare non possunt: sed econtrario per eandem rationem mali angeli primo adherentes in iusticie et peccato in ipso sunt obstinati. Ad hoc adducuntur rationes. Potentia que recipit indelebiliter per primum actum suum firmat se et firmatur. Sed voluntas angeli est huiusmodi sicut etiam et memoria eius recipit indelebiliter: quia in ipsa non cadit obliuio. ergo etc.

¶ Confirmatur istud per oppositum de voluntate nostra in tellectiua que recipit mobiliter: quia coniungitur memorie sensitiue a qua dependet pro statu praesenti secundum actum suum. Et similiter voluntas nostra quia commuium gitur appetitui sensitiuo mutabili a quo affectionem aliquam recipit.

¶ Secunda ratio virtus separata quae ex toto conatu fertur in vltimum finem vel auertitur ab ipso firmat se vel immobilitat in illo actu non mimus quam aliqua potentia per plures actus non ex toto conatum circa aliquod obiectum firmat se in illo generando habitum in seipsa. Actus enim elicitus a tali potentia ex toto conatum est virtuosus et per consequens dat perfectam immobilitatem potentie. Sed voluntas angeli est virtus separata et toto conatum se tulit primo actu in vltimum finem vel aduertit vt videtur ergo etc.

¶ Tertio sic. Cum habitu perfectissimo non stare potest inclinatio vel potestas ad actum oppositum quia habitus talis perfectissime inclinat ad consimiles actus alioquin cum perfecta temperantia staret intemperan tia. Sed primum actum fuit adquisitus perfectus habitus affectiuus in voluntate angeli. ergo etc.

¶ Quanto sic. et est de angelo bono primus actus voluntatis angeli fuit affectio commodi et appetitus beatitudinis. Beatitudo autem consistit in perfecta operatio ne a qua voluntas non potest recedere quia est forma quietans totum appetitum potentie sicut forma celi totum appetitum materie sue. et ideo caelum est incorruptibile. ergo etc. hec est positio vel opinio.

¶ Contra istam positionem arguo primo quantum ad conclusionem in se.

¶ Prime sic. Actus voluntatis libere ab ea elicitus non immutat modum eliciendi talem actum. hoc patet: quia ipsa inquantum causat est prior naturaliter ipso actu: posterius autem non videtur immutare modum sui prioris vel cause sue que conuenit sibi vt est prius natura. Sed voluntas angeli libere et contingenter elicit actum suum primum: quia secundum illos antequam eliceret nulla erat necessitas eliciendi: sed mera contingentia: ergo posito tali actu non immutatur modus: sed sicut a principio absolute loquendo potuit elicere vel non elicere: ita et modo igitur per talem actum non firmatur.

¶ Secundo sic. Nulla causa secunda potest esse ratio vel causa quareimmutetur modus cause principalis in agendo vel causando. Alioquin iam non esset causa secunda: sed principalis. Sed quicquid ponatur in voluntate esse causa talis firmationis vel immobilitatis siue actus si ue habitus siue quicquid aliud est causa secunda respectu voluntatis quia posterior causa presupponens voluntatem. ergo non immutat modum agendi liberum et contingentem ipsius voluntatis. igitur non firmat sic nec voluntas materia.

¶ Tertio sic. Effectus causatus a causa contingente semper est contingens nisi dicas quod natura contingens transmutetur in necessariam. Non enim causa dat maiorem necessitatem effectui quem habeat in causando vt videtur. Sed actus primus ille et effectus quicumque consequens talem actum sunt causati a causa contingenter causante a voluntate. ergo sunt contingentes et per ipsos voluntas non firmatur vllo modo.

¶ Quarta ratio. Causa quae potest in plures effectus partiales illimitata ad ipsos per hoc quod causat vnum illorum non tollitur ab ea illimitatio causalis ad alios. Sed sic producit vnum quod potest alios producere. Sed voluntas angeli ante primum actum poterat illum vel in oppositum. igitur adhuc potest in illum et sic per illum primum non firmatur.

¶ Ultimo quia videtur ista opinio ponerequod angelus fiat vel sit impeccabilis ex meris naturalibus: quia per primum actum suum naturalem. hoc est autem plane falsum et contra sanctos et doctores. De angelis vero malis arguam infra in secundo articulo questionis.

¶ Secundo contra motiua positionis arguo soluendo simul ad ipsa.

¶ Ad primum ergo quod habet virtutem ex hoc quod voluntas proportionatur rationi vel intellectui sicut suo motori: et ideo ex quo intellectus immobiliter adheret et voluntas Dico quod si istud motiuum est bonum sequitur quod angelus aliquis non potuit peccare. Probatio voluntas necessario conformatur intellectui sicut suo motori. Sed intellectus cuiuslibet angeli habuit ante peccatum iudicium rectum: nec potuit errare quia pena non precedit culpam. ergo voluntas non potuit peccare nec potuit velle non recte hoc est falsum. Similiter etiam hoc est expresse contra articulos parisienses excommunicatos de hoc sicut dictum est supra.

¶ Secundo sequitur contra eos quod voluntas per primum actum non firmetur sed ante sit firmata: quia intellectus ante primum actum voluntatis firmatus erat in dictamine veri boni. Cum igitur voluntas necessario conformetur intellectui sicut suo motori sequitur quod nec oppositum primum actus sui potest elicere: sed firmata erat ad eligendum talem actum. Dico igi tur quod nec intellectus nec voluntas angeli recipiunt indelebiliter sic quin quantum est ex se possint transire de actu in actum de obiecto in obiectum.

¶ Secundo dato quod intellectus reciperet immobiliter non tamen voluntas propter sui libertatem: sed dictante intellectu vnum voluntas potest ipsum non velle vel oppositum eius velle. Quando dicis quod memoria indelebiliter recipit in angelo sine obliuione.

¶ Dico quod dato quod illud esset verum nullum est simile de voluntate: quia memo ria naturaliter et ab agente naturali speciem ipsam recipit. Uoluntas autem actum suum libere elicit: et ideo sic recipit quod tamen delebiliter.

¶ Ad confirmationem de intellectu et fantasia et voluntate et appetitu sensitiuo.

¶ Dico quod si valet aliquid tenet per hoc quod sicut appetitus sensitiuus tendit in bo¬ num sensibile. Ita voluntas in bonum sibi obiectum et istud est planum falsum: quia tunc voluntas in nullo esset liberior quam appetitus sensitiuus. Probatio quia eque mobiliter vel immobiliter ferretur in ob iectum presens vel praesentatum quare etc.

¶ Preterea etiam ex prima ratione et ista sequitur quod voluntas non sit libera: quia mouetur ab alio cui de necessitate conformatur et necessario conformatur alicui non libero puta appetitui sensitiuo vel rationi vt motori suo

¶ Contra secundam rationem dico quod maior est falsa Nam sicut voluntas creata toto conatum ferri potesin aliquid ita et in aliud retrahendo se a primo. E ita non oportet quod in primo firmetur.

¶ Secundo quia minor non est vera. Non enim quilibet angelus toto conatu ferebatur in primum volitum. Nec istud oportet. Nam sicut volutas habet in potestate suum actum ita et modum suum agendi magis intense vel minus: et ideo ratio non valet.

¶ Quando dicitur de habitu. Dico quod sicut probatum est supra. Nullus habitus potest immobilitare voluntatem precipue habitus adquisi tus immo nec puto quod infusus.

¶ Ad tertium motiuum iam patet de habitu quod non immobilitat. Undecum quocumque habitu stat in voluntate potentia ad op positum actum vel ad negationem actus secundum illum habitum: quia habitus est quo quis operatur cum vult et nioperatur cum non vult. ideo non valet etc.

¶ Ad quartum de beatitudine et volitione finis a qua non potest voluntas recedere. Dico quod vel actus ille quo appetii beatitudinem fuit naturalis et non fuit beatitudo ipsa. et sic non saciauit potentiam nec per illum actum fuisfirmata. Aut fuit ipsa beatitudo: et tunc sequitur quod mali fuerunt beati: et non potuerunt peccare. Tu dicis appetitus finis vel beatitudo satiat totam potentiam. Dico quod quicquid sit de volitione beatifica non est vermu de volitione naturali: immo quod nec devolitione beatifica. Tu dicis de forma celi. Dico quod accipis falsum: quia in celo non est materia sicu dicam infra.

¶ Secundo dico quod dato quod in ipso esset materia adhuc dictum tuum est falsum. Nec ex hoc celum est incorruptibile sicut etiam dicetur inferius.

¶ Contra aliqua que dicunt in positione vel modo ponendi.

¶ Primo contra illud quod angelus non discurit. Homo autem discurrit. Dico quod non est inconueniens angelum discurrere ab obiecto in obiectum.

¶ Secundo dico quod hoc posito adhuc homo qui discurrit a principio ad conclusionem ita firmiter adheret conclusioni demonstrate sicut angelus sine discursu. ig tur si immobilitas apprehensionis in angelo sine difcursu est causa confirmationis in bono cui adhesi voluntas hominis apprehendentis in fine consilii bonum agibile immobiliter confirmabitur in bono.

¶ Preterea. Non videtur quod in angelo non sit talis discunsus vel possit esse quod aliquando apprehendat vnum bonum aliquando aliud non apprehendendo primum igi tur non firmatur in primo si necessario sequitur rationem vt motorem.

¶ Dico igitur contra istos quod nullo modo sic est angelus per actum primum confirmatus vel etiam malus angelus obstinatus et quod hoc dictum est et contra eos quia illi dicunt alibi quod primus act cuiuslibet angeli fuit bonus: et tamen planum est quod non quilibet angelus fuit confirmatus: sed aliqui cecidirunt et etiam peccauerunt.

¶ Preterea. Nota hic quod voluntas ratione sue libertatis potest resilire a quolibet obiecto quantumcunque terminante capacitatem eius sic non de materia licet illud exemplum esset verum: quia appetitus materie non est liber.

¶ Quantum ad istum articulum dicitur aliter quod angelus bonus peccare non potest Peccare enim non potest nisi precedente defectum vel errore in intellectum sicut dicunt. Modo in intellectu angeli boni non potest esse error: quia videndo deum videt omnem conditionem sue electionis in ipso. Tum quia se habet ad deum visum sicut ad finem vltmum in vniuersali quem non potest non velle nec odire. Tum quia visio que est forma beatifica intellectus faciat totum appetitum potentie: ideo precedente visione illa in intellectu voluntas non potest peccare. Sed quia omnia ista sunt falsa nec habent in aliquo rationes apparentes. Et apparet falsitas praedictorum ex superioribus. Ideo hunc modum dicendi pretermitto.

¶ Dico igitur aliter quantum ad istum ar ticulum quod angelus bonus confirmatus est ne possit peccare. Sed hoc non est per aliquid intrinsecum sibi quod ex natura rei confirmet ipsum: sed hoc est exdiuina voluntate manutenente ipsum in actibus suis beatificis continue ne diuertat vel possit diuerter exigentibus suis meritis preuiis vel merito suo. hoc igitur diuina voluntas libere disposuit et de ista dispositione angelum beatum certificauit: et sic angelus nunquam peccabit nec poterit peccare stante ordine vel ordinatione diuine voluntatis que nunc est de qua certifitauit angelum licet absolute loquendo possit deus relinquere angelum nature sue vel etiam sibiipsi et ar gelus tunc posset peccare et ita non sit hoc necessarium sed contingens tamen contingens certum et determinatum a diuina voluntate ad alteram partem. Sic ergo angelus beatus non potest peccare sicut predestinatus non potest non predestinari et tales multe propositiones de quibus dictum est in primo quod in sensu composito sunt vere in sensu diuiso false vel econuerso. Et sicut ista deus potest beatum non beatificare de potentia absoluta sunt vere non de potentia ordinata.

¶ Quod autem nichil intrinsecum hoc possit conferre angelo. Patet quia neque natura sua vel actus naturalis sicut prabatum est supra nec gratia est aliqua que est gratum faciens et habitus quidem infusus quia omnis talis quantum est ex se cessabilis est a subiecto et subiectum putavoluntas ipsa potest carere ipsa nec ipsam sibi determinat nec manet in subiecto nisi deo manutenen te ipsam specialiter consimiliter etiam de gloria. igi tur videtur quod hoc sit sola diuina gratia que est manutenentia eius perpetua in tali actu beatitudinis vel glorie et a causa extrinseca. Quod autem ita sit quod scilicet hoc per diuinam voluntatem manutenentem probari potest. Idem est angelum confirmari in gloria et perpetuari gloriam suam vel actum suum Sed planum est quod a causa extrinseca perpetuatur gloria sua sicut et conseruatur et est ergo etc.

¶ Se cundo sic. Ista confirmatio secundum aliquos pertinet ad premium essentiale tanquam pars quedam vel aliquic ipsius premii. Sed planum quod ad deum pertinet praemiare per suam voluntatem. ergo et confirmare¬

¶ Tertio sic. Ex eodem dependetet est confirmatio in beatitudine et presentatio obiecti beatificisub propria ratione. Sed hoc est a diuina voluntate libera non ex natura rei: quia tunc deus necessario ad extra aliquid ageret quod est falsum. ergo etc.

¶ Quarto sic. Ab illo debet accipi impecca. bilitas angeli vel firmitas in statu beatitudinis quo relinquente angelum secundum influentiam generalem angelus posset naturaliter et immediate peccare vt patet. Sed hec est voluntas diuina: quia solus deus est naturaliter impeccabilis et absolute loquendo impeccabilis per consequens sic quod contradictionem includit ipsum peccare secundum Hieronymum de filio prodigo. Sed obiicitur contra ista fortiter.

¶ Primo sic. Si actus beatificus qui est fruitio sit aliquomo do effectine a voluntate et voluntas sit libera: vt priornaturaliter tali actu videtur quod possit suspendere talem actum quantumcunque obiectum presentetur: et sic peccare saltem peccato omissionis non volendo obiectum beatificum sibi praesentatum sub ratione propria. Nec valet si dicatur quod suspendere actum non est agere: sed magis non agere. Ad non age re autem non requiritur influentia aliqua ipsius dei vel coagere aliquod. Unde licet via ista bene ostendat quomodo angelus est impeccabilis peccato commissionis. non tamen ostendit vt videtur quomodo est impeccabilis peccato omissionis.

¶ Secundo sic. Si angelus impeccabilis est per modum predictum vel per diuinam voluntatem manutenentem vel ordinantem hoc quod nun quam peccabit. ergo equaliter iustus viator in gratia exi stens in qua finaliter moritur est eque confirmatus quia deus hoc idem ordinauit de ipso et tenet ipsum opetuo in tali gratia. Sed hoc est falsum. ergo etc.

¶ Tertio quia licet a deo confirmetur angelus effectiue sicut concludunt premisse rationes et hoc omnes concedunt tamen per aliquid formaliter. Sed illud non videtur nisi habitus vel actus glorie per quem formaliter beatificatur.

¶ Ad primum istorum dico quod si voluntas concurrat ad actum beatificum sicut causa partialis potest suspendere actum suum quantum est in se non cooperando ipsi deo. Sed tunc oportet dicere quod deus ordinauit tunc supplere vicem eius causan do totaliter actum beatificum. Tu dicis ipsa voluntas peccaret sic suspendendo.

¶ Dico quod non peccaret aliquid demerendo. Uerum est tamen quod nichil faceret ad actum. Et ideo non apparet ratio adhuc qua re deus non supplet vicem eius causando in ipsa actum beatificum.

¶ Aliter dicitur quod voluntas non posset suspendere actum suum. Non quia ad suspensionem requiratur aliqua influentia vel cooperatio dei quamnon faceret vel daret ipse: sed quia illa actione elici ta semel ab ipsa deus conseruaret eam elicere nisi votente deo. Ita nec non elicere nisi ipso volente et non conseruante talem elitionem. Si autem actus beatifiosit totaliter a deo et nullo modo a voluntate tunc patet quod argumentum nichil valet.

¶ Ad secundum dico quod iustus predestinatus in gratia finali existens est ita speccabilis mortaliter sicut angelus ex ordinatione diuina: quia antecedens ad vtrumque est eque necessarium: et similiter communia inter vtrumque dicitur eque necessaria: tamen maior impeccabilitas in angelo quam in homine viatore. Tum quia homo viator quantumcunque ingratia existens in qua moritur potest venialiter. Peccare quod non potest angelus. Tum quia etiam non sic in actibus suis specialiter regitur a deo per influentiam specialem homo viator sicut angelus. homo enim viator habita gratia et conseruata regitur in actibus suis secundum influentiam generalem non secundum influentiam specialem sicut beati.

¶ Si dicas quod predictus modus videtur dicere contra Damascenum libro. 2. c. 3. quod angeli sunt immobiles non natura: sed gratia. Et Augustinus contra maximianum dicit: quod cuicumque creature praestatur perstare vt peccare non possit. hoc non est nature sed gratiae.

¶ Dico quod nec Dama. nec Augustinus intelligit de gratia habituali infusa: sed de diuina voluntate gratuita hoc faciente.

¶ Ad tertiam instantiam que apponitur dico quod licet habitus vel actus sit forma beati qua est beatus: non tamen per ista formaliter est confirmatus: sed denominatiue a diuina voluntate a qua precise accipitur confirmatio. Sic igitur patet quomodo angelus est impeccabilis. Alii dicunt quod simpliciter et absolute secundum quemcunque ordinem angelus potest peccare tamen nunquam peccabit et hoc scit bene quod numquam peccabit ex diuina reuelatione que certa est de futuro contingenti: sicut fuerunt facte reuelationes prophetis de futuris contingentibus et hoc sufficit angelo ad suam beatitudinem. Nec ista est opinio Origenis vel heretica reputanda: vt dicunt. Uidetur tamen michi quod licet esset ista opinio facilior ad sustinendum quantum ad illud quod potest capi ratione: tamen non est bene secundum dicta sanctorum vbi dicit Damascenus et Augustinus in auctoritatibus preallegatis quod angelus immobilis est ad peccatum et peccare non potest. hec de primo articulo.

¶ Quantum adsecundum articulum est vna opinio quod demon est obstinatus et penitere non potest: quia voluntas sua improba se firmauit in actu suo malo ex toto impetu et conatum sue volendo aliquid male et deum deserendo.

¶ Adducuntur autem ille rationes que adducebantur supra de angelo bono in articulo primo.

¶ Adducuntur etiam. alie due rationes pro ista opinione.

¶ Prima est: quia voluntas corrupta circa principium agibilium est insanabilis vt patet per exemplum in naturalibus: quia sanitate corrupta in corde vbi est principium vite non est possibile sanitas amplius per naturam. Sed voluntas demonis est corrupta circa principium agibilium puta circa finem: ergo etc.

¶ Secunda. Si voluntas demonis esset sanabilis: hoc esset ex aliquo principio: sed non ex illo principio quia circa illud corrupta est. Nec ex alio: quia illud est primum. ergo etc.

¶ Alius doctor attendens ad significationem nominis obstinationis dicit concordamdo in eadem conclusione quod angelus propter hoc est obstinatus: quia voluntas sua ex libertate magnaet virtute peccando impegit fortiter in synderesim per contemptum quasi equus sine freno impingit obstaculum vel offendiculum et postquam sic impegit iam non potest se retrahere vel retrahi a tali actu: sic enim impingendo retunditur quod cum voluerit se retraherenon possit sicut ferrum quando vehementer infigitur carni et retunditur ab osse vel ab aliquo obstaculo quod inuenit non potest retrahi sic in proposito de voluntate angeli. Contra primos argutum est supra in generali in primo articulo de angelo bo no.

¶ Et arguitur modo in speciali: quia non videntur seruare principia sua: causa enim peccata fuit inconsideratio vel error in angelo sicut dicunt: sed modo cessat in demone ista inconsideratio. bene enim scit quod errauit vel inconsideratus fuit. ergo si voluntas proportionatur rationi sicut mobile motori et conformatur sibi: videtur quod angelus malus penitere possit.

¶ praterasecundum eos. Electio non est impossibilium sed modo perpendit quod illud quod appetiit est impossibile sibi igitur de illo appetitu retrahere se potest: et per consequens penitere. Si dicas quod sub conditione appetiit si esset sibi possibile ita potest dici de equalitate dei quod ipsam potuit appetere sub conditione. Puta si esset sibi possibilis quod ipsi negant. Similirer etiam contra istum modum dicendi est auctoritas Augustini de fide ad petrum vbi dicit sic. Si possibile esset vt vna natura postquam a deo auersa bonitatem perdiderit voluntatis ex seipsa: rursus eam habere potuisset multo magis hoc haberet natura angelica que quanto magis generatur terreni corporis pondere tanto magis est predita facultate. Non ergo oportet angelum ex sua libertate vel impetuositate per primum actum stabiliri in malo quam hominem.

¶ Contra secundum modum dicendi qui est totus methaphisicus vel parabolicus argutum est supra quantum ad conuersionem in generaliModo in speciali arguitur contra ipsum.

¶ Primo sic. Agens quod dominatur suo actui dominatur etiam suo mondo agendi. Sed voluntas angeli quanto liberior tanto magis dominatur suo actui: ergo suo modo agendi ex totoconatu vel non ex toto conatu. igitur tanto minus oportet quod ex toto conatu feratur vel impingat in synderesim. Et confirmatur istud quia non videntur omnes angei mali demeruisse ex toto conatum sicut nec quilibet bonus meruisse ex toto conatu. Si dicas quod non domina tur suo actui circa finem suum prestitutum siue intentum

¶ Contra saltem dominatur actui circa finem ab ipso prestitutum: quia libere praestituit ipsum. ergo etc.

¶ Secunda ratio. Eo principio quo aliquid tendit et mouetur ad terminum quiescit in termino. Sed angelus sola voluntate libera contingenter mouet se in tale obiectum. igitur eodem modo quantum est ex se quiescit in illo: et sic potest recedere ab ipso libere.

¶ Tertio sic secundum Augustinum de fide ad petrum. Uniformis causa obstinationis de bet poni in animabus et in angelis. Sed taliter imprgere non potest poni causa obstinationis in animabus. Patet nec enim sic impingit quando est coniuncta sicut dicunt nec quando incipit ese separata: quia frequenter anima separa tur a peccato mortali quod fuit factum ex modico conatu. Tum quia etiam anima lamari separata fuit et non impinxit sic nec in bonum nec in malum.

¶ Si dicas quod hoc fuit miraculosum sicut etiam reuocatio illius animae ad corpus. Eadem rationedebes dicere quod nullum actum habuit miraculose: quia per illum actum si aliquam habuisset se firmasset. Tum etiam quia anima decedens in peccato mortali prius natura est obstinata ex demeritis suis praecedentibus in vita homins quam aliquem nouum actum eliciat et per consequens quam sic impingat. Alioquin non obstina retur ex pctins in vita sua commissis: sed ex nouo actu extra statum demerendi quod non est verum. et ideo dico quod non sunt veri isti modi dicendi.

¶ Et dico aliter quantum ad istum articulum quod iustificatio impii potest intelligi quadrupliciter fieri.

¶ Primo monsic quod deus iustificet im dium sine motu liberi arbitrii: sicut si iustificaret dor mientem sicut ad litteram iustificat paruulos in baptismo.

¶ Secundo modo potest fieri iustificatio praecedente motu liberi arbitrii non secundum durationem sed natura tantum Deus enim simul cum bono motu liberi arbitrii potest in fundere gratiam.

¶ Tertio modo sic quod motus liberi arbitrii praecedat duratione et sit specialiter a deo secundum motionem specialem.

¶ Quarto modo quod non sit a deo nisi secundum influentiam generalem ab ipsa voluntate iustifica ti sit immediate et rationabile est ponere istum modum / vltimum sic quod prima origo iustificationis in vtentibus intellectu et voluntate sit a proprio motu voluntatis cui displiceat offensa dei sicut et naturaliter displicere potest ex propriis naturalibus sicut et naturaiter potest sibi ostendi mala per contritionem informen vel attritionem que est meritum de congruo si acceptatur a deo respectu gratie infundende. Alioquinfrustra fierent hominibus exhortationes et consilia de penitendo nisi esset in potestate voluntatis eorum. Similiter hoc dicit Augustinus de verbis apostoli sermone. 8. Qui creauit te non iustificabit te sine te.

¶ Ex his ad propositum dico quod demon aliquo predictorum modorum non est sic obstinatus. quin absolute loquendo de potentia dei absoluta possit iustifica ri: quia hoc nullam implicat contradictionem: vt patet discurrendo per singulos modos praecipue quantum ad quartum de quo minus videtur. Nam angelus sue nature et potestati naturali potest habere actum displicentie de offensa diuina sibipresentata per intellectum vt mala et actum recte circumstantionatum qui disponeret ipsum de congruo ad iustificationem sicut et homines disponit si deus talem actum acceptare vel le cessando ab actu malo. Tum quia secundum Augustinum primo retractatur. ca. 22. vel. 21. Nichil tam est in potestate voluntatis quam suus actus obiecto praesentato. Tum quia nichil est in potestate demonis voluntate formaliter quod immobilitet ipsum in tali actu sicut probatum est supra de angelo bono.

¶ Secundo dico quod loquendo de ordine nunc instituto a deo demonpenitere non potest nec iustificari: quia vel non potest habere aliquem actum talem displicentie quia deus non vult sibi cooperari ad talem actum: nec multo fortius vult ipsum immediate iustificare per seipsum tum sit extra viam et in termino vel quia si ponit talem actum habere deus non vult ipsum acceptare vt sit meritum de congruo ad iustificationem consequendam. Nullus enim actus creature meritorius est etiam de congruo nisi ex diuina acceptatione et non ex natura rei sicut dictum est de. 17. Ordinauit autem deus quod talem actum accipiet in viatore et non in aliquo extra viam de lege communi.

¶ Quod probatur per illud Ecclesiastici. II. Si ceciderit lignum ad austrum aut ad septentrionem in quocumque loco ceciderit ibi erit Et similiter per Isayam. Ignis eorum non extinguetur et vermis eorum non morietur. Et similiter in Mensrot. Ibunt hi in supplicium eternum. Iusti autem in vitam eternam.

¶ Sed contra ista obiicitur: quia si tota ratio impenitudinis et obstinationis angeli est a deo sicut premittitur. Uidetur primo quod deus sit causa mali et peccati: sicut et obstinationis peccati quod est falsum.

¶ Secundo videtur quod angelus damnatus non plus erit obstinatus quam vnus peccator impenitens et prescitus viator existens: quia sic preuidetur et prescitur ad hoc ex determinatione diuine voluntatis sicut damnatus.

¶ Tertio quia videtur deus acceptor personarum: quia non acceptat in damnato actum informen illum sicut in viatore.

¶ Ad primum dico quod deus non est causa mali sic vt si peccator quomodocunque teneat angelum malum in malo actu sed sicut quando angelus primo peccauit: deus fuit causa totius substantie actus: et non fuit peccator. Ita non esse causa continuatianis talis actus et non erit peccator. Defectus enim in ipsum non reducitur sed magis effectus et illud quod est ibi positiuum.

¶ Ad secundum dico quod equaliter prescitus finaliter penitere non potest sicut demon. Tamen dicitur demon magis induratus: quia iam sistit in termino. Iste autem adhuc in via.

¶ Ad tertium dico quod deus in nullo est acceptor personarum: quia cuius vult miseretur et quem vult indurat et non est volentis nequod currentis sed miserentis dei: nec facit alicui iniuriam: quia nemini tenetur nisi ex mera libertate sua. Si dicatur quod voluntas angeli ex libertate potest quantum est ex parte sua cessare vel actum pecti non elicere et sic non peccare nec ad talem actum cogi potest. Si vero cogatur inam non est sibi imputandum: sed magis ipsi cogenti et totum reducendum est in causam extrinsecam: et ita potest non peccare saltem vt videtur.

¶ Et confirmatur quia vel non necessitatur ad peccatum: et per consequens potest non peccare vel necessitatur et sic non peccat: quia peccatum est voluntarium.

¶ Secundo dico quod necessitatur a deo ad actum culpe vel peccati vel ad elitionem illam quam conseruaret deus vt esset eius saltem subiectiue dato quod quancumque ex se suspenderet: sed tunc vel talis actus non esset cul pabilis vel si culpa hoc esset ex proprio demerito praecedente.

¶ Ad primum pro modo dicendi aliorum dico quod datoquod illa corruptio pctim fuerit circa finem tamen libera fuit et sicut ex libertate mouit se in illum finem. Ita posset se amouere absolute loquendo a tali fine quantum est ex natura potentie volitiue nisi esset causa extrinseca prohibens positiue vel negatiue. Nec valet exemplum de sanitate quae corrumpitur in se: quia licet ista corruptio fuerit circa principium obiectum: non tamen circa subiectum quod voluntas fuerit adnichilata vel corrupta sicut ibi cor corrumpitur subiectum sanitatis.

¶ Ad secundum dico quod exvoluntate sicut ex principio effectiuo actus resurge ret circa aliquod obiectum debitum.

¶ Preterea. Si ratio esset bona omnis peccans circa finem esset obstina tus. Preterea ista corruptio fuit circa finem in particulari quem non oportet necessario velle.

¶ Ad exenplum parabolicum aliorum dicitur quod non valet. Uande enim infigitur ferrum carni partes carnis comprimuntur et congregantur: et etiam ferrum per os retunditur et non manet in sua rectitudine naturali sed neutrum dari potest in proposito quod sit aliquod simile. Uoluntas enim in sua libertate manet eadem et equalis et ita sicut in primo infigi potest ita secundo retrahi potest et patet quod non valet.

¶ Quantum ad tertium articulum. Utrum demon possit habere aliquem bonum actum et vtrum semper sit in actu malo.

¶ Premitto quod quadruplex bonitas in aliquo actu intelligi potest. Una quae dicitur bo. nitas nature quae conuertitur cum entitate.

¶ Secunda bonitas est quae dicitur bonitas ex genere quae est quando actus transit super obiectum conueniens sicut est da re elemosinam vel huiusmodi. Et dicitur bonitas ex genere quia iam habet aliquid de bonitate generis moralis existens in potentia et formalis ad perfectam bonitatem moralem et est boni tas ex obiecto non ex genere subiecto.

¶ Tertia diciu bonitas moralis et est quando actus circumstantionatus est omnibus debitis circunstantiis et dicitur bonitas excircumstantia sicut dare elemosinam sicut oportet et quando oportet et cui oportet et propter quid oportet et sic dealiis circumstantiis debitis.

¶ Quarta bonitas dicitur meritoria et est quando actum debitum circumstantionatum comcomitatur principium merendi quod est caritas vel gratia quod idem est et secunda istarum bonitatum presupponit primam et tertia secundam et quarta tertiam sicut patet.

¶ Secundo est aduertendum quod quaelibet istarum bonitatum habet maliciam sibi oppositam et hoc dupliciter. Uno modo priuatiue. Alio modo positiue vel contrarie. Mali¬ cia autem ista si tantum accipiatur priuatiue non dicit nisi priuationem vel negationem bonitatis. Si autem accipiatur ptrarie sic dicit aliquid repugnans bonitati aliquid scilicet positiuum vltra ipsam carentiam.

¶ Tertio est ad uertendum quod malicia priuatiue ex genere in aliquo actu necessario habet concomitantem maliciam contra riam. Si enim aliquis actus non feratur super debitum obiectum. Oportet quod super indebitum obiectum feratur: et sic quod non solum habeat priuationem bonitatis: sed etiam sit malus contrarie habens aliquid positiuum repugnans bonitati Non sic autem de malicia ex circumstantia. Nam actus potest esse malus ex defectu vel priuatione debite cuim cumstantie. Nec oportet propter hoc quod habeat opposi tam circumstantiam malam. Unde non conuertuntur iste duemalicie. Unde si quis dat elemosinam non propter finem debitum: quia forte de fine non auertit non oportet propter hoc quod det propter indebitum finem. Puta propter vanam gloriam. Licet ergo actus non sit bonus ex circumstantia finis et sit malus ex defectu circumstantie debite: tamen non est malus contrarie ex contraria circumstantia. Similiter etiam de malicia que opponitur bonitati meritorie non oportet quia actus potest esse non meritorius quia sine gratia non tamen contrarie demeritorius: quia licet non sit meritorius: potest tamen esse beam circumstantionatus omni debita circumstantia naturali vel morali. Loquendo autem de prima bonitate dico quod malicia priuatiua totaliter excludit actum: et ideo non potest ibi concunrere malicia contraria quia actus ponitur non ens in seet tolli simpliciter non habens entitatem.

¶ QuartoNotandum est quod potentia dicitur tripliciter subiecti ad aliquem actum.

¶ Uno modo dicit principium actiuum vel passiuum respectu alicuius actus. Aliquando dicit ordinem subiecti ad actum recipiendum et iste ordo est respectus ad actum: nec est principium eius actiuum vel passiuum et hic est duplex quia aliquando est propinquus quando subiectum est in tali dispositione vt statim possit exire in actum. Aliquando est remotus quando indiget aliquo alio disponente vel praecedente in ipso ad hoc vt ad istum actum perueniat.

¶ Tertio modo accipitur potentia prout dicit non repugnantiam terminorum aliquorum: et est potentia logica magis que vel dicit negationem repugnantie termini ad terminum vel conplexionem seu comparationem termini ad terminum secundum propositionem modalem de possibili dicendo quod hoc subiectum potest esse sub tali praedicato: nec repugnant ad inuicem. Per oppositum impotentia vel impossibili tas subiecti ad aliquem actum dicitur tot modis quol possibilitas ipsa dicitur vel potentia. Tot enim modis dicitur vnum oppositorum quot modis et reliquum.

¶ His praemissis dico primo ad istum articulum quod angelus existens in sensu compositionis potest habere velhabet aliquem actum voluntatis sue bonum secundum quod libet menbrum potentie dicte loquendo de actu bo no bonitate nature. Hec enim bonitas cum entitate conuertitur et sicut actus suus est ens: ita et bonus

¶ Seuundo idem dico de bono actu loquendo de bonitate ex genere. Planum enim est quod potest habere bonum actum aliquem pro tanto: quia talis actus transire potest super obiectum conueniens sicut amare seipsum vel odire penam seu amare aliquod bonum et odire aliquod malum.

¶ De actu bono bonitate ex circumstantiis moralibus et bonitate morali. Dicitur quod angelus malus vel damnatus talem actum bonum habere non potest: quia omnem volitionem suam deformat ex aliqua circunstantia contraria mala¬ referendo omne illud quod vult ad amorem sui vel ad se ipsum inordinate. Quod probatur quia habitus in eis est perfecte malus et in termino et ita inclinat vehemter in actum malum et deformen et totum ordinat in malum vel in finem indebitum quicquid vult angelus malus. Sed istud non videtur necessarium: quia nullus habitus necessario inclinat voluntatem que est libera ad actum malum vel ad circumstantiam indebitam sicut dictum est supra. Uoluntas autem in angelo malo libera est: quia in ipso remanserunt naturalia integra. Tum quia in eis est synderesis superior scintilla rationis que naturaliter remurmurat contra malum: et sic voluntas potest habere actum aliquem conformen synderesi et vermi de offensa diuina. Tum quia videtur quod voluntas quantum est ex se potest omnem actum suum suspendere: quia nichil tam est in potestate voluntatis quam actus eius: nec etiam actus alicuius alterius potentie quem tamen potest suspendere et sic non necessario habet actum malum. Tu quia si habitus malus in voluntate sic necessario inclinaret ipsam tunc hoc magis videretur de actu primo malo vel suo simili per quem fuit generatus talis habitus quod non est verum sicut dictum est supra. Ideo quantum ad hoc dicuntur tria.

¶ Primum est quod non videtur impossibile secundum aliquem modum potentie praedicte quin possint habere aliquam volitionem non malam malicia contraria vel positiua vel priuatiua deformante: ita quod non possint non tendere in aliquod obiectum siue finem indebite: sed in obiectum debitum cum debitis circumstantiis moralibus possint tendere: sed quare talis actus non esset in eis meritorius nec de condignonec de congruo dictum est supra.

¶ Secundo dicitur quod non videtur impossibile sibi quod careat quolibet actu voluntatis suspendendo quemlibet actum suum et ita quin possit esse sine aliquo actu malo iuxta vnam rationem premissam. Sed ista ratio et dictum suum michi est dubium: quia tunc posset non tristari in actu suspendendo actum cuiuslibet displicentie et ita per consequens quamlibet tristiciam consequentem nisi forte diceretur sicut dictum est supra de angelo bono: quod si suspenderet actum proprium deus suppleret vicem eius in causando tali actum immediate vel etiam conseruando elitionem voluntatis.

¶ Tertio dicitur quod licet possent habere aliquem bonum actum vel non malum actum: tamen semper sunt in actu volendi malo et deformi vel malicia positiua contraria ordinando in finem indebitum vel huiusmodivel malicia priuatiua propter carentiam alicuius circumstantie debite nec tamen demerentur ampliorem penam sicut nec beati angeli bene volendo merentur ampliorem gloriam. Sed tales actus magis sunt eis in penam.

¶ De actu volendi bono bonitate meritoria dicitur quod malus angelus non potest habere talem actum bo num in sensu composito manens malus scilicet sicut album manens album non potest esse nigrum: et hoc ex repugnantia terminorum.

¶ Secundo dicitur quod diuisim accipiendo terminos istos maliciam et angelum. Angelus qui est malus non potest habere bonum actum meritorium secundum ordinem qui nunc est non propter defectum potentie passi ue vel receptiue actus meritorii que est voluntas ipsa. Nec propter repugnantiam terminorum. Putaactus meritorii ad angelum ipsum: quia tunc absolute loquendo hoc esset impossibile. Nec de potentia abso luta posset deus instituere angelum malum quod est fal sum: sed propter defectum principii partialis actiui respectu actus meritorii quod est gratia quam numquam habebit secundum ordinem divine voluntatis et legis sue confor¬ mis de quolibet damnato quantum ad hoc. Et si gratia vel caritas debeat poni principium partiale actiuum respectu actus meritorii in merente loquendo de nicessitate absoluta quod non puto. Sinautem tunc dicitur quod hoc est propter defectum diuine acceptationis quia deus nunquam acceptat aliquem actum suum vt meritum de congruo ad percipiendum gratiam. Nec vt meritum de condigno concomitante gratia licet absolute loquendo posset acceptare. Modo dico quod repugnantia terminorum est quod actus sit meritorius sine diuina acceptatione: quare etc.

¶ Ad omnia argumenta principalia apparet est predictis quod angelus bonus ab solute loquendo sue nature et libertati relictus potest peccare sicut dictum est. Quod autem non possit secundum ordi nem qui nunc est hoc habet ex alio. Puta ex diuina voluntate manutenente ipsum vel etiam confirmante

¶ Tamen ad illud quartum de angelo malo dico quod absolute loquendo posset penitere et habere bonum actum meritorium sicut deus posset talem actum acceptare et ipsum iustificare licet penitere non potest secundum ordinem et legem diuine voluntatis et loquendo de potentia propinqua sicut nec bonus angelus peccare: licet bene de potentia remota non tamen sic ex naturalibus pure mereri posset sibi relictus sicut angelus bonus posset peccare et in hoc patet dissimile.

¶ Ad primum tamen argumentum dico quod potentia rationalis quantum est ex se manet in eo ad opposita.

¶ Ad secundum dico quod maior est vera de libertate contingentie. Et dico quod eque ex se libera est et indeterminata voluntas angeli naturaliter sicut nostra et potest sibi relicta peccare sicut nostra.

¶ Ad tertium dico quod ab anigelo non potest auferri ipso manente quin sit natura peccabilis.

¶ Ad quartum de malo angelo qui potest penitere patet ex predictis.

¶ Ad primum in oppositum cum dicitur quod perpetuitas est de ratione beatitudinis. Dico quod non est vera: sed est conditio anne xa ex ordinatione diuina. Unde dico quod aliquis potest esse beatus vno die tantum: et ideo dico quod ex natura beatitudinis non est impeccabilitas angeli: sed ex diuina voluntate.

¶ Ad secundum patet ex praedictis quid dicendum.