Quaestio 1

Distinctionis. xlii. Questio Unica.

CIrca istam distinctionem Quero vtrum actus exrinsece potentie a voluntate habeat aliam bonitatem vel maliciam ab actu voluntatis.

Uidetur quod non vbi vnum propter altem vtrobique tantum vnum. Sed in actu extrinsece potentie non est malicia nisi propter actum voluntatis malum igitur amborum est vna malicia tantum vel bonitas.

¶ Secundo sic. Si actus extrinsece potentie vel actus alterius potentie a voluntate haberet propriam bonitatem vel maliciam alia a malicia vel bonitate actus voluntatis. Sequeretur quod actus interior et exterior respectu eiusdem obiecti Puta velle fornicari: et fornicari essent duo pctanSed hoc est falsum. Non plus enim sunt duo pctam quam alterum tantum. ergo etc.

¶ Tertio sic. Illud quod non est nisi ad manifestationem virtutis non addit nec habet propam entitatem super actum intrinsecum virtutis. Sed actus exterior secundum phun quarto ethi. non est nisi ad manifestatio nem vertutis. ergo etc.

¶ Quarto sic. Si actus exterior adderet propriam bonitatem vel maliciam super actum interiorem Sequeretur quod quanto actus exterior esset perfectior et maior tanto habens ipsum magis meretur. Sed hoc est falsum contra sententiam christi. Luce. xi. ca. dicentis de vidua quae misit in gagophilacium duo era minuta quod ipsa plus misit omnibus aliis. 1 plus meruit in mittendo. Similiter etiam dicit glosa super illud Mathei decimonono. Ecce nos relinquimus omnia quod satis relinquit omnia qui affectum habendi omnia relinquit siue dimittit. Unde videtur quod actus exterior dimittendi omnia non sit de perfectione virtutis et euangelice paupertatis: quare etc. quia frustra fit per plura quod eque

¶ Contra bene et perfecte potest fieri per vnum Sed si actus extrinsece potentie non habet propriam entitatem bonitatem tunc eque bene potest quis operari ponendo tantum actum voluntatis interiorem sicut ponendo ambos interiorem scilicet et exteriorem: ergo frustra ponitur actus exterior in qualibet virtute. Sed hoc est falsum: igitur etc. Item actus interior et exterior pro hibentur distinctis preceptis: quia in vno preceptodecalogi dicitur. Non mechaberis et est preceptum prohibens actum exteriorem. In alio precepto dici tur. Non concupisces rem proximi tui et est prohibitio actus interioris ipsius voluntatis: igitur etc.

¶ In ista questione sic procedam.

¶ Primo inquiram de quesito vtrum scilicet actus alterius potentie a voluntate imperatus ab ipsa habeat aliam bonitatem vel maliciam ab actu voluntatis elicito et per quem modum.

¶ Secundo inquiram vtrum peccatum sit in cogitatione loquutione et operatione que sunt actus extrinseci ab actu voluntatis.

¶ Tertio inquiram vtrum illa diuisio de peccato inpeccatum cogitationis loquutionis et operationis sit sufficiens et quomodo peccata distinguantur.

¶ Ul timo ad rationes principales

¶ Quantum ad primum articulum. Est vna opinio quod actus voluntatis elicitus et actus extrinsece potentie imperatus non habent nisi vnam bonitatem vel maliciam moralem sicut nec habent nisi vnum esse moris ab vnica voluntate / que est principium moris ipsis actibus: vnde nec sunt nisi vnum peccatum formaliter quando sunt mali sicut vellefornicari et fornicari non sunt nisi vnum peccatum et in ambobus non est nisi vna deformitas se tenens principaliter ex parte actus voluntatis quia peccatum est aliquid voluntarium secundum Augustinum de vera religione

¶ Alii vero dicunt quod actus exterior potest esse dupler vnus qui est bonus ex genere quia transiens conueniens obiectum sicut dare elemosinam pauperi et talis quando concurrit ad peccatum non habet aliam maliciam ab illa que est actus voluntatis mali. Sicut quando aliquis vult dare elemosinam propter vanam gloriam et dat nulla deformitas est omnino in actu dandi elemosinam exterius plusquam si fieret ad bonum finem: et ita non est ibialiqua deformitas nisi ex parte actu voluntatis intendentis finem malum.

¶ Alius est actus qui non est ponus ex genere sicut actus mechandi qui transit su ter obiectum disconueniens vel etiam actus in se pro dibitus sicut actus exterior fornicandi et talis habet formaliter propriam maliciam distinctam et aliam abactu malicia actus interior voluntatis et sunt dudpeccata formaliter sicut dicunt. Non sic autem duo primi actus: sed tantum sunt vnum peccatum formaliter.

¶ Sed contra ambas opiniones videtur michi aliter dicendum quod actus voluntatis elicitus bonus vel malus habet aliam bonitatem vel maliciam ab actu extrinsece potentie imperato et econuerso.

¶ Et primo probo hoc de bonitate naturali vel malicia ex genere.

¶ Secundo ex bonitate vel malicia morali.

¶ Tertio de bonitate meritoria vel malicia demeritoria.

¶ Pri mum probo sic. Illi actus qui habent aliam entitatem naturalem habent aliam et aliam entitatem naturalem. hoc patet quia bonitas conuertitur cum entitateet econuerso. Sed actus voluntatis elicitus et extrinsece potentie vel alterius potentie imperatus habent aliam et aliam entitatem vt patet. Tum quia sunt alterius et alterius potentie. Tum quia vno non existente potest esse et est frequenter alius etiam manet. Tum quia vnus est priornatura alio. Puta actus voluntatis elicitus quam imperatus. Tum quia vnus intrinsecus et alius extrinsecus voluntati igitur etc. De ista bonitate non est magnum dubium. De bonitate vel malicia ex genere idem probo. Nam illi actus quorum sunt diuersa obiecta immediata et distincta habent aliam et aliam bonitatem ex genere vel maliciam aliam et aliam quia bonitas vel malicia ex genere agnoscitur specialiter ex obiecto. Puta ex conuenientia vel disconuenientia obiecti respectu talis actus sed sic est de istis actibus vt in pluribus patet quia velle adulterari habet adulterium pro primo et immediato et formali obiecto. Sed adulterari qui est actus exterior non habet seipsum pro obiecto sed mulierem non suam: ergo etc.

¶ Secundo sic. Ille bonitates vel malicie ex genere sunt diuerse quarum vna potest esse sine alia. Sed sic est in proposito de istis actibus: ergo etc.

¶ Tertio quia licet bonitas vel malicia ex genere accipiatur ex obiecto: conuenit tamen actui formaliter existenti in potentia in ordine ad tale obiectum. Sed potentia est alia et alia et ordo alius et alius datoquod obiectum esset idem sicut alius et alius actus: igitur etc. De bonitate vel malicia morali dico etiam quod aliam et aliam habent bonitatem vel maliciam. Bonitas enim moralis consistit in concursu circumstantiarum debitarum inesse actui secundum iudicium rationis recte. Sed concursus istarum circumstantiarum est alius et alius in actu isto et illo: quia ratio recta non potest dictare quod eedem circum stantie debeant in esse vtrique actui: quia nec possunt in esse cum sint alius et alius actus diuersarum rationum: et per consequens diuersis circumstantiis circumstantionabiles vt videtur: ergo etc.

¶ Secundo sic. vbi est diuersa difformi tas vel coformitas ad rationem rectam est diuersa bonitas vel malicia moralis sicut dictum est supra. Sed hoc est in actu interiori et exteriori in actu voluntatis elicito et imperato: quia oportet respectum multipli cari et diuersificari secundum fundamenta siue sint respectus reales siue rationis: ergo etc.

¶ Tertio quia in ipsis est alia et alia carentia perfectionis debite inesse: quia sunt diuer sa: ergo alia et alia malicia.

¶ Quarto quia alius et alius habitus moralis vitiosus vel virtuosus potest causa ri per istos actus et inclinare ad consimiles actus: ergo etc.

¶ Quinto quia alias non esset grauius fornicari quam velle fornicari tantum. Sed hoc est falsum: igitur etc. Sic igitur dico quod habent aliam et aliam bonitatem vel maliciam moralem. Unde dico quod si sint mali sunt duo peccata formaliter quorum vnum dependet ex alio et ab eodem principio quod est voluntas. Actus tamen vnius est elicitus a voluntate et alius est imperatus.

¶ Des bonitate meritoria et malicia demeritoria dico quod est alia et alia in vtroque hoc probo.

¶ Primo sic: quia ipsorum est alia et alia bonitas et malicia moralis: ergo alia et alia meritoria bonitas vel demeritoria malicia: quia iste presupponunt illas.

¶ Secundo quia sicut dictum est bonitas vel malicia meritoria vel demeritoria consistunt in acceptatione diuina actus ad premium vite eterne vel imputatione actus ad stipendium mortis eterne. Sed actuum duorum predicto rum necessario est alia et alia acceptatio vel imputatio passiua vel obiectiua ad premium vel ad penam quia ista non dicunt nisi respectus quos oportet variari et multiplicari secundum fundamenta et actus ipsos acceptatos vel imputatos. Similiter etiam vna potest esse sine alia sicut vnus actus sine alio: ergo etc. siue illi respectus sint reales siue rationis: ergo etc.

¶ Tertio sic. Illi actus mali quibus secundum rationem correspondet alia: et alia pena habent aliam et aliam maliciam demeritoriam et imputabilem ad penam. Sed sic est de actu interiori et exteriori. Nam secundum rationem rectam debetur alia pena volenti percutere violenter et percutienti in actu quam volenti percutere tantum et furanti quam volenti furari tantum secundum leges humanas rectas: quia percutiens proximum violenter ledit communitatem cuius est menbrum non autem votens percutere tantum. Similiter etiam secundum legem diuinam. exodi. 22. Statim pro vna oue funrata vltra satisfactionem condignam leso pro damno suo: quia non fuit damnificatus in quinque sed in vna tantum iubetur in pecnam peccati reddere plures oues quod non iubetur de voluntate furari tantum: ergo etc.

¶ Sic dico absolute quod actus huius et illius absolute loquendo est alia et alia malicia.

¶ Hoc videtur confirmari per Augustinum. 12. de trinitate ca. 5. vbi dicit sic. Mala enim voluntate sola quisquis miser efficitur sed miserior cum potestate qua desiderium male voluntatis impletur: ergo alia est miseria culpe in facto quam in voluntate sola. Et hoc intellligit Augustinus quia de mise ria culpe ibi loquitur. Hec de primo articulo principali.

¶ Quantum ad secundum articulum dicitur quod in cogitatione loquutione et opere exteriori non consistit peccatum formaliter: sed tantum materialiter sed bene in istis est peccatum materialiter. Quod autem in istis non sit peccatum formaliter pro batur: quia in nulla potentia nisi in sola voluntate est peccatum formaliter iniusticia quedam. Sed iniusticia non est nisi in voluntate secundum Anselmum. 4. c. de conceptu virginali. Sed isti actus non sunt in voluntate formaliter ergo etc.

¶ Preterea quia sola voluntas punietur secundum Anselmum ibidem et nulla alia potentia: quia alie potentie nichil demerentur obediendo domine sue quam deus dedit eis et praefecit sicut dicit ibidem Anselmus de voluntate. Sed isti actus ad voluntatem non pertinent: igitur non sunt culpe nec punibiles formaliter: sed tantum materialiter.

¶ Tertio quia secundum Augustinum. 3. de libero arbitrio et primo retractationum voluntas est prima peccandi. Nec est cui recteimputetur peccatum nisi voluntati: igitur solus actus voluntatis est peccatum formaliter et non aliarum potentiarum: sed tantum materialiter sicut obiecta actus mali voluntatis qui est formaliter peccatum: quia actus aliarum potentiarum non sunt in potestate ipsorum sed solum in potestate voluntatis / Sed aliter videtur mibi discendum. Et primo quod in istis potest esse peccatum.

¶ Se cundo quod formaliter possunt esse et dici peccata et cul pe.

¶ Tertio quod soli voluntati debent imputari et il sa sola culpabilis est et punibilis propter istos actmalus.

¶ Quarto quomodo sunt isti actus in potestate voluntatis.

¶ Primum probatur per auctoritates scripture et sanctorum. Quod in loquutione sit peccatum patet illud. saluatoris. Qui dixerit fratri¬ suo rachareus erit extra et multa ibi de hoc in Matheo. 7. ca.

¶ Quod in cogitatione patet per Augunu. 12. de trinitate. c. 24. vbi dicit. Nec sane cum sola cogitatione mens oblectatur illicitis non quidem debet mens esse facienda tenens tamen et libenter volens quae statim vt attigerunt auum respui debuerunt negandum est esse peccatum. Item Iacobi. 2. Qui in verbo non offendit hic perfectus est vir.

¶ Quod etiam imopere exteriori sit peccatum patet per illud psal. Reddet vnicuique secundum opera sua. Sed planum est quod peccatoribus reddet secundum penam: igitur opera sunt peccata

¶ Pro omnibus vero istis est auctoritas Hieronymi in glosa ezechielis et adducuntur in littera vbidicit Hieronymus quod tria sunt genera peccatorum quibus subiacet humanum genus. Aut enim cogitatione aut sermone aut opere peccamus: igitur in istis consistit peccatum. Sed quod formaliter et non materialiter tantum videtur. Tum quia in ipsis formaliter est carentia rectitudinis debite inesse secundum iudicium rationis recte sicut patet. Tum quia in ipsis est alia et propria malicia formaliter distincta et alia a malicia actus voluntatis etiam secundum istos pouunt oppositum. Tum quia si non effent peccata formaliter: sed tantum materia liter per istum modum posset dici quod obiectum peccati vel subiectum posset dici peccatum sicut isti actus. Sed hoc est falsum. Tum quia omnis defectus vel actus imputabilis alicui ad penam est peccatum in ipso formaliter et ista sunt huiusmodi: ergo etc.

¶ Tertium vero scilicet quod tantum debet imputari voluntati probatum est in questione precedente. Et ideo dico quod solum conueniunt ista voluntati imputabiliter. Licet enim ista in extrinsecis potentiis sint peccata formaliter non tamen eis imputantur: quia non sunt in potestate libera ipsarum. Sed solius voluntatis et hoc bene probant rationes aliorum qui probant quod non sunt peccata formaliter pre er prima ad quam oportet respondere quod iusticia si ad cipiatur pro quacumque rectitudine debita inesse non solum est in voluntate: sed bene in aliis potentiis. Et sic non intendit Anselmus quod iusticia et iniusticia sint in sola voluntate nisi solum imputabiliter I quod soli voluntati debeat imputari. Sed hoc non est contra propositum nostrum vt videtur

¶ Sed de vltimo huius articuli quomodo videlicet ista sint in potestate voluntatis. Primo de cogitatione est videndum. Et probatur quod non sit in potestate voluntatis: quia nihil est in potestate voluntatis nisi causatum ab ipsa. Sed intel lectio vel cogitatio non causatur a voluntate: quia habet pro causa sufficiente memoriam perfectam: ergo etc.

¶ Secundo sic. Illud quod est prius naturaquam actus voluntatis non est in potestate voluntatis quia quicquid est in potestate voluntatis immediate aliis potentiis hoc est mediante actu suo quo illud est politum. Sed cogitatio vel intellectio est prior natura quam actus voluntatis respectu ipsius sicut obiectum est prius natura quam actus: igitur etc.

¶ Tertio sic. In per se causis non est circulus. Non enim aliquid est per se causa alterius et econuerso precipue in eodem genere. Sed cogitatio est per se causa volitionis: quia obiectum ipsum intellectum est causa partialis actus volendi cum ipsa voluntate: igitur non ecouerso: igitur cogitatio non est in potestate voluntatis.

¶ Quarto sic. Non est in potestate voluntatis quod agens naturale sufficienter approxi matum passo vel presentatum agat vel non agat in passum. Super hoc enim potest diuina voluntas vt videtur: igitur obiecto presentato in memoria cum intellectus possibilis sit passum sufficienter dispositum non est in potestate voluntatis quod intellectus intelligat vel non intelligat.

¶ Quinto sic. Si cogitatio est in potestate voluntatis. Aut hoc est inquantum est actus in re et in effectu. Aut inquantum est obiectum in conceptu sed non inquantum est actus vt videtur: quia in potesta te voluntatis est vt volitum est. Est autem volitus non inquantum actus: sed inquantum obiectum magis. Nec inquam tum obiectum: quia vt sic est prior natura quam actus voluntatis cuius ponitur obiectum: igitur nullo modo.

¶ Sex to sic. Si aliqua cogitatio est in ptante voluntatis. aut illa est cogitatio preuia volitioni: et hoc est impossi bile vt patet. Aut aliqua posterior cogitatio. Sed hoc est impossibile: quia tunc simul duratione starent in intellectu plures cogitationes actuales quarum vna esset priornatura volitione et alia posterior quod videtur flnum: ergo etc.

¶ Sed non obstantibus predictis difficultatibus oportet dicere quod aliqua cogitatio: immo multe cogitationes nostre sunt in potesta te voluntatis aliquo modo.

¶ Circa quod notandum est quod est dare primam cogitationem simpliciter cuilibet actui voluntatis. Et de illa dicitur quod illa non sic non est in ptante voluntatis. Tum quia omnis actus qui est in ptante voluntatis: sequitur vel sequi potest vt sic actum voluntatis. Sed prima cogitatio talis: vt sic non sequitur nec sequi potest aliquem actum voluntatis: quia prior est vt sic: ergo etc.

¶ Ad hoc est auctoritas Augustini. 3. de libe. arbi. vbi dicit sic quod quisque respuat vel sumat in ptante sua est: sed quo viso tangatur nulla potestas est. Unde et ibidem dicit de Adam quod in ptante eius non fuit quod animus suus tangeretur a suggestione serpentina mediante muliere. Sed sumere vnum vel alterum respuere fuit in eius ptante: et ideo peccauit diuinum preceptum contemnendo et suggestioni serpentine consentiendo. Est tamen notandum quod licet prima cogitatio: vt sic prima est et prima cuilibet actui voluntatis non sit in ptante voluntatis aut libere ponatur vel non ponatur licet forte copulando obiectum cum potentia. Non curo modo tamen actus est in ptante voluntatis: vt continuetur vel non continuetur et forte vt intendatur et remittatur quia vt sic posterior est actu voluntatis.

¶ De cogitationibus posterio ribus aliquo respectu actus voluntatis qui est velleel nolle vt puta de secunda cogitatione vel tertia dicitur quod sunt in ptante voluntatis et hoc probatur. Tum quia 3. de anima dicitu quod habitus est quo quis operatur dum voluerit: ergo habens habitum cientie potest vti ipso secundum imperium voluntatis. Sed vti istud non est nisi considerare vel cogitare secundum talem habitum ergo talis cogitatio est in ptante voluntatis.

¶ Et confirmatur per tertium de anima: quia illa quae habitualiter nouim et quorum speciem habemus intelligimus cum volumus.

¶ Secundo probatur hoc: quia nisi aliqua cogitatio esset in potestate voluntatis voluntas non esset motiua intellectus ad exercitium alicuius actus. Sed hoc est falsum.

¶ Tertio quia tunc voluntas non posset aduertere intel lectum ab vna cogitatione et conuertere ad aliam quod est falsum et contra illud quod in nobis experimur.

¶ Quarto quia aliter oporteret quod intellectus semper maneret in cogitatione obiecti illius habitualiter noti quod secundum se¬ fortius et perfectius natum est mouere intellectum. Hoc autem falsum est: quare etc. igitur aliqua cogitatio. est in potestate voluntatis vt volens libere ponat eam vel non ponat. per quem magna est dif¬

¶ Sed de modo ficultas. Etdicunt quim dam quod ad hoc quod voluntas sit causa talis cogitatio nis vel alicuius sufficit quod intellectus nouerit ipsum habitualiter et non oportet quod actualiter et ita non oportet illam cogitationem esse prius actualiter iutellectam ab intellectu sed sufficit quod habitualiter.

¶ Alii dicunt quod immo oportet illud quod est in potestate voluntatis esse cognitum actualiter sed non oportet quod in particulari: sed sufficit quod in communi vel in vniuerpali. Intelligitur igitur illa cogitatio in vniuersali vel in communi nec oportet quod in particulari.

¶ Alii dicunt quod per intellectum fit collatio inter obiectum et obiectum et collatione facta voluntas accipit vnum et dimittit aliud et precipit intellectui non cogitare illud aliud: et sio post intellectum conuertere vel aduertere a cogitatione vna ad aliam.

¶ Quarti dicunt quod hoc fit per quendam discursum ab vno obiecto in aliud in quo finaliter sistit voluntas et facit sistere intellectum. bi sicut videtur non sunt sufficien¬

¶ Isti moot tes. non enim sufficit quod habitualiter tantum aliquid cognoscatur ad hoc vt sit actu volitum: quia tunc quicquid homo cognoscit habitualiter posset velle actualiter non intelligendo aliquod illorum in actu quod est falsum: quia cogitatio habitualis potest esse et est in dormiente vel in qualitercumque distracto circa aliquod obiectum qui tamen non possunt actualiter velle.

¶ Contra secundum modum videretur non sufficere nisi plus dicatur: quia si ad volitionem alicuius distinctam sufficeret noticia eius in vniuersali ex parte intellectus: tunc intelligendo animal in communi posset aliquis velle distincte bouem et asinum et per consequens habere noticiam distinctam ipsorum: et sic in ptante cognoscentis terminos in communi esset habentis omnes scientias in particulari quod est falsum.

¶ Contra tertium modum et quartum videtur quod voluntas potest aliquid modo velle postea aliquid aliud sine aliqua collatione facta per intellectum inter vtrumque sicut et intellectus intelligere vel sine aliquo discursu sicut modo Romam postea Parisius: quare etc. aliter quod in ptatnte voluntatis

¶ Dico ergo est aliqua cogitatio quia vountas nata est mouere intellectum ad exercitium talis cogitationis obiecto sufficienter praesentato. Sed quid est istud mouere vtrum sit causare intellectionem illam per suum velle est difficultas. Et videtur posse dici quod sic ita quod voluntas est quedam partialis causa talis cogitationis que est in sua potestate et sic etiam in ptante voluntatis est continuare talem actum vel intendere vel renittere vel non continuare si non velit. Nec habeo istud bro inconuenienti quod sic voluntas sit causa talis actus licet sit eiusdem rationis cum illo: priori qui non est in sua ptante. Nam diuersitas vel varietas in causis non semper arguit diuersitatem in effectibus sicut patet in multis.

¶ Per istum modum dico quod actum illum puium suo velle si cotinuetur potest intendere vel remittere si vult velvelit concurrendo cum intellectu ad causandum aliquem nouum gradum de tali actu vel ad non conseruandum aliquem gradum de tali actu et potest ipsum totaliter tollere causando vnum alium totaliter incompossibilem primo. quomodo oportet illam cogitationem et

¶ Sed sepraecognitam cuius voluntas est causa per