Quaestio 1

¶ Distinctionis. xlv. Questio Prima.

CIrca istam distinctionem quia in fine tractatur vel queritur: an anime separa te beatorum cognoscant orationes que diriguntur ad ipsos

¶ Quero de cognitione anime separate. primo vtrum anima humana separata possit aliquid intelligere.

¶ Uidetur quod non. tertio de anima dicitur quod sic se habent fantasmata ad intellectum / sicut sensibilia ad sensum. sed sensus nullam sensationem vel cognitionem potest habere: nisi mouea tur a sensibsli ergo nec intellectus nisi moueatur a fantasmate. sed intellectus separatus non moueretur a fantasmate. quia non est vnitus fantasma ti. Non mouetur autem nisi a fantasmate: cui vnitur: alioquin posset moueri a quolibet fantasmate ergo etc.

¶ Secundo sic. si intellectus separatus posset aliquid intelligere: posset noticiam aliquam a rebus acquirere: quia a cognito gignitur noticia. ixde trini. sed hoc est falsum. quia tunc frustra vnire tur corpori. Non enim vnitur corpori nisi propter perfectionem propriam acquirendam scilicet iteliectionem mediantibus sensibus. ergo etc.

¶ Tertio sic. operatio propria totius essentialis non potest conuenire parti: sicut nec esse totius potest conuenire parti patet. Sed intelligere est operatio propria totius hominis. Patet primo de animaet primo Ethicorum. et 19. quia in hoc consistit felicitas hominis. Similiter etiam propria est alicuius speciei. et non nisi hominis. quia ab ipso accipitur differentia specifica hominis. ergo etc. Auicen. sexto naturalium aniContra ma separata clarius videbit veritatem quam coniuncta. Et concordat cum illo Sapien. nono. Corpus quod corrumpitur: aggrauat animam. Igitur videtur quod perfectius intelligat se parata quam coniuncta.

¶ In ista qunestione sic procedam

¶ Primo inquiram vtrum anmia separata a corpore possit naturaliter aliquid intelligere.

¶ Secundo vtrum possit noticiam nouam aliquam ex re¬ bus corporalibus precipue acquirere.

¶ Tertio vtrum possit separata existens intelligere quiditates sibi habitualiter notas et recordari eorum que nouit coniuncta.

¶ Ultimo ad rationes.

¶ Quantum ad primum articulum videretur alicui: quod anima separata non possit naturaliter aliquid intelligere. Amoto eo quod est essentialiter prius: amouetur id quod est posterius. sed esse formam vel informare corpus est essentialiter prius in anima quam intelligere. probatio. quia informare vel esse formam corporis conuenit anime ex sua diffinitione et per essentiam suam. intelligere autem conuenit anime per aliquid posterius: puta per potentiam. ergo etc.

¶ Secundo sic. opera tio intelligendi naturaliter aliquid in anima depodet necessario ex fantasmate probatio. quia alias exi stente anima coniuncta cum non habeat minus perfectum esse immo magis perfectum et ita perfectam speciem obiecti sicut separata: non esset necessarius recursus ad fantasmata. quod est contra Aristo. iIi. de anima. Intelligentem enim necesse est fantasma ta speculari. sed planum est: quod nihil in anima separata essentialiter dependet ex fantasmate. ergo etc.

¶ Tertio sic si anima separata intelligit aliquid: intelligit sine fantasmate. sed intelligere sine fantasmate est simpliciter nobilius quam intelligere cum fantasmate. patet in angelo et in nobis. cum igitur anima coniuncta intelligat cum fantasmate: nobilius intelliget separata quam coniuncta. et per consequens nobilius esse habebit coniuncta quam separata: sicut nobilius operari. et sic ad malum suum et imperfectio. nem reunietur corpori in resurrectione: quod est falsum.

¶ Quarto sic. quanto forma est nobilior et perfectiortanto minus videtur esse limitata et determinata ad modum operandi: et sibi videntur posse conuenire plures modi. et per consequens si ipsa limitata est determina ta ad vnum: multofortius forma que est minus nobilis et perfecta. sed angelus est forma subsistens multo nobilior et perfectior quam anima et tamen limi tatus et determinatus ad vnum modum intelligendi precise. quia ad intelligendum sine fantasmate. et non potest intelligere cum fantasmate. igitur anima ad vnum modum etiam puta ad intelligendum cum fantasmate et non potest sine fantasmate. igitur anima separata nihil potest omnino intelligere¬

¶ Quinto sic. sicut intellectiua hominis est naturaliter separabilis secundum esse: ita et sensitiua secundum illa que dicta sunt supra in secundo. scilicet quod sensi tiua vegetatiua et intellectiua sunt vna substantia in homine et vna forma essentialiter. sed illo non ob stante sensitiua nihil potest sentire separata. ergo 3 nec intellectiua potest aliquid intelligere.

¶ Sex to sic et vltimo. obiectum primum et simpliciter adequatum intellectus nostri possibilis est quiditas rei materialis et sensibilis vt videtur Arist. dicere. iii. de anima. sed quiditas rei materialis non immutatnec mouet intellectum nisi mediante sensu et imaginatione. Ista autem non conueniunt anime separate. ergo etc. Uideretur igitur per istas rationes: quod anima rationalis separata nihil posset omnino intelligere saltem naturaliter e omnino dicendum: qo

¶ Sed videretuc quod anima separata praet i intelligere aliquid naturaliter. Hoc autem potest probari multipliciter.

¶ Primo sic. memoria perfecta est parens verbi. sed anima separata potest haberi memoria perfecta. probatio. Memoria perfecta est potentia ipsa cum obiecto. sed ambo possunt haberi sufficienter approximata quantumcumque anima sit separa ta. ergo potest haberi verbum perfectum: quod est in tellectio actualis: sicut dictum est in primo. quaere etc.

¶ Secundo sic. manente specie intelligibili apud intellectum representante obiectum potest haberi intellectio illius obiecti: vt videtur sed anima separata potest haberi et manere apud ipsam species intelligibilis vt videtur. quia species intelligibilis est aliquod permanens receptum in subiecto spirituali et incoruptibili non dependens a corpore vel fantasmate nisi in suo fieri: quantuncumque a fantasmate hauriatur. ergo etc.

¶ Tertio sic. non magis dependet in tellectus a fantasmate vel fantasia in intelligende quam fantasia a sensu in fantasiando: vt videtur. sed fantasia potest exire in actum et conseruare speciem obiecto non existente nec manente in sensu: vt patet. ergo intellectus sine fantasia vel fantasmate. et per consequens intellectus separatus: vt videtur.

¶ Quart sic. forma subsistens naturaliter separabilis potest hapere operationem propriam sine illo a quo est separabilis et quo non existente potest manere in esse: sicut Aristo. dicit primo de anima: sed anima rationalis est huiusmodi. igitur potest habere operationem secundum potentiam suam: que est proxima ad talem operationem: cuius est intellectus respectu intellectionis.

¶ Quin to sic. intellectio quelibet vel est obiecti spiritualis et immaterialis. vel obiecti materialis et corporalis sed anima separata vtrumque potest intelligere: de materiali vel spirituali patet. Nam nulla causa ibidem inuenitur quare hoc possit impediri. nec enim ex parte obiecti intellectionis requiritur corpus. quia est immateriale et spirituale et ens actu intelligibile. nec ex parte obiecti corporalis. quia et obiectum corpors le ad hoc vt intelligatur oportet transferri de ordine ad ordinem secundum Commentatorem. iii. de anima. de ordine scilicet materialium vel corporalium ad ordinem materialium et spiritualium. nec ex partesubiecti: quia planum est: quod cum species vel intellictio sint aliqua spiritualia quod non requirunt aliquiccorporale ex parte subiecti: nec aliquid corporale est ratio recipiendi ista: sicut patet. licet enim substantia vel forma spiritualis recipiatur in corpore non tamen accidentalis forma spiritualis: sed tantum in spiritu immediate. ergo etc.

¶ Ultimo arguitur sic. obiectum non est minus in se intelligibile immediate: quam in suo representatiuo vel in sua specie fantastica seu in fantasmate: loquendo de aliqua intel lectione et pro aliquo statu saltem. sed obiectum in telligibile est ab anima coniuncta in suo fantasma te. igitur pro aliquo statu et aliqua intellectione intelligibile est ab anima immediate: et per consequens sine fantasmate: et ita ab anima separata: vt videtur

¶ Aliter arguitur. quia cum anima sit separab lis naturaliter: si non haberet operationem separatam frustra esset et careret perpetuo vel posset carere propria operatione. hoc autem est inconuenies. quare etc

¶ Sed de ista ratione parum curo. tenendo ergo moncum aliis dico: quod anima separata potest aliquid intelligere: sicut et angelus: et hoc siue intuitiue et immediate sine specie vel non per speciem siue abstractiue per speciem vel mediante specie sicut de¬ claratum est in secundo de cognitione angelorum.

¶ Si vero dicatur quod anima separata non est naturaliter. quia forma vnibilis naturaliter: non est separabilis naturaliter. igitur non operatur natura iter. Dico: quod anima separabilis est naturaliter: et separatur naturaliter a corpore indisposito non obstante quod sit vnibilis naturaliter corperi disposito. Et posibile est hoc de forma subsistente: quod sit sic separabi lis naturaliter. Secundo dico: quod consequentia non valet. quia licet accidentia non sint separata naturaliter sicut dictum est supra: tamen agunt veloperantur naturaliter: vt dicebatur in tractatu de eucharistia.

¶ Si dicatur etiam vltra: quod anima separata propter carentiam vel appetitum corporis non potest perfecte beatificari nec intelligere supernaturaliter: sed impeditur: ne tota intentione feratur in illlud summum celum trinitatis secundum August. xii. super Gene. ad litteram capitulo. vii. Ergo videtur totaliter impediri: ne intelligat aliquid naturaliter.

¶ Dico quod non video quare anima retardetur a sua beatitudine: et quare non possit esse ita perfecte beata intensiue loquendo sicut coniuncta. Primo quia ad illam operationem beatam nihil omninon facit corpus nec habet perfectius esse anima secundum seipsam et in esse anime quando est coniuncta: quam separata. coniunctio enim illa non est nisi vnus respectus qui non facit animam perfectiorem inesse anime. vndecorpus adueniens qualecunque nihil iuuat nisi ad intellectionem in fantasmate: que non est beatifica: sicut nec pes iuuat ad operationem oculi. Similiter etiam quia tunc anima christi pari ratione cum aliis quia non erat vnita corpori: nec habebat esse completum secundum alios: fuisset imperfecte beata in triduo. quodmodo est verum. Similiter quia siue anima habeat se actiue siue passiue ad beatitudinem: ita perfecte potest pati vel agere separata sicut conium cta. sicut etiam accidentia separata: que non minus inclinantur ad subiectum: quam anima ad corpus: sine quo potest naturaliter subsistere: non autem accidentia sine subiecto. Similiter illa inclinatio separate anime ad corpus est sibi naturalis: sicut etiam grauis ad centrum: vel ignis ad sursum vel etiam accidentis ad subiectum. ergo non impedit operationem eius: que non dependet ex corpore nec sicut ex obiecto nec sicut ex subiecto: cuiusmodi est operatio beatifica. nec illa inclinatio vltra animam dicit nisi respectum rationis in actu.

¶ Ad August. dico: quod vel non dicit hoc assertiue sed inquisitiue sicut multa alia illius libri: vel intellexit de tota intentione totalitate extensionis: vel intellexit hoc secundum ordinationem diuinam in aliis a Christo non ex necessitate rei vel imperfectio ne principii. in contrarium dico: quod im¬

¶ Ad primani formare actualiter non est essentialiter et necesiario prius in anima quam intelligere actualiter: nec oportet si primum non insit: quod secundum non possit inesse. Sed dico bene: quod prius nata est anima informare per suam essentiam immediate quam intelligere quia hoc non conuenit sibi nisi per potentiam: que est posterior essentia sua. Non autem talis ordo est in ter informare et intelligere actualiter: sicut inter aptitudines ad ista: vt patet. ergo etc.

¶ Ad secundum dico: quod operatio intelligendi aliquid ab anima vel in anima non necessario dependet ex fantasmate: nec naturaliter praexigit fantasma absolute loquendo: sed tantum pro statu praesentis con¬ iunctionis: siue ex ordine potentiarum: siue ex penainflicta: quod magis credo: sicut etiam videtur sen tire Augu. oportet nunc recurrere ad fan tasmatanon propter imperfectionem potentie vel speciei intelligibilis secundum se. quia non est minus perfecta anima coniuncta quam separata: nec species in ipsa. licet anima non sit etiam in se magis perfecta coniuncta quam separata coniuncta enim non habet plusquam separata: nisi vnum respectum vnionis ad corpus: qui non est magne perfectionis in ipsa. Uel si sit alicuius perfectio. nis: non est ratio intelligendi in ipsa: nec per consequens priuatio eius est impedimentum intelligendi ex naitura rei vt videtur.

¶ Ad tertium dico: quod intelligere sine fantasmate vel non. cum fantasmate vt in pluribus perfectius est quam cum fantasmatereo modo quo experimur vel habemus nunc intelligere cum fantasmate. Et dico: quod anima separata perfectius intelligit sine fantasmate quam comiuncta nunc cum fantasmate. Qnde dicis vltra: quod tunc anima ad sui miseriam et imperfectionem reuniretur corpori in resurrectione. Dico: quod non saltem in electis. Nam anima poterit intelligere pluribus modis. quia et cum fantasmate et sine fantasmate. et ideo ad sui perfectionem et bonum: vel si non ad sui perfectionem saltem ad bonum et perfectionem totius compositi vel coniuncti: cuius est pars.

¶ Ad quartum dico: quod sicut non est maioris perfectionis in anima: quod sit vnibilis corpori et separabilis ab ipso et ita quod possit esse pluribus modis: quam sit in angelo: qui est separatus a corpore: et non est sibivnibilis: sed attestatur hoc nature perfectiori in angelo quam in anima: sic non est maioris nobilitatis in anima: quod possit intelligere illis pluribus modis scilicet cum fantasmate vel sine fantasmate. angelus vero solum sine fantasmate. Quando dicis: quod natura vel forma magis perfecta est magis illimitata ad plures modos agendi dicendum quod verum est de modis intelligendi: qui sunt perfectionis: et conueniunt ex perfectione. non sic autem in proposito de intelligere in fantasmate. Tunc enim deus intelligeret in tantasmate: quod non est verum. Uel dicendum quod ad naturam perfectiorem sufficit vnus modus intelligendi perfectior et quasi perfectionaliter et vnitiue continens vtrunque: sicut est in proposito de mondo intelligendi vel intellectione naturali angeli vel dei: que simpliciter est nobilior quam intellectio naturalis quecunque ipsius anime siue in fantasmate siue sine fantasmate quasi perfectionaliter vel vnitiuecontinens vtrunque: quod disperse est in anima.

¶ Ad quintum dico: quod licet anima sensitiua hominis sit naturaliter separabilis sicut intellectiua non tamen potentia proxima sensitiua vel sentiendi est separabilis. illa enim vel dicit coniunctum vel est coniuncti primo. sed potentia proxima intellectiua separatur. ideo dico: quod potest exire in operationem non autem anima sensitiua secundum suam potentiam remotam.

¶ Ad sextum et vltimum dico ad maiorem propositionem quod quiditas materialis non est obietum primum intellectus nostri simpliciter et absolute loquendo nec primitate originis nec primitate adequationis nec primitate perfectionis. Quod non primitate originis patet. Nam tunc in aliquo statu seu pro quocunque non posset intelligereimmediate aliquod obiectum immateriale vel spirituale. sed oporteret: quod pro quocumque statu suo act intelligendi suus prius origine terminaretur ad obie ctum materiale siue ad quiditatem materialem. et tunc impossibile esset quod in statu sue separationis vel pro statu coniunctionis sue post resurrectionem beatificaretur in essentia diuina sicut in obiecio primocognito. quod est falsum. beatificatur enim intellectus creatus formaliter per visionem beatam: que immediate terminatur ad essentiam diuinam: vt in se est et vt ad obiectum primo cognitum: quod est sibi ratio cognoscendi omnia alia noticia que habetur in verbo. sicut etiam intellectus diuinus suo modo beatificatur sic in sua essentia immediate attingendo ipsam: et prius origine etiam quam aliquod aliud obiectum. De primitate etiam adequationis patet: quod quiditas materialis non est obiectum ade quatum simpliciter intellectui. tunc enim impossibile esset: quod pro quocunque statu per quancunque virtu tem cognosceret nisi aliquid materiale habens quia ditatem materialem. sicut si visus per quamcunque potentiam eleuari non potest ad videndum aliquid: quod non contineatur sub suo obiecto adequato: vel quod non sit coloratum vel lucidum seu lux vel color. De primitate perfectionis patet quia planum est: quod quiditas materialis non est obiectum perfectissimum vel perfectius: quod possit ab intellectunosiro intelligi.

¶ Dico igitur quod quiditas materialis vel sensibilis si est obiectum primum intellectus nostri: non est obiectum primum nisi primitate originis pro statu presentis coniunctionis: in quo oportet intellectum recurrere ad fanta smata accepta ex sensatis. Non habet autem locum pro statu separationis anime: vt videtur ex predictis. Ad minorem vero cum dicitur quod quiditas materialis non mouet intellectum: vel non intelligitur nisi mediante imaginatione et sensu: nec est in intellectu: nisi prius fuerit in sensu. Dico: quod non est verum absolute loquendo. quia tunc deus nec angelus possent intelligere talem quiditatem. et ideo verum esi hoc pro statu presentis comniunctionis intellectus ad animam vel ad corpus: et loquendo de modo intelligendi naturali qui habetur de lege communi. hec deus primo articulo principali.

¶ Quantum ad secundum artculum dicitur quod anima separata non potest acquirere noticiam aliquam nouam nec habitualem nec actualem a rebus vel ex rebus materialibus vel cor poralibus seu ab inferiori: sed tantum a superiori potest talem notitiam accipere vel acquirere puta a deo vel ab angelor:a quo vel a quibus sibi influentu bus noticiam habitualem obiecti prius ignoti puta speciem eius potest recipere noticiam talis obie cti. Non autem potest eam accipere a rebus imme liate.

¶ Primum probatur primo. quia si anima posset immediate acquirere noticiam alicuius obiecti materialis et sensibilis prius ignoti ab ipso obiecto frustra vniretur corpori quia cum non vniatur corpori propter perfectionem corporis: eo quod forma non est propter materiam sed magis econuerso: nec vniretur propter perfectionem propriam acquirendam in corpare: quia sine corpere potest eam acquirere frustra vniretur.

¶ Secundo. quia non est transitus ab extremo in extremum nisi per medium: sed esse sensibile vel sensatum rei sensibilis et esse intelligibile vel intellectum sunt duo extrema: quorum medium est esse immaginatum vel si primum extremum accipiatur esse in re extra tunc pro medio potest accipi esse sensatum et imaginatum. Cum igitur res materialis apud animam separatam non possit habere esse medium: non potest etiam habere esse extremum: quod est esse intellectum

¶ Tertio. quia obiecti ad potentiam debet esse aliqua conuenientia. sed obiecti materialis ad potentiam totaliter separatam actualiter a materia nulla est proportio nec conuenientia. ergo etc.

¶ Quarto sic. quia si sic posset anima separata accipere noticiam alicuius ignoti prius pari ratione et cuiusi bet alterius quantumcunque distantis. sed hoc est falsum. distantia enim bene impedit cognitionem sicut et operationem. quare etc.

¶ Secundum probatur quod a superiori per inflluxum specierum potest haberi vel acquiri talis noticia in anima separata. quia intellectus noster medius est inter res intellectua: les vel substantias immateriales et res corporales. Unde et creatus est in orimonte eternitatis: sicut dicitur in de causis. Unumquodque autem medium quantomagis accidit ad vnum extremorum: tanto plus recedit ab alio. igitur quando anima nostra vel intellectus nostet accedit ad corporalia: puta quando est actus corporis: et informat ipsum: recedit a spiritua libus et nihirecipit naturaliter a superiori: sed tantum a corporalibus mediante sensu et imaginatione: sed quando accedit ad aliud extremum: et separatur a corpore: tunc a superiori recipit puta a deo et intelligentiis: et nihil ab inferiori puta a corporalibus. hec est opinio tum suis motiuis ad hoc videtur mi¬

¶ Sed quantum hi dicendum sicut dixi de angelo in secundo distinctione. iii. questione. iiii. quod anima separata potest acquirere naturaliter noticiam alicuius obiecti prius ignoti: et hoc loquendo siue de noticia habituali in specie siue de notiocia actuali: que est est actus: siue sit noticia abstractiua siue intuitiua. Nec est aliqua difficultas hic plusquam ibi.

¶ Et potest hoc probari aliquibus viis: quibus ibidem probatur de angelo. et etiam hoc patet: et probari potest per rationes precedentis articuli applicando eas et deducendo de acquisitione noticie: sicut deducebantur ibi de vsu noticie quantum ad aliquas ipsarum. Non enim video: quare plus dependeat acquisitio noticie a fantasmate quam vsus noticis Et ita sicut anima sine fantasmate existens separata potest intelligere materialia et naturaliter: non vi deo quare non possit acquirere noticiam eorum et ex ipsis immediate independenter ex fantasmate.

¶ Secundo etiam quia non apparet necessitas ista recurrendim ad deum vel ad alias intelligentias: vt influant talem noticiam naturalem: cum ad hoc videatur sufficere perfectio anime naturalis: que non est neganda ab ipsa: nisi ratio cogens appareat. Ad hoc enim videntur sufficere potentia disposita et obiectum susficienter presens per seipsum et actu presens. Nan sicut ista sufficiunt in ratione memorie respectu vel bi: ita etiam ad acquisitionem noticie vel verbi et impressionem speciei.

¶ Tertio quia videtur vilificari anima per positionem aliorum. Nam sicut simpliciter est vilior natura que non potest in aliquanoperationem naturaliter vel si in aliquam: non tamen nisi in viliorem: quam illa que potest in aliquam vel nobiliorem: ita vilior est natura que ex suis intrinsecis appositis aliis extrinsecis conuenientibus et concurrentibus naturaliter: cuiusmodi est obiectum in proposito: non potest in operationem suam sine aliquo speciali influxu a deo: cuiusmodi est anima per se: quam illa que potest in suam operationem sine tali influxu speciali: cuiusmodi est natura lapidis: qui non prohibitus si sit sursum: statim potest descendere deorsum.

¶ Quarto. quia dicit ille doctor: qui ponit illam positionem alibi: quod duo accidentia eiusdem rationis non possunt stare simul in eodem subiecto. possibile est autem: quod anima separata acquisierit coniuncta existens prius speciem lapidis: et per illam non potest intelligere separata secundum istum doctorem. Si igitur anima separata debeat intelligere lapidem: oportet quod hoc sit per vnam nouam sibi influxam a deo vel ab angelo. sed iste sunt eiusdem rationis quia eiusdem potentie et respectu eiusdem obiecti. species autem secundum eos vel etiam actus non diuersificatur aliter quam ex subiecto vel obiecto. Ex hoc etiam sequitur quod si potest acquirere vnam ita et aliam: si non haberet. ergo etc. eve eorum dico: quod ita conclu¬

¶ Ad priimuai dit contra eos: si naturaliter potest accipere anima talem noticiam a superiori: frustra vnietur corpori: vt accipiat ab inferiori vel a corpore. Tunc dico: quod non frustra vnitur corpori: vt dictum est supra: licet non propter perfectionem corporis: sic quod ipsum corpus sit finis eius. Nec propter perfectionem sui: nisi forte vt alio modo intelligat quam separata: modo quo predictum est. sed dico: quod propter perfectionem totius compositi: cum nus est pars.

¶ Ad secundum dico: quod nihil valet de transitu intellectuali. potest enim aliquid transire intellectualiter ab extremo in extremum sine medio. patet intelligendo romam: et postea immediate intelligendo parisium. Similiter de transitu reali. Nam secundum istum eundem doctorem angelus potest moueri ab extremo in extremum sine medio. ita diceretur quod res apud intellectum potest sic transire ab extremo illo ad aliud sine medio illo: quod tu imaginaris. Preterea dico: quod esse imaginatum vel sensatum non est medium simpliciter nec necessarium: sed tantum respectu intellectus coniuncti pro statu presentis coniunctionis. non autem pro statu cuiuscunque coniunctionis: sed erunt homines et ntelligent sicut angeli dei in celo: et poterunt intel ligere sine fantasmate.

¶ Ad tertium dico: quod obie cti ad potentiam non debet esse conuenientia similitudinis vel proportio commensurationis. Alioquin deus non posset intelligere ista materialia: sed sufficit proportio imitationis vel habitudinis: quod hoc sit intelligibile et illud intellectiuum /

¶ Ad quartum dico: quod non ex quacunque distantia potest anima separata cognoscere aliquid intuitiue. naturaliter dico: nec per consequens speciem eius representatiuam acquirere: licet quodlibet ens actu existens sibi sufficienter presentatum vel propinquum possit cognoscere naturaliter: pre cipue si est proportionatum sed dico: quod habita specie potest a quacunque distantia illud cuius est species naturaliter intelligere abstractiue: dato etiam quod illud non esset.

¶ Ad illud quod adducitur pro secundo dicto. Dico: quod anima media est aliquo modo in ter spiritualia et corporalia: sed dico quod non sic est media: quin ipsa separata existens possit naturaliter intelligere et noticiam accipere excorporibus sicut etiam et angeli ipsi qui sunt superiores. Quando dicis: quod coniuncta existens non potest recipere naturaliter nisi ex corporibus. Dico: quod hoc non est ex natura sua: sed ex illa causa ex qua oportet eam recurrere ad fantasmata: que magis est pena. vnde et post resurrectionem non habebit hoc locum. quare etc.

¶ Quantum ad tertium ariculum videtur prima fronte ex primo et secundo articulo quod anima separata potest cognoscere quiditates habitualiter sibi notas prius: quarum scilicem habet species repraesentatiuas apud se: quas retinet: et coneruat post mortem per predictas species: loquendo de noticia abstractiua. Nam intellectus et species sufficienter integrant memoriam respectu talis noticie abstractiue: sicut in primo articulo dicebatur. Et si talem speciem vel tales potest acquirere separata existens et noticias mediantibus ipsis. noticias dico actua les: multofortius talibus speciebus iam habitis apud se potest per illas praedictas quiditates abstra ctiue intelligere: vt videtur. Predicte enim species quantumcunque a fantasmate vel sensibus hauriane tur: non dependent tamen a fantasmate nisi in suo fieri: nec ipsum necessario preexigunt in esse et maneresicut superius dicebatur. Et sicut in essendo ita nec in representando: sicut patet. Et facit talis species sufficientem presentiam obiecti ad potent iam in ratione intelligibilis abstractiue. nec oportet: quod habitaet conseruata tali specie: conferatur sibi vna alia respectu eiuidem obiecti a superiori puta ab intelligentia quacumque. Similiter etiam dico: quod anima separata potest naturaliter cognoscere intuitiue quiditates sibi habitualiter prius notas: si actualiter existant in re: et sibi sufficienter approximentur vel presententur in suis indiuiduis vel suppositis: sicut etian potest haberi ex primo articulo et secundo. ita quod dupliciter tunc potest eas cognoscere saltem successiue. vno modo intuitiue et immediate non per speciem: licet habeat speciem. Alio modo abstractiue mediante specie. quare etc.

¶ Sed vtrum anima se parata possit recordari preteritorum: que nouit coniuncta: dubium est.

¶ Primo quia in anima separata non videtur esse memoria vel saltem non posse exire in actum. quia memoria solum pertinet ad partem sensitiuam: sicut videtur Aristoteles dicet re de memoria. dicit enim de fantasia ibidem: cuius inquit habitum dicimus esse memoriam. Et Damascenus etiam dicit libro secundo capitulo de rememoratiuo cum Aristotele: quod est vis sensitiua. quia memoria est imaginatio derelicta a sensu secundum actum. hoc autem est fantasia vel fanta sma. ergo etc.

¶ Secundo quia memoria est preteriti: vt preteritum est. sicut prouidentia per se est respectu futuri. sed potentia intellectiua non est preteriti vt preteritum est. quia tale non est nisi singulare: quod non intelligitur per se ab intellectu nostro et directe. igitur in parte intellectiua non est memoria

¶ Tertio. quia obiectum intellectus est vniuersale. patet in multis locis. vniuersalium vero et eorum que semper sunt non est memoria: sed preteritorum.

¶ Quarto. quia tunc beati qui aliquando peccauerunt: recordarentur vel possent recordari suorum peccatorum. Aut ergo recordarentur complacendo: et sic essent mali. aut detestando et dolendo et sic essent miseri. quare etc. R ergo articuli viden¬

¶ Ad euidentiai. dum est primo: st in parte intellectiua et per consequens in anima separata sit memoria. secundo ad propositum. Quantum ad primum dico primo procedendo ex his quae apparent de actu recordandi vel memorandi: quod habet duo obiecta vel respicit vnum per se et immediate. aliud vero me diate. quia mediante primo. Illud obiectum immediatum super quod immediate cadit actus recordandim: dico quod est aliquis actus preteritus recordantis et per se preteritus respectu recordationis. quia de actipresente secundum quod huiusmodi non est recordatio nec actus recordandi. Et debet talis actus esse ipsius recordam tis. quia de actu alterius non recordatur quis: nisi pro quanto habuit aliquem actum circa ipsum: cuius immediate recordatur. vnde non recordatur de actu al terius sicut de obiecto immediato: sed sicut de obiecto mediato et secundario. non enim recordor te cucurrisse: nisi quia recordor quod vidi te currere vel huiusmodiOportet etiam: quod sit actus humanus perceptibilis et non subitaneus vel imperceptibilis. Alioquin non posset esse recordatio eius.

¶ Ex quibus patet quod licet de preterito sit recordatio: non tamen de quolibet preterito sicut de obiecto immediato. licet enim intelligam me natum fuisse vel mundum creatum fuisse: non tamen recordor istorum nec sicut de obiecto immediato nec sicut de obiecto mediato: quod est immediatum obiectum respectu actus qui est obiectum immediatum recordandi. Non enim recordor aliquem actum: quem habuerim circa meum nasci vel circa creationem mundi: quando ista ponebantur in re et in effectu: sicut patet manifeste. Sic ergo actus recordandi respicit pro obiecto immediato actum preteritum modo dirto pro obiecto vero mediato et remoto potest indifferenter respicere presens in se vel preteritum licet non respiciat ipsum nisi pro quanto cecidit sub actu illo preterito: vt videtur.

¶ Secundo dico: et sequitur ex primo quod actus recordandi in nobis est nouus et post tempus. quia respicit actum praeteritum in nobis pro immediato obiecto. Et hoc etiam dicit phuns in de memoria: quod post tempus omnis memoria fit. Et patet. quia presupponit actum preteritum: quod est defferentia temporis. Similiter etiam sequitur ex praemissis: quod immediatum obiectum recordationis diuerificatur sicut et recordans vel actus recor dantis. vnde plures recordantes non possunt recorda ri eiusdem obiecti immediati. sicut nec plurium praet esse idem actus possunt tamen recordari eiusdem obiecti mediatio. Patet etiam quod potentia cuius est actus recordandi percipit et discernit tempus preteritum a praesenti: et discernit fluxum temporis preteriti et aduentum fuituri vel presentis. vnde et non discernentes tempus preteritum a presenti nec tempus intermedium: sed tempora accipientes quasi vnum et quasi vno instanti copulantes: sicut dormientes: totum tempus preteritum cum presenti non recordantur vt videtur.

¶ Tertio dico: quod obiectum actus recordandi immediatum non est in sepresens realiter: per se loquendo dico. quia preteritum est. alioquin non esset recordatio eius vt preteriti Sed tamen cum oporteat obiectum positiuum alicuius actus esse aliquo modo presens saltem in aliquo represen tatiuo oportet necessario: quod actus ille sit presens insua specie: si tamen obiectum sit causa effectiua ipsius actus in se vel in specie. Et tunc sequitur quod poten tia recordatiua sit conseruatiua speciei. Et hoc siue dicat vnam simplicem potentiam: que est retentiua speciei et elicitiua actus: quod magis puto siue includat duas potentias: quarum vna sit conseruati ua speciei: et alia recordetur. Et illam speciem necesse est imprimi ab obiecto puta ab actu quandoque in requia imprimi non potest ab eo: quando transut: et iam non est. quia quod non est causa esse non potest.

¶ Quarto patet quod qui non potest recordari de actu proprio supradicto: non potest recordari de aliquo obiecto. Nam per illum actum tanquam per obiectum primo cognitum de quolibet alio recordatur quis tanquam de obiecto remoto. Similiter etiam patet: quod non possit species actus humani preteriti imprimi nisi in potentiam: cuius obiectum est talis actus. quia ad eandem potentiam pertinet obiectum et species eius: oportet quod actus ille preteritus sit obiectum potentie recordatiue: sicut et in ipsa imprimitur species eiusdem actus. mouetur vnum dubium. An scilicet po¬

¶ Ex Hot tentia recordatiua cognoscat illum actum dum est: cuius species sibi imprimitur. Et videtur quod non. quia dum est: non est preteritus. Recordatiua autem potentia non est nisi preteriti nec recordatio. Econtra videtur quod immo. quia alie potentio percipiunt actualiter sua obiecta: quando eis imprimuntur species eorum. ergo et ista. sed tunc imprimitur species: dum est actus presens. quare etc. Et similiter si non cognoscit ipsum: dum est: quo recor dabitur ipsius: postquam preteriit et iam non est: sicut nec prius dormiens recordatur alicuius: quod sibiinfuit tunc quando dormiebat: et quod non cognouit.

¶ Et potest dici probabile esse quod potentia recorda tiua ipsum cognoscit sed non per actum recordandi: sed per vnum alium: qui potest esse respectu presentis nondum preteriti. Uidetur enim multum probabile: quod cuicunque potentie non repunat cognoscere aliquod obiectum quando non est: quod sibi etiam non repugnet illud cognoscere: quando est: licet non econuerso. quare etc contra predicta: quod ex

¶ Si obiiciatur predictis sequitur non esse memoriam nec actum recordandi vel memoramdi in parte sensitiua. Tum quia sensitiua non cognoscit: nec discernit tempus et precipue preteritum. quia non est. Tempus enim non est de numero sensibiium nec propriorum nec communium patet secundo de anima.

¶ Tum quia si in parte sensitiua esset recor. datio cuiuslibet actus potentie sensitiue: cuiuslibet posset esse recordatio sensitiua. quod est falsum quia supreme potentie actus alicuius non potest esse recordatio. probatio. quia actus ille non potest esse cognitus a potentia sensitiua aliqua. quia non ab aliqua inferiori: nec a seipsa. quia non est reflexiua supra seipsam: sicut nec aliqua sensitiua: vt videtur. et tian oportet potentiam recordatiuam esse cognitiuam actus: de quo recordatur.

¶ Tum quia nulla sensitiua receptiua est speciei: nisi alicuius qualitatis sensibilis. nec etiam perceptiua actus circa aliquam qualitatem sensibilem nisi sit aliquoe modo talis. vnde et philosophus secundo de anima ad hoc vt concedat visionem aliquo modo videri: concedit esse aliquo modo coloratam. modo actus recordabilis non potest esse qualitas sensibilis aliqua. quia de actu circa quamlibet qualitatem contingit recordari: siue illa qualitas sit color siue sonus et huiusmodi. Et ita illa species actus recordabilis non est alicuius potentie sensitiue: vt potentie receptiue.

¶ Tum quia in animalibus brum tis perfectis conueniunt omnes sensitiue. et non est dare aliquam operationem. vnde posset argui in ipsis recordatio vel memoria. nec de formica congregante grana: nec de aranea faciente telam: nec de nidificatione vel disciplinatione. omnia enim ista possunt attribui fantasmatibus presentibus de tristabili vel delectabili sic mouentibus animalia ad sic agendum aliquid: si sit eis conueniens et bonum: vel fugiendum si disconueniens et malum: vel si occurrat fantasma alicuius tristabilis. Nec oportet: quod imputetur memorie seu recordationi eorum. vnde et formica modo nataita congregat grana in estate: sicut si vixisset per quattuor annos vel per quinque: et sic de aliis suo modo. Uidetur igitur quod in parte sensitiua non sit me moria. tamen Aristotelem in de me

¶ Sustinendo moria et reminiscentia. licet non putem quod ibi ita proprie sit memoria sicut in parte intellectiua.

¶ Dico ad primum: quod Aristoteles in de memoria consentit potentiam sensitiuam vel organicam apprehendere tempus: quomodocum que sit hoc. et dicit: quod sensitiuo quo percipimus magnitudinem: percipimus tempus. Nec obstat: quod tempus est successiuum. quia motus etiam qui est sensibilis per se: est successiuus. Similiter non obstat secundum aristotelem: quod tempus est numerus. quia et numerus etiam est per se sensibilis: sicut dicitur in secundo de anima. Tu dicis: tempus preteritum non est. quo sentitur: Dicitur quod non sentitur inse sed in sua specie: vel in specie alicuius quod fuit subipso: vel per presens ipsum seu priuationem presentis. sicut aliquo modo sentitur lumen non esse in medio et tenebra: vt dicitur secundo de anima.

¶ Ad secundum diceretur: quod vel recordatio sensitiua non est cuiuslibet actus cuiuscumque sensitiue. quia non est respectu actus sensitiue superioris. sed conuenit sensitiue superiori respectu actus sensitiue inferioris. vel si sit recordatio sensitiua actus cuiusii bet sensitiue: tunc sensitiua superior aliquo modo reflectitur super actum suum: et recordatur ipsius. Nec sequitur contra hoc maius inconueniens quam contra Aristotelem secundo de anima: vbi dicit quod visus aliquo modo sentit se videre. et per consequens aliquo modo reflectitur supra seip sum. licet non ita perfecte et complete vel distincte sicul intellectus. Uel si poneretur memoria distingui a sensitiua: cuius actus est recordabilis non oporteret ponere talem reflectionem.

¶ Ad tertium diceretur: quod sensitiua recordatiua actus proprii vel alterius sensitiue potest recipere speciem talis actus cuiuscumque qualitatis vel sensibilis vt obiecti sit talis actus. nec orquod species sensibilis quecumque sit immediate alicuius qualitatis exterioris sensibilis vt obiecti immediai: sed potest esse ipsius actus: qui secundum rei veritatem qualitas quedam est et sensibilis aliquo modo participatione ob ietti sui. sicut et visio quodammodo colorata est: et potest habere speciem propriam aliam a specie coloris et alterius ritionis: sicut et ipsa est alterius rationis a colore.

¶ Ad quartum dicendum: quod licet: non possit forte efficaciter probari memoria sensitiua ex his: quae apparent in brutis: tamen facilius saluantur ponendo memoriam quam negando ipsam. Si ista valeant ad sustinendum aristotelem: bene quidensi non querantur meliora ab illis: qui volunt eum per omnia sustinere. quia non curo: si sint contra eum. de conditionibus memo

¶ His premillis rie et obiecti vel actueius. Dico quod memoria propie est in parte intellectiua. et quantum mihi apparet: verius et perfectius quam in parte sensitiua.

¶ Hoc probo per aliquas rationes primo sic. Ad partem intellectiuam pertinet aliquis actus habens omnes conditiones predictas actus recordatiui et in se et quantuum ad obiectum. sicut patet de actu quo aliquis intelligit se aliquando demonstrasse vel sciuisse demonstratiue quod triangulus habet tres: vel quod homo peccauerit contra legem dei. quod quidem pertinet ad solum intellectum: et non potest pertinere ad sensum. et sic de aliis mere intelligibilibus sed ad quam partem pertinet actus recordatiuus vel memoratiuus: ad eandem pertinet potentia: ergo etc.

¶ Secundo sic. ad intellectum vel partem intel lectiuam proprie et perfecte et distincte pertinet cognoscere et distinguere preteritum a futuro et inten tionem preteriti a futuro: et conferre preteritum ad presens et ad tempus medium sicut patet. et reftecti super suum actum preteritum secundum quod huiusmo di. sed hoc non potest esse sine actu recordatiuo vel memoratiuo: vt patet. nec per consequens sine potentia memoratiua vel recordatiua. ergo etc.

¶ Ter tio sic. in parte sensitiua est memoria recordatius preteritorum secundum Aristotelem: vt dictum est: supra. sed potentia intellectiua intelligere potest: que cunque potest sentire sensitiua: et adhuc plura. et per consequens actus eius cadere potest super recorda bilia sensitiue: et super plura alia. ergo etc.

¶ Quan to sic. ex intentione aristotelis ad solum hominem pertinet reminsci. in libello illo hoc dicit. Et hoc etiam. dicit Auicenna in sexto naturalium. Reminiscentia enim quasi quidam discursus est ab vno in aliud sed memoria magis pertinet ad noticiam simplicem. tunc sic. reminiscentia potest terminari ad me moriam et recordationem sicut ad conclusionen quasi vel ad finem intentum. sed ad potentiam ad quam pertinet discursus: pertinet conclusio vel terminus discursus. ergo etc.

¶ Si dicas contra hoc quod aristoteles dicit quosdam esse beant reminscitiuos: quaesdam male propter diuersitatem organi. et per consequens reminiscentia videtur pertinere ad potentiam organicam et sensitiuam partem. et ita ex hoc non concluditur memoriam aliquam esse in parte intellectiua. Dico quod non sequitur hoc. sed bene sequitur quod memoria intellectiua vel etiam reminiscentia impeditur ex impedimento memorie sensiutiue. sicut aliqui male intelligunt propter indispositionem vel lesionem organi fantasie. quia oportet fantasiam esse in actu suo: quando intellectus inte ligit et tamen ex hoc non sequitur ipsum intelligere non pertinere ad intellectum. sic dico de reminiscem tia: quod cum ipsa oportet noncurrere memoriam sensitiuam in actu. ideo etc.

¶ Ultimo probatur propositum per Philosophum in principio illius libelli. vbi dicit quod quorumdam intelligibilium memoramur: vt quod triangulus habet tres equales duobus rectis. hoc quidem. quia didiscit: et fuit speculatus. sed hoc non est nisi per memoriam intellectiuam. ergo etc.

¶ Si dicas: quod intelligibilium memoramur per accidens: sicut et substantiam sentimus per accidens. sicut etiam dicit damascenus libro secundo capde rememoratimo. intelligibilium ( inquit ) sicut dicim memoramur. substantie autem ipsorum memoriam non habemus. Contra quecunque potentia cognoscit actum vt est obiecti: cognoscit etiam obiectum aliquo modo: sed hoc obiectum. triangulus habet tres: quod est verum deponstratum vel scitum: vt sic solus intellectus potest cognoscere et nullus sensus. igitur et solus intellectus potest cognoscere aliquem hoc speculatum fuisse: vel didiscisse: seu demonstrasse:

¶ Ad illa dico bene quod intelligibilium que sunt substantie memoramur per accidens. quia non per se primo tanquam obiectorum immediatorum: sed accidentium vel actuum tamquam obiectorum proximorum et immediatorum memoramui quare etc.

¶ Confirmatur. quia luce. xvi. dicitur illi epulo. ni: fili recordare etc. igitur in anima separata est memoria. tti igitur concludo com¬

¶ Ad propositur a clusionem principali ter intentam in hoc articulo. et dico: quod cum ad partem intellectiuam pertineat memoria: quam non video differare ab intellectum possibili nec esse aliam potentiam quod anima separata: sicut potest intelligere quiditates sic bi prius notas habitualiter et omnia illa quorum manent in ipsa species: potest pari ratione recordari et memorari quorumlibet actuum preteritorum: quorum manent apud ipsam species: sicut poterat coniuncta Et hoc siue illi actus fuerint praesentes in re pro statu sue coniunctionis siue pro statu separationis. Et vide: quod noticia recordatiua in ipsa non prtet esse nisi ab stractiua naturaliter loquendo in actu recordandi. dico quia non nisi per speciem obiecti immediati recordati: sicut apparet ex predictis. Ad istam conclusionem possent applicari quasi omnes rationes duorum articulorum precedentium vel saltem plures: sicut apparet intuentu2i contra hoc dico quod non di¬

¶ Ad primum et cit aristoteles memoriam esse tantum in parte sensitiua sed concessit eam esse in intellectiua: licet bene dixerit in parte sensitiua esse memoriam et de illa magis locutus fuerit: et intendit in libello suo: quam de intellectiua pro tanto. quia magis est nota: et similiter quia magis distincta a sensibus multis quam memoria ab intellectu. quaere etc. Per idem ad auicen¬

¶ Ad secundum dico quod potentia intellectiua magis potest esse praeteriti vt preteritum est quam sensitiua: sicut dictum est supra quomodocumque intellectus cognoscit singulare vel particulare: non curo. quia magis distinguit intentionem praeteriti et preteritionem a futuritione vel presentialitate quam sensus. immo nec isidem videtur multum clare sensui conuenire: sicut etiam nec conferre.

¶ Ad tertium de vniuersali patet. eodem modo est dicendum. non solum enim intelligit intellectus vniuersale: sed etiam particulare: quomodo cunque hoc sit.

¶ Ad quartum dico quod beati qui aliquando peccauerunt: possunt recordari: et recordantur suorum praeteritorum pctorum nec est eis hoc ad penam vel dolorem: sed est ad gaudium de liberatione ab ipsis et a penis correspondentibus: et ad collaudationem diuine mie liberantis. Et hoc videtur dicere Grego. super illud minas domini meternum causatabo. quo ineternum mias domini canit qui miserie non meminit: Qando dicis quod pasunt recordari precise peccata stando in hoc non cogitando de liberatione eorum a peccatis. et tunc vltra quando queris: quis actus voluntatis sequitur vel placere veldisplicere vel nolle: non placere vel velle. quia tunc essent mali. nec displicere. quia tunc essent tristes et miseri. Nec neutrum. quia idem sequitur scilicet quod esseni mali: et ita miseri. Nam ad hoc tenetur peccator recolens de pctoto ex lege naturalis rationis scilicet quod si bi displiceat. et quanto magis beatus: in quo plene vt get ratio naturalis. Dico quod vel beati non recordan tur de peccatis suis sic absolute. quia deus non vult eis influere ad hoc: sed tantum vt sunt materia laudis: et sic vt sunt liberati ab eis. Uel si recordantur sic de facto dico quod displicent eis: et habent nolle et displicentiam respectu ipsorum: et non illam displicentiam non sequitur aliqua tristicia deo sic prouidente: et illam tristiciam suspendente vel non influente ad ipsam: que tamen nata esset sequinaturaliter.

¶ Si dicas vltra quod deus potest non suspendere: et tristitia sequi. et sic beatus esse miser. dico quod vel vehemens delectatio fruitionis excluderet talem tristitiam: vel absolute loquendo possi bile esset quod anima simul esset beata: et haberet gaudium fruitionis: et simul tristaretur de peccatis. eo modo quo dicebatur in tertio de christo temporesue benedicte passionis: licet non sit ita de lege comnmuni instituta a deo de beatis.

¶ Si dicas vltra quod si peccata displicent beatis: igitur nollent ea fuisse vel vellent ea non fuisse. et per consequens non sunt beati. quia non habent nec fit quicquid volunt. quia impossibile est ea non fuisse. Beatus autem est quia habet quicquid vult: et nihil male vult. xiii. de trinitate. dico quod beatus bene habet nolle vel displicentiam de peccatis. sed non est dicendum quod velit ea non fuisse: licet nolit ea fuisse. Tunc enim vellet im possibile. Uel dicendum quod beatus habet quicquid vult de presentibus et futuris: non de preteritis. et vult peccata sua non esse vel non fore. et hoc habet. Hec de tertio articulo principali

¶ Ad primum principale dico quod non tenet similitudo inter fantasmata et intellictum ex vna parte: et sensibilia et sensitiuum ex alia parte nisi pro statu presentis coniunctionis pro quo oportet intelligentem fantasmata speculari. Et ratio huius satis potest haberi ex predictis. Non enim fantasma est obiectum simpliciter primum vel adeequatum intellectus pro omni statu: sicut sensibile est respectu sensus.

¶ Ad secundum patet quod non frustra anima vnitur corpori: dato quod possit intelligere separata existens.

¶ Ad tertium dico quod inte ligere non est operatio totius hominis sicut subiecti per se primo eo modo quod sentire est operatio tot tius ex potentia et organo. quia intelligere est operatio in qua non communicat corpus in ratione subiecti: sed anima tantum secundum potentiam intellectiuam separabilem est subiectum ipsius intelligere vel intellectionis. fed si intelligere est operatio: hoc est sicut suppositi vel totius vltimo denominati per talem operationem que primo et immediate denominat animam: et vltimo totum: cuius anima est pars: quam do anima coniungitur corpori in toto homine. et sic etiam felicitas est operatio totius: et ab ipso intelligere: sicut ab operatione que primo conuenit parti potest accipi differentia sicut ex apparente accidentali. sicut etiam a forma substantiali potest accipi defferentia specifica: licet defferentia totum dicat. Quando dicis: quod esse totius non conuenit particoncedo. et ideo dico: quod nec operatio totius vt subiecti primi potest conuenire parti tantum vt subiecto. Dico tamen: quod operatio partis potest denominare totum: sicut patet in multis. dicitur enim quod homo videt. quia oculus videt. sic homo intelligit quia anima primo